Βυζαντινός ρυθμός

ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΩΝ ΝΑΩΝ
(ΝΑΟΔΟΜΙΑ) ©Πέτρος Φραντζέσκος

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΡΥΘΜΟΣ
Σταυροειδείς εγγεγραμμένοι ναοί
με τρούλο ©Πέτρος Φραντζέσκος

Ορισμός
 Σταυροειδής εγγεγραμμένος είναι ο ναός,
που τόσο στο εσωτερικό όσο και στις
στέγες του διαγράφεται σταυρός που
εγγράφεται σε ορθογώνιο. Ο τύπος αυτός
είναι ο καθαρά βυζαντινός ναός και γι’
αυτό χαρακτηρίζεται και βυζαντινός
ρυθμός ή βυζαντινός σταυροειδής
εγγεγραμμένος με τρούλο ναός. Η
ανάπτυξή του ξεκίνησε απ’ τον 9ο αι. και
μετά.
©Πέτρος Φραντζέσκος

Ο εγγεγραμμένος σταυρός μέσα
στο σταυρικό τετράγωνο
Μέσα σε ένα
τετράγωνο ή
ορθογώνιο
εγγράφεται, δηλ.
σχεδιάζεται ένας
σταυρός.
Ο σταυρός καλύπτει έναν
ορισμένο χώρο του
ορθογωνίου. Έτσι, στις
τέσσερις γωνίες του
«περισσεύουν» τέσσερα
ορθογώνια διαμερίσματα.

Ο τρούλος στο κέντρο του σταυρού
Το κέντρο του
σταυρού στεγάζεται
με κυκλικό τρούλο

Βασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά
1. Ναοί μικρότεροι από εκείνους της προηγούμενης
περιόδου (παλαιοχριστιανικής και ιουστινιάνειας).
Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης, 7ος αι. Καπνικαρέα, Αθήνα, 11ος αι.

2. Ο κυρίως ναός δημιουργείται από ένα σταυρικό
τετράγωνο ή ορθογώνιο, όπου μέσα εγγράφεται
ένας σταυρός.

4. Το Ιερό βήμα αποτελείται από τρία
παράλληλα διαμερίσματα: από Β προς Ν έχουμε
την πρόθεση, το κυρίως Ιερό Βήμα και το
διακονικό.
 Χωρίζονται με τοίχους και επικοινωνούν με μικρά
τοξωτά ανοίγματα.
 Στην ανατολική πλευρά καταλήγουν σε ημικυκλική
αψίδα.
3. Το σταυρικό τετράγωνο αποτελείται από 9
μέρη:
 Το ακριβώς κάτω απ’ τον τρούλο.
 Τα 4 κάτω απ’ τις 4 κεραίες του σταυρού.
 Τα 4 στις γωνίες (γωνιακά διαμερίσματα) του
τετραγώνου, οι οποίες αφήνονται ελεύθερες από τον
σταυρό.

4
5
6 7
9 8
10
11
12
1. Τρούλος – Κέντρο του σταυρού
2-3. Α & Δ κεραίες του σταυρού
4-5. Β & Ν κεραίες του σταυρού
6-9. Γωνιακά διαμερίσματα
10. Ιερό Βήμα
11. Πρόθεση
12. Διακονικό
Ναός της Παναγίας της μονής Οσίου Λουκά στη Βοιωτία, β΄ μισό 10ου αι., κάτοψη

1. Τρούλος – Κέντρο του σταυρού
2-3. Α & Δ κεραίες του σταυρού
4-5. Β & Ν κεραίες του σταυρού
6-9. Γωνιακά διαμερίσματα
Ναός της Παναγίας της μονής Οσίου Λουκά στη Βοιωτία, β΄ μισό 10ου αι.

Η στήριξη του
τρούλου
 Υπάρχουν 4 λεπτοί κίονες ή
πεσσοί που ορίζουν ένα
τετράγωνο στο κέντρο του ναού.
 Πάνω σ’ αυτούς στηρίζονται
τόξα, τα οποία προεκτείνονται με
καμάρες προς τις εξωτερικές
πλευρές του σταυρικού
τετραγώνου.
 Αυτά τα τόξα με τη σειρά τους
κρατούν τις καμάρες και
στηρίζουν τον τρούλο μέσω 4
σφαιρικών τριγώνων ή λοφίων,
τα οποία μεταφέρουν το βάρος
του τρούλου στα τέσσερα
στηρίγματα (κίονες).
Ναός της Παναγίας της μονής Οσίου Λουκά στη
Βοιωτία, β΄ μισό 10ου αι.

Η στήριξη του τρούλου
Ο τρούλος με τα σφαιρικά τρίγωνα
Ναός της Παναγίας της μονής Οσίου Λουκά στη Βοιωτία, β΄ μισό 10ου αι.

Κατανοώντας το έργο του αρχιτέκτονα
Φορτία θόλων στο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό
(κατά Νικόλαο Μουτσόπουλο)

Εξωτερικό ναού

Καπνικαρέα, Αθήνα, π. 1050

Σταυροειδής εγγεