March for web

POSTAL REGD. NO. : SSP/LW/NP-353/2012-2014 RNI NO. : UPPUN/2008/25934
T[Zso gqd/F dh gzikph GkFk ns/ gzikph ;fGnkuko dh nbzpodko fJeZbh wkf;e gfsqek

pMjwbI sumn
PUNJABI SUMAN
MARCH 2013 Vol - 5 ISSUE-11
wkou 2013 ;kb-5 nze-11

j'bk wjZbk

j'bh j?

w/ok ozr d/
p;zsh u'bk

8 i`"Bh; fgUnh ifjf'k"V fu%'kqYd izkIr dj i<+s vkSj i<+k;sa

fwsh 10-2-2013 ~ r[od[nkok ;qh r[o{ f;zx ;Gk, wkB;o'to, r[o{ s/r pjkd[o Bro, n?b0vh0n?0 ekb'Bh, ekBg[o o'v, byBT{ fty/

pZuhnK d[nkok ehosB pkjo s'I nkJ/ okrh iZE/

eth dopko

;0 ;zg{oB f;zx pZrk (gqXkB)

gzikph ;[wB wkf;e wkou 2013
R.N.I. NO. UPPUN/2008/25934 POSTAL REGISTRATION : SSP/LW/NP/353/2012-2014

gzikph ;[wB
gz i kph wkf;e
;kb 5
wkou 2013
BkBeFkjh cZ r D $ u/ s
nz e 11
sseok
;z gkde kdeh
;z g kdeh 3
;0 Bfozdo f;zx w'Irk e-mail ;fsr[ o { ~ 4
;j-;zgkde r[ o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/ 4
;0 nihs f;zx gkme fbyd/ jB 5
;zgkdeh ;bkjeko
nBw'b ;[wB 6
;0 fpqfizdo gkb f;zx
;0 joGiB f;zx ypoBkwK ns/ ;orowhnK 7
r[owfs ;bkjeko w/ok stk w'V fdT[ 10
frnkBh byftzdo f;zx
frnkBh irihs f;zx @ikue# r[owfs d/ Mo'y/ @u'I# 11
;zgkdeh dcso Xow fdqVj[, jfo Bkw[ fXnktj[ (bKtk) 12
215$295 @e# ;[GkF wkor FoXk F[ w B 15
d[rktK byBT{ - 226004
w'0 L 09336044069 pkojk wkjk wkM wjbk 5 xo 4 16
Email : office@punjabisuman.com
http://www.punjabisuman.com
w[dqk fues;k 18
gzikph ;[wB ekft F[ w B 21
gqthB e/;otkBh fgqzNo, gpfbFo s/ r[o{ rqzE ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh 23
;tstkfXekoh B/ nkc;/N fJzvhnk,
182$4, bZb{wb o'v, wFerzi, byBT{ B"itkB ghVQh Grs f;zx d/ ftukoK ~ ikD/ 24
s'I Sgtk e/ dcso gzikph ;[wB r[ o pkDh ;z e / s e" F - 3 26
215$295 @e# ;[GkF wkor d[rktK
byBT{ s'I gqekfFs ehsk. ezuB ek:k ;[ w B 27
;z g kde
Bfozdo f;zx w'Irk f;Zy Xkowe gqFB'Isoh 28
b/yeK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk nkU gzikph f;yhJ/ - 8 29
;fjws j'Dk }o{oh BjhI j?.
iatkch lqeu
wK p'bh gzikph d/ ftZ;od/ nZyo-2 30
LoRokf/kdkjh] izdk'kd] eqnd izohu dsljokuh }kjk vkQlsV
z ;[ w B tor gj/ b h - 9 31
bf.M;k] 182@4] yYywey jksM] e'kdxat y[kuÅ ls
eqfnzr ,oa 215@295 d] lqHkk"k ekxZ] nqxkok¡] y[kuÅ ls gzikph gV', gzikph fby', gzikph p'b'
izdkf'kr fd;kA gfsqek 20 sohe se B fwbD s/ c'B okjh nkgDk ;jh vke gsk fgB e'v ;w/s
lEiknd % ujsUnz flag eksxk a ;{fus eo' skeh ;jh gs/ s/ gfsqek d'pkok G/ih ik ;e/, ns/ gsk u/e ehsk ik ;e/
.
(1)

BkBeFkjh ;zws - 544

gurpurb
bwrh mwhw mWJ
gurg`dI sRI gurU hirrwie swihb jI 14 mwrc
cyiq goivMdu ArwDIAY hovY AnMdu Gxw] sMq jnw
imil pweIAY rsnw nwmu Bxw] ijin pwieAw pRBu Awpxw joqI-joiq sRI gurU hirgoibMd swihb jI 19 mwrc
Awey iqsih gxw] ieku iKnu iqsu ibnu jIvxw ibrQw ieiqhwsk idhwVy
jnmu jxw] jil Qil mhIAil pU i rAw rivAw ivic nvW swl SurU sMmq nwnkSwhI 544 14 mwrc
vxw] so pRBu iciq n AwveI ikqVw duKu gxw] ijnI
rwivAw so pRBU iqMnw Bwgu mxw ] hir drsn kMau mnu s. bGyl isMG v`loN id`lI &iqh 15 mwrc
locdw nwnk ipAws mnw] cyiq imlwey so pRBU iqs kY ShIdI BweI subyg isMG, BweI Swhbwj isMG 25 mwrc
pwie lgw ]2] ho l w mh` l w 28 mwrc
Gkt L- fijVk Gh wB[Zy gowkswk dk Bkw igdk j? T[;
d/ d[BhnK tkb/ ezw Gh f;o/ uVQ iKd/ jB, s/ T[j gowkswk ShIdI s. Bgq isMG 23 mwrc
dh j}{oh ftu Gh ;[o]o{ j' iKdk j?. T[; wB[Zy d/ GkD/ srkwrI Cu`tIAW qy hor idhwVy
;ko/ wjhB/ jh GkrK tkb/ jB, ;ko/ jh fdB GkrK tkb/ gu ` f -PrweIfy 29 mwrc
jB, ;zroKd nkfde dh T[u/uh gftZsosk dk T[; ~
G[byk BjhI ofjzdk. e'Jh ezwh BjhI ofj iKdh. T[j wB[y
/ Z TO READ, LEARN & LISTEN
jo t/b,/ jo ezw-eko t/b/ gowkswk d/ do s/ jh nodk;
eodk j?. Visit : www.punjabisuman.com
(2)


f;o'gkT[ dk okiBhsheoD, fJe Gydk wkwbk
Bfoz d o f;z x
f;o'gkT[ dh pyfFF fJe Gydk Xkofwe wkwbk j?. fJ; Xkofwe wfonkdk B/ nZi d/ gdkoEtkdh :[r
ftu gqpzXe ;iZD ;z;EktK ns/ okiBhshtkB nkgDhnK fBih fJSktK dh g{osh bJh fJ;s/wkb eo oj/ jB.
gzE nzdo gfjbK jh eJh rzGho wkwb/ jB fiBK dk ;op gqtkBs jb evQBk io{oh j?. go w"i{dk wkwbk th
fdBQ' fdB ekch s{b cVdk ik fojk j?. f;o'gkT[ dh pyfF; fe;~, fet/I ns/ feZE/ j't/ fJ; wkwb/ s/ f;Zy ftdtkBK,
f;Zy okiBhshekoK ns/ f;Zy Xkowe w[yhnK ~ y[b e/ nkgD/ ftuko oyB/ ukjhd/ jB. t/b/ dk ;Zdk j? fe y'i
s'I Gog{o ftuko gqrN eoe/ y[droi f;nk;h B/sktK ~ fJ; ;zpzXh ;/X fdZsh ikt/ ns/ fJ; dh rbs tos'I
eoD tkfbnK ~ ;ik d/D dk gqktXkB gzE tb'I sithi j't. (jkb ftu fdZbh ftu j'J/ u[BktK ftu fijV/ gqpXeK
/ z
dk ;{gVk gzE B/ g{oh soK ;kc eo fdZsk j? T[jBK s/ nypkoK nB[;ko r[od[nkok gqpzXe ew/Nh d/ ftfdnZe
fJdkfonK ftu efEs o{g s/ ehs/ rJ/ Go;Nkuko fB:[efsnK ns/ dkyfbnK ftu x{;y'oh f;o'gkT[ dh rbs
tos'I nkd dk fJbikw brdk fojk j?.
;qh nekb s]s gqtkDZs gfoGkFk B[;ko f;o'gk r[o{ xo dh wjkB pyfF; j?. f;o'g/ dk fJfsjk; ikDB
bJh i/eo Fpd e'F iK wjkB e'F dh Gkb eohJ/ sK gsk brdk j? fe f;o'gk cko;h d/ Fpd ;o'gk s'I F[o{
j'fJnk j? ns/ gktB r[opkDh ftu fJ; ~ f;ogkT[ fejk frnk j?.
gfjfo f;ogkT[ ;/ te iB w/ b/ BkBe gq rN gjko/ .. (gzB k 631)
noEks tkfjr[o{ B/ nkgD/ ;/tek ~ f;o'gk gfjBk e/ nkgD/ Bkb w/fbnk j? ns/ ;z;ko ftu gqf;ZX eo
fdZsk. cko;h ftu fJ; dk wsbp j? f;o s'I g?ok se gfjBD tkbh T[j g'Fke i' pkdFkj tb'I fe;/ ~ ;BwkBs
I
eoB bJh fdZsh iKdh ;h. Gkt fJZis eoB ti'I fdZsh rJh fybns. n?B;kJheb' ghvhnk nkc f;yfJiw ;k~
d;dk j? fe f;o'g/ dh otkfJs d{i/ gksFkj ;qh r[o{ nzrd d/t ih s'I nkozG j'Jh i' shi/ gksFkj ;qh r[o{ nwodk;
ih ~ r[fonkJh gokgs j'D s'I gfjbK, jo ;kb fJe f;o'gk pyfF; eod/ ;B. r[o{ ;kfjp fJ; pyfF; ~
fJZ;/ fgnko s/ ;fseko Bkb ;KGe/ oyd/ j'J/ fJ; ~ nkgD/ f;o s/ gfjB e/ oZyd/ ;B. toswkB ftu f;o'gk
;qh r[o{ rqE ;kfjp dh jkioh ftu ;zrs tZb' fe;/ ofjs tkb/ g{oB f;Zy dh jZEh T[; ftnesh ~ pyfF; ehsk
z
ik ;edk j? i' ykb;k gzE bJh wjkB ekoi ftu bfrnk j't/ iK T[; ekoi ~ B/go/ ukfVnk j't. e/;oh ozr /
dk fJj f;o'gk d' iK YkJh whNo bzpkJh se dk j[dk j?, i' nBw'b ;'rks j? ns/ r[o{ gksFkj dh gktB ji{oh
z
ftu G/IN ehsh iKdh j?.
fJ; gftZso ;'rks f;o'gkT[ dh okiBhse jfEnko d/ o{g ftu tos'I eoBk nZi nkw j' frnk j?. r[o{
wjkoki tb'I eoe/ fdZsk ikD tkbk f;o'gk fet/,I feZE/ ns/ fe;~ d/Dk j? wfonkdk dk e'Jh ftuko Bjh ehsk
iKdk j?. f;Zy fJfsjk; d/ fJe ekb/ gzB/ fgqEh uzd i' gzith gksFkjh d/ tZvQ/ Gok sK ;B B/ r[o{ rZdh gokgs
eoB bJh ukb ubd/ j'J/ bkj"o d/ gzE d'yh ;{p/dko ;{bjh ykB ~ T[;d/ xo ik e/ f;o'gk fdZsk ;h skeh
rZdh fwb ikJ/. nZi th T[j jh tkgo fojk j?. e'Jh ;'BhnK rKXh ~ e'Jh wBw'jB f;zx ~ e'Jh wk:ktsh ~
s/ e'Jh nyb/F :kdt ~ jo gk;/ fJjh G/V ukb bZrh j'Jh j?. jZd s/ fJsBh NZgh ik u[eh j? fe fJj G/vK
S'N/ S'N/ nc;oK eowukohnK e'b th f;o'g/ feogkBK b?e/ gj[u iKd/ jB. r[od[nkfonk ftu th r[o{ wjkoki
z
dh jkioh ftu e{ofjfsnK d/ jZE' nDwshn/ gzE d'yhnK dk f;o'g/ gokgs eoBk nkw j?. r[owfs dhnK feskpK
ns/ ;hvhnK d/ ftw'uB e[ofjfsn/ ns/ nDwshn/ b'eK e'b' eoke/ gqpzXek dk wsbp g{ok j[zdk j?.
j[D t/bk nk frnk j? fe fgqEh uzd d/ g{ofBnK s/ uZbD tkb/ fJjBK f;nk;h gqpzXeK s/ mZb bkT[D
bJh gzE ftuko eo/ ns/ fJjBK s'I r[od[nkfonK d/ gqpzX ~ w[es eokT[D bJh Fjh T[gokb/ ehs/ ikD skeh
fJjBK dhnK n'ShnK ;[nkoEh joesK ekoD e"w ~ jkZ;/ dk ftFk B pBDk gt/ ns/ gqpX ;jh jZEK ftu ;[oyZs
z
j' ;e/. ;qh nekb s]s ;kfjp nr/ th ftB? j? eh ;jh wohnkdk d/ gkbD bJh ;]s j{ew ehs/ ikD.
(3)


e-mail r[o{ BkBe d/t L nkgD/ pko/
;fsr[ o { ~ r[ o { BkBe d/ t ih dk nkgD/ B[ e skuhnK ~ itkp
Guru Nanak Dev Answers His Critics
;fsekos pkpk BkBe ih, e' J h nky? @G[ s Bk#, e' ej? @p/ s kbk#,
csfj gqtkB eoBh ih e' J h nky? , @nkdwh, BkBe[ t/ u kok# !
pkg{ ih nkg ih ;'ud/ j't'r/ fe wjhB/ ftu fJe fumh gk d/Idk @GfJnk fdtkBk ;kj ek, BkBe[ pT[ o kBk
J/. pkeh edh :kd jh BjhI eodk. eh eoK pkpk ih o[M/t/I jh fJzB/
B/. jcs/ ftu fJe S[ZNh fwbdh J/ xo d/ ezw th BjhI j' gKd/ feUfe jT[ jfo fpB[ nto[ B ikBk# wko{ 991
;wK jh BjhI fwbdk w"iK pDhnK j'JhnK B/ jo n?stko r[o{g[op . Some Call me a goblin, some a sprite
;zrs, w/bk ns/ bzro, Bkb/ g[zB s/ Bkb/ cbhnK. some call me just a forsaken man.
eh nkg ih ~ gsk j? fe n;h j[D se (brGr fJe wjhBk bzx But I, the mad God-intoxicated Nanak
ikD s/ th) nkg ih d/ d;t/I ikw/ r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ iBw fdB wBk have lost my reason in pursuit of Him,
oj/ jK, Gkt/ fgSbh fdBh nkg ih d/ ;st/I ikw/I r[o{ jfo okfJ ;kfjp the Sovereign Lord.
dk iBw fdB nkfJnk ;h. go FkfJd jh fe;/ ew/Nh B/ fJ; g[op ~ For, I know none else but God.
Maru, 991
tZv/ gZXo s/ wBkfJnk j't/ j? T[; s'I pkd th nkgd/ d;t/I ikw/I dk
iBwfdB wBkfJnk ik fojk t/I. sT[ d/ t kBk ikDhn? , ik ;kfjp Xo/ fgnko[
gsk BjhI feIU. gqpXek eh ;zrsK dh fJj ;'u J/ fJj feT BjhI
z wz d k ikD? nkg eT[ , nto[ Gbk ;z ; ko[
;wMd/ fe ;ko/ r[o{ fJe i's ;B fJe nkw ftnesh ~ f;Zy fco f;zx wko{ , 991
pBkT[D d/ ;co ftu jo r[o{ B/ nkgDk wjst g{oB o'b ndk ehsk He, indeed, is truly mad (after God)
J/ r[o{ jor'fpzd ;kfjp tb'I bVhnK izrK fisK ;qh nekb s]s ;kfjp who holds the Lord dear;
dh f;oiDk ns/ jkewK dh u[B'shnK d/ itkp s'I pkd gzE dh nrtkjh considers himself as unworthy
eoB bJh r[orZdh fe;/ pj[s :'r ftnesh ~ fwbBh ;h fi; bJh and the rest of the world as good.
r[o{ jfo okfJ ;kfjp dh u'D j'Jh fiBK B/ jo jkbks bJh g{oh Maru, 991
fsnkoh ehsh j'Jh ;h 2200 x[V;tko fsnko po fsnko oZy/. fJj w;fN eoT[ , @w{ o y[ # ifr ejhnk,
tyoh rb J/ fe jkew n'ozri/p ngD/ fgsk s/ GoktK ~ pzB/ bkT[D
ns/ rZdh gqkgs eoD ftu o[ZMk ;h. go r[o{ ;kfjp B/ g{oh fsnkoh nfXe peT[ s/ o h fbt ojhnk
ehsh ;h. feT[ BjhI f;Zy r[o{ jfo okfJ ;kfjp d/ gqekF g[op ~ dkwB G{ b u{ e s/ o ? dopkfo, Bkw fpBk e? ; / nkuko <
;ze/u ub' dh rZb, iK jo jkbks ~ w[y oy fsnko po fsnko dh n? ; / M{ f m w[ m / ;z ; kok, fBz d e[ fBz d ? w[ M / fgnkok
GktBk s' gqoBk b? Sikh Environment Day d/ o{g ftu wBKdk, pkDh
/
~ pdbD ekoD ;Ze/ g[so ~ fsnkr d/D s'I gqoDk b? r[opkDh ;fseko
Z / gq G ksh, 1330
fdt; d/ o{g ftu feT[ BjhI wBkT[Idk. If I keep silent,
pkpk ih w?~ brdk, gqpzXe ;'ud/ B/ r[o{ jfo okfJ ;kfjp d/ people call me stupid.
BK s/ ;zrs BjhI nkT[Dh T[rokjh BjhI j'Dh gq'rokw dh sVe GVe If I talk too much.
BjhI ofjDh. eEk tkueK ~ ftFk BjhI fwbBk FkfJd fJ;/ bJh ;ko/ I cannot be attuned to You.
My shortcomings are to be judged
r[o{nK d/ g[op BjhI wBkT[d/ fJ;/ bJh ;k~ fto;/ dh ikDekoh BjhI in Your court, O God.
f;Zy s'I ykb;/ dk g{ok g?vK fet/ s?n j'fJnk. ;k~ BjhI gsk. fJ;/ bJh And I believe that without cherishing
n;h nrbh ghVQh ~ ;/X d/D' n;woE jK fijVk ekoi 1469 s'I 1699 Your name.
se 230 ;kbk ftu :'iBkpX sohe/ Bkb Step by step j'fJnk T[; d/ my deeds are of no avail.
e/tb nkozG s/ ;wkgsh dh rb eoKr/ sK ftek; fet/I j'T{. People are so engrossed in falsehood
pkpk ih ;kv/ s/ feogk eo' n;h nkg ih dh d{odqFNsk ns/ that I have come to love those
ekoi ftXh ~ ;wM ;ehJ/. Who are slandered
fywk ;fjs. and condemned by them
nkg ih dk Prabhati, 1330.
w/ok e-mail gsk L- briji.kiram@gmail.com
@feow#
(4)


