1. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ទស្សនៈមេធាវីថៃចំម ោះ ក្យ
“ក្េពជា”
ុ
១. ខ្ម ែរមនខ្មនមកពីឥណ្ឌទេ
ិ ា
មានទ្យ្សនៈជាមរចនដដលបាននយាយថាដមមរគមកពីឥណ្ឌ ម
ី ិ ឺ ា យការយល់ម
ី ញមនោះក៏បានមធវីឱ្យ
ី
ជនជាតដមមរមួយចំនួន
ិ ដដលមនដងចា្់ពីរបវតតិសាស្រ្តរប្់មួ លនមានការភ័នតរចឡំមៅតាមទ្យ្សនៈម
ិ ឹ ោះ
ដដរ។ ដូមចនោះមយងនឹងមធវីការវ ិភាគដដលបញ្ញក់ថាដមមរមិនដមនមកពីឥណ្ឌមទ្យមោយការមលីកយកពី
ី ា ា មដម
ី
កំម ី តមនុ្សដមមរថាមកពីណ្ឌ មានតាំងពីមពលណ្ឌមក វបបធម៌ដូចគ្ននឹងឥណ្ឌ ឬ យាងណ្ឌដូ ចតមៅៈ
ន ា ៉ា
១.១ ដ ើ មកំដ ើ តមនុស្សខ្មែរ
បញ្ញមដមកំមនីតជាតដមមរមនោះមានការមចាទ្យមឡង
ា ី ិ ី មរៀងរាល់មពលដដលមគមធវការ្ការសាវរជាវ ពី
ី ិ
រយធម៌រប្់ជនជាតិដមមរមនោះ ។ ចំមពាោះដមមរមយងមានការយល់មិនចា្់ ំពី តត្ញ្ញ
ិ ី ា មនោះ ម យជា
ី
ម តុ មោយ នក្ិកាមលោះមានការភ័នតរចលំ រ ូតដល់ទាញយកជនជាតដមមរមៅ ជាជនជាតិ ណ្ឌមួយ
ំ ិ
ដដលមគយល់ថាមាន រយធម៌មពង់ជាងដមមរ ។ ជាយូរណ្ឌ្់ មកម
ិ យ នក្ការសាវរជាវ ពដមមរបានមិតមំ
ី ិ ី
ា ៏
មោោះរសាយបញ្ញ ដ្ំខាន់មនោះម យបានបមចច ញជាមយាបល់ ឬ ្មមតកមម ដបលកៗ គ្នម
ី ិ ន យជួនកាលក៏
ី
ផទុយគ្នរ្លោះដតមតង ។ ដូមចនោះមយងនឹងោចមធវការ្ននោនថាដមមរ និងឥណ្ឌមនដមនជាជាតិសា្ន៍ដត
ន ី ី ិ ា ា ិ
មួយបានលុោះរតាមយងមលីកយក្មមតិកមមថន នករបាជញទាងម
ី ំ ោះមកមធវីការវ ិភាគដូ ចតមៅ៖
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
1

2. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
១.១.១ ទស្សនៈនានាជុំវិ ញដ ើ មកំដ ើ តខ្មែរ
ក. ទ្យ្សនៈមោកឧកញឈម រកម្ម
៉ា ឹ
មោក ឈម រកម្ម នងមោក ពដយឡូទ្យី (Pierre Loti) បានឱ្យមយាបល់របហាក់របដ
ឹ ិ ី លញគ្ន
ន
ថា ជនជាតិឥណ្ឌ និងជនជាតិដមមរ គឺជាជនជាតិដតមួយ មរពាោះមគបានពនយល់ថា មៅរបមទ្យ្ឥណ្ឌមាន
ា ា
របមទ្យ្មួយម្ោះ
ម កុមមរុ ជារបមទ្យ្ធំមានមនុ ្សរ្់មៅកុោះករមរចីន ម យជនជាតិមនោះ
ី ក៏បាន
ផសពវផាយមករ្់មៅមលទ្យកដីដមមរមយងមនោះ ។ ពាកយ កុមមរុ ក៏បានកាយយូរៗមៅ មៅជាដមមរ ។
ី ឹ ី ល
មា៉ាងមទ្យៀត មគយល់ថា ដមមរជាឥណ្ឌមោយមយាលមៅមលីលកខ
ា ៈភាសា កសរ របថព ី នង
ិ
សា្ ដដលដមមរមយងនិយម្ពវថៃងមានលកខ
ី ៈរបហាក់របដ លគ្ន ។
ន
ម. ទ្យ្សនៈមោក ពីដយរ ូរូ
គ
មតមយមទ្យៀតយល់ថា ដមមរជាជនជាតិ ម ត របមវ្ន៍មចញពឥណ្ឌ ម
ិ ួ ី ា យបានមកលុ កលុ យទ្យកដី
ី ឹ
រប្់ជាតិមដីមមួយ ំបូរមាមឡយូ ប៉ាូលីមន្ុ ីដយន ឬជនជាតថៃ-កាថដ ។ ប៉ាុដនតជាជនជាតិមយ មោយដឡក
៉ា ិ ួ
ពឥណ្ឌ ម
ី ា យ្ថិតមៅកនុង ំបូរមនដមមរ ។ ចំមពាោះទ្យ្សនៈមនោះ មោក ពីដយរ
ី ូរូ បានបញ្ញក់ថា ជនជាតិ
គ ា
មកដមមររបដ លជារតូវពួករទាវ ីដីយាង ឬពួកោរយ ័ន បានរចានមចញពរបមទ្យ្ឥណ្ឌ ម
ី ា យពួកមនោះ ក៏មាន
ី
មៅម្្្ល់រកុមមលោះ ដូចជាពួកមុ ា បានមកលុ កលុ យរបមទ្យ្ ភូមា ថៃ នងកមពុជា ។ មោក ដ ដចន
ិ
ដ ម៉ាូនមញ (Etueane Aymohnier) យល់ថារកុមមនដមមរ មុ
ី ា មានទ្យតាងមដមមៅមជងភនំទ្យមប ម
ី ំ ី ី ី យ
ី
មរកាយមកបានបំដបកជាពីររកុម គឺ ១រកុមមកដមមរចូ លមករ្់មៅកនុងភូមិភាគោ្ុ ីោមគនយ៍ និង ១រកុម
មទ្យៀតចូលមកមៅរបមទ្យ្ឥណ្ឌ្ពវថៃង ។
ា
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
2

3. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
គ. ទ្យ្សនៈរប្់មោកដបរណ្ឌ លពមរគ្នលមយ(B.P.Groslier) នងមោកមាកដ្លតាឡាបូ
វី ី ី ិ ៉ា
(Marcel Talabot)
ទ្យ្សនៈដដលទ្យទ្យួលថាជាតិដមមរជាជាតិពិម្្មួយដដល្ថិតមៅកនុង ំបូរ មន - ដមមរ ម យបាន
ី
កមកតមឡងមៅភូ មភាគោ្ុ ីោមគនយមនោះដតមតង ។ មនោះជាទ្យ្សនៈរប្់មោក
ី ី ិ ៍ Berard Philippe
Groslier នងមោក Marcel
ិ Talabot ។ មោកទាំងពរ មនោះយល់ម
ី ញថា កនុង្ម័យបុពវរបវតតិសាស្រ្ត
ី
ដយូរលង់ណ្ឌ្់មកម
៏ យ
ី មានមនុ្សពូជមុ្ៗ គ្នបានមធវីដំម
ន ី រពីខាងមជីងចុោះមកភូមិភាគោ្ុ ីោ
មគនយ៍ ម យផសំកាត់ជាមួយគ្ន ។ តាមការបាន់សានរប្់មោកទាំងពីរ ំបូរ ដមមរ មន មយងមកីតមកពីការ
ី ន ៉ា ម ី
ផសំកាត់រវាងពូជមមឡាម ្ុយាង
ី នងពូជឥ ូ ា មន្ុីយាងម
ិ យបានរ្់មៅមលីទ្យកដីោត្នធឹងពីមឆនរ
ី ឹ
្មុរទ្យចន រ ូតដល់រពំរបទ្យល់របមទ្យ្ឥណ្ឌ ។
ិ ា
រួចមកម យ
ី ម ញមានការោតរតោងនូវមយាបល់
ី នង្មមិតកមមរប្់ នក្ិការសាវរជាវពី
ិ
ជាតដមមរ ។ មយងម
ិ ី ញថាមយាបល់ នង្មមិតកមមទាងម
ី ិ ំ ោះមទាោះបដបលកគ្នក៏បានរ្បគ្នរតង់ចំនុចដដលថា
ី ន ន
ដមមរ និងមន្ថតកនុង ំបូរជាមួយគ្នគឺ ំបូរដមមរមនមនោះឯង
ិ ន ។ ដូចមនោះតមៅមយង នងមំដវកដញករក
ី ិ
មមលថាមតី ដមមរ មន ជា បូរមួយពិម្្ ឬ ក៏ជាជាតឥណ្ឌដដរ ?
ី ំ ិ ា
មបតាមទ្យ្សនៈរប្់មោកឧញ
ី ៉ា ឈម រកម្ម នងមោកពដយរឡូទ្យី(Pierre Loti) ម
ឹ ិ ី ញថា
ី
ដមមរ គឺជាឥណ្ឌ ងឯងមរពាោះបានមចញមកពីរបមទ្យ្ឥណ្ឌមានម្ោះជាឥណ្ឌមានទ្យំមនៀមទ្យំោប់
ា នឹ ា ម ា
សា្ កសរ ភាសា ជា រប្់ឥណ្ឌម
ា យមនុ្សដមមរមដីមបមទ្យៀតមសាតក៍មានលកខ
ី ី ៈជាមនុ្សឥណ្ឌ
ា
បោះបត ម
ិ ិ យមោក បានបញ្ញក់ថាដមមរជា ឥណ្ឌទ្យ២ ។
ី ា ា ី
រប្ិនមបីមយង
ី មលីកយកលទ្យធផលថនការរសាវរជាវរប្់នរវ ិទ្យូកុ នងពិភពមោកមកពិនិតយឮមមីល
ម ញថា មនុ្សនិងមនុ ្សឥណ្ឌ (ទាំងពួក្ទាំងពួកមម ) មានលកខ
ី ា ម ៈរូបរាងកាយ មុ្គ្នឆ្ងយ
ន ង
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
3

4. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ណ្ឌ្់ ។ យាងណ្ឌមិញដមមរមានកមព្់ជាមធយម
៉ា ១.៦១ ម នង្នទ្សន៍លោដ៏កាល ៨៤.៥ ្.ម
ិ
(កាលមូល) ចំដ ៏
កឯពួកឥណ្ឌវ ិញមានកមព្់ ១.៧២ ម នង្នទ្សន៍លោដកាល ៧៣.៥ ្.ម
ា ិ
ា ម ិ ៏
(កាលពយ)និង ឥណ្ឌមមវ ិញមានកមព្់១.៦២ម នង្នទ្សន៍លោដកាល៧៦.២ ្.ម (កាល
ពយ)មទ្យៀត ។ ឯការ ោះោងថាដមមរមចញពីរបមទ្យ្ឥណ្ឌម
ា ោះ មាន វីោចបញ្ញក់បាន?រតង់ទ្យំមនៀមទ្យំោប់
ច
សា្ កសរ កនុងដផនកមនោះ ដមមរមយងបានទ្យទ្យួលឥទ្យទិពលពីឥណ្ឌ ក៏ពិតដមន ប៉ាុដនតការ្ិកាមោយជីកដល់
ី ា
ជមរៅ បានបង្ហញមោយម
ា ញថាដមមរមយងមាន រយធម៌ផ្ទល់រប្់មួ លនមៅម
ី ី ិ ទ យមុនដដលបានទាក់ទ្យង
ី
ជាមួយឥណ្ឌ ។ បានម្ចកតថា ដមមរជាពូជមោយដឡក ពឥណ្ឌ មនោះម
ា ី ី ា យជាទ្យ្សនៈរប្់រកុម នក្កា
ី ិ
រសាវរជាវទ្យ៣ ដដលយល់ថា ំបូរ ដមមរ មន បានកមកីតមឡងនូវរតង់ភូមិភាគោ្ុ ីោមគនយមនោះដតមតង មោយ
ី ី ៍
មានការកាត់ផសំរវាង ពួកមមឡាម ្ុ ីយាង (កមព្់១.៦៥ ម កាលពយ) នងឥ ូ ា ម
ិ ្ុ ីយាង(កមព្់
១.៦០ ម មៅ ១.៦៣ ម កាលមូល)។ គួរកត់្ំគ្នល់ដដលថាទ្យ្សនៈមនោះមានលកខ ៈរ្បមៅនឹង
ទ្យ្សនៈរប្់ដមមរមយងពមរពាោះមបមយង្ំោងមៅមលមរឿងមរពងដមមរក៏មោយ
ី ី ី ី ី លុោះរតាដតមាន ង គមៅ
រ្ុកដមមរមនោះឯងមទ្យបបានរពោះមថាង(ដដលមគថាមកពរបមទ្យ្ឥណ្ឌ)
ី ី ា បានជួបរបភពគ្នមោយបាន
ន
រគប់រគងនគរមគ្នកធលក ។ មនោះបានម្ចកតីថា លុោះរតាដតមានជាតិដមមរមៅមលី មកាោះមគ្នកធលកមនោះដដរមទ្យីប
ឥណ្ឌោចផាយ រយធម៌រប្់មួ លនមលោះចូលកនុងរ្ុកដមមរ ។ នយាយពីមដីមកំម
ា ិ ិ ី តជាតិដមមរមនោះដដរមោក
Maurice តត ភិរកស ងគរបាន្រម្រជាោទ្យិថា : មិនដមនដូ ច នកមលោះបានយល់ម
ី ោះមទ្យ ថាជារបជារាស្រ្ត
មួយដដលមានមដមកំម
ី ី តជាឥណ្ឌ្ុ ទ្យធសាធ ម
ា យដដលបានមកតាំង មៅកនុងតំបន់មយគ្ននមនុ្ស ឬ
ី ួ ម
ក៏បានកំចាត់ពក នករ្ុកោយមោយការ្មាប់រង្ហល ឬ ការ នរមទ្យ្ទាំង ូងរបជារាស្រ្តដមមរ គជា នក
ួ ល គ ិ វ ឺ
រ្ុកមដីមដដលបានទ្យទ្យួលឥទ្យធិពលឥណ្ឌ រយធម៌ឥណ្ឌ ។
ា ិ ា
ឯមោក Henri Marchal តត ភរកស ងគរដដរ បាន្រម្រថា ៖ ដមមរមនដមនជាពូជសា្ន៍
ី ិ ិ
ឥណ្ឌមទ្យ ដមមរជាលទ្យធផលថនការផសំកាត់មរចីនជាមួយនឹងពួក មមឡាម
ា ្ុីយាង នងឥ ូ ា ម
ិ ្ុ ីយាង ។
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
4

5. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ចំមពាោះមយាបល់ ដដលយល់ថាដមមរលុ កលុ យដម តី មយកទ្យឹកដី រប្់ជនជាតិមដីមមួយម ោះ មរចនដត
ី
្ំោង មលមរឿងមរពងដមមរ ដដលបាននទានថា មានម្តចចាមមួយ ងគបាន បរវារ ៥០០
ី ិ ំ ិ ក់ជិោះ្ំមៅកំ
សានតតាមមហាសាគរ លុោះប៉ាោះនងមយល់ពយុោះមបាកបក់មក មោយវ ិ ្្ំមៅ ្់មៅ ក៏ រសាត់មៅដល់
ឹ ំ
មកាោះមគ្នកធលក ម យបានរ្់មៅទ្យីម
ី ោះតមៅ ។ តាមមយាបល់មយងការដដលថា ជា ឬ ចាមជាមា្់
ី វ ច
មដមថនមកាោះមគ្នកធលកដូចជាមិនទ្យំនង
ី មរពាោះពួកម ោះជា នកចំ ូ លៃមបានជិោះ្ំមៅមកពីរ្ុករប្់មគ
ី
(មនដឹងចា្់ថាមៅទ្យីណ្ឌមទ្យ
ិ ដតមបីតាមការបាន់សានរបដ
៉ា ម លមកពមុ តំមពង់រាប របមទ្យ្មវៀតណ្ឌម្ពវ
ី
ថៃង មនដមនមកពរបមទ្យ្ឥ ូ ា ម
ិ ី ្ុ ី ពមរពាោះចរនតមរចនចុោះពមជីងមៅតបូង ) ។ តាមម្ចកតតំណ្ឌល
ី ី ី ី
រប្់មរឿងមរពងដដដលម ញថា រពោះមថាងបានមកមរៀបការជាមួយ
ី ង គ ដដលរ្់មៅទ្យីម ោះមុនការមក
ដល់ថនពួកចាម នងរពោះមថាងមៅមទ្យៀត ។
ិ
ចំមពាោះទ្យ្សនៈដដលថាដមមរ ជាឥណ្ឌមោយមយាងមៅមលី ភាសា
ា កសរ សា្ ម ោះក៏ពុំ្មដដរ
មរពាោះថាជាការធមមតាមទ្យដដលជនជាតិមៅមលី្កលមោកដតងមានសា្ និង កសរ ភាសា ដូចគ្នដដល
ន
ទ្យទ្យួលឥទ្យធិពលពជនជាតិមួយមទ្យៀត។ មគពុំោចកំ
ី ត់ថា ជនជាតិពីរដដលមាន ភាសា កសរ សា្ នង
ិ
ទ្យំមនៀមទ្យំោប់ដូចគ្នមួយចំននណ្ឌម
ន ួ ោះម យយល់ថាជាតទាងពរម
ី ិ ំ ី ោះជាជនជាតិដតមួយបានមទ្យ។
ឧទា រ ៍ៈ
- ូស្រសាលី និងោមមរក មានភាសា និង កសរដូចគ្ន ដតមយងពុោចយល់ថា
ត ិ ន ី ំ ូស្រសាលី នងោមមរក
ត ិ ិ
ជាជនជាតដតមួយបានមឡយ។
ិ ី
-ជនជាតចិន និងជនជាតិមវៀតណ្ឌមមានវបបធម៌មយចំននដូ ចគ្ន ដតមយងមិនោចយល់ថា ចិន
ិ ួ ួ ន ី
នងមវៀតណ្ឌមជាជនជាតដតមួយបានមឡយ។
ិ ិ ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
5

6. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
មបមយាលមៅមលីទ្យ្សនៈនិយម ជនជាតិដមមរ និងជនជាតិឥណ្ឌកាន់ដតមុ្គ្នឆ្ងយមៅមទ្យៀតជន
ី ា ន ង
ជាតដមមរនយមស្រ្តជាធំ មោយចាត់ទ្យុកស្រ្តមានតួ ទ្យី្ំខាន់មៅកនុងរគួសារ និងកនុង្ងគមជាតិ ។ ោរ្័យ
ិ ិ ី ី
ម តុមនោះមទ្យបមយង្មងេតម
ី ី ញដមមរបានមរបពាកយ “មម” ្រមាប់មរបមលី វដដល្ំខាន់ជាងមគ ឬធំជាងមគ
ី ី ី ី
... ។ ដូចជា មមថដ មមមជង មមរកុម មមដំបូល... ។ល។ ចំដ
ី កជនជាតឥណ្ឌ ពុំឱ្យតំថលមៅមលស្រ្តីមទ្យ ដត
ិ ា ី
មគបានឱ្យតំថលមៅមលីបុរ្ ។ ទ្យំមនៀមទ្យំោប់ឥណ្ឌ ស្រ្តីមៅដ
ា តឹ ងបុរ្ ដដលមុ្ដបលកពីទ្យ្សនៈដមមរ
ខាងណ្ឌ្់ ។
លំ
រូមម្ចកតីមកម ញថាភ្តុតាងជាមរចីនដដលបង្ហញម
ី ា ញថា ដមមរជាជាតិចំណ្ឌ្់មយបានមកីត
ី ួ
មៅភូមិភាគោ្ុីោមគនយមនោះ ម
៍ យ្ថិតមៅកនុង ំបូរមនុ្សមួយោច់មោយដឡកពី
ី ំបូរឥណ្ឌ ម
ា យ
ី
ដដលនរវ ិទ្យូមោកមោយម្ោះថា
ម ូស្រ្តូោ្ាទ្យិក ។ ជាតដមមរបានវ ិវតត ម យមាន ជីវ ិត្ថតម្ថររ ូត
ិ ី ិ
ដល់្ពវថៃងមលទ្យកដដដលដូនតាមលួនបាន កសាងទ្យុកជាមករតំដ
ី ឹ ី ត ិ៍ ល ។ ចំដ ក ជនជាតដថទ្យមទ្យៀតដដល
ិ
បានរ្់មៅមលីភូមភាគោ្ុ ីោមគនយដីមគ្នក្ពវថៃង ជា នកជិតខាងរប្់ដមមរ គ្ុទ្យធដតបានមកដល់មរកាយ
ិ ៍ ឺ
(មលីកដលងដតជនជាតិចាមមចញ ) គថាបានចូលមកកនុង្ម័យរបវតតិសាស្រ្តដដលមគោចដឹងបាន
ឺ
ចា្់ោ្់តាមឯកសារមផសងៗ ភូមា(្.វទ្យ៩)
ី យួន (្.វទ្យី១០) ថៃ(្.វទ្យ១៣) ។
ី
. ទ្យ្សនៈមោក មកង វា៉ាន់សាក់
កនុង្ម័យរបជុំមពញ ងគ ថនរកុមរបឹការាជាណ្ឌចរក (ឥឡូវរពទ្យធ្ភា ) ្តីពការបមងេីត វ ិទ្យា
ឹ ី
សាន ដមមរ - មន កាលពថៃង ១៦ ដម កុមភៈ ឆ្ង ំ ១៩៧០
ថ ី ន មោក មកង វា៉ាន់សាក់ បានដៃលងបំភលឺ ងគរបជុំ
ចំមពាោះពាកយ ដមមរ នង
ិ កមពុជា មានម្ចកតីដូចតមៅ៖
 ពាកយ ដមមរ កាយមកពីពាកយ
ល ក + មម ។ ម តុបានដូមចាោះ ពមរពាោះដមមរមយងជា
ន ី ី នក
នយមទ្យុករ្ីធំកុ នងរគួសារនិងកនុង្ងគម បានម្ចកតីថា ដមមរមយងជា នកមមនិយម
ិ ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
6

7. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
( Matriarealiste ) ។ មគោក់បុពវបទ្យ «ក » មាន ទ្យមធវីន័យ រប្់ពាកយណ្ឌ
ី
មួយមានលកខ ៈកាន់ដតខាងកាមឡង
លំ ល ី ដូមចនោះ ក + មម មានន័យថា នកមគ្នរព មម
ខាងជាង នកឯមទ្យៀតដដលមគ្នរពលមមៗ ឬ មគ្នរពឪពុកមៅវ ិញ ។
លំ
ក + មម >កមម> មកម >មកមរ> មមមរ> ដមមរ
ពាកយ កមពុជា កាយមកពី ក + ពូជជា ។ ម
ល តុបានជាមគមៅដមមរមយងថា ពូជជា មរពាោះមយងពុំ
ី ី
ដដលមធវមុ ញំកចច ោះ នកឯមទ្យៀតមឡយ ។ ម
ី ី យមដីមបឱ្យម
ី ី ញន័យកាន់ ដតចា្់មគោក់បុពវបទ្យ “ ក ” ពមុម
ី ី
មកជា ក + ពូជជា > កពូជជា ដដល នក បាលី ្ំស្រ្េត នយម្រម្រមៅជា កមពុជា មៅវ ិញ ។ (របវតតសា
ឹ ិ ិ
ស្រ្ត រតឹង ង្ហ ភាគ១ទ្យំព័រ២៤-២៦)។
្រុបម្ចកតមក មយងម
ី ី ញថាទ្យ្សនៈចំមពាោះពាកយថា ដមមរ - មម - កមពុជា មនោះមានមរចន ដមន ដត
ី ី
មនទាន់ចុោះ្ំរុងនងគ្នមៅមឡយ ។ ភាគមរចនបានមិតមំពនយល់ពាកយ ទាំងមនោះ មោយនយមភាប់ មៅឫ្
ិ ឹ ន ី ី ិ ា
គល់ឥណ្ឌ មានដតមោក មកង វា៉ាន់សាក់ មាក់មទ្យដដលបានយក ឫ្គល់ ដមមរ - មន មកមធវីជា មូលោន
ា ន ា
កនុងការពនយល់មនោះ ។ គួរកត់្ំគ្នល់ថា ពាកយដមមរមនោះចា្់ជាបានកាយមកពី ពាកយ មមម
ល ( ្ម័យ
ងគរ ) ដដលបានកាយមកពី “ មកមរ ” មទ្យៀត ( ្ម័យមុន ងគរ ) ។ គួរកត់្ំគ្នល់ មា៉ាង មទ្យៀតថា ដមមរមយង
ល ី
នយមមៅមលួនឯងថា ដមមរ ឯរបមទ្យ្មយងមគមៅថា រ្ុកដមមរ ។ ពាកយថា កមពុជា ដដលមានមរបកុ នង្ោ
ិ ី ី ិ
ចារក ( រពោះមគ្នល ) ឬ កមវុជមទ្យ្ ( ប ទ យឆ្ង ) ។ ្ោចារក ចាម ក៏មាន មរបី ពាកយ កមវុជមទ្យ្ មនោះ្ំ
ឹ ម ិ ឹ
រាប់្គ្នល់របមទ្យ្ដមមរមយងដដរ ។ ្ិោចារកបកសចារកុង មៅ្.វ.ទ្យី ១០ បាន ពនយល់ថា ម្តចកមពុជា
ំ ី ឹ ី ំ
មានមដមកំម
ី ី តមកពីឥ្ី កមពុ និង ង មមរា ។ មបីដូមចនោះម ញថា ពាកយ កមពុជា មានជាប់ទាក់ទ្យងនឹង
ី
ម្តចឬរាជវងសមនោះមរចីន ។ មតពាកយ កមពុជា មនោះរតូវនងពាកយ ចិនថា មចនឡា ឬមទ្យ ? មរពាោះជនជាតមនោះ្
ី ឹ ិ
មរចនដតងមៅរបមទ្យ្មយងថា មចនឡា តាំងដតពមចនឡា ជារដា ចំ ុ ោះរប្់ ូ វ
ី ី ី ន រ ូតដល់មពលវាយ
ូវ ន ពរងកឱ្យមៅជាមចនឡាធំ គមៅមពលដដលមាន មរបីពាកយ កមវុមទ្យ្ កនុង ្ិោចារក ។ ឯជន
ី ឺ ឹ
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
7

8. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ជាតយនក៏បានមរបីពាកយ ចិនឡាប ( = មចនឡា ) តមក មទ្យៀត ្ំរាប់្ំគ្នល់របមទ្យ្ដមមរ មៅ្ម័យ
ិ ួ
មរកាយ ងគរ គឺកុ នង្ម័យដដលម្តចដមមរមានឋាននតរ មថា រកុង កមពុជាធបតី ។
ិ
គួរកត់្ំគ្នល់ជាបដនថមមទ្យៀតថា ពាកយដមមរមនោះរតូវបានជនបរមទ្យ្ សាល់យូរណ្ឌ្់មក
គ ម យ
ី
។ ចនមៅមយងថា គីមាវ ោរា៉ា ប់មៅថា មកា មារ ( Qomar ) ចាមមៅ កវីរ - កមីរ យួនមៅ កាវមមន ឬ កាវ
ិ ី ៉ា ៉ា
មមៀន ម្ៀម - ោវ មៅ មម ។ ចំមពាោះពាកយ មម មនោះមោក ពញ នុមាន រាជធន នករបាជញ ថៃខាង
កសរសាស្រ្តបាន្រម្រកនុងម្ៀវមៅ « Thai literature in relation to the diffusion of her cultures »
ថា Who were the Khoms ? They were probably a race of people akin to the Mons and the Khmer
or Cambodians of the present day. The old men alphabet and also the old Khmer alphabet were
called khom by the Thai » ។ មបតាមន័យខាងមលីពាកយ មម ទ្យំនង ជាមកីតមកពី ម ( ដមមរ ) + ម ( មន )
ី
មទ្យដង ? មរពាោះដមមរមយងមិននិយមមៅមលួនឯងថា មម មទ្យ មានដត ម្ៀម ោវ ម
ឹ ី យពួកមនោះ មានការ
ី
មកាត្ញប់ដ្ញង ចំមពាោះពួក មម មនោះណ្ឌ្់ មរពាោះពួក មម ( ដមមរ - មន ) ជា នកមាន រយធម៌ មពង់មព្់
ិ
ដដលបានជោះឥទ្យធពលមៅមលពកម្ៀម ោវ យាង្មមបម ។
ិ ី ួ ៉ា ី
១.១.២. ភស្តតាងខ្ លបញ្ចក់ថាខ្មែរជាជាតពដស្ស្មួយ
ុ ា ិ ិ
ក. សា្
មនុ្សជាន់មដីមមជឿថាមនុ ្សសាប់មៅមិន្ូ នយមទ្យ គឺមានរពលឹងមៅចាប់ជាតិៃមីមទ្យៀត ។ ពួក ដមមរ
ល
មលដដលរ្់មៅមលីមង់រាប្ពវថៃង ក៏មៅមានជំមនឿដបបមនោះដដរ ពួកមនោះដចករពលងជាបរបមភទ្យគឺ របលង
ី ព ឹ ី ឹ
ធំដដលមចញពមួ លនមនុ្ស ៦ ដមមុនមពលសាប់ រពលឹងតូចមចញមៅមៅមពលសាប់ នងរពលង មលោះមទ្យៀត
ី ល ល ិ ឹ
សាប់ ៦ ដមម
ល យមទ្យីបរពមមចញ ។ ដល់កាលណ្ឌមនុ្សសាប់មៅមគយកមៅកប់ ម
ី ល យមគ យកមរគឿង
ី
របោប់ដដលបុគគលម ោះធាប់មរបីយកមៅកប់ជាមួយដដរ មដមបទ្យុកមោយមរបីរបា្់ តមៅមទ្យៀត ។ ដមមរមយង
ល ី ី ី
្ម័យឥឡូវ ដតកាលណ្ឌមានមនុ្សសាប់មគដតងមរៀបមរគឿងបនលុងរបមគនចំមពាោះរពោះ្ងឃ មដមបបចាូ ន
ល ី ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
8

9. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
មៅមោយ នកសាប់ម
ល ោះដដរ ។ មបតាមការរសាវរជាវរប្់បុពវរបវតតិវ ិទ្យូ មនុ្សជាន់មដីមនិយមបចចុ ោះមខាច
ី ម
កនុងរកឡ ឬមរកាមៃមដុល ( dolmen ឬ menhir ) មោយោក់ មោយ្ព ងគុយ ។ ទ្យំោប់មៅ្ថតម្ថរ
ិ
រ ូតដល់្ពវថៃងមនោះ : មបកាលណ្ឌមានវរជនសាប់ មគយក ្ពមៅោក់កុ នងមកាដា ម
ី ល យបចចុ ោះកនុង
ី
មចតយ ដដរ ។
ិ
ផលវ ិបាកដដល ូរមចញពជំមនឿដដលថាមនុ្សមៅមន្ូ នយគជំមនឿមលមខាច នកតាមនោះឯង ។
ី ិ ឺ ី ម នក
តាជារពលងថនជនដដលសាប់មៅម
ឹ ល យដតមៅដៃរកាមមល្ុ មទ្យុកខដល់កូនមៅតមៅមទ្យៀត ( មបីជា រ្ីមគ
ី ី
ី ំ
មៅ នកដូន) ។ ដមមរមយង្ពវថៃងមៅមានជមនឿមលី នកតាមរចីនមៅមឡយ ជាពម្្កនុង ចំមណ្ឌម
ី ិ នក
ដរ្ចំការ មទម កតាមគម
ន ញមានពា្មពញភូមិរ្ុកម
ី យពិធដ្នមឡង នកតាក៏ មគរបារពធមធវីជា មរៀង
ី ី ី
រាល់ឆ្ងដដរ ។ ពួកដមមរមលក៏មានជំមនឿដដូ ចគ្នមនោះដដរ ម
នំ ី ន យមគមៅ នកតាថា រពោះ។ ដូមចនោះមយង ម
ី ី ញថា
ី
ពួក នករ្ុកមានទ្យំោប់មគ្នរពបូជាដូនតាមនោះមរ្ចមៅម យ មៅមុនមពល ឥណ្ឌ ចូលមក ដល់ ។ លុោះ
ី ា
លទ្យធិពុទ្យធសា្ ចូលមក ជំមនឿដដលចាត់ទ្យុកថាមនុ្សមៅមិន្ូ នយ មរពាោះមានវ ិញ្ញ
ំ ា មៅ កមកីតជា
រូបៃមីមទ្យៀតក៏មានលកខ ៈរបហាក់របដ លនងជំមនឿ រប្់ នករ្ុក ោយ ( រពលឹងនិងវ ិញ្ញ
ឹ ា មនដូ ច
ិ
មបោះបទ្យមទ្យ ) ម
ិ យពួកមនោះក៏បានទ្យទ្យួលយកមៅ ។ ្ពវថៃងមនោះ បុ
ី យភាុំបិ ា គជាបុ
ឺ យ្ំមយាគ រវាង
ំ
ជមនឿដបបពុទ្យធសា្ នងជំមនឿរប្់ ករ្ុកោយ ។
ិ ន
មនុ្សជំ ន់មដមមានជំមនឿមា៉ាងមទ្យៀតថាកដនលង្ំរាប់មគ្នរពបូជាគឺ្ិតមៅមលីទ្យីមព្់មាន កំពូល
ី ថ
ភនំ ជាមដីម ។ គជំមនឿដបបមនោះម
ឺ យដដលបមងេីតមោយមានទ្យ្សនៈកនុងការកសាងរបាសាទ្យភនំៈ ម ត ូ វ ិទ្យូ
ី
មលោះដូចជាមោក Quarit Ches Wates របាសាទ្យភនំជាតំណ្ឌងភនំ ឯលងគតមេល់ កនុង របាសាទ្យ គជាតួ នកតា
ិ ឺ
មនោះឯង ។
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
9

10. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ំ
ជមនឿមួយមទ្យៀតរប្់ នករ្ុកមដីមដដលគួរមោយកត់្គ្នល់ដដរ គការមគ្នរពមទ្យពាដី មរពាោះដី ជា
ំ ឺ ត
ំ
មូលោនផតល់នូវរ្ូវ ងេរជាោហារ្ំខាន់ ។ ជមនឿមនោះ មគម
ា ញមានរ ំឮកមឡងវ ិញ កនុងពធី រចត់រពោះ
ី ី ិ
នងគ័ល មបីករដូវមធវដរ្ចំការ ពធមនោះមគមធវមៅដមពិសាម ។ ខាងមរកាមមនោះ គជាជំមនឿមួយ ចំននដដលដមមរ
ី ិ ី ី ឺ ួ
មយង ្ម័យបុរា
ី មគ្នរព ម យមៅបនតរ ូតដល់្ពវថៃងដូចជា ៖
ី
ក.១ ជំមនឿមលី កដូន កតា
ន ន
ដមមរមយងមានមជឿថា
ី នកតាមានកំោងពូដកណ្ឌ្់ មានម ទ្យរទ្យធិ សារយ ។
ំ ិ ឹធ ឹ ច នកតា គជា បុពវជន
ឺ
ដដលជា នកកាប់ឆ្ងរថរពកសាងភូមិរ្ុកដំបូងបងអ្់ ឬមមកស្រ ទ ញ មមទ្យ័ពខាងពូដក ដដលបាន សាប់មៅកនុង
េ លំ ល
បុពវម តុជាតិមាតុភូមិជាមដីម ។ នកតាមលោះមាន មទម មរាង ោរ្មជាលំមៅ នកតា មលោះគ្ននលំមៅមទ្យ ។
ម
កតាមានឋានៈមិនម្មគ្នមទ្យមាន ជាន់មានថាក់តាមលំោប់លំមោយ... ។
ន ី ន ន នកតា ដមមរ មៅពា្មពញ
របមទ្យ្កមពុជារគប់រចកលាក ដូចជា តាមភូមិ វតតោរាម វាលដរ្ចំការ ថរពភនំរកំៃម ទ្យមនល ្ទង បង ្មុទ្យយ
ឹ ឹ
មដមមឈធំៗ ទ្យទ្យលមព្់ៗ ជាមដម ។
ី ី ី ួ ី
នកតាមៅភូមិណ្ឌ ជា នកទ្យទ្យួលបនទុកមមីលការមុ្រតូវដៃរកាភូមម
ិ ោះ ។ មបី កណ្ឌមធវី ំមពី មន
ន ិ
គបបមៅមលី នកតា កម
ី ន ោះនងទ្យទ្យួលទ្យ
ឹ ា កមម ។ មរកាយពដ្នមរពនរួចម
ី យ មគក៏បានជា្ោះ ម្បយ ផ
ី ី
មឡញវ ិញ ។
ី នករ្ុកចូលចិតតមៅបន់រ្ន់ នកតា្ុ ំឱ្យបាន្ុម្បាយ ឱ្យដំណ្ឌបាន ផលដផលផ្ទលអ ឱ្យ
ំ េ
ំ
្តវពា នៈរបា្ចាកជងឺ ឱ្យមានទ្យឹកមភលៀងរគប់រគ្នន់ កុំឱ្យមានចំបាង កុំឱ្យមាន
ំ ្នតិ្ុមជាមដីម ។
តំបន់មលោះមគមធវពិធបុ
ី ី យមឡង នកតា របចាំឆ្ងយាងគរគឹកគមរគង មដីមប្ុំម្ចកតី ្ុ មពី នកតាជាមដីម ។
ី ន ំ ៉ា ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
10

11. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ឧទា រ ំ
៍ ៖ ម្ោះ នកដូន នង នកតាមលោះៗ ដូ ចជា យាយមទ្យព មោកយាយដូនតី ជទាវមៅ៉ា
ម ិ
នកតាមម ្ នកតាមា្់រ្ុក
ច នកតាមា្់ទ្យកមា្់ដី
ច ឹ ច នកតាទ្យក (ោរកសទ្យក) នកតាភនំ (ោរកសភនំ) នកតា
ឹ ឹ
់
ថរព (ោរកសថរព)បងបត់ ្់មោក នកតារពោះភូម នកតា្ួនផ្ទ (មៅតាម្ួនធំៗ)
គ នកតា្មងវៀន
(របោល់) ។ ល ។
ក.២ ជំមនឿមលរពលងឪពុកមាយ
ី ឹ ត
ឪពុកមាយមានគុ
ត ធងន់ណ្ឌ្់មៅមលកូនរបុ្រ្ី
ី ម យកូនទាំងឡាយរតូវមគ្នរពឪពុកមាយ
ី ត
ទ្យុកដូចជា រពោះមៅកនុងផទោះ ដដលចា្់មោកដតងដតមៅថា រពោះរ្់ ។ មពលមៅរ្់ ក៏មោកឪពុក នកមាយ
ត
មៅដតរ្ឡាញ់ នងដៃរកាលុ ោះដល់មោក កមានគុ
ិ ន ទាំងពីរបានមធវីមរ កាលមៅ ក៏រពលឹងមោក
នកមានគុ ទាំងពីរ មៅដតតាមដៃរកាកូនមៅតមៅមទ្យៀត ។ មរកាយមពលដដលបាន បូជា នកមានគុ
ទាំងពីរម យ កូនមៅដតងដតចូលចិតត្ុំមធមញ នកមានគុ
ី យកមកមរសាមមា្ ឬឆ្ងក់ជារូបរពោះ មដមបី
ល ី
យកមកពាក់មៅនងដមសក ឬមវចមចប់ដៃរកាមៅជាប់នឹងមលួន មដមបនឹក ម
ឹ ី ី ញដល់គុ
ី រប្់មោកទាំងពរ
ី
ជារបចាំ នឹងមដមប្ុំម្ចកត្ុម្បាយជានិចចដល់មួ លនឯង រពមទាំងរកុមរគួសារផងដដរ ។ ការរ ំលក
ី ី ី ឹ
ម ញដល់គុ
ី រប្់ឪពុ កមាយ ចា្់មោកដតងដតមពាលថា កូន ឬមកមងម
ត ោះមនដដលមចោះសាប្ូ នយ
ិ
មទ្យ ។ មរៀងរាល់ឆ្ងកូនមៅដតងដត គ្នមៅដ្នមរពន នង បងសុកូលមៅតាមផលូវ ឬមចតយមាយឪពុកមដីមបី
នំ ំ ន ិ ិ ត
រ ំលឹកគុ មោក្ុ ំម្ចកតី្ុមពីមោក និង ឧទ្យទិ្កុ ្លមៅជូនមោក ។ មពលណ្ឌមានទ្យុកខលំបាក កូន
មៅដតងបន់រ្ន់រកជំនយ ពមោកមុ ន មគបងអ្់ ។
ួ ី
ក.៣ ជំមនឿមៅមលរពលងមមបា
ី ឹ
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
11

12. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ដូនតារពមទាំងញតកា ដដលបានសាប់បាត់បង់ជីវ ិតមៅម
ិ ល យ មៅមានរពលឹងចាំដៃរកាមមីល
ី
ការមុ្រតូវមលកូនមៅជំ ន់មរកាយ ឱ្យមដររ្បតាមប ទ ប់្លធម៌្ងគម ។ មបកូនមៅ មនបាន មគ្នរព
ី ី ី ី ិ
្លធម៌ រប្់មមបាមទ្យម
ី ោះ (មធវមុ្ឆគងនឹងមមបា) រពលងមមបានងមង្ំបា ម
ី ឹ ឹ ឹ យោចោក់ ទ្យ
ី ា កមម
ឱ្យនរណ្ឌមាក់ឈដល់្មាជិកកនុងរគួសារណ្ឌមួយមដមបឱ្យមានការរសាវរជាវ រក នក របរពឹតិមុ្ ។
ន ឺ ី ី ត
កំ ុ្ចំមពាោះមមបាមាន ៣ ដបបគឺ៖ មុ្មមបាចា្់ទ្យុំ មុ្មមបារកមុំកមមាោះ មុ្មមបា ផ្ទប់មុម ។
ល េ
 មុ្មមបា មោយសារកូ នមៅទា្់ដទ្យងគ្នរ ូតឈប់នយាយ្តរកគ្ន ។ មបមមបារបកាន់
ន ិ ី ន ី
មោយមធវមោយ្មាជិកណ្ឌមាក់ឈឺ មគរតូវដ្នមរពន ងវរករ្ុំឱ្យមោកឈប់ របកាន់
ី ន
។ កូនមៅ្នាឈប់ទា្់់ដទ្យងគ្នមៅមទ្យៀត ម
ន យ្ុ ំមមបាជួយ នកជំងឺឱ្យជា្ោះម្បយពី
ី ី
មពលមនោះតមៅ (មុ្មមបាចា្់ទ្យុំ) ។
 មុ្មមបា មោយសារកមមាោះរកមុំបំពានមលី្ីលធម៌មមបា ។ មោយលួចោក់ ទាក់ទ្យងរួម
ល
្ង្ហជាមួយកមមាោះមិនឱ្យមាយឪពុកដឹងឮ ។ មមបាមឹង្ំបា
វ ល ត ម យមធវីឱ្យ ្មាជិកថន
ី
រគួសារណ្ឌមាក់ឈឺ ។ ដឹងថាមមបា មងចា្់ទ្យុំ ដដលមានកូនរកមុំ រតូវ ចូលរួមដ្វងរក
ន ឹ
រកមុំ មធវីមុ្របថព ី តាមរយៈការបូលពងមាន់ ។ មពលរកម ញ រ ី មធវីមុ្ម
ី យ មគ
ី
មៅ រី ម ោះមៅដ្នមរពនមៅផទោះ នកជំងឺ ងវរករឱ្យមមបាឈប់ របកាន់មទា្ថពរតមៅ
៍
មទ្យៀត ម យ្ុំឱ្យ នកជំងឺជា្ោះម្បយដូចមដីម (មុ្មមបា រកមុំកមមាោះ) ។
ី ី ល
 មុ្មមបា មោយសាររបពនធផិតកបត់បតមៅមាន្ហាយ ។ មដមបរកមុម នករបរពឹតតមុ្ មគ
ី ី ី ិ
មធវពធដូច « មុ្មមបាទ្យី ២ » ដតមគរកកនុងចំមណ្ឌម
ី ិ ី រមានបតម
ី ី យ។
ី
មដមបម្ចកតី្ុមចំមរន ្មាជិករកុមញតិទាង ៧ ្ ត នរតូវរួបរួមសាមគគីគ្នមគ្នរព តាមរបថព
ី ី ី ំ ន ី
រ ំលឹកគុ មានមាតា បតា មមបា... ដដលបានសាប់បាត់បង់ជីវ ិតមៅម
ិ ល យ មោយ សារការ មគ្នរពបូជា និង
ី
មធវបុ
ី យបចាូ នកុ្លមៅជូនមោកកុបមភលច ។
ំ ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
12

13. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ខ. ទ្យំមនៀមទ្យំោប់របថព ី
ដមមរមយងមោយតំថលមៅមលស្រ្តីជាធំកុ នងរគួសារនិងកនុង្ងគម(Matriarcat)
ី ី នងការរាប់ញតិតាម
ិ
ដមសរ្ឡាយខាងមាយ(Filiation en ligne matermelle) ។
ត
ចំមពាោះដមមរមយង
ី មគ្នល្ំខាន់ខាងមលីមនោះ ដតងបានបនសល់ទ្យុកនូវោន ជាក់ោក់តាងពីមដីម
ំ
រ ូតមកដល់្ពវថៃង ។ យាងណ្ឌមញ មរឿងមរពងដដលទាក់ទ្យងនងការបមងេីតបឋមវងស ម
៉ា ិ ឹ យដដល នក
ី
របវតតសាស្រ្តចនបានកត់រតាទ្យុក (
ិ ិ ុន មទ្យៀន នង
ិ ងលវ យី ) បានបង្ហញ ថា នកដឹក
ី ា ំ ្ងគមដមមរ កនុង
្ម័យមដមមានមភទ្យជារ្ី ។
ី
ឯ្ោចារកបានមោយពត៌មានថា
ិ ឹ មៅ្ម័យ ងគរស្រ្តមាន ំណ្ឌចដចកចាយ
ី រទ្យពយ្មបតតិ
រគួសារ តាមចំ ់ ត
ងចិតរប្់មួ លនមោយមនចាំបាច់្ុំមយាបល់ពបតមទ្យ ចំដ
ិ ី ី កបតវ ិញ មបចង់មធវី ំមណ្ឌយ
ី ី
រតូវទ្យទ្យួលការយល់រពមពីរបពនធជាមុន ឬ មបពុំដូមចាោះមទ្យ ទាល់ដតបញ្ញក់ថារទ្យពយ ម
ី ន ា ោះជារទ្យពយផ្ទល់ រប្់
ទ
មលួន ជាបតីឥត មានទាក់ទ្យងនឹងរបពនធមទ្យ ។ មា៉ាងមទ្យៀត ការដចកមករមត៌ក ដតងមធវីតាម ដមសរ្ឡាយខាង
រ្ីជាដរាប : ការមផទរង្ហរជារពា ម ៍ មនរតូវមផទរពឳពុកមៅកូនមទ្យ ដតរតូវមផទរពី ឳពុកមាមៅកូនរបុ្រប្់
ិ ី
បអូនរ្ី ឬក៏ពី ឳពុកមាមៅកូនរបុ្រប្់កូនរ្ថនបអូនរ្រប្់មួ លន ។ របបដចកមករមត៌កមោយចាប់យក
ី ី
ដមសរ្ឡាយ ខាងមាយជាធំ រតូវមគយកមៅ នុវតត កនុងការមផទរ រាជ្មបតតមទ្យៀត : ្ោចារកដរបរូប (
ត ិ ិ ឹ
៩៦១) បានមោយ ដងថា រពោះបាទ្យរាមជស្រនទវរនទ្យី ២ មាន រពោះបតារពោះ ម មម
ឹ ម័ ិ ស្រនទវរនដដលមានមដីម
ម័
កំម ី តមៅ ភវបុរ (មចនឡាដីមគ្នក) ឯរពោះមាតារពោះ ម មម ស្រនទមទ្យវ ី ជាបងបមងេីតរប្់រពោះបាទ្យយមសា
វរនទ្យី ១ ជាកសរត ខាងមសាមវងសមោយម
ម័ តុមនោះម ់
យ មទ្យបរទ្យងោចទ្យទ្យួលរាជ្មបតតិ ពរពោះបាទ្យ ្ិវរ ម ័
ី ី ី
នទ្យី ៤ ជាកសរត មសាមវងសបាន (១១) ។
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
13

14. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
គួរកត់្ំគ្នល់ថាមានមរឿងមរពងដមមរជាមរចីនបាននិទានពីការរបកួតរបដជងរវាងស្រ្តី នងបុរ្ កនុង វ ិ
ិ
ី ់
្័យមផសងៗ មានការជករ្ោះ ពូនភនំ ្ងរបាសាទ្យជាមដីម ម យមទាោះមរឿង ទាំងម
ី ោះបាន បញ្ញក់ថា មភទ្យ
ច
រ្មានជ័យជនោះមលីរបុ្ក៏មោយ ក៏្ពវថៃងមនោះ្ងគមដមមរបានវ ិវតតិ មកដល់ តំណ្ឌក់កាល មួយ ដដល
ី ំ
មភទ្យរ្រតូវបាត់បង់ឧតតមភាពរប្់មួ លនមៅមលីមភទ្យរបុ្មៅម
ី យ ។ ក៏បុដនត្ងគមមនោះមៅរកាោន មលោះ
ី ៉ា
លមមមោយមយងមជឿបាននូវ តថិភាពរប្់ទ្យ្សនៈ ទ្យុកស្រ្តីជាធំ មៅមឡយ ។ យាងណ្ឌមិញរប្់ ឬ
ី ី ៉ា
មនុ្សដដលមានភាព ឬមានតួ ទ្យជាធំចមបងមលមគឯងមទ្យៀត ដមមរមយងមៅដតមៅថា មម ដូចជា មមថដ មម
ី ី ី
មជង មមដំបូល មមដដក មមទ្យ័ព មមរ្ុក មមគយ មមមកាោះ
ី ។ ល ។ កនុងការ្តដ
ី តឹ ងគូរ្ករ គរបុ្រតូវ
ឺ
ចូលមៅនិយាយ្ុការយល់រពមពីខាងរ្ី
ំ លុ ោះដល់ មពលមរៀបការក៏ដមមរមយងនិយមមៅមធវីផោះខាងរ្ី
ី ទ
មទ្យៀត ។ ម យភ្តុតាង ដដលជាក់ដ្តងជាង មនោះមៅមទ្យៀត គឺពាកយមសាកដមមរមួយវគគដដលបានដចងមឡង
ី ល ី
ថា «្ូវសាប់បាកុំមោយសាប់មម ្ូ វលិច ទ្យូកកណ្ឌលទ្យមនល កុំមោយមភលីងមឆោះផទោះ» ។
ល ល ត
មោយ្ំោងមៅមលីមគ្នលធំថន រយធម៌ដមមរ គការទ្យុ កស្រ្តីជាធំកុ នងរគួសារ និងកនុង្ងគម មនោះ
ិ ឺ
ម យ មទ្យីបមយងយល់ថា ដមមរទ្យំនងកាយមកពី ក + មម ដដលមានការវ ិវតតន៍ដូចតមៅមនោះ ៖
ី ី ល
ក + មម > កមម > មកម > មកមរ ិ > មមមរ ិ > ដមមរ
 កនុងភាសាមមមរ ិ ពយចា ន : «ក» ជាបុពវមយ្ំរាប់ មធវមោយរប្់ ពាកយណ្ឌមួយ មោយមាន
ួ ី
លកខ ៈកាន់ដតខាងកាមឡង ។
លំ ល ី
ឧទា រ ៍ កកាយ (កាយញប់ជាងធមមតា)
កកូរ (កូញប់ជាងធមមតា)
កមក (មសាច ឮមកៗ ញប់ជាងធមមតា)
ឹ ឹ
 មម ្ំគ្នល់ស្រ្តជាមាយមៅកនុងរគួសារ ឬស្រ្តជា នកដឹក
ី ត ី មៅកនុង្ងគម ។
ំ
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
14

15. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
 មកមរ ិ បានន័យថា នកមគ្នរពមម គឺ នកមធីវមោយមមមានលកខ ៈកាន់ដតចា្់មឡង ។
ី
ពាកយ មនោះមានមរបមៅកនុង្ោចារកមុន្ម័យ ងគរ ដូចជាមៅ្ោចារក របាសាទ្យជាន់
ី ិ ឹ ិ ឹ
ជុំជាមដម ។
ី
 មមមរ ិ កាយមកពមកមរមទ្យៀត គឺ ក កាយមកជា ម ។ ពាកយមនោះមានមរបមៅ្ម័យ ងគរកនុង
ល ី ិ ល ី
្ោចារករបាសាទ្យប ទ យឆ្ងរជាមដីម គមៅមពលដដលដមមរមយងបានបមងេតតួ កសរ ម ្ំ
ិ ឹ ម ឺ ី ី
រាប់្រម្រពាកយបាលី្ំស្រ្េឹត ។
 មមមរ ិ កាយមកពីមមមរមនោះមទ្យៀត ដូចជាដម៉ាដដលបានកាយមកពីមមដូមចាោះដដរ ។
ល ល ន
មដមបជាការមរបៀបមធៀប គួរគបបរជាបថាជនជាតិឥណ្ឌនង ជនជាតចិន ដដលធាប់ ដត
ី ី ី ា ិ ិ ល ជោះឥទ្យធិពល
រប្់មួ លនមកមលទ្យកដីដមមរម
ី ឹ ោះ មគមននយមទ្យុ កស្រ្តជាធំដូចដមមរមយងមទ្យ ដតផទុយមៅវ ិញ គមគទ្យុ ករបុ្ជា
ិ ិ ី ី ឺ
ធាតុមានតថមលជាងស្រ្តី ។
ចំមពាោះជនជាតឥណ្ឌមគដឹងថា តាំងដតពមរពង យមក រ្មមមាយពុំមាន្ទ្យធយក បតៃមី មទ្យៀត
ិ ា ី ី ៉ា ិ ី
មឡយ កាលណ្ឌបតសាប់មៅរ្ឥណ្ឌរតូវមៅបំមររគួសារបតតមៅមទ្យៀត ឬមួយមោត មៅកនុងមភលង សាប់តាម
ី ី ល ី ា ី ី ី ល
បតីមដីមបី មជៀ្មោយផុតពីការលំបាកមវទ្យ កនុងការរ្់មៅ ។ មា៉ាងមទ្យៀតពាកយ បតី ដដលកាយ មកពីពាកយ
ល
បតិ (=មា្់)ក៏ោចបញ្ញក់មោយម
ច ច ញថា ជនជាតិឥណ្ឌមាន ទ្យ្សនៈមុ្ឆ្ងយពី ដមមរណ្ឌ្់ ។
ី ា ង
ចំដ កកនុង្ងគមចិនវ ិញ មគម ញមានការមគ្នរពបូ ជាដូនតា ។ កនុងរគួសារនីមយៗ គឺបតីជា នក
ី ួ
មានមុនង្ហរ្ំខាន់កុ នងការទ្យទ្យួលមុ្រតូវមធវីយាងណ្ឌមោយការមគ្នរពបូជា
៉ា មនោះោចរបរពតតិ
ឹ មៅមោយ
គ្នន ឧប្គគ ។ មបឳពុ កសាប់មៅគឺកូនរបុ្ចបង មនោះម
ម ី ល យដដលរតូវទ្យទ្យួលតំដ
ី ង ្ំខាន់ខាង មលី
ំ ួ
ជន្ ឳពុក ឯកូនរ្គ្ននតួ ទ្យី វបនតិចបនតួចមសាោះមឡយកនុងបនទុកម
ី ម ី ី ោះ ។ ម តុមនោះម យ បានជាជន
ី
ជាតចន មនមោយតថមលមៅមលកូនរ្មទ្យ ដតកាលណ្ឌមរៀបការ ម
ិ ិ ិ ី ី យមគដតងបចាូ នមោយ មៅមៅរគួសារ
ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
15

16. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
ខាងរបុ្។ មបកាលណ្ឌបតីសាប់រតូវមៅបំមររគួសារខាងបតីតមៅមទ្យៀត ។ តាមទ្យំោប់ចិន កូនរ្ីដដលមិន
ី ល ី
ទាន់មានបតរតូវ សាប់បង្ហប់ឳពុក មបមានបតរតូវសាប់បង្ហប់បតី ម
ី ត គ ី ី ត គ យមបផុតពបតី មៅរតូវ សាប់បង្ហប់កូន
ី ី ី ត គ
របុ្ចបង ។ គួកត់ ្ំគ្នល់មា៉ាងមទ្យៀតថា ជនជាតចននយមមោយ តថមលមៅ ញតខាងឳពុក :
ិ ិ ិ ិ
ឧទា រ ៍ ដូ ចជាជីដូនជីតា ខាងឳពុកមគមៅថា ជដូនជីតាកនុង
ី ឯជដូនជីតា ខាងមាយមគមៅថា
ី ត
ជដូនជីតាមរៅ («កនុ ង» គឺកុ នងរងវង់ រគួសារ «មរៅ» គឺមរៅរងវង់រគួសារ មគមិន ្ូវរាប់រកមទ្យ) ។
ី
គ. កសរ នងភាសា
ិ
គ.១ លកខ ៈពម្្ថនភាសាដមមរ
ិ
ភាសាមានមដមកំមនីតដំណ្ឌលគ្ននឹងកំមនីតមនុ្ស
ី ន ជាពាកយ្មដីនិយាយមចញមកមរៅ មដមបី
ី
ទ្យំ ក់ទ្យំនងគ្នមោយ្ដមដងឆនទៈ បង្ហញមម
ន ា ្មចច ត ឬបង្ហញ ំពីគំនិត វមួយ។
ា ី
តាមការ្ិកាវ ិភាគរប្់ភាសាវ ិទ្យូមាន ំបូរភាសាធំៗ របដ លចំនួន២០៖
- ំបូរឥ ូ ា រុប បានរគបដ
ឺ ៉ា ដ ប់មលី រុប នងឥណ្ឌមួយភាគធំ
ឺ ៉ា ិ ា
- ំបូរដមមរ មន ជា ំបូរដដល្ំខាន់មៅោ្ុ ោមគនយ៍ ម
ី យជាពម្្មាន រយធម៌
ី ិ ិ
រុងមរឿងជាងមគ ។
- ំបូរមាឡាយូ-ប៉ាូលីមន្ុ ី ជា ំបូរមួយធំគរ្ម ដដលរ្់មៅតាមមកាោះភាគមលោះ ថន មហា
៉ា ួ
្មុរទ្យបា្ុ ីភិច ឥណ្ឌ...។ល។
៉ា ា
ចំមពាោះការវ ិវតតន៍តាមរយៈភាសា ឱ្យមគទ្យទ្យួល រយធម៌លូតោ្់ ឬ ន់ៃយ រ្បតាមការ រ្់មៅរប្់
ំ ិ
្ងគមមនុ្ស ។ ម យភាសានិយាយវ ិវតតន៍មលឿនជាង ភាសា្រម្រ។
ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
16

17. សាកលវ ិទ្យាល័យបញ្ញសាស្រ្តកមពុជា ្ីល ្មាធិ បញ្ញ
ា ា ទ្យ្សនៈមមធាវ ីថៃចំមពាោះពាកយ”កមពុជា”
មដមបបំផុ្ឱ្យម
ី ី ញលកខ
ី ៈពម្្ថនភាសាដមមរ និងកុំឱ្យមានការយល់រចលំ ដូចទ្យ្សនៈ ខាងមលីតមៅ
ិ
មទ្យៀតមយង្ូមមធវការមរបៀបមធៀបចំ ុ ច្ំខាន់ៗ មលោះថនភាសាដមមរមៅនងភាសាដថទ្យ ពម្្ភាសាបាល-
ី ី ឹ ិ ី
្ំរ្េត។
ឹ
- ការបនល្មមលង
ឺ
កនុងការបនល្មមលងពាកយដមមរកដី មនកដពុំមានការមលកោក់្មមលងមឡងចុ ោះ ឬមលក ោក់មព្់ ទាប
ឺ ី ី ី ី
មៅតាម្ញ្ញ មរបោក់មលពាកយដដល
ា ី ី ឱ្យផ្ទ្់បូ ដរន័យរប្់ពាកយម
ំ ល ោះមទ្យ។ មនោះជាចំ ុ ច ្ំខាន់ មួយ
ដដលបង្ហញនូវ្ភាពដបលកគ្នរវាងភាសាដមមរមន នង រកុមភាសាចិន យួន ម្ៀម ោវ ដដលជាភាសាភាប់
ា ន ិ ា
ន័យមៅនឹង្មមលងមព្់ទាប ឬចុ ោះមឡង)Languestoniques)។
ី
ឧទា រ ៍ៈ
- មៅកនុងភាសាចនៈ mâ=មាយ,má=ថធម, ma=ម្ោះ,mà=មជរ
ិ ដ
- មៅកនុងភាសាមវៀតណ្ឌមៈ ma=មខាច,má=មដីមប,mà=ម្ោះ
ម ី
ដូមចនោះភាសាមវៀតណ្ឌមកដី ចិនកដី្ុទ្យធដតបានភាប់ន័យមៅនឹង្មមលងមឡងចុោះមព្់ទាបមនោះ ជានិចច។
ា ី
- ចំនួនព្យាង្គ
ពាកយដមមរ្ុ ទ្យធ មរចនមានពាងគតិចគឺ្មបូរពាកយមួយពាងគ ដបលក ំពីពាកយបាលី ្ំស្រ្េឹត ដដលមរចីន
ី
ដតមានចំនួនពាងគមរចន ។ កនុងករ
ី ី ពាកយដមមរ្ុ ទ្យធពរពាងគ មរចនពាងគ មគបាន្មងេត ម
ី ី ញថា ការបនលឺ
ី
្មមលង ដតងមានទ្យំម រមៅរកការបរងួញពាងគឱ្យមៅតិចបំផុតមោយបមនថរ្នូរ ឬបរងួញ្នូរមៅ ពាងគមុម
ី
ម យ្ងេត់្ូ នរមៅពាងគមរកាយដូចពាកយៈ
ី
មរៀបមរៀងរកុមទ្យ៦M2
ី សាស្រសាចារយៈ ្ ម ឿន
ត
17