gkme fbyd/ jB HHHHHHHHH fBokdo th eod/ jB, r'beK dh u'oh eod/ jB, r[o{ xoK
ftu jh e[eow eod/ jB, fco th y[bw y[bk ftuo oj/
r[opkDh e'Jh d?th Fesh Bjh, e'Jh jB. r[opkDh feT[ T[BQK ~ T[BQk d/ ehs/ dh ;}k BjhI
izso-wzso BjhI fJe ihtB iku j? d/Idh.
r[opkDh ihtB iku dk fJe wjkB y}kBk j?, fi; r[opkDh ~ n;h e'Jh eokwksh Fesh BjhI wBDk
nB[;ko ub e/ n;h nkgDk ihtB ;ktK, ;j[Dk ns/ ;b j? pbfe ihtB iku dk y}kBk ;wM e/ nkgD/ ihtB ftu
pDkT[Dk j?. go ni d/ ;w/I d/ ;kv/ ny'sh ;kX ;zs ns/ r[opkDh d[nkok fds/ n;{b T[gd/Fk ~ XkoB eoBk j?.
eJh gqukoe th r[opkDh ~ fJe pj[s tZvh d?th Fesh eh fJj eokwks BjhI fe GkJh bfjDk ih r[o{
d; e/ ;k~ n;b wZ[d/ s'I GNek oj/ jB. eJh tkoh BkBe ;kfjp dh feqgk ;dek r[opkDh d/ okj s/ ub
nBikD b'e fJ;/ tfjw eoe/ pkDh BjhI gVd/ e/ i/ pkDh e/ , ;dk bJh d/ t h g{ i k Sv e/ , y[ d jh r[ o { BkBe
rbs gVh rJh sK pkDh fes/ ;kvk B[e;kB jh Bk eo pD rJ/. r[o{ nwodk; ih nkgDk gfjbk ihtB Sv e/
d/t/. n;h ;Zu s'I e'jK d{o j'e/ ih oj/ jK. r[opkDh ~ r[o{ dh gdth gqkgs eo rJ/. fJj ;h r[opkDh dh n;b
nkgD/ ihtB ftu XkoB eoB dh pikJ/, n;h r[opkDh eokwks. jikoK r?o-Xowh b'e ni th r[opkDh frnkB
~ wjkB eokwksh Fesh wzB e/ p?m rJ/ jK. fJ; dk gqkgs eoe/ r[o{ tkb/ pD oj/ jB. fJ; s'I tvh j'o eh
n;b ekoB fJj j? fe n;h ni se b'eK e'b fJj ;Zu eokwks j' ;edh j?.
gj[uk jh BjhI ;e/ fi; ekoB bZyK b'eK d/ wB nzdo pkDh
z r[o{ ;kfjp dh pkDh ~ gVQ e/ ;wM e/, thuko
gqsh ;zd/j g?dk j' u[ek j?. fJe ekoB fJj th j? f;Zy e/, id'I n;h nkgD/ ihtB ftu XkoB eoKr/ sK ;kvk ihtB
(nkw f;Zy) y[d pkDh ~ fJe d?th FZesh wDd/ jB i' jh pdb ikt/rk. p; fJjh T[j fJbkjh skes j?. fBok
;kvhnK ekwBktK g{ohnK eodh j?. fJ; bJh i/ fe;/ dh wEk N/eDk iK d{finK e'bI' GkV/ d/ nyzv gkm eotk eotk
ekwBk g{oh BjhI j'Jh sK T[j fJ; s'I fJBekoh j' iKdk e/ ;k~ e[M BjhI fwb ;edk. c/o efjDk gt/rk.
j?. ;fsr[o eh pkDh ;fs ;o{g j? r[opkDh pDhJ/.
r[opkDh Bk e'Jh eokwks j? ns/ Bk e'Jh d?th joGiB f;zx, nkbwpkr, byBT{
;esh j?. r[opkDh sK ihtB ~ ;b pBkT[D d/ wjkB
B[efsnK dk wjkB ]}kBk j?. fJj rb ;G s'I gfjbK ;k~ ykb;/ dh uVdh ebk bJh
y[d ~ ;wMBh gt/rh sK jh fJj rb n;hI b'eK se iBtoh 2013 gzikph ;[wB d/ ;ck 4 s/ tho pqfizdo
gj[uk ;eKr/. r[opkDh ftu fds/ wjkB ;zdF ~ id'I n;hI
z / gkb f;zx feow ih dk b/y gfVnk T[jBk B/ fJe gqFB
nkgD/ ihtB ftu XkoB eoKr/ sK ;kvk ;kok ihtB jh g[fSnk j? fe ;/tk ;zrs dh iK HHHH < pVk jh Fbkxk :'r
fJe d?th Fesh s/ eokwks pD ikJ/rk, Gkt fe ihtB gfonk; ;h. tke/Jh Bro ehosB d'okB gqtkoK :k
;[zdo pD ikt/rk. ;';kJhNhnK tb'I io{os s' fes/ f}nkdk ykD ghD d/ ;Nkb
r[o{ tke L- brkJ/ iKd/ jB. nro tk;st ftu ;ko/ ;NkbK s'I
;fsr[o eh pkDh ;fs ;o{g j?, r[opkDh pDhJ/. feBek wksoth gqFkd SehJ/ sK xoike/ jkiw'bk :k
i' fJj efjzd/ jB fe r[opkDh fJe fJbkjh Fesh vkJhfiB io{oh b?Dh gt/rh. fJjBk bzroK d/ Bkb bkG
j?, T[BQK thoK s'I fJj g[fSnk ikJ/ fe r[opkDh fJbkjh xN ns/ B[e;kB pj[s frDkJ/ik ;ed/ jB. ;G s' I
Fesh j? sK i' gkyzvh b'e r[opkDh dk fBokdo eod/ jB gfjbk B[e;kB ;Nkb brkT[D tkb/ ftu e[M wksok
fJj ;o;k tkb/, okXk ;tkwh, fBozekoh iK nzysh ;kX ;zs
' njzeko dh io{o nkt/rh fe w/ok bzro ;fG s'I ;'jDk ns/
fBs r[ o pkDh fto[ X p' b d/ jB, r[ o { rq z E ;kfjp dk wfjzrk ;h. d{;ok T[jBK gq;kdK ~ G[uD tkb/ e/tb
(5)

swkFphB ns/ M'b/ GoB tkb/ Bkb f;y th BjhI j[d/ jB.
z iKdhnK jB. ns/ nkgD/ nkg s'I g[S pfjdhnK jB fe
n;bh ehosBh iZE/ fiBk bJh fJj bzro brkJ/ iKd/ jB n;h nkJ/ sK Fjhdh r[og[op wBkT[D ;h go yk oj/ jK
T[j nkgDh w;o{chns ekoB gqFkd s'I tKM/ jh ofj iKd/ eVkj g{Vh ns/ nkfJ; eohwK.
jB. u'Ek B[e;kB fJj j? fe gqFkd fJsBk nfXe j' iKdk fJe j'o o{Vtkdh nyh d/yh xNBk th ;KMh eoBh
j? fe J/Xo T[Xo ;[ND ekoB p/ndph th j[zdh j?. ntFe ;wMdk jK. n;h eJh r[o{ xoK ftu fiBk d/
dk; dk ;[ M kT[ j? fe ;Nkb e/ t b ;NkofNz r dopko jkb e[M g'VhnK uVe/ nkT[d/ jB. ngDh FoXk
I
r[oxo ns/ nyhob/ r[o{ xo ftu brkJ/ ikD. o;s/ ns/ nkds nXhB jo g'Vh ~ Nu eoe/ jE wE/ s/ bKT[d/
ftu FoXkb{, ;[Zek gq;kd r[o{ wjkoki dh ;tkoh tkbh jK. fJE/ se sK fJj fBwosk w[pkoe j?. dk; B/ fJe
rZvh ftu g[uk d/D skfe wZEk N/eD tkfbnK ~ ftXhts fdB fJe B'itkB ~ nkbwpkr r[o{ xo d/ dcso dhnK
sohe/ Bkb toskfJnk ik ;e/. fJ; Bkb Bro ehosB g'Vhnk i' pkEo{w ns/ NNhnK tb ikdhnK ;h T[E/ th fJj'
ftu p/soshph th xN j'trh ns/ S/V SkV tk i/p e[soh
/ ezw eofdnK d/fynk. dk; B/ g[fSnk ih fJj eh eo oj/
s' th pfunk ik ;edk j?. j' sK ;kXkoB fijk T[so fwfbnk fe nkds ijh g? rJh
ni s'I e[M ;w/I gfjbK ;0 sob'uB f;zx ih uB j?. nkT[ w/o/ tho' s/ G?D' fJj' ijhnK nkdsK ~ Sve/ e[M
dk th fJe b/y gVB ~ fwfbnk i' gqFkd Bkb jh ;pzXs gq ? e Nheb bkJhc tb tXhJ/ sK i' ;kvh j/ m h Bk
;h T[jBK B/ nkpiot ehsk ;h fe n;h XB XB ;qh r[o{ j't. ;fsr[o ;Zuk gksFkj w/jo eo/ ns/ uzr/ ekoiK dh
/
noiB d/t ih d/ Fjhdh r[og[op s/ th e[M J/j' fijk jh ;'Mh pyF/.
eod/ jK fi; Bkb ;kvk f;o Fow Bkb M[e iKdk j?. dk;
n;h eJh wkvoB SphbK bkDhnK F[o{ eo fdshnK jB. e?gNB joGiB f;zx
feXo/ euh b;h Bkb fuN/ ekb/ S'b,/ feXo/ ibiho/ Bkb b'V j?
jbtk g{Vh. e'Jh XBtkB ns/ njzekoh e'e' e'b/ ns/ io{os j? fJe r[of;Zy foNk:o ;N'o
nkJh; eohw dk gqFkd tzvD br iKdk j?. eJh ifrnk;{ ehgo dh. ;zgoe eo' L ;0 i;gkb f;zx n?pN
i' yk; s'o s/ f;Zy fJfsjk; d/ xN ikD[ j[zd/ jB g[S
pfjzd/ jB fe fJj fJsBk nZSk bzro fe; y[Fh ftu w'0 7860390000 ;qh r[o{ f;zx ;Gk wkB;o'to, r[o{
toskfJnk ik fojk j? sK ;kvhnK nyK Fow Bkb M[e s/r pjkdo Bro ;/eNo - vh0 n?b0vh0n?
ekb'Bh ekBg[o o'v byBT{-226012
nBw'b ;[wB
1- F/o dk pZuk ed/ frDV d/ nZr/ BjhI M[edk, go G/yh f;Zy vZwQh r[o{ d/ g?ok TZ[s/ MZN b/N iKdk j?.
2- d[BhnK ftu ;G s'I tZvk ft;kj xks ns/ gyzv j? XowhnK tkbk fbpk; pBk e/ fe;/ ~ X'yk d/Dk.
3- ;gkXh bk e/ nv'b p?m/ G/yh wB[Zy dh ske wkfJnk tb fJ; soQK j'I dh j? fit/I prb/ dh wZSh tb.
4- Xow d/ pkB/ ftu gkyzv eoB tkb/ wB[Zy s'I eJh r[DK t/;tk uzrh j? i' nzdo'I pkjo{z fJe j?.
5- i' b'eK ~ ws d/t/ s/ nkg nwb Bk eo/ T[j T[; t/;tk tKr j? i' gsh pqsk Xow dk j'ek d/t/.
6- wB[Zy gkg eoB ;w/I pzfdnK e'b{z sK S[g ;edk j? go ;op ftnkgh nekb g[oy e'b{z BjhI.
7- gkg nkswk g[oF d{finK d/ n"r[D c'b e/ y[F j'Idk j? ns/ Xowkswk jw/;K d{finK d/ r[Dk ~.
8- i' wB[Zy d[BhnK ftu fe;/ p/e;{o ~ BFo eodk j? T[j b'e gqb'e ftu nkg BFo j'Idk j.
9- i' wB[Zy nBjZe fe;/ ~ ezv/ u'Gdk j? T[; ~ wo e/ iw d{sK dhnK ;{bK ;?jBhnK g?IdhnK jB.
10- fi; wB[Zy e'b{z pdbk b?B s'I fJB;kB n;zwqZE j't/, T[; s'I jw/FK gowkswK pdbk b?Idk j?.
11- fe;/ ~ M{mk d'F bkD tkbk oZp nZr/ poh BjhI j' ;edk feT[fI e T[j p/d'FK dk ;kEh s/ fBnKeko j?.
12- ;G s'I BhtK wB[Zy T[j j? i' p/d'F ~ d'; bkt/ ns/ T[; dh fJ}s ~ T[Skb e/ nkgBk g/N gkb/.
13- i' wB[Zy fe;/ d/ ezw ftu o'Vk nNekt/ T[; d/ ngB/ ezw d/ ftu oZp tb'I o[ektN g? iKdh j?.
frnkBh T{Xw f;zx ih
(6)


;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih dk gqekF T[s;t
r[ o d[ n kok ;q h r[ o { oi{oh okrh GkJh i;ftzdo f;zx
f;z x ;Gk wkB;o' t o fty/ B/ ehosB eoe/ fBjkb ehsk.
fwsh 8, 9 ns/ 10 cotoh GkJh pbgqhs f;zx d/ b[fXnkB/
2013 ~ d;thI gksFkjh ;qh s' I nkJ/ okrh iZ E / ns/ GkJh
r[o{ r'fpzd f;zx ih dk gqekF noftzdo f;zx B{o d/ b[fXnkD/
g[ o p r[ o d[ n kok ;kfjp d/ s' I jh nkJ/ iZ E / B/ nkgD/
;[;Zis jkb ftu wBkfJnk o;fGzD/ ehosB Bkb ;zrsk dk
frnk. fwsh 8 cotoh 2013 wB w'j fbnk. frnkBh nwo
~ oks Fpd ehosB, eEk T[gozs ftFkb eth dopko f;zx ns/ r[owfs ftukoe frnkBh irihs f;zx ikue
;ikfJnk frnk fi; ftu wZB/ gqZtB/ eth ;0 fsob'uB B/ th nkgD/ ftdtsk g{oB ftukoK Bkb ;zrsk ~ r[o{
f;zx uZB, ;0 Bfozdo f;zx r[bFB, ;0 wBw'jB f;zx wjkoki dh T[ukoh pkDh Bkb i'fVnk ;wkrw ftu S'N/
w'jBh ns/ ;0 jofwzdo f;zx dhtkBk ih B/ nkgDhnK S'N/ pZu/ pZuhnK B/ th ehosB eftsk tfynkB ;[Bk e/
eftsktK Bkb ;zrsK ~ fBjkb ehsk. 9 cotoh 2013 ;zrsk ~ nkeoFs ehsk. BthI gBhoh ~ r[o{ Bkb i'V
~ oks ftFkb dhtkB ;fink fi; ftu r[od[nkok ;kfjp e/ j';bk ncikJh eoD bJh gqzpXeK ~ tXkJh. w[y
d/ ji{oh okrh GkJh i;ftzdo f;zx d/ ehsoB T[gozs dhtkB ftu byBT{ r[od[nkok gqpXe ew/Nh d/ gqXkB ;0
z
pkjo' nkJ/ okrh ;kfjpkB GkJh noftzdo f;zx B{o ns/ okfizdo f;zx pZrk B/ th jkio j'e/ ;zrsK ~ gqekF g[op
GkJh pbgqhs f;zx d/ iZfEnK B/ wB'jo ehosB eoe/ dh tXkJh fdZsh. ;0 ;wg{oD f;zx pZrk gqXkB ;kfjp th
;zrsK ~ nksw ftG'o eo fdZsk. T[gozs bzro toskfJnk sB wB XB dh ;/tk ns/ fJ; T[gokb/ bJh tXkJh d/
frnk fwsh 10 cotoh 2013 ~ ;t/o/ fBsB/w s'I w[y dhtkB gkso jD. ;0 i;gkb f;zx n?pN B/ ;N/i ;GkbD dh
dh nozGsk j'Jh. ;qh nyzv gkm ;kfjp dh ;wkgsh T[gozs ;/tk ehsh. bzro ns[N tofsnk.

;op Xow ;wkrw
jo ;kb dh soK r[od[nkok d[y fBtkoD ;fs;zr GtB okikihg[ow
tZb'I fwsh 16 ns/ 17 cotoh 2013 ~ ;op Xow ;wkrw ;G? xN[ okw[ p'b/
okwk p'b? f;ob'y j/m wBkfJnk frnk, i' pkfoF eoe/ gzvkb ftu B j'e/
r[od[nkok ;kfjp dFw/F f;zx ;Gk okikihg[ow d/ jkb ftu ehsk frnk.
w[y ;wkrw ftu ;0 fBowb f;zx ;?Bh ns ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ;Nvh
;oeb d/ w/poK d/ ehosB T[gozs ;0 fpqfizdo gkb f;zx, vk0 ;fszdo gkb
I
f;zx, ;qh n'w gqekF Fowk, ;qh B/so gkb f;zx ns/ phph wBwhs e'o ;'Yh
B/ ftF/ nB[;ko nkgD/ ftuko oZy. g[i/ ftdtkBk d/ ftukoK T[gozs ;qh dopko
/ Z
;kfjp nfwqs;o s'I nkJ/ ji{oh okrh GkJh oftzdo f;zx ns/ phph e"bK GbkJh
e/Ido nfwqs;o dh phph gowihs e"o gZwk B/ o;fGZB/ ehosB ns/ r[owfs
ftukoK okjh ;zrsK ~ fBjkb ehsk. fJ; nT[;o s/ bKfJ; ebZp tb'I oes
dkB fFfto brkfJnk frnk ns/ Xkowe gqFB'soh w[ekpb/ d/ i/snK dk ;ZwkB
{
ns/ j';bk ncikJh th ehsh rJh. w[y ;/tkdko ;0 feFB f;zx pXtko B/
;zrsK ;fj:'r d/D tkbhnK ;z;EktK ns/ ;/tkdkoK ~ XzBtkd ehsk.
(7)

r[od[nkok nkbwpkr byBT{ ÔÅº×ÕÅº× îËðÅæé ÒÚ íÅ× ñËä å¯º
fty/ wjZst g{oD ;orowhnK ìÅÁç ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÇñÁÅ Ã§ÇéÁÅÃ
F[eokBk ;wkrw, r[od[nkok nkbwpkr fty/ fwsh
03H02H13 r[od[nkok jkb ftu d;w/F fgsk d/ gqekF
T[s;t d/ ;cbsk g{ote ;zgzB j'D s/ fJe F[eokBk
;wkrw ehsk frnk fi; ftu Ffj:'r d/D tkb/ gstzs/
;ZiDk ns/ ;z;EktK ~ f;o'gkU[ d/ e/ ;ZwkfBzs ehsk frnk.
r[ o d[ n kok nkbwpkr fty/ j' b / wjZ b / dk
;wkrw, fwsh 27-03-2013 ~ j'bk wjZb/ dk ;wkrw
wBkT[D dk T[gokbk ehsk frnk j? fi;dk gq'rokw j/m
fby/ w[skpe j't/rk.
o"ikBk dk gq'rokw 5H00 s'I 8H30 ;t/o/
ukj pq/e 8H30 s'I 9H00 ;t/o/ ÔÅº×ÕÅº×, BD ëðòðÆ, íÅðåÆ î±ñ ç¶ Çòôò
y/vK ns/ fJBkwK dh tzv 9H00 s'I 11H00 ;t/o/ ç¶ Ãí å¯º òµâÆ À°îð ç¶ îËðÅæé ç½óÅÕ A@A ÃÅñÅ
ehsB ns/ eth dopko 11H00 s'I 1H00 d[gfjo ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÁµÜ ÔÅº×ÕÅº× ÒÚ Ô¯ÂÆ AGòÆº ÃàËºâðâ
T[gozs ;wkgsh ns/ bzro ÚÅðàâ îË ð Åæé ç½ ó ÒÚ íÅ× ñË ä å¯ º ìÅÁç
rse/ ~ fJz v hnB n' b z g e n? ; ' ; hn? F B tb' I Ã§ÇéÁÅÃ ñË ÇñÁÅ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø ÇÂæ¶ ÁÅêäÆ ÁÅÖðÆ
gq ' f tiBb wkBsk, fwsh 24-02-2013 rse/ ~ Gkosh ç½ó ê±ðÆ Õðé å¯º ìÅÁç ÕÅëÆ Ö°ô ÇçÖÅÂÆ Ççµå¶ ¢
n'bge ;zx tb'I wkBsk gqkgs j'D d/ pkd fJ;~ y/v o{g
z Òêµ×óÆèÅðÆ å±ëÅéÒ éÅñ ÜÅä¶ ÜÅºç¶ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶
ftu n' b z g e ftu Fkwb eoD bJh fJe ekBco/ I ; A Ø§à¶ CB Çî§à å¶ BH ÃËÇÕ§âÅº ÒÚ ÔÅº×ÕÅº× îËðÅæé
nk:'fis ehsh rJh fi; ftu d/F Go s'I 18 NhwK fjZ;k çÆ A@ ÇÕñ¯îÆàð ñ§ìÆ ç½ó ê±ðÆ ÕÆåÆ ¢ ÇÂÃ ç½ó
b?e/ ftuko eoDrhnK. ÒÚ À°é·Åº éÅñ A@A ê§ÜÅìÆÁÅº òñ¯º ê±ð¶ Ü¯ô¯ Öð¯ô
éÅñ ôî±ñÆÁå ÕÆåÆ ¢ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø ç½ó çÅ Çòô¶ô
Grs oftdk; i/:zsh ÁÅÕðôä ðÔ¶ Áå¶ ÔÅº×ÕÅº× ç¶ À° µ Ú êµèðÆ
fwsh 25-02-2013 ~ r[od[nkok Bkek fjzv'bk ns/ êzôÅÃÇéÕ ÁëÃðÅº Ãî¶å ÚÆéÆ Áå¶ ×¯ð¶ å¶ Ô¯ðéÅº
njhnkrz i fty/ Grs oftdk; ih dk iBw fdjkVk íÅÂÆÚÅð¶ ç¶ ñ¯ Õ Åº òñ¯ º À° é · Å º éÅñ åÃòÆðÅº
wBkfJnk frnk fi; ftu ehosB dopko ;i/ ns/ r[owfs ÇÖÚòÅÂÆÁÅº ¢ ç½ó å¯º ìÅÁç Õ¶òñ ê§ÜÅìÆ ì¯ñä
ftukoK Bkb ;zrsk ~ fBjkb ehsk frnk. fdZbh s'I nkJ/ òÅñ¶ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ êµåðÕÅðÅº ç¶ ÃòÅñ çÅ ÜòÅì
GkJh nwBdhg f;zx d/ okrh iZE/ B/ ehosB Bkb ns/ Çç§ÇçÁÅº ÇÕÔÅ ÇÕ Ö°ôÆ çÆ ì÷°ð×Åº çÆ Ãí å¯º òµâÆ
;'jkD/ s'I nkJ/ frnkBh joftzdo f;zx ih B/ 23, 24 ns/ Ö°ðÅÕ Ô°§çÆ ÔË Áå¶ ÇÂÃ¶ ÕÅðé À°Ô Ç÷§ç×Æ ç¶ ÁÖÆð
25H2H2013 ~ r[od[nkok Bkek fjzv'bk byBT{ fty/ ;zrsK åµÕ Õç¶ òÆ ì°µã¶ éÔÆº Ô¯ä×¶ ¢ À°é·Åº ÇÕÔÅ ÇÕ À°Ô
~ r[owfs ftukoK d[nkok r[o{ Bkb i'fVnk. íÅò¶º Ô°ä ð¶Ã êzåÆï¯×åÅòÅº ÒÚ ÇÔµÃÅ éÔÆº ñËä×¶
êz§å± À°Ô ÚËÇðàÆ ñÂÆ ç½óç¶ ðÇÔä×¶ ¢ ÇÂÃ A ÁêzËñ
BkBe;o fty/ ftFkb ;wkrw é±§ A@B ÃÅñÅ ç¶ Ô¯ä òÅñ¶ ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÃÅñ
phph e'bK GbkJh e/Ido tb'I 300 eo'V w{b wzso B@AA ÒÚ à¯ðÅºà¯ ÒÚ ë°ñ îËðÅæé ÒÚ ç½ó Õ¶ ÇÂÃ ÒÚ
dk gkm ;zrsk s'I eokT[D dk T[gokbk ehsk frnk j? ns/ íÅ× ñËä òÅñ¶ Ãí å¯ ì÷°ð× ÇòÁÕåÆ ìä¶ Ãé ¢
fJ; ;zpzX ftu ;opZs d/ Gb/ dh nodk; fwsh 27-02- ñ§âé À°ñ§ÇêÕ ÒÚ îôÅñ ç½ó ÒÚ ÇÔµÃÅ ñË Ú°µÕ¶
2013 ~ BkBe;o fty/ j'Dh j?. ;zrsk Gog{o i'F Bkb ë½ÜÅ ÇÃ§Ø é¶ ÇÕÔÅ ÇÕ À°é·Åº é±§ ìÃ ÇÂÕ êÛåÅòÅ ÔË
gkm eo ojhnK jB. ÇÕ À°Ô Á§×ð¶ÜÆ ì¯ñ å¶ êó éÔÆº ÃÕç¶ ¢
(8)

ìðåÅéÆÁÅ ç¶ êzèÅé î§åðÆ ÕËîð±é é¶ ÔÇðî§çð ÃÅÇÔì îµæÅ à¶ÇÕÁÅ
Áå¶ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅö ÇòÖ¶ ôðèÅºÜñÆ í¶à ÕÆåÆ
Á§ÇîzåÃð, B@ ëðòðÆ, ìðåÅéÆÁÅ ç¶ êzèÅé ç¶ îËºìð òÜ¯º ÇÂÔ ×§íÆð îÅîñÅ ëðÅºÃ ÃðÕÅð Õ¯ñ
î§åðÆ ÃzÆ â¶Çòâ ÕËîð±é íÅðå ç¶ ç¯ ÇçéÅ ç½ð¶ ç¶ ÁÅÖðÆ À°áÅÀ°ä×¶ å¶ ÇÂÃ çÅ Ôµñ ÕðòÅÀ°ä ñÂÆ Ôð Ã§íò
Ççé ×°ð± é×ðÆ Á§ÇîzåÃð ê°µÜ¶, ÇÜæ¶ À°é·Åº ÃµÚÖ§â ÃzÆ ïåé Õðé×¶ ¢
ÔÇðî§çð ÃÅÇÔì ÇòÖ¶ îµæÅ à¶ÇÕÁÅ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅö ç¶ ôÔÆçÅº é±§
À°êð§å ÇÂÇåÔÅÃÕ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ôðèÅ ç¶ ë°µñ í¶à
ìÅ× ÇòÖ¶ ÁÅ÷ÅçÆ Ã§ × ðÅî ÒÚ ÃzÆ ÔÇðî§çð ÃÅÇÔì îµæÅ à¶Õä
ôÔÅçå çÅ ÜÅî êÆä òÅñ¶ ìÅÁç êzèÅé î§åðÆ ÃzÆ â¶Çòâ
íÅðåÆÁÅº Áµ×¶ ÃzÆ ÕËîð±é é¶ ÃÆÃ ÕËîð±é ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅ× ê°µÜ¶,
Þ°ÕÅÇÂÁÅ å¶ ìó¶ Áçì éÅñ ÇÜæ¶ À°é·Åº ÁÅêä¶ ì±à À°åÅð¶ å¶
ÁÕÆçå ç¶ ë°µñ í¶à Õðç¶ Ô¯Â¶ ID ìó¶ Áçì ÃÇåÕÅð éÅñ
ÃÅñ êÇÔñÅº òÅêðÆ ÇÂÃ Ççñ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅ× ç¶ ôÔÆçÅº çÆ
Õ§ìÅÀ± ØàéÅ é±§ ÇÂ§×ñËºâ (ï±. Õ¶.) ñÅà Áµ×¶ ë°µñ ðµÖ Õ¶ ÁÅêäÅ ÃÆÃ
ç¶ ÇÂÇåÔÅÃ ÒÚ ìÔ°å ôðîéÅÕ ÕðÅð Þ°ÕÅÀ°ºÇçÁÅº ôðèÅºÜñÆ í¶à Õðé
ÇçµåÅ¢ À°êð§å ç¯ Çî§à ôðèÅ òÜ¯º î½é
À°æ¯º À°Ô ÃzÆ ×°ð± ðÅî çÅÃ èÅÇðÁÅ ¢ À°Ô Ö±Ô ò¶Öä òÆ ×Â¶,
ñ§×ð Øð ê°µÜ¶, ÇÜæ¶ À°é·Åº êzôÅç¶ ÇÜæ¶ AB@ ç¶ ÕðÆì íÅðåÆÁÅº ç¶ô
êµÕç¶ å¶ ñ§×ð ÇåÁÅð Ô°§çÅ ò¶ÇÖÁÅ ñÂÆ ÁÅêÅ òÅÇðÁÅ ÃÆ ¢ À°é·Åº
Áå¶ À°é·Åº ñ¯Ô ñ§×ð é¶ó¶ Öñ¯ Õ¶ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅ× ÇòÖ¶ ×¯ñÆÁÅº
êzôÅç¶ Ã¶Õä çÆ Ã¶òÅ òÆ ÕÆåÆ¢ ÇÂæ¶ ç¶ ÇéôÅé ò¶ÖÇçÁÅº ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ
À°é·Åº é±§ Üæ¶çÅð ÁòåÅð ÇÃ§Ø é¶ ìÅ× ç¶ ÃÕµåð ÁËÃ. Õ¶. î°ÖðÜÆ é±§
ÒÃ§×å å¶ ê§×åÒ çÆ êzæÅ å¯º ÇòÃæÅð ê°µÇÛÁÅ ÇÕ ÕÆ ÇÂÔ ÇÂÕ¯ ðÃåÅ ÃÆ,
éÅñ ÜÅä± ÕðòÅÇÂÁÅ ¢ ñ§×ð Øð ÇÜÃ ðÃå¶ Üéðñ âÅÇÂð ë½Ü ñË Õ¶
ÇòÖ¶ B@-BE Çî§à áÇÔðé ìÅÁç À°é·Åº ÃzÆ çðìÅð ÃÅÇÔì ÇÂæ¶ çÅÖñ Ô¯ÇÂÁÅ ÃÆ? ÇÂÃ Ãì§èÆ î°µÖðÜÆ é¶ ÔÅîÆ
îµæÅ à¶ÇÕÁÅ ¢ ÃzÆ ÕËîð±é é¶ ÒÔÇð ÕÆ êÅÀ±óÆÒ å¯º êÇòµåð íðÇçÁÅº ÇòÃæÅð éÅñ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅ× ç¶ ÃÅÕ¶ å¯º
Üñ ñËä À°êð§å ìó¶ ÃÇåÕÅð éÅñ ç¶× êzÅêå ÕÆåÆ ¢ ÜÅä± ÕðòÅÇÂÁÅ ¢ ÃzÆ ÕËîð±é é¶ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅ×
À°Ô ÃzÆ ÁÕÅñ åÖå ÃÅÇÔì ÇòÖ¶ òÆ îµæÅ à¶Õä ×Â¶ ¢ ÇòÖ¶ Çò÷àð ì°µÕ ÒÚ ÇñÇÖÁÅ ÔË ÇÕ Çì?Çàô ÇÂÇåÔÅÃ
Üæ¶çÅð ÁòåÅð ÇÃ§Ø é¶ ÃzÆ ÔÇðî§çð ÃÅÇÔì, ÃzÆ ÁÕÅñ ÒÚ ÇÂÔ ìóÆ ôðîéÅÕ ØàéÅ ÔË, ÇÜò¶º ÇÕ ÇÂ§×ñËºâ ç¶
åÖå ÃÅÇÔì, ÇÃµÖ ÇÂÇåÔÅÃ å¶ ÇÃµÖ îðïÅçÅ ìÅð¶ éÆåÆòÅé Çò§Ãàé ÚðÇÚñ é¶ À°Ã¶ ò¶ñ¶ ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ
ÇòÃæÅð éÅñ çµÃÇçÁÅº ÇÕÔÅ ÇÕ ÃzÆ ÁÕÅñ åÖå ÃÅÇÔì ìÅ× çÆ ÕÅðòÅÂÆ é±§ ðÅÖôÅº òÅñÅ ÕÅðÅ ÕðÅð ÇçµåÅ ÃÆ
ÇÃµÖÅº çÅ Ãí å¯º À°µÚ ÁÃæÅé ÔË, ÇÜæ¯º ÜÅðÆ Ô¯Â¶ ÁÅç¶ô ¢ ìðåÅéÆÁÅ ç¶ êzèÅé î§åðÆ òµñ¯º ÜÇñ·ÁÅºòÅñÅ ìÅ×
å¶ Ã§ç¶ô ÇÃµÖ Õ½î ÃòÆÕÅð Õðé ñÂÆ êÅì§ç ÔË ¢ ÇòÖ¶ ÁÅ Õ¶ ôÔÆçÅº é±§ ôðèÅ ç¶ ë°µñ Õðé¶ ÔÆ Ãµí å¯º
ÇÂÃ î½Õ¶ Üæ¶çÅð ÁòåÅð ÇÃ§Ø é¶ çÃåÅð çÅ òµâÆ ×µñ ÔË ¢
î°µçÅ À°áÅÇÂÁÅ Áå¶ À°é·Åº é±§ çµÇÃÁÅ ÇÕ ÁÅé å¶ ôÅé À°é·Åº é¶ Çò÷àð ì°µÕ ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ ÔË
çÆ êzåÆÕ çÃåÅð ÇÃµÖÅº çÅ èÅðÇîÕ ÇÚ§é· ÔË, ëðÅºÃ ÒÒìðåÅéÆÁÅ ç¶ ÇÂÇåÔÅÃ ÇòÚ ÇÂÔ ÁµåÆ ôðîéÅÕ ÕÅºâ
ÃðÕÅð é¶ ÃÕ±ñÆ ÇÃµÖ ìµÇÚÁÅº ç¶ çÃåÅð ÃÜÅÀ°ä Òå¶ ÔË ÇÜò¶º ÇÕ Çò§Ãàé ÚðÇÚñ é¶ À°Ã î½Õ¶ ÇÂÃ ÕÅºâ é±§
êÅì§çÆ ñÅÂÆ Ô¯ÂÆ ÔË ¢ ÇÜÃ Ãì§èÆ ï±. ÁËé. ú. ç¶ îé°µÖÆ ðÅÖôÅº òÅñÅ ÕÅðÅ ÕðÅð ÇçµåÅ ÃÆ¢ Ü¯ Õ°Þ ÇÂæ¶ òÅêÇðÁÅ
ÁÇèÕÅð Ã§×áé é¶ ëðÅºÃ ÃðÕÅð Çòð°µè ëËÃñÅ ÇçµåÅ ÃÆ À°Ã é±§ Õç¶ í°µñäÅ éÔÆº ÚÅÔÆçÅ ÇÕÀ°ºÇÕ ìðåÅéÆÁÅ
ÔË ¢ ÃzÆ ÕËîð±é é¶ íð¯ÃÅ ÇçµåÅ ÇÕ À°Ô ï±ðêÆÁé ï±éÆÁé ôÅºåîÂÆ êzçðôé ç¶ ÁÇèÕÅð çÅ ÔîÅÇÂåÆ ÔË¢

(9)


w/ok stk w'V fdT[
i;ftzdo e"o ykb;k
;[gBk N[NfdnK jh w?I sqpe e/
Z jZ; e/ nkgDh fJZe' nZy x[wkT[fI dnK i[nkp
z
T[mh s/ u"eVh wko e/ p?m rJh. nZyK
Z fdsk @@w?I nkgD/ bJh ;bsBs bZGD ftu
g{zMfdnK ;[gB/ ftu fpskJ/ gbK pko/ bZfrnk j'fJnk ;h. fJfsjk; rtkj j?
;'uD bZrh. nZyK ;kjwD/ T[jh gkDh fe wjkokik tb'I nkgD/ 40 ;kbK d/ Fk;B
tkbh N?eh s/ nZX M[bf;nk Bzr} GkpVK
I / ekb ftu fJZe tZvh FkFe Broh t;k
ftu'I Mksh wko fojk ;h. nfXnkgeDk bJh. T[BQK d/ FkFe ekb ftu n"os d/
d/ f;o d/ d[gZN/ g?oK #u/ wX'b/ ik oj/ fjZ;/ fJj gzikp o{gh @@;'B/ dh fuVh##
;B f;o' T[Zsoh u[ZBh ekoD rb/ s'I j/ nkJh. T[j ;'B/ dh fuVh fi; ~ nZi d/
mK dk Bzr} jZEK Bkb YZfenK ik fojk
/ FkFeK dhnK pdBhshnK B/ GZB e/ oZy
;h. X{jh ik ojh dkVh d/ tkbK dk fdZsk fi; ~ d/y e/ nZi dod tzdK dhnK
dod nkgDk jh f;o nkgD/ jh g?oK s/ nZyK u dod Mbedk j? go T[j cVQ
M[eD bJh w}p{o ;h. fJZe g?o }whB cVQk e/ uh; tZN e/ pfj iKd/ jB. gzikp
s/ fe;/ d/ g?o d/ dpk j/mK s/ d{ik g?o n;wkB tZb dhnK fuVhnK ns/ e[VhnK d/ go eZN fdZs/ rJ/ B/ i/ e'Jh
fyufdnK iB/g/ dh ghV s'I tZX dod d/ fojk ;h. w?I T[vD bZrdh j? sK T[; d/ g?oK #u' v'o bg/N T[vk fdZsk
Z
wzsoh dh bkb pZsh tkbh rZvh e'b yVh jZE ftu cV/ iKdk j? T[j jko jzG e/ n;wkB'I Xosh s/ w{X/ w{zj
ekr} dh fjZe s/ fbyhnK uko ;soK ftyk fJB;kc dh fvZrdh j?. wod gqXkB ;wki ftZu n"os d/ sB YZeD
wzr eoBk ukj[dh ;h go wzsoh ;kfjp d/ j[ew d/ pZX/
z ns/ d' vzr dh o'Nh s'I fJbktk wjkokik oDihs f;zx
vokfJto B/ id rZvh s'oh sK w/ok rZvh s/ oZfynk jZE d/ oki ftZu fJzBk e[ ;'Bk iK xo dh }whB ikfJdkd
MNe/ Bkb fgZS/ j' frnk w?I }whB s/ fJzBh i'o dh fvZrh j[dh ;h fe jo xo ftZu d/;h fxT[I d/ dht/ pbd/ ;B.
z
fe ;[gB/ ftu j[fz dnK j'fJnk th T[uh T[uh o' ojh ;h
Z Z fJe jh dbQkB ftu pbdk dhtk ;ko/ xo ~ o"FB
s/ p[Vp[Vk ojh ;h @@n;hI |[bkw uzr/ ;h.## eodk ;h Gkt fJe w[Zyh wod dh ewkJh Bkb 10-15
nZX (eZuh) BhId/ ftu T[m p?mh s/ ;[gB/ #u bZrh
Z ihnK dk xo ubdk ;h. go nZi o{j ezp T[mdh j? fe
;ZN tkb/ r'v/ ~ j"bh j"bh wZbdh ojh. ;w/I d/ pdbkT[I d' o'NhnK ykso nZi d/ ;wki d/ xo dh fJZ}s fe;
d/ Bkb Bkb fJ; tzvh j'Jh n"os d/ fjZ;/ pd;b{eh, edo piko{ t;s pDk fdZsh rJh j?. nZXk Gfonk fYZv
bkukoh s/ |[bkwh s'I f;tk e[M th BjhI nkfJnk. fi; e/ nZXk Yfenk ;oho tkFBk dk g[sbk pD e/ ofj
~ nZi n"os nk}kdh ;wM p?mh s/ T[j r[bkwh dk ;G frnk j?.
s'I fxB'DK o{g j?. FkfJd fJ; dh f}zw/tko T[j nkg fJZe tko fFwb/ bkov nkeb?v B/ nkgD/ wzsoh
I
j?. ;[fDnK ;ohoK d/ cZN Go iKd/ go o{jK s/ bZr/ cZN ceho n}h}{ dhB ~ g[fZ Snk fe wjkoki dh fejVh nZy
BjhI God/. w/o/ g?oK #u gJhnK |[bkwh dhnK izihoK BjhI j? sK T[; dk itkp ;h, @@wjkokik ;{oi j? ;{oi
nZr/ BjhI s[oB d/IdhnK. fJZe n"os jK fJ;/ bJh dh fJZe' nZy j[dh j? T; dh fJZe' nZy dk fbFekok ns/
z
FkfJd w/oh bkukoh ~ wod g?o dh i[Zsh ;wM jzvk s/} fJzBk e[ j? fe w?I d{ih nZy d/yD dk jhnK jh BjhI
fojk j?. eo ;fenk.## T[; fJZe nZy tkb/ wjkoki B/ n;b
tzv Fpd dh ;KM n"os Bkb X[oI' i[Vh j'Jh j?. ftu th ;G ~ fJZe' B}o Bkb d/fynk. i/ e'Jh T[; d/
FkfJd fJ;/ bJh wjkokik oDihs f;zx dh gsBh w"oK oki ftu fYZv' G[yK iK sB'I Bzrk fd;dk sK nkgD/ y}kB/
Z
d/ Fpd nZi w/o/ fjod/ ~ tb{zXo oj/ jB. T[BQK dh T[; bJh y'bQ d/d. wjkokik oDihs f;zx @gko;# ;h.
I /
gsBh tZb'I g[fZ Snk frnk, @@wjkoki id'I oZp j[;B tzv T[BQK Bkb S[jkJh b'j/ dh t;s{ th ;'Bk pD iKdh j?.
fojk ;h T[d'I s[;hI feZE/ ;h < wjkokik oDihs f;zx B/ id'I fJ; rZb dh GDe fJe |ohp p}[or n"os d/
(10)

ezBh gJh sK u[b/Q s/ oZfynk stk u[e wjkoki d/ dopko
Z Z wjkokik B/ fejk, @@oks f;o s/ nk ojh j? s[;hI fJZE/
tZb s[o gJh. wzsohnK B/ T[; p}[or ~ fwbD s'I p?m/ eh eo oj/ j' < p}[or B/ Gkoh gzv tZb fJFkok
o'fenk. fJzBh d/o ~ wjkoki dh B}o p}[or n"os ehsk, wjkokik oDihs f;zx ih B/ M[Ze e/ gzv nkgD/
s/ gJh s/ T[; ~ fwbD dh fJ}k}s fdZsh. g{oh tkosk f;o s/ u[eh ns/ p}[or d/ nZr/ j' s[o. dht/ d/ ukBD/
Z /
;[D wjkokik oDihs f;zx jZ;/ s/ p'b,/ @@wksk s/ok stk ftZu wjkokik ~ gSkD p}[or jzM{nK Bkb wjkokik
w/o/ Bkb bZr ;'B/ dk j' frnk## t}hoK ~ j[ew fdZsk d/ uoB X'Idk fojk i' T[; dh M[Zrh sZe ngV/ ;B.
st/ d/ Gko dk ;'Bk wksk dh M'bh gk fdT[ fJj ;h w?I nZi ;[gB/ ftu BjhI pbfe fdB d/ T[ikb/
dodtzd ns/ d[yhnK dk w;hjk. ftu T[BQK ;VeK ~ nZEo{nK Bkb X'I e/ T[vhe ojh jK
oks d/ ;[gB/ ftu w'v/ s/ ykXh ;ZD dh uh; nZi fe FkfJd w/oh M[Zrh tZb e'Jh oDihs f;zx d' edw
nZyK EkDh nZEo{ pD fsqgfsqg trdh j?. feZs/ fYZv'I uZb/ s/ w/o/ xo d/ mzv/ g? u[e/ u[b/Q s/ oZy/ st/ ~ w[V skn
Z Z
izfwnk wK-fgT[ dk eksb, gzikp dh Xosh ~ nbftdk ikt/. T[vhe j? fJBQK nZyK ~ T[; wjkokik oDihs f;zx
efjzdk G?DK dk fJeb"sk Gok, fes/ fYZv GoB bJh jh dh fi; d/ sB Bkb S[jk w?I nkgDk b'j/ dk stk gko;
fYZv dk Bzr} d' nZyK tkfbnK dh B}o'I go"y/ j' fojk
/ pDk btK.
j?. nk; j? fdb'I T[Zmh j{ze n;wkB Bkb Neok
fiZE/ rohp g?o oZydk ;h T[E/ wjkokik oDihs
Z Xosh s/ }o{oh r{irh. w/o/ Bkb d[nktK bJh eJh jZE
z /
f;zx dh B}o }o{o g?dh ;h. bkj"o fty/ wzsohnK Bkb
I }o{oh T[mDr/. FkfJd fJj nktk} wjkokik oDihs
Z
;?o eod/ wjkoki ;zfXnK t/b/ bzx oj/ ;B. ;Ve f;zx d/ tko;K d/ ezBh g? ikt/. i' ;'B/ dk BjhI pDkfJnk
feBko/ p}[or Gkoh gzv bJh p?mk B}oh fgnk s/ ik ;edk sK @@w/ok stk w'V fdT[##.

r[owfs d/ Mo'y/ @u'I# HHHH
;tkb L nodk; ftu @G'r bZr/# efjDk mhe j? fe ;tkb L eh ;[ywBh ;kfjp d/ gkm s'I pknd @fEZsh
@;hs gqFkd# ;kX ;zrs ~ fwb/ efjDk mhe j?< rT[Vh wjbk 5# d/ Fpd gVQD/ io{oh jB <
itkp L eVkj gqFkd nkg ih d/ do s/ @gqtkB j't/# itkp L ;[ y wBh ;kfjp dh pkDh nkgD/ nkg ftu
efjDk jh mhe j?. G'r w{oshnK ~ brdk j?, ;zgoB pkDh j? fJ; dk @fEZsh rT[Vh wjbk 5#
{
Fpd r[o{ ~ BjhI. ;hs gqFkd efjDk rbs d/ Fpd Bkb e'Jh ;zpX BjhI j?. eJh gqwh iB
z /
j?, fJ; dk noE j? L i{mk ehsk gqFkd ;zs FoXk t; fJjBK FpdK ~ ;[ywBh ;kfjp s'I
Se/, i' ;zrsh fBokdoh j?. pknd gVQ b?Id/ jB. go fJjBK dk ;[ywBh
;tkb L eh r[owfs nB[;ko fsbe bkT[D/ mhe jB <
I ;kfjp s'I pknd gfVQnk ikDK }o{oh BjhI.
itkp L fsbe brkT[ D dh f;Z y Xow ftu ;ys ;tkb L j/m fbfynK s[eK d/ noE dZ;' <
wBkjh j? fjzd{ b'e wZE/ iK Foho d/ j'o nzrK 1H ;G s/ tvk ;fsr[o[ BkBe[, fifB eb okyh
T[s/ iks-gks d/ fBFkB brkT[d/ jB, fi; ~
I w/oh. (gzBk 750)
fsbe fejk iKdk j?. fJj e/;o, ;[nkj, uzdB 2H gqrN GJh ;rb/ i[r nzsfo, r[o BkBe eh
nkfd dk j[dk j?. t?FBtK d/ pkoQK fsbe wzB/
z tfvnkJh.. (gzBk 611)
jJ/ jB. go f;Zy Xow dk f;XKs d;d/ j'J/ itkpL 1H w?~ ;G s'I tZvk r[o{ BkBe fwb fgnk j?,
GkJh r[odk; ih d;d/ jB L pkoj fsbe fi; B/ w/oh bki oZy bJh j? s/ w?~ s/o/ uoBK
fwNkfJ e?, r[ow[y fsbe fBFkB uVQkfJnk. ftu i'V fdZsk j?.
r[o{ d/ dZ;/ wkor s/ ubDk ns/ r[o{ dh pyFh 2H j/ BkBe ! r[o{ dh fJj n}ws ;ko/ i[rK
f;fynk nB[;koh j'Dk jh n;b fsbe j?. ftu jh gosZy T[ZxV ojh j?.
(11)


Xow fdqVj[, jfo Bkw[ fXnktj[ (bKtk)
e?gNB ot/b f;zx
okr ;[jh ftu ;qh r[o{ nktj[ G?D/ rfb fwbfj nzfe
okw dk; ih dh ouBk @@bKtk## ;j/bhVhnkj..
dk gkm ;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ fwfb e/ eoj ejkDhnK ;zwqE
gftZso nzr 773 s/ nzfes j? ezs[ ehnkj.. (17)
fi; okjhI ;z;koe gsh-gsBh ~ p/Fe ;zrs ftu p}[or pzd/
uko bKtK d/ gkm okjhI T[gd/F j? p[YhnK B'itkB, w[fNnkoK rZGo{
Z
L gfjbh bKt - goftosh eow- ns/ pZu/ p?m/ jB. fJj fdqF
B/e eow-uzrk ezw-gqwkswk d/ ;k~ pkjo w[yh B}o nkT[Idk
Bkw igD d/ nkjo ftu brDk, j?. nzso w[yh n;hI ;G o{jK jK,
@@Xow[ fdqVj[## nkgD/ fjod/ ftu ;qh tkfjr[o{ dh :kd- nkswk jK, BkohnK jK. fJ; bJh pkpk BkBe ;k~
f;woB ~ gZek eoBk, ;ukJh d/ wkor s/ ubDk. fJe efjzdk j?. nkt' w/ohT[ G?D'I - nze ;j/bVhU !## fwb
d{;o/ d/ tckdko ofjDk. d{;oh bKt efjzdh j? - eo-p? m e/ , ;z w q E ez s [ , gq w kswK dh f;cs ;bkj
@@rqfj;s Xow## ihtB ;[ydkfJe pDkT[Dk io{oh j?. eohJ/.
gsh ~ nkch;o j'D dk jzeko, gsBh ~ g/e/ xo dk ;qh nBzdg[o ;kfjp dk r[o{ dopko brk
jzeko xo ~ ;tor BjhI pDk ;edk. @@wB BhtkI ws j'fJnk ;h. d[FwD dk i;{; i' fJe n"os ;h dkVQh
T[uh## dh d{;oh bKt ftu gqoBk j?. sh;oh bKt #u
/ w[Sk brk e/ wod d/ fbpk; ftu ;zrs ftu p?mh j'Jh
Z
gsBh d/ wB #u gsh fwbkg dh sKx g?dk j[zdh j? - ;h.
@@jfo T[gi? wfB p?okr[ ihT[## uT[Eh bKt #u fwbkg ;qh r[o{ r'fpzd f;zx ih - @@fJ; ir wfj g[oy[
j' iKdk j?. @@wB fuzfdnk cb[ gkfJnk ;[nkwh jfo Bkw J/e j? - j'o ;rbh Bko ;okJh## dh ;zrs ftu ftuko
tih tkXkJh.## uouk eo oj/ ;B## fi; soQK fJe BkNe ftZu fJe
;q h r[ o { rq z E ;kfjp nz d o f;Z y dk s/ ;q h n"os dkVQh w[ZS brk e/ @@okik##pD iKdh j?. fJe
tkfjr[o{ ih dk foFsk @@gsh gsBh## i?;k toBD ehsk n"os okDh pD iKdh j?. tk;st ftu T[j d't/I jh
frnk j?. @@uko bKtK## dh ftuko s'I gfjb/ ;k~ T[; n"osK j[dhnK jkB. e/tb BkNe dh ejkDh d/ gkso
z
foFs/ ~ ikDBk }o{oh j? fi; dk f}eo bktk d/ gkm ti'I fJe n"os B/ dkVQh w[ZSK brk e/ wod dk G[b/yk
nzdo ehsk frnk j? L gkfJnk j[zdk j?.
;qh r[o{ rqzE ;kfjp d/ gftZso nze 591 ftu fJzM jh @@;kX ;zrs ih ! ;z;ko ~ ubkT[D
;fsr[o{ ih c[owkT[Id/ jB L bJh e[M o{jk ~ dkVQh w[ZSK brk e/ wod dk fbpk;
fJ; ir wfj g[oy[ J/e j? - j'o ;rbh Bkfo ;GkJh. gqwkswK B/ pDk oZfynk j?.
n;hI o{jK jK, o{j nkswK - fJ;soh fbzr j?. r[o{ ih d/ puB ;[De/ i;{; n"os ;ZuD bZrh
g[oF Fpd g[fbzr j?. ;' fJ; ir (;z;ko) d[BhnK ftu - j' ;edk j? - r[o{ ih ~ w/o/ pko/ gsk bZr frnk j?.
g[oy fJe jh j? - ;qh tkfjr[o{ ih - gqG{ gqwkswK fi; r[o{ ih fpnkB eo oj/ ;B L @@;kX ;zrs ih!##
dh o{g o/yk fJzM j? L- g[oy[ J/e jh j?.pkeh n;hI ;G BkohnK jK. o{jk jK.
È ;fsBkw[ eosk g[oy[ fBoGT[ fBot?o[ nkswK jK.
nekb w{ofs ni{Bh ;?Gz r[ogq;kfd. ;qh r[o{ okw dk; ih uko bktK okjhI iht
@@r[o{ xo ftu p?mh ;zrs ~ r[o{ BkBe ;kfjp nkswk ~ gqwkswk d/ fwbkg dk ;kXB fpnkB eo oj/
e/tb ;s ;zrDK d/ o{g ftu t/y oj/ jB L jB. T[j f;Zy dh nkswK dk, o{j dk ;z:'r gqwkswK
(12)

Bkb i'V oj/ jB. nkw ;z;koe pzd/ dk oZp e'Jh BjhI Xow nkgD/ fjod/ ftu gZek eo' - Bkw f;wfonK
j?. T[; dh o{j, nkswK EK e[ EK XZe/ yKdh fcodh j?. ;ko/ - gkg d{o j' iKd/ jB. @@j/ GkJh !## gqwkswK dk
T[j t/;tk dh soQK eJh y;w pDkJh p?mh j?. nzX Bkw f;woB eod/ oj', wB[Zy ihtB dk fJj Xow
ftFtkF, eow eKv, ebgs d/th-d/ts/, gho-ceho, nkgD/ nzdo gZek eo bT[. r[o{ ih B/ i' Bkw f;woB
wVh wZm, r[rk gho, FrB ng-FrB s/ ftFtkF, GkJh dh sehd ehsh j? . fJjh f;Z y tk;s/ f;fwq s dk
r[odk; ih n?;h nkswK ~ t/;tk ;wkB frDd/ jB. T[gd/F j?. @@j/ GkJh !## g{o/ r[o{ d/ fJ; T[gd/F ~ jo
fijVhnK o{jK nkgD/ ;jh wkbe, gqwkswK ~ ft;ko e/ t/b/ u/s/ oy'. ;ko/ gkg fteko - fJ; dh poefs Bkb
G[bk e/, d[i/ gk;/ fuZs bkTIdhnK jB, T[jBK o{jK tk;s/
[ d{o j' iKd/ jB.
;qh ofjok; ;kfjp nzdo @ewiks# Fpd tofsnk j?. @@j/ GkJh !## fi; wB[y d/ wB ftu gqwkswK dk
Z
r[o{ BkBe dk fwFB f;Zy ~ e/tb gqG{ gqwkswK Bkw fgnkok bZrD bZr g?dk j?. T[; tZv/ GkrK tkb/
I
Bkb i'Vdk j?. ;qh r[o{ okw dk; ih uko bktK okjhI ~ nkswe nv'bsk dk ;[Zy fwfbnk ofjzdk j?. dk;
iht nkswK ~, f;Zy dh o{j ~, fi; Bkb'I T[j @@feos BkBe nkydk j?, gqwkswK dk Bkw igDk jh gqG{ gsh
eow e/ thSV/, efo feogk w/bj[ okw## ehs/ eowK Bkb iht fJ;sqh d/ ftnkj dh gfjbh bKt j?. jfo
eoe/ ftSV u[Zeh j?. T[; wkbe, y;w, gqG{ gqwkswK Bkw[ f;woB s'I jh gqG{ gsh Bkb iht fJ;sqh d/ ftnkj
Bkb fwbkg, ;z:'r eotk oj/ jB L- dk w[ZY pZMdk j?.
.. ;{jh wjbk 4 .. jfo d{ i Vh bkt ;fsr[ o [ g[ o y[ fwbkfJnk pfb okw[ ihT[ . .
jfo gfjbVh bkt goftosh eow fdq V kfJnk pfbokw ihT[ . . fBoGT[ G? wB[ j' f J jT[ w ? I w? b [ rtkfJnk pfbokw ihT[ . .
pkDh pq j wk t/ d [ Xow[ fdq V j[ gkg sikfJnk pfbokw ihT[ . . fBowb[ GT[ gkfJnk jfo r[ D rkfJnk jfo t/ y ? okw[ jd{ o / . .
Xow[ fdq V j[ jfo Bkw[ fXnktj[ f;fwq s Bkw[ fdq V kfJnk.. jfo nksw okw[ g;kfonk ;[ n kwh ;op fojk Gog{ o / . .
;fsr[ o [ r[ o [ g{ o k nkokXj[ ;fG febfty-gkg rtkfJnk.. nz s fo pkjfo jfo gq G [ J/ e ' fwfb jfo iBk wz r b rkJ/ . .
;ji nBz d [ j' n k tvGkrh wfB jfo jfo whmk bkfJnk.. iB BkBe d{ i h bkt ubkJh nBjd Fpd tikJ/ . .2.. (773)
iB[ ej? BkBe[ bkt gfjbh nkoz G [ eki[ oukfJnk.. Gkt noE L j/ okw ih ! (gqG{ gqwkswk ihT[) w?I
jfo gfjbVh bkt - gq G { gsh Bkb iht s?E'I ;de/ jK. s{z fwjo eoe/ fi; iht fJ;sqh ~ r[o{
fJ;soh d/ ftnkj dh fJj gfjbh ;'jDh bkt j?. f;Zy wjK g[oy Bkb fwbk d?dk j?. T[;dk wB d[BhnK d/
Xow nzdo e[Vh w[vk, ;qh r[o{ rqzE ;kfjp ~ wZEk N/e
z ;ko/ voK Bkb'I fBvo j' iKdk j?. r[o{ T[;d/ nzdo'
e/ T[;dh gqeowK eod/ jB. fJzM fJj ekotkJh uko jT[w? d{o eo d/Idk j?. fJjh j? gqG{-gsh Bkb iht
tko j[dh j?. fi; ~ bKtK efjzd/ jB. uko bKtK dk
z fJ;sqh d/ ftnkj dh d{ih bKt.
gkm ns/ uko gqeowK s'I pknd, e[Vh wzvk, gsh gsBh
[ @j? GkJh ! fijVh iht o{gh fJ;sqh jT[w? (jzeko)
pD iKd/ jB. go ftosh eow, gqwkswK d/ Bkw iZgD d{o eoe/ gqwkswK d/ r[D rKdh j? T[; d/ nzdo gqG{
dk njko ftu o[MDk, fdqVkfJnk fB;u? eotkfJnk dk gsh tk;s/ nkdo ;fseko g?dk j' iKdk j?. T[j
;[y, nozG[ eki, w[Y s'I F[o{nks, eki-ftnkj dh o;w
Z Z gqwkswK ~ nkgD/ nzr ;zr tZ; dk t/ydh j?. T[;~
nkfd. fB;uk j' iKdk j? fe fJj irs ybkok gqG{ nkgD/ nkg/
Gkt noE L @@j/ tkfjr[o{ ih !## (j/ okw ih) dk g;kok g;ko fojk j?. ns/ T[j wkbe gqG{ ;G ihtK
w?I s?E'I ;de/ jK. s/oh w/jo Bkb r[o B/ f;Zy ~ - ftu ftnkge j' fojk j?. T[; iht fJ;sqh ~ nkgD/
jfoBkw[ igD d/ njko tu o[ Z M D dk ez w fB;u/ nzdo ns/ pkjo ;ko/ irs ftu f;oc gqwkswK jh
eokfJnk j?. (skehd ehsh j?) fJjh j? gqG{ gsh Bkb tZ;dk fd;dk j?. ;kX ;zrfs ftu fwbe/ T[j gqG{ dh
(iht fJ;sqh d/ ftnkj dh) gfjbh ;'jDh bKt, @@j/ f;cs-;bkj d/ rhs rKdh ofjzdh j?.
GkJh !## r[o{ dh pkDh jh f;Zy tk;s/ pqjwk dk t/d j?. @@j? dk; BkBe !## nky-r[o{ dh FoB g? e/
fJ; pkDh dh poefs Bkb gqwkswK dk Bkw f;woB dk, jT[w?, jzeko, xwzv d{o eoe/ gqG{ dh f;cs ;bkj d/
(13)

rhs rkD/ ns/ T[ ; ~ ;op ftnkge t/ y Dk, gq G { iB[ BkBe[ p' b / uT[ E h bkt? jfo gkfJnk gq G [ nftBk;h..4..2..
gqwkswK B/ fJ; nkswe nt;Ek s/ gj[uh iht fJ;sqhz Gkt noE L @@j/ w/o/ ;'jD/ okw !## gqG{ gqwkswk
d/ nzdo gqG{ dh f;s ;bkj dh pkDh d/ wkB', fJe o; ihT[ !! w?I s?EI' ;de/ jK. s/oh w/jo Bkb fi; iht fJ;sqh
tki/ tiK d/Idk j?. d/ wB ftu nkswe nv'bsk (;ji[) g?dk j' iKdh j?.
jfo shiVh bkt wfB ukT[ GfJnk p? o krhnK pfbokw ihT[ . . T[;~ s/ok fwbkg j' iKdk j?. fJj nkswe nt;Ek
;z s iBK jfo w/ b [ jfo gkfJnk tvGkrhnK pfbokw ihT[ . . gqG{ gsh Bkb iht fJ;sqh d/ fwbkg dh u"Eh ;'jDh bKt
fBowb[ jfo gkfJnk jfo r[ D rkfJnk w[ f y p' b h jfo pkDh.. j?.
;z s iBk tvGkrh gkfJnk jfo eEhn? neE ejkDh. @@j/ GkJh !## r[o{ dh ;oB g? e/ gqG{ gq/w ftu
fjod/ jfo jfo jfo X[ f B T[ g ih jfo ighn? w;sfe Gkr[ ihT[ . . fNe e/, fi; iht fJ;sqh ~ gqG{ fwb g?Idk j?. T[; d/
iB[ BkBe[ p' b ' shih bkt? jfo T[ g i? wfB p? o kr[ ihT[ . .3.. wB ftZu T[;d/ sB ftu gqG{ fgnkok brD br g?dk I
(774) j?.
Gkt noE L @@j/ okw ih !## (gqG{ gqwkswK ihT[) w?I s?E'I @@j/ GkJh !## fi; iht ~ gqwkswK fgnkok bZrD
;de/ jK. s/oh fwjo Bkb t?okrtkBK d/ wB ftu br g?dk j?, gqG{ ~ T[j iht fgnkok brD br g?dk
I I
s/o/ fwbkg bJh sKx g?dk j[zdh j?. fJj nkswe j?. T[j wB[y ;dk gqG{ dh :kd ftu nkgDh ;[os i'Vh
Z
nt;Ek gqG{ gsh Bkb iht fJ;sqh dh ftnkj dh shih oydk j?. T[j wB[y gqG{ fwbkg dk wB fJZSs cb gqkgs
Z
;'jDh bKt j?. eo b?Idk j?. gqG{ d/ fwbkg dk wB Bkb T[;d/ nzdo
@@j/ GkJh !## fiBQK tZv/ GkrK tkb/ wB[yK ~ ;zs
Z ;dk uVQdh ebk pDh ofjzdh j?.
iBK dk fwbkg gqgks j[zdk j?.T[jBK ~ gqwkswk dk @@j/ GkJh !## gqG{ B/ joh wkbe B/ fi; iht
w/b gqkgs j[zdk j?. T[j wB[yh ihtB ~ gftZso eoB
Z fJ;sqh d/ (eki[) ftnkj dk T[Zdw F[o{ eo fdZsk, T[j
tkb/ gqG{ dk fwbkg gqkgs eod/ jB. ;dk gqG{ d/ r[D iht fJ;sqh Bkb f;woB dh poefs Bkb nkgD/ fjod/
rKd/ jB ns/ w{j Bkb gqwkswK dh f;cfs ;kbkj dh
z ftu ;dk nBzd Gog{o (ftrk;h) ofjzdh j?. dk;
pkDh T[ukod/ jB. T[j tvGkrh wB[y ;zs iBk ikT[
Z BkBe nkydk j? - gqG{ gsh Bkb iht fJ;sqh d/ ftnkj
pzfdnK dh ;zrfs ftZu gqG{ fwbkg gqgks eod/ jB. dh u"Eh ;'jDh bKt ;w/I iht fJ;sqh ed/ Bkw Bkb j'D
@@j? GkJh !## neZE gqG{ dh f;cfs ;kbkj ;dk tkb/ gqG{ gqwkswK dk fwbkg gqkgs eo b?Idh j?.
eod/ ofjDk ukjhdk j? fijVk wB[Zy gqG{ dh f;cfs 4..2..
;kbkj eodk ofjzdk j?, T[; d/ fjod/ ftu ;dk fNeh ;ko nz; L iht o{gh fJ;sqh-gsh gqw/;o ;qh
ofjD tkbh gqG{ gq/w dh o' ub g?Idh j?. go, @@j/ tkfjr[o{ ih d/ j[ew ~ wZBfdnK bzwh xkbDk xkb e/
GkJh !## gqwkswk dk Bkw sd'I jh ifgnk ik ;edk j?. gqG{ gqwkswK dk fwbkg gqkgs eo b?dh j?. gfjbK T[;B/
I
i/ wZE/ s/ uzr/ Gkr ikr g?D. goftosh eow ewkfJnk, fco jzeko dk fsnkr ehsk.
@@j/ GkJh !## dk; BkBe nkydk j? fe gqG{ gsh s/ fco T[j nBzd Gog{o j' rJh.
Bkb iht fJ;sqh d/ ftnkj dh shih bKt ;w/I iht fJzM jh ;z;koe gsBh B/ jT[w?, jzeko dk
fJ;sqh d/ wB ftu gqG{ fwbkg dh shpo sKx g?dk j' fsnkr eofdnK fBowb ;GkT[ pDkT[Dk j?. efjzd/
iKdh j?. jB, pzdk wekB pDkT[dk j?, gsBh xo pDkT[dh j?.
I I
jfo uT[ E Vh bkt wfB ;ji[ GfJnk jfo gkfJnk pfbokw ihT[ . . Gkos d/F nzdo gsh dk doik gqw/Fo j?.
r[ow[fy fwfbnk ;[G kfJ jfo wfB sfB whmk bkfJnk pfbokw ihT[.. @@gsh gqwFo## fJ; bJh gsh BFk w[es j'Dk ukjhdk
/
jfo whmk bkfJnk w/ o / gq G GkfJnk nB fdB[ jfo fbt bkJh. j?. ;Zu d/ wkor s/ ubfdnK feos eo', tzv e/ Se'
wB fuz f dnk cb[ gkfJnk ;[ n kwh jfo Bkfw tih tkXkJh.. s/ Bkw ig' d/ r[o{ BkBe f;ZXKs ~ wzBD tkbk j'Dk
jfo gq f G mke[ f o eki[ oukfJnk XB fjod/ Bkfw ftrk;h.. ukjhdk j?.
(14)

;/y j?:ksh ifr B e'Jh fEo[ ofjnk.
fi; nkFfD jw p? m / e/ s / p? ; rfJnk.

FoXk ;[wB
iB nktB ek fJj? ;[ n kT[ .
iB e? ;z r fufs nkt? BkT[ . .
byBT{, fwsh 7-02-2013 ~ r[od[nkok nkbwpkr d/ ft;kb jkb
ftu phph wfjzdo e"o ;[gsBh ;tortk;h ;0 jopz; f;zx ~ nekb
g[oy d/ uoDk ftu ;dhthI fBtk; bJh j'Jh nodk; ftu ;zrsK dk
Gkoh ji{w ns/ gstzs/ ;ZiD Fkwb j'J. w[y ftu uKdh dk uwuk b?
/
e/ g?dk j'Dk, Gkt wK fgT{ s' Gkoh ;zgdk ;[y nkokw d'bs, okigkN
nkd iwd/ jh gokgs eo b?Bk nkw fd; iKdk j? go wK fgT[ s'I iwd/
jh nekb g[oy tkfjr[o{ dh pyfF;, T[; dk Bkw ;z;ekok ftu T[;
dk r[DrkB, gSkD, ikDekoh dh x[Nh gokgs j'Dh ftob/ GkrtkBK
Z
;t0 wksk wfjz d o e" o ih (1933-2013) d/ B;hp ftu j[zdh j?. n?;/ GkrFkbh tho fpqfizdo gkb f;zx ih d/
wksk phph wfjzdo e'o ih fwsh 2 cotoh 2013 ~ ;dhIth ftS'Vk d/
e/ nekb g[oy dh dorkj ftu ik ftoki/ jB. wksk ih dk iBw ;B 1933 ftu gkfe;skB d/ gzikp ftu ;0
doFB f;zx rVrZi d/ frqj fty/ j'fJnk. d;thI ebk; se w[Ybh fFeFk fgzv ftu jh j'Jh. d;thI ebk;
ftu gVfdnK jh d/F d/ pNtko/ ekoD fgzv Sv e/ b[fXnkD/ nkBk fgnk. T[gozs b[fXnkD/ ftu jh phHJ/H ns/
phHn?vH ehsk. T[jBK dk ;{G nkBzd ekoi ;0 jopz; f;zx Bkb j'fJnk. gqtko d/ r[of;Zyh ftu ftuoD d/
gZXo dk nB[wkB fJ; s'I jh br ;edk j? fe wksk ih dk nkBzd ekoi gzE dh wjkB j;sh GkJh oDXho f;zx
ih B/ y[d bKtk gVQ e/ eokfJnk ;h. T[gozs yoV (gzikp) ftu nkfXnkgeh F[o{ ehsh ns/ o/bt/I ftu w[bkiw
nkgD/ gfs d/ spkdb/ eoe/ byBT{ nke/ ;B 1960 s'I ;qh r[o{ BkBe ftfdnkb: ftu fgqf;zgb d/ T[u/ n'jd/ Z
~ ;zGkb nkgB/ ftfdnkb: ~ gqkJhwoh ;e{b s'I fJzNo ekb/i se gj[ukfJnk ns/ jikoK pZuhnk ~ gzikph p'bh,
;fGnkuko ns/ fFeFk Bkb i'fVnk. nkgD/ gzi p/N,/ nZS/ ;z;eko ns/ fFeFk d/ e/ T[u/ gZXo se gj[ukJ/ fiBQK
Z z
ftZu'I tho fpqfizdo gkb f;zx s'I jo e'Jh ikD{ j?. 1978 ftZu fJe ;Ve jkd;/ eoe/ nkgB/ B'eoh S'V e/ 1980
s'I vhtkJhB gpfbe ;e{b dh nkozGsk ehsh. nkyo i[bkJh 2008 ftu g{iBhe gsh ;0 jopz; f;zx d/ ftS'V/
d/ pkd ;/js B/ ;kE d/Bk Sv fdZsk ns/ 2 cotoh 2013 ~ gqtko ~ ;dhth ftS'Vk d/ rJ/. gzikph ;[wB dh
Nhw tb'I FoXk ;[wB G/IN ehs/ iKd/ jD.

;kbkBk :kd ftu ;wkrw
;tortk;h ;0 ox[pho f;zx g'gbh dh ;kbkBk :kd ftu ;0 wBw'jB f;zx g'gbh ns/
T[jBK d/ gqtko tZb'I r[od[nkok ;kfjp bkigs Bro byBT{ fty/ fJe ehosB dopko
ehsk frnk fi; ftu ;qh dopko ;kfjp nfwqs;o s'I nkJ/ ji{oh okrh GkJh oftzdo f;zx
ns/ r[od[nkok nfjnkrzi byBT{ d/ GkJh tho f;zx d/ iZE/ B/ ;zrsK ~ nkgD/ o;fGzB/
ehosB Bkb fBjkb ehsk. dhtkB ftu Ffjo d/ gstzs/ ;ZiD ns/ Gkoh frDsh ftu
;zrsK w'i{d ;B. gzikph ;[wB tZb'I ;oXk ;[wB nogs jB.
(15)

BkBe Fkjh ;zps dh nozGsk s/ ftF/F
pkojk wkjk wkM wjbk 5 xo 4nihs f;zx, byBT{
wkM okr ftu T[ukfos fJj pkojkwkjk gzuw fgsk Bkb ;KM pD ikJ/ sK iht dk nkT[Dk ;cb j'
r[od/t ;qh r[o{ noiB d/t dh ouBk j? i' okr wkM iKdk j?.
d/ Bkb jh skb d/ nB{;ko u'E/ xo ftu rkT[D dk ft;ky XhoB feT[ tkYhnK
j[ew j?. ft;ky ns/ ft;kyh dk wkj'b d[Bhnkth wBK ~
;qh r[o{ rqE ;kfjp ftu nze 133 s'I 136 se
z nkBzfds eodk j? go tkYh noEks gsh gqwFo s'I N[Nh
/ Z
fJj pkojkwkjk ;[F'fGs j? ns/ ;qh r[o{ BkBe ;kfjp iht fJ;sqh ~ Xhoi BjhI j[dk feT[fe T[;d/ u'frod/
z
d[nkok T[ukofs okr s[ykoh d/ pkojk wkjk dh soK wkfJnk dk g;kok (XhnK, g[so, XB, wfjb, wkVhnK)
jh o[ZsK s/ nkXkfos j?. fJ; ftu u/so wjhB/ s'I T[;~ nksfwe nBzd s'I d{o eoh oyd/ jB.
cbr[D (cZrD) wjhB/ se pkoK FpdK s'I fgjbK fJe ft;ky ;[jktk sk br?, iK ;zs G/N/ jfo ;'fJ.
Fpd ns/ nzs ftu fJe Fpd obk e/ e[b u'dK Fpd u'frod/ dh johnktb, ft;ky dh ;jgD sK
jB. jh wB GkT[dh j' ;edh j? id gqG{ (w{b) Bkb sko i[V
r[od/t fgjb/ Fpd ftu c[owkT[Id/ jB - ikJ/.
feofs eow e/ thSV/. efo feogk w/bj[ okw.. jfo i/f m i[ V z dk b'V hn?, fi; nr? ;fG fBtz f B.
j/ ;Zu/ gksFkj n;hI d[Bhnkth b'r eowK dh i/ eo i/m dh x'o sfgF d/ pkti{d iht T[;
ewkJh nB{;ko s'EI' (w{b s') N[N/ j'J/ jK, d[fBnkth ;[yK
I gqG[ gqhsw Bkb i[fVnk oj/ T[; gow fgsk dh FoBkJh
ykfso EK EK GNe oj/ jK. nkgDk ihtB ftnoE r[nk j'fJnk iwK s'I S[NekoK j' iKdk j?, go fJj nt;Ek
oj/ jK. i/ eo nkg w/jo eo' sK jh nkg ih Bkb th T[; nekb g[oy dh w/jo ;dek jh fwbdh j?,
w/b j' ;edk j?. fijV/ T[;dh f;cs ;bkj ftu o[M/ ofjd/ jB T[j
fit/I gkDh s'I fpBK y/sh gqc[bs BjhI j[zdh T[t/ irs ftu Fkpk;h gkT[d/ jB. go fJj tfvnkJh r[o
I
I jh fi; fjod/ ftu gqG{ fBtk; BjhI T[E/ ;[y GktDk ;zrs Bkb jh gqkgs j[dh j?, fi; s/ fJj feogk j' ikJ/
z
th ftnoE j?. T[;~ i/m dh sfgF Gfonk wjhBk th ;[jktDk gqshs
fis xN jfo ezs B gqrNJh. Gm Bro ;/ rqkw. j[zdk j?.
gksFkj T[gd/F eod/ jB fe ehs/ eowK d/ nk;kV sgzdk fs; br/, jfo Bkj B fiBK gkf;.
;z;ekoK d/ n;o ekoD iht (wB[y) gqwkswk :kd s'I gqG{ f;woB s'I tKM/, T[; s'I d{o j'J/ ihtK ~
d{o j[dk iKdk j? ns/ ekwkfde ftekoK dh sgF Bkb
z n;kV sgF Gfonk brdk j?. Bkb jh ;opftnkge
T[;dk fjodk sgdh GmQh tKr pfDnK ofjzdk j?. fi; dk gZbk Sv fijV/ fJXo T[Xo (M{m,/ co/ph) Mks wkod/
ekoD T[;dh ;koh T[wo nikJh ubh iKdh j?. fwZso jB T[BK ~ iwK dh ck; G[rsBh g?dh j?. y;w ftj{Dh
I
ns/ ;zrh ;kEh th T[;d/ t?oh pD iKd/ jB. fJ;sq h gSskftnK ftu jh ihtB r[ t k d/ I d h j? .
gq G [ ;[ n kwh ez s ftj[ D hnK whs ;iD ;p ikw. r[od/t nekb g[oy nr/ nodk; eod/ jB fe w/jo
r[od/t fdFk pyFd/ jB fe j/ nekb g[oy eo' nkgD/ doFB py;'I, id nkg ih d/ uoB ;kv/
nkg ih dh w/jo Goh Bio jh nkg dh B/Vsk dk ;pp fjofdnK ftu t; ikDr/ sK sgdk jkV th ;k~
pD pedh j?. ;[jktBk brD br ikJ/rk.
u/s r'fpzd nokXhn? - ;ktD ;o;h ekwDh uoB ewb f;T[ fgnko[ .
u/s - pz;s o[s - id'I johnktb jo gk;/ c[bK w';w pdbB Bkb poyk dh fowkfMw Bkb
dh y[Fp', y/V/ y[FhnK J?;/ y[FB[wK ;w/I i/ eo T[; Xow pB;gfs dh jfonktb tKr jh ;opftnkge Bkb
(16)

oshnK nkswktK d/ wBK u Bkw dh fdqVsk dk ukt g?dk dk bkjk b?dhnK jB ns/ ;dk fyVhnK ojdhnK jB.
j' iKdk j? ns/ T[j nkgD/ u'frod/ d/, nkgD/ fwsoK, gzuw r[o{ BkBe c[owkT[d/ jB - J/;/ ihtK dh w?~ th
r[ow[yK$;kEhnK s'I pfbjko/ iKd/ jB fiBK dh ;zrs uoDX{V fwb ikJ/, i' gqG[ dh FoBh g? rJ/ jB.
;dek r[ows dh ;KM j'Jh j?. t?;/ iht g'j d/ eeo gkb/ s'I th nDfGi
Gkd[ f J Gow G[ b kDhnK, d{ i ? brk j/ s . ojd/I jB. fiBK B/ gqG[ fgnko ftu u[Gh bk bJh j?
Gkd'I dh x[wQ rowh ekoB fit/I wB ftu fJe T[jBK ~ fe;/ Bkb Jhoyk BjhI j[zdh T[j jw/Fk gqG[
G' fijk, fJe s'ybQK fijK g?dk j' ikdK j? fst/I jh T[; T[;sfs ftu gqhs i'Vh oyd/ jB. g'y d/ wjhB/ fJj
gow fgsk s'I N[NQh iht fJ;sqh d[Bhnkth GNeBK d/ dks r[o{ feogk ;dek jh gqkgs j[zdh j?.
ekoB ihtB wB'oE s' tKMh ofj ikdhI j?, sk T[;~ fJj r[o{ feogk dh dks ;kX ;zrs, r[o{ uoDK$r[o{
d[Bhnkth fFrKo J/j tB[;tB/ bhV/ ;p ftnoE Gk;d/
[ puBK ns/ r[opkDh d/ fJFBkB s'I gqkgs j' ;edh j?.
jB. ;kX ;z rs p?e[ z m j?
fJj ;oho wB[y d/ eowK dk y/s j?, T[; ftu fiBK ~ fJj nt;Ek gq k gs j' rJh j'
i' phihnk frnk T[jh T[;B/ eNDK j?. r[od/t T[; s'I pfbjko/ ikd/ jB.
@@i/ j k phi? ;' b[ D ? # # cbr[ f D nBz d T[ g koiBk
go r[ o dh FoB gfJnk @@BkBe gq G o[ s K d/ gotosB Bkb, T[ j gftso iht
FoBkrsh## nktkrtB s'I w[esh j' ;edh j?. nkswk nzBds ns/ gqcbs j[dh j? fijd/ wB nzdo gqG[
[ z
n;[ f B gq / w T[ w kjVk, feT[ fwbhn? , jfo ikfJ. feogk ;dek ;u/ Bkw dh b' gqrN j' rJh j?, T[;~
o[s pdbfdnK iht o{gh fJ;sqh d/ wB ftu gqG{ jo ew ftu ;cbsk j[dh j? - jo Bkw fod? go'fJnk,
g/qw mkmK wkodk j? wB ftu ftuko fjb'oK b?dk j? fe
I ;p ek} jwkok j'fJnk J?;h nt;Ek ftu pkjob/
fet/I gqG{ fgnko gqkgs j't/ (d[Bhnkth, y[FhnK, y/V/, j'bh p?;kyh dh EK T[;~
@@fJT[ I feTI [ ez s fgnkoh j' t K## r[ows ;wkrw ns/ ;fs ;zrs jh uzrh brdh j?.
fJT[I wB ftu c[oBK T[mdk j? fe ;fs ;zrs pkojkwkjk d/ nz s b/ Fpd okjh r[ o d/ t
ftu fJj dks gqkgs j[zdh j? - T[gd/F d/Id/ jB.
@;fs ;zrfs jfo gqG t;? ihU. fifB fifB Bkw fXnkfJnk, fsB e/ eki ;o/.
r[od/t c[owkd/ jB fe T[; ~ fBFuk j' iKdk fijV/ iht$wB[y gqG[ gqwFto dh nkoXBk eod/ jB,
/
j? fe ;dhth ;[y tk;s/ gqG[ dh FoB s'I fpBK j'o e'Jh fJFto T[; d/ ekoi, T[;d/ ezw nkg fBp/Vdk j',
EK BjhI, T[j ;dk gqG{ dh FoBkJh j' iKdh j?. gkopqjw gqG[ ;/t/Id/ wB ndzfo J/e Xo/.
ese eow ewkT[D/ - gqwFto Bkb fJe ;[osk
/ fijV/ T[; nekb g[oy s'I fpBK j'o fe;/ tb BjhI
B j'Dk, T[;dk ftS'j fJj d[okt jh d[y j', J/;h d[y sed/, T[j nkg T[jBK d/ nzr ;zr j' e/ T[jBk dk
dh nt;Ek ftu nkgD/ (;eQ/) th ;kE BjhI fBGkT[Id/, okyk jz[dk j?.
ns/ B jh e'Jh ftu'bk pD e/ s[jkvk d[y xNk ;edk jwok ;fsr[o oytkbk j'fJnk.
j? feT[fI e J/j X[o eowK d/ b/yk ekoD j?, fJ; nt;Ek r[od/t nkd/F eod/ jB fe jo wjhBk, jo fdB,
ftu f;oc s/ f;oc nkg tkfjr[o{ jh wddrko pD ;[G jB, uzr/ jB r[o feogk ;dek, T[;dh ;[tbh
;ed/ jB. Bio ekoB, T[;d/ uoDk ftu ehsk nodk; ;dek.
fJe' ;jkJh j'fJnk, eos/ dk eodk Y'nk. ;G/ eki F[j/bV/ EhJ/. r[o{ BkBe ;fsr[o s[mk.
wxo dh mzvh fwmQh o[s/ T[j ;[Gkr GohnK iht ns/
fJ;sqhnK (wB[yK) i' nkgD/ gqG[ gqwFto ~ foMk b?dhnK
/ BkBe ;'Jh fdB;[ ;[jktVk, fis gqG[ nkt/ fufs.
jB T[BK Bkb p?mhnK F'Gk gkT[dhnK jB, ;fs;zrs fis[ fdfB ft;o? gkopq j w[ , fcN[ Gb/ o h o[ f s.
(17)

gq k d[ f se fJbki

w[ d qk fues;k
w[dkq fues;k Gkos dh pj[s jh g[okBh g[Dkbh w[dqk XkoD eod/ jD.
j?. fj; Bkb jo sohe/ dh phwkoh dk fJbki j'dk ;h. ;kohnK nz r [ b hnK vk0 n?;0n?;0 @T[gb#
fJ; ftu pr?o dtkJh d/ e/tb jE dhnK T[IrbhnK nbr nbr r[Dk ~ gqGkts w'0 9935887790
Bkb jh fJbki ehsk iKdk ;h. fi; Bkb eJh iNb eodhnK jD.
phwkohnK th mhe j' iKdhnK ;B. j[D fJ; ;w/I ftu nzrmK pqjwk j? soiBh iht
[ Z
th w[dKq Bkb n;hI eJh iNb phwkohnK dk fJbki xo ;to{ g j? - wXZ w k sw' r[ D j?
p?m/ eo ;ed/ jK - f;oc e[M ;wK eYZD th ntZF b'V nBkfwek oi' r[ Dh ns/ efBFmk
j?. ;st r[Dh efjzd/ jB.
;kvk Foho gzi sZstK Bkb pfDnk feo:kFhb fJj iht fsB r[Dk ftu jh ofwnk ofjzdk j?.
ofjdk j?. fJj gzi sZst jD (1) nrBh (2) tk:{ (3) iht ftu ;Zst r[D dh wksqk pj[s xZN j'Idh j?.
nkekF (4) fgqEth (5) iZb fJj ;ko/ gzi sZst ;kvh ;t/o/ xzN/ d' xzN/ g{ik gkm t/b/ ;sZt r[Dh ofjzdk j?
T[rbhnK ftu ftZXwkB jD. jZE dk nzrmk nrBh j?.
{ pkeh fco ;kok fdB oi' r [ D h ofjz d k j? . oks d/
soiBh TI[rbh tk:{ j?. wZXwK T[zrbh nekF j?. ;w/I T[j sw'r[Dh j' iKdk j?.
nBkfwek T[rbh fgqEth j? ns/ efBFm T[rbh iZb dh
I I nzrmk gqwkswk, pqjwk, ;wkXh :k gowXkw dk
{ Z
gqshe j?. gqshe j? ns/ soiBh iht nkswk dh gqshe j?. soiBh
nzr[bhnK ~ i'V e/ fe;h ftF/F sohe/ Bkb ns/ nzr{mk fwb eo e/ pqjw ;o{g pqjw frnkB tb
i'fVnk ikfJ sK w[dkq pDdh j?. w[dkq fues;k jE dhnK b? ikB dh ;{ue j?. gqwkswk ~ gkB tk;s/ ;ko/ ;kXe
nzr[bhnK ~ nkg; ftu ;gZoF eoe/ GKs GKs dhnK fJ;h w[dqk dk gq:'r eod/ nkJ/ jD. fit/ r[o{ BkBe
phwkohnK d{o ehshnK iKdhnK jD. d/t ih wjkswk p[X, wjktho nkfd.
jZE dhnK nzrbhnK ftu ftZXwkB ftd[s Fesh
Z ftXh L- nzr{m/ ns/ soiBh, gfjbh nzrbh d/
[
Bkb gziK sstK ftu' fe;/ dh th eZwh ~ fJjBK w[dkq tK T[go d/ g"o nkg; ftu fwbk eoe/ fJj w[dqk pDdh
d[nkok mhe ehsk iKdk j?. j?. g"oK ~ dpkDk BjhI f;oc fwbkBk j?.
Foho ftu g?o s'I b? eoe/ r"fvnK she dk Gkr bkG L- fJ; w[dqk ~ brksko eoB Bkb wB
fgqEth sZst j?. r'fvnk s' r[d/ she dk Gkr ib j?.
Z fJekro j'dk j?. fdwkrh ewi'oh d{o j'dh j?. ;K;
I
r[d/ s'I fdb she dk Gkr nrBh j?. fdb s'I b? eoe/
Z dk sBT[ do j{ ' d k j? BhI d o uz r h nkT[ I d h j? .
nyK dhnK GtK she dk Gkr tk:{ ns/ GtK s'I wZ;se gkrbgB, eo'X, fuV fuVk gB, wzd p[Xh, nkb;,
she dk Gkr nekF efjbKdk j?. wkBf;e sBkT[ d{o j'd/ jD.
yk; yk; w[dkq tK dk T[bEk j/mK fdZsk ik fojk
Z ;{fB:k w[dqk L-
j?. ftXh L- wZXwk T[rbh ~ w"V
frnkB w[ d q k L- e/ T[; d/ T[go tkb/ Gkr s/ nzr{m/
s[;h t/fynk j'trk fe tZv/ tZv/ frnkBh sgZt;th
/ d/ Bky{B dh j/mbh rZdh Bkb ;goF
foFh w[Bh nkgD/ u/fbnK ~ T[gd/F d/d/ jD sK frnkB
I ehsk ikt/ sk fJj w[dqk pDdh j?. F/
(18)

F fsB' T[IrbhnK f;XhnK oyhnK ikD. ;ko/ j'r ntZF d{o j' iKd/ jD.
bkG L- fJ; d/ eoB Bkb ezBk d/ ;ko/ o'r gq k D w[ d q k L-
d{o j[d/ jD. e[BK d/ g[okB/ s'I g[okB/ o'r th fJ; Bkb
z z ftXh L ;kfonk s' S'Nh T[rbh z
mhe j' iKd/ jD. jkJh pZbv g?qFo ftu th fJ; Bkb efBFmk ns/ T[ ; d/ Bkb tkbh
bkG j'Idk j?. nBkfwek ~ fwbk eoe/ nzr{m/ d/
nkekF w[dqk L- Bkb ;goF eo'. pkeh d'B' T[rbhnK I
fJj w[dqk nzr{m/ d/ Bkb yVhnK oy'.
wXwk T[rbh d/ nrb/ g"o ~ fwbkB
I bkZG L- T[oik FeZsh Foho ftu tXZdh j?. y{B
Bkb pDdh j?. dk d"ok mhe j'dk j?. B/sKq dh i'fs tZXdh j?. uFw/ dk
bkG L- fJ; Bkb th ezBk d/ Bzpo th xZN iKdk j?. fJj w[dqk gqkD Fesh dk e/doI
o'r, jZvhnK d/ o'r ns/ ewi'oh - j?. fJ; eoe/ ;tZ;E b'r th fJ; w[dqk ~ eoB.
ipV/ d/ o'r ns/ fdb dhnK phwkohnK mhe j'IdhnK gqZEth w[dqk L-
jD. ftXh L nBkfwek ns/ nzr{m/
;{oh:k w[dqk L- d/ g'oK ~ nkg; ftu fwbkB Bkb
ftXh L- nBkfwek TI[rbh fJj w[dqk pDdh j?. gqEth w[dqk sI'
(;G s'I S'Nh T[rbh d/ Bkb tkbh) ~
I pkd gq k D w[ d q k eoBk f}nkdk
w"V e/ T[; d/ T[go tkb/ Gkr ~ bkGdkfJe j?.
nzr{m/ dh iV Bkb ;goF eo' ns/ bkG L- gqEth w[dqk Foho dk g"FD eodh j?.
Z
nzr{m/ Bkb dpkT[. pkeh fsB'I T[IrbhnK f;XhnK Foho dh d[opbsk d{o j'Idh j?. Foho ftu sk}rh
ofjD. ;c{osh ns/ wB goc[Zbs j'dk j?. wB ftu T[dkosk
I
bkG L- fJ; w[dqk d/ eoB Bkb w'Nkgk xNdk tXkB, Foho ftu FeZsh ns/ pZb tXkT[B ftu ;jkfJe
j?. w'N/ b'r fJ; ~ ntZ; eoB. EkfJokfJv d/ o'r j'dh j?. fJj w[dqk o'rh ~ gqkDdkB d/dh j? ns/ gsb/
I
d{o j'Id/ jD. wkBf;e sBkT[ xNdk j?. d[pb/ b'rK tk;s/ skes fdzdh j?.
tk:{ w[ d qk L- to[ D w[ dqk L-
ftXh L soiBh (nr{ m / d/ ftXh L efBFmk T[zrbh ~
Bkb tkbh gfjbh T[rbh) ~ w"V e/ nzr[m/ Bkb fwbkB Bkb fJj w[dqk
Bky{B d/ T[go tkb/ fjZ;/ ~ nzrm/ dh{ pDdh j?.
iZV dh rZdh Bkb ;goF eo' ns/ bkG L y{B ;zuko ~ ;zsf[ bs
jbek fiIBk dpkT[. pkeh dhnK fsB'I T[rbhnK yVhnK
z eodh j?. uwVh d/ o'r d{o j'd/ jB. y{B dhnK
oy'. yokphnK d{o j'dhnK jD - uow o'rk - n?r}hwk -
bkG L- ;ko/ tk:{ o'r fJ; w[dqk Bkb mhe j' nb?oih nkfd mhe j'd/ jD. Foho
iKd/ jD. i"Vk dhnK dodk - rmhnK, ezgB, tks (fi; ftu ib sst dh ewh Bkb j'JhnK
Bkb Foho dk e'Jh nzr fjbdk ofjIdk j't) tk:{, F{b,
/ ;kohnk phwkohnK mhe j'dhnK jD.I
r?;, betk, fj;Nhohnk, ;kfjfNek, r'fvnK dk dod, nz r [ F mk w[ d q k L-
ewo dod, ;otkfJeb, ;g/vbKfJN; nkfd tk:{ d/
I / ftXh L fJ; w[dqk ftu yp/
(19)

jZE dk nzr{mk f;ZXk yVk oy' ns/ fco d'Bk oZEk dhnK feXo/ th iwk j't/ fBeb ikdh j?. fgFkp pzd j' ikt/
T[rbhnK fJ; gqeko c;kT[ fe ;Zi/ jZE d/ nzr[m/ ns/ fe;/ th dtkJh Bkb bkG B j't/ 40 fwzN se nkgkB
nzr[m/ d/ prb dh T[rbh d/ ftu yp/ jZE dk nzr{mk w[dqk eo' sK fgFkp y[b eo e/ nk ikt/rk. fJ;/ gqeko
ftu nk ikt/. g;hBk th fbnk ;ed/ j'. ns/ ;oho fBowb j' iKdk
bkG - nr[zFmk w[dqk ftu nzr{mk jh yk; j?. j?.
nzr{m/ ftu nrfB sst j'dk j?. nrBh dk tk:{ ngkB w[dqk L-
ew rowh g?dk eoBk j'Idk j?. nzr[Fmk w[dqk Bkb ftXh L- sjiBh d/ nrb/ Gkr ~ nzr{m/ dh
Foho ftu rowh tZXB bZr g?dh j?. ns/ tfXnk j'fJnk iV ftu brk e/ wXwk ns/ nBkfwek d/ nrb/ Gkr
ec ib iKdk j?. ;odh - i[ekw yK;h ftu nzr[Fmk ~ nzr{m/ Bkb fwbkB Bkb fJj w[dqk pDdh j?.
w[dqk mhe eZw eodh j?. fJ; Bkb p[yko wb/ohnK, bkG L- fJ; w[dqk ~ eoB Bkb jkoN nN?e
c/cfVnK d/ o'r b' pZbv gq?Fo nkfd mhe j'Id/ jD. j'B Bkb co;N J/v dk ew eodh j?.
nkgkB w[dqk L- Fz y w[ d q k L- yZ p / jZ E d/
ftXh L- nzrm/ s'I d[;oh ns/
[ nz r { m / ~ ;Z i / jE dhnK ;kohnK
sh;oh T[rbhnK d/ g"ok ~ nzr{m/ d/
I T[rbhnK Bkb geV'. ;i/ jZE d/
g' o k ~ fwbkB Bkb ngkB w[ d q k nr{ m / ~ yZ p / jZ E dh soiBh
pDdh j?. fJ; ~ eoB s'I pkd gqkD (gfjbh T[rbh) Bkb fwbkT[. pkeh
I
w[dqk ntZF eoBh ukjhdh j?. fsB' T[IrbhnK ;Zi/ jZE eZ;h j'Jh w[Zmh ftu brk eo
bkG L- fJ; w[dqk dk gqGkt ftu dw j'dk j?.
I e/ f;ZXk oy'.
r[Zdk-fbzr, r'vk-iKx-gZN, BkGh, fgvbhnK T[do d/ bkG - Fzy w[dqk Bkb rb/ d/ o'rK - tkDh
o'r nkfd mhe j'd/ jD. g/N dh tk:{ ptk;ho, d;Zs,
I ftekoK ftu bkG j'Idk j?. tkDh ;zpzXh rb/ d/ o'r
epi, wX[ w / j (vkfJpNh}) fdb d/ o' r , jkJh EkfJokv - BkGh uZeo d/ o'r gkuB ;zpzfXs o'r
pbvgq?Fo nkfd mhe j'Id/ B/. nszVhnK ns/ g/N d/ fBub/ fjZ;/ d/ o'r ns/ ;K; d/ ;ko/
fJ; w[dqk ~ eoBBkb Foho dh wb rzdrh o'r d[o j'zd/ jD.
Çî§éÆ ÕÔÅäÆÁÅº-
ðøåÅð
Ç÷ñ·¶ ÇòÚ îÆÇà§× ÃÆ¢ ÇòíÅ× é¶ ÃÅð¶ ÃÕ±ñÅº ç¶ î°ÖÆÁÅº é±§ ÃµÇçÁÅ
ÃÆ¢ ÇÃµÇÖÁÅ Ã°èÅðÅº çÆ ×µñ Ô¯äÆ ÃÆ¢ ìÃ ÇòÚ ìËá Ç×ÁÅ¢ ç¯ Ø§à¶ çÅ Ãøð
ÃÆ¢ ÁÖìÅð Ö¯Çñ·ÁÅ¢ î°ñÅ÷îÅº é±§ ÇÂÃ ÃÅñ ÇòÚ Çëð î½ÜÅº... Û°µàÆÁÅº ç¶
×µë¶¢ õìð Òå¶ ÃðÃðÆ é÷ð ë¶ðçÅ, ÇÂÕ-ÇÂÕ ñÅÂÆé ×°Ô éÅñ êóòé
ñµ×Å¢ ìóÆÁÅº çñÆñÅº éÅñ Ã§êÅçÕÆ ÇòÚ ÇñÇÖÁÅ ÃÆ ÇÕ òè¶ð¶ Û°µàÆÁÅº
éÅñ ç¶ô ç¶ ÇòÕÅÃ çÆ ðøåÅð Øµà ÜÅºçÆ ÔË¢Ò
ÚñçÆ ìµÃ é±§ ÁÚÅéÕ ìð¶Õ ñµ×Æ¢ ÖóòÆÁÅº ÃòÅðÆÁÅº é±§ èµÕÅ ñµ×Å¢
ÒìÅìÅ... ÁõìÅð êÅÃ¶ Õð¢ ôÆôÅ éÔÆº ÇçÃçÅÒ, âðÅÂÆòð îËé±§ Ã§ì¯èé Ô¯ÇÂÁÅ ì¯ÇñÁÅ¢
îËº ôÆôÅ åµÇÕÁÅ... ÇÚÔð¶ ç¶ ÇÚµà¶ òÅñ...? ìµÃ é¶ ðøåÅð ëó ñÂÆ¢ îËº ÁÅêäÆ À°îð çÆ
ðøåÅð çÅ Á§çÅ÷Å ñÅÀ°ä ñµ×Å¢
(20)


pkDh r[o{ s/ r[o{ j? pkDh f;Z y h
Bfozdo f;zx @r[bFB# phH uoB ihs e"o
È ;fsBkw j? Bkw fi;dk, f;Zyh Bk ;jkds dk
fd;dh, U;/d/ o{-p-o{ j? pkDh. f;Zyh BK fJpkds dk..
eosk g[oy fBoGT[, fBot?o fijVk, f;Zyh BK feodko dk
oZydh U;dh, i[;s-i{ j? pkDh. f;Zyh BK fgnko dk..
nekb g[oy, ni{Bh ;?Gz fijVk, f;Zyh BK ;zebg dk
fdqFNh U; fijh, j{-p-j{ j? pkDh. f;Zyh BK w[jps dk
r[o gq;kfd d/ ;de/, @ig# pkDh, f;Zyh ihtB iku j?
nkfd ;Zu s'I jh F[o{ j? pkDh. f;Zyh ;Zuh nodk; j?
i[rkfd ;Zu, s/ j?Gh ;u ;de/,
oydh eFNK s'I ;[o]o{ j? pkDh. f;Zyh fJe fw;kb j?
BkBe j';h Gh ;u[ r[bFB, f;Zyh nb'fee fynkb j?
pkDh r[o{ s/ r[o{ j? pkDh. f;Zyh w's tzrkodh j?
nzvi i/oi, ;/si ;zr ;iZB', f;Zyh fjzws T[xkodh j?
T[sG[i ykB d/ w/N/ ;G gkg pkDh. nkgk Xow s'I tkodh j?
;rbh fuzs fwNkD bJh X[o'I nkJh, gqG{ j[ew ;fsekodh j?
o'rh wBK d/ w/N/ ;G skg pkDh. f;Zyh d[yh ~ fgnkodh j?
FpdK ns/ ftukoK dh ;KM n?;h, bkb BhjK ftu fybkodh j?
gzikph ;kfjs dh w[Zvbh j? Skg pkDh. f;Zyh ;Zu/ r[o{ dk o{g j?
g'Eh sKJh gqw/Fto dk EkB ;wM', gqG{ dk ;Zuk ;o{g j?
r[o{ noiB B/ fdZsh j? Ekg pkDh. f;Zyh pkDh s/ pkDk j?
gho, g?ohpo ns/ ntskoK dh EK,
f;Zyh eosko dk GkDk j?
È dk d;dh j? ikg pkDh.
;koh wkBtsk ~ @r[bFB# i'VB tkbh, f;Zyh gqG{ cowkB j?
pkDh r[o{ s/ r[o{ j? nkg pkDh. f;Zyh gqG{ dk fXnkB j?
fJj ;G XowK ~ ;fsekodh j?
fjzd dk uwB f;zrkodh j?
fJj f;obZE pjkdoK dh c'i j?
fJj dFw/F fgsk dh w"} j?
fi;dk o[spk pVk wjkB j?
ufVQnk fJFe gotkB j?
ihtB ;kok pfbdkB j?
}/ok fezBk pbtkB j?
;Zu/ oZp dk wkD j?
;Zu/ oZp dk wkD j?.
(21)

ekft F[ w B
j' b k wjZ b k
vkH joh f;zx ikue
d;w fgsk B/ nkgD/ ykb;/ ~, gktB j' b k wBkT[ D dh iku dZ ; h.
fijVk ehVh th wko Bk ;edk ;h, T[j~ d[FN w[ekT[D dh iku dZ;h.
pdbD bJh r[bkwh dh ;'u sKJh, T[BQK yzvk yVekT[D dh iku dZ;h.
fJe jZE wkbk s/ d{i/ sbtko d/ e/, ;Z[sh nDy irkT[D dh iku dZ;h.
n" o z r i/ p ;h T[ d ' I c[ o wkB ehsk, EK EK #s/ J/ d K gq u ko j' t / .
d/ t K ihj~ dopkoh dopko nz d o, gZ r pDB dk T[ j h jZ e dko j' t / .
Bk e' J h uVQ / x' V / , Bk yVekJ/ X" I ; / , fe;/ jZ E Bk e' J h jfEnko j' t / .
T[ j ~ ;dk dh BhI d ;[ n k d/ t / , fijVk wz B D s' I eodk fJBeko j' t / .
d;w fgsk B/ u? f bz i ep{ b ehsk, T[ j sK x' V / s/ c" i K oykT[ D bZ r / .
w[ Z y s/ jfo s/ fus w? I :[ Z X tkb/ , X" I ; / ns/ Brko/ tikT[ D bZ r / .
ebrhXo d/ j[ e w ~ wz B e/ s/ , f;z x d{ j o/ d;sko/ ;ikT[ D bZ r / .
b' e h oz r dhnK j' b hnK y/ v d/ B/ , T[ j sK y{ B d/ j' b / fyvkT[ D bZ r / .
T[ B Q K fejk fe Fk;so ns/ FFso, e" w K fiT[ I d hnK d/ w[ Z y nz r f;z x ' .
x' V ;tkoh s/ y/ v K d/ Bkb f;y' , iz r h ukb tkb/ c" i h Yz r f;z x ' .
Bebh ozr fJe d{i/ #s/ gkT[D dh EK, Bkw ozr #u nkgk bT[ ozr f;zx'.
M[eDk ed/ BjhI ipo s/ }[bw nZr/, jZe ;Zu bJh eoBh J/ izr f;zx'.
;[ D e/ ;kfjp/ ewkb dh roi Ud' I , ;[ Z s / j' J / fJB;kB ;h ikr T[ Z m / .
GkiV gkT[ D bJh G/ v K d/ tZ r sKJhI , F/ o fdb itkB ;h ikr T[ Z m / .
g? o K j/ m wX' b / i' ik oj/ ;h, dZ p / e[ u b/ nowkB ;h ikr T[ Z m / .
y/ v D bJh sbtko dh B' e T[ Z s / , pho, pKe/ pbtkB ;h ikr T[ Z m / .
d;w fgsk dh gktB nrtkJh j/mK, f;zx eod/ ;h izrh nfGnk; J/E/.
u' N K brdhnK X" I ; / BrkfonK #s/ , t/ y D tkbk B}kok ;h yk; J/ E / .
jZ b k F/ o h T[ j fdz d / ;h :' f XnK ~, oD sZ s / #u p? m e/ gk; J/ E / .
g? I d h id' I ;h r{ z i i? e kfonK dh, r{ z i T[ m dk ;kok nekF J/ E / .
T[BQK Grsh dh oZfynk eoB d/ bJh, ehsk Fesh dk Bkb ;zuko j?;h.
csfj eoB bJh yk; n;EkB sKJhI , g? I d / N[ Z N e/ pKe/ pbeko j? ; h.
fijV/ fiZ s d/ , gksFkj nkg jZ E hI , f;o' g k d/ e/ eod/ ;fseko j? ; h.
j' b / wjZ b / d/ o{ g #u T[ d ' I s' I jh, iz r K :[ Z X K dk pfDnk fsT[ j ko j? ; h.
fvZfrnK YZfmnK wBK d/ ftZu fJj sK, uVQdh ebk dk eo/ nfj;k; g?dk.
;koh e" w ~ fJZ e EK sZ e e/ s/ , gz E e J/ e / dh jz [ d h j? nk; g? d k.
Ykvh tkoK i[ F hbhnK sKJhI ;[ D e/ , pho o; e' J h j[ z d K J/ yk; g? d k.
fJE/ ethnK B/ @ikuek# ebw ftZu'I, ;{owrsh dk ehs? fJfsjk; g?dk.
(22)


r[ o { rq z E ;kfjp ftu nkJ/ okrK pko/ ikDekoh-7 r
vk0 ;o{g f;zx nbZ
23H okr[ e/ d kok gzBk - 1118 s'I 1124
@@e/dkok okrk ftfu ikDhn? GkJh ;pd/ eo/ fgnko[
;s ;zrfs f;T[ fwbd' oj? ;u/ Xo/ fgnko[ (gzBk - 1087)
r[o{ nwodk; ih B/ T[es fds/ nkgD/ ;b'e nB[;ko e/dkok okr ~ pkeh okrK ftu'I uzrk ikfDnk j? i/
eo fJ; d[nkok wB[y dk gqG{ Bkw Bkb ;B/j fgnko tX/, T[j ;kX ;zrs Bkb i[fVnk oj/ ns/ ;u/ wkbe Bkb T[;
Z
dh fgojVh g? ikt/. fJ; s'I goshs j[zdk j? fe r[owfs ;zrhs ftu fJ; dk ftF/F ;EkB j?. T[Ii fJj okr nkw
okrK Bkb'I rkT[ID tikT[D ftu th ;ob j?. eb:kD mkN dk fJj ;zg{oD okr j?, fJ; d/ rkT[D dk ;wK oks
dk gfjbk gfjo jB.
tzBrh L
jfo e/ do;B e' wfB ukT[
efo feogk ;s;z f r fwbktj[
sw[ d/ t j[ ngB' BkT[ - ojkT[ (gzBk - 1120)
okr e/dkok rkT[D dh ftXh j/mK doi j? L-
no'j L ; w, w g, X g, Bh X ;I
nto'j L ;I Bh X g, w/ g X g w, w o ;.
tkdh L w ;ztkdh L ;
w[y nzr L ;, w, w g, X g w, g w, o ;.
24H okr G? o T[ gzBk - 1125 s'I 1167
G?oT[ dh S/ okrK ftu frDsh j? ns/ fJj ;zg{oD iksh dk wkorh j? fi; d/ nbkgD dk ;wK gqkskekb
j? fJ; Bkb ;[jktDk s/ wB w'jDk tksk toD pMdk j? s/ wB ftr;dk j?.
tzBrh L-
nkT[ ebz d o e/ ; tk efo npdkbh G/ ; tk - ojkT[
fifB nek; e[ b j f;fo ehBh eT[ ; ? ;gs g:kbk
uwo g' ; ek wz d o[ s/ o k fJj fpfX pB/ r[ g kbk (gzBk - 1167)
fJj okr j/mK d;h ftXh nB[;ko rkfJnk iKdk j? L-
no'j L ; o[, r w g X[, Bh ;I.
nto'j L ;I Bh, g[ X[ g, w r, o[ o[ ;.
tkdh L X[ ;ztkdh L o[
w[y nzr L r w g[ X[ g, r w o[ o[ ;

(23)

ôÔÆçÆ Ççé Òå¶ Çòô¶ô

é½ÜòÅé êÆó·Æ í×å ÇÃ§Ø ç¶ ÇòÚÅðÅº é±§ ÜÅä¶
ñ¯Õ ÕÇÔå¶ ÔËº ÇÕ ÁÕÃð ìçñåÅ ÔË ÷îÅéÅ,îðç ò¯ ÔËº, Ü¯ ÷îÅé¶ Õ¯ ìçñ
ç¶å¶º ÔËº¢
Ç÷ñ·Å ñÅÇÂñê°ð ç¶ Çê§â ì°µ×Å (Ô°ä ÁÅ÷Åç Çë÷Å ÇòÚ ÜÆÁ ðÔ¶ ÔÅº åÅº ÇÂÃ
êÅÇÕÃåÅé) ÇòÖ¶ BG çÃ§ìð AI@G é±§ ÇòÚ í×å ÇÃ§Ø å¶ À°Ã ç¶ ÃÅæÆ ç¶ô
ÇêåÅ ÇÕôé ÇÃ§Ø ç¶ Øð îÅåÅ í×åÅº çÆ À°µØÆ Õ°ðìÅéÆ ÔË¢
ÇòÇçÁÅòåÆ çÆ Õ°Ö¯º Üéî ñËä òÅñ¶ Ü¶ Ô°ä ÁµÜ ç¶ Ãî¶º çÆ ×µñ ÕÆåÆ
í×å ÇÃ§Ø é¶ ìÚêä ÇòÚ ÔÆ ÁÅêäÆ ÜÅò¶ åÅº ÁµÜ ê§ÜÅì åÅº ÕÆ, Ã×¯º Çòç¶ôÅº
ÇÂéÕñÅìÆ/ÕzÅºåÆÕÅðÆ Ã¯Ú çÅ À°Ã Ãî¶º ÇòÚ òÆ ê§ÜÅìÆ é½ÜòÅé ÁÅêäÆÁÅº
ÔÆ êz×àÅòÅ Õð
ÇçµåÅ ÃÆ, Üç¯º À°Ã wjkswk rKXh ~ Gb/ eKro/;h ;oekoK B/ fJeZbk nkikdh fdtkT[D tkbk
é¶ Ö¶åÅº ÇòÚ ëÃñ efj e? wfjwk wzfvs ehsk j't/, nkw nkdwh dh ;'u ftu nZi th Grs
ç¶ ìÆ÷Åº çÆ æÅº f;zx dh fJZis wjkswk rKXh s'I xN BjhI j?. i/ Grs f;zx ~ wjkswk
çî±§ÖÅº (ì§ç±ÖÅº) rKXh B/ nghb eo e/ cK;h s' I puk fbnk j[ z d k s/ FkfJd d/ F dh
ìÆÜä çÆ ×µñ ÕÆåÆ
;[ s z s osk dk fJfsjk; d{ i h soK jh doi j' D k ;h.
ÃÆ¢ îÅº çÆ ×¯ç ÔÆ ìµÚ¶ çÅ êÇÔñÅ ÃÕ±ñ å¶ îÅº ×µâÆÁÅº À°êð ôÔÆç í×å ÇÃ§Ø çÆ ë¯à¯ ñ×ÅÂÆ
êÇÔñÆ ÁÇèÁÅêÕÅ Ô°§çÆ ÔË, ÇÂÃ ×µñ é±§ îÅåÅ Çëðç¶ Ôé, êð ÔËðÅéÆ À°ç¯º Ô°§çÆ ÔË Üç¯º ÇÂé·Åº
ÇòÇçÁÅòåÆ Ú§×Æ åð·Åº ÃîÞçÆ ÃÆ, ÇÂÃ¶ ÕÅðé ÔÆ é½ÜòÅéÅº éÅñ ×µñìÅå ÕðÕ¶ ÇÂÔ êåÅ ÚñçÅ ÔË
îÅåÅ ÇòÇçÁÅòåÆ é¶ òÆ ÁÅêä¶ éÅºÁ é±§ ÃÅðÇæÕ ÇÕ òµâÆ Ç×äåÆ ÇÂé·Åº é½ÜòÅéÅº é±§ í×å ÇÃ§Ø çÆ
ÕðÇçÁÅº í×å ÇÃ§ Ø é± § ìÚêä ÇòÚ ÁÇÜÔÆ ÇòÚÅðèÅðÅ ìÅð¶ ÜÅäÕÅðÆ ÔÆ éÔÆº Ô°§çÆ¢ À°Ô åÅº
ÇòÇçÁÅ ÇçµåÆ ÃÆ ÇÕ í×å ÇÃ§Ø ÇÜæ¶ ÁÅêäÆ ÇÃðë ÇÂÔ ÔÆ Ã¯Úç¶ Ôé ÇÕ í×å ÇÃ§Ø é¶ ÇêÃå½ñ
íÅðå îÅº é±§ ÁÅ÷Åç ÕðòÅÀ°ä ñÂÆ íð ÜòÅéÆ ÚñÅÕ¶ áÅÔ-áÅÔ, á±Ô-á±Ô ÕðÕ¶ Á§×ð¶÷ îÅð¶ Ãé¢
ÇòÚ ÔÆ ëÅºÃÆ çÅ ðµÃÅ Ú°§î Ç×ÁÅ,À°æ¶ ÔÆ ÁÅêäÆÁÅº ÇÂÔÆ ÕÅðé ÔË ÇÕ ÁµÜ Ôð åÆÜ¶ òÅÔé À°êð í×å
ÇñÖåÅº ðÅÔÆº éð¯Â¶ ÃîÅÜ çÆ ÇÃðÜäÅ ÇòÚ òÆ ÇÃ§Ø çÆ ÇêÃå½ñ Ôµæ ÇòÚ ëóÆ ë¯à¯ ÜÅº Çëð ÒÁ§×ð¶÷
À°µØÅ ï¯×çÅé êÅ Ç×ÁÅ¢ Ö§Ø¶ ÃÆ åÅº ÔÆ åÅº à§×¶ ÃÆÒ òð×Æ ôìçÅòñÆ ÇñÖÆ
í×å ÇÃ§Ø å¶ À°Ã ç¶ ÃÅæÆ çµå é¶ Üç¯º ÇîñçÆ ÔË¢ ôÔÆç í×å ÇÃ§Ø çÆ Ôµæ ÇòÚ ÇÕåÅì
ÁÃËºìñÆ ÇòÚ ì§ì Ã°µà¶ Ãé åÅº À°é·Åº çÅ îÕÃç ëóÆ Õ¯ÂÆ åÃòÆð ÇÕå¶ òÆ é÷ð éÔÆº ÁÅÀ°ºçÆ¢
çÇÔôå ëËñÅÀ°äÅ éÔÆº ÃÆ, Ã×¯º À°Ô Á§×ð¶÷ ÃðÕÅð Ô°ä åÅº ÇÂÔ òÆ ÔÅñ Ô¯ Ç×ÁÅ ÔË ÇÕ ÕÂÆ Õ°óÆÁÅº
é±§ ÇÚåÅòéÆ ç¶ä ç¶ éÅñ ÔÆ ÁÅêäÆ Ã°µåÆ Ô¯ÂÆ å¶ òÆ ÁÇÜÔÆÁÅº àÆ ôðàÅº êÅÀ°ºçÆÁÅº Ôé ÇÜé·Åº À°êð
À°ºéÆçóÆ Õ½î é±§ òÆ Ü×ÅÀ°äÅ ÚÅÔ°§ç¶ ÃÆ åÅº ÇÕ ÇñÇÖÁÅ Ô°§çÅ ÔË ÇÕ êÇÔñÅº ÇêÁÅð éÅñ, Çëð
Õ½î ÜÅ× Õ¶ íÅò Ã°Ú¶å Ô¯ Õ¶ ÁÅêäÆ ÁÅ÷ÅçÆ ñÂÆ ÔÇæÁÅð éÅñ¢ ÇÂÃ ç¶ éÅñ ÔÆ ÁÇÜÔÆÁÅº àÆ. ôðàÅº
Ã§Øðô Õð¶ å¶ Á§×ð¶÷Åº é±§ íÅðå ÇòÚ¯º ìÅÔð Õµã¶ À°µêð í×å ÇÃ§Ø ÜÅº ÔÇæÁÅð çÆ ë¯à¯ Ô°§çÆ ÔË¢
Áå¶ íÅðåÆÁÅº ç¶ îéÅº ÇòÚ òÇÃÁÅ Ô¯ÇÂÁÅ Á§×ð¶÷ ÕÇÔä çÅ íÅò ÇÂÔ ÔË ÇÕ ÁµÜ òµâÆ Ç×äåÆ
ê°ÇñÃ çÅ âð ÇéÕñ¶¢ ÁµÜ Ü¶ ÁÃÆº ÁÅ÷Åç ç¶ô çÆ é½ÜòÅé í×å ÇÃ§Ø çÅ ÇÃðë ÇÔ§ÃÅåîÕ êµÖ ÔÆ

(24)

March for web

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (18)

Destaque

Destaque (6)

March for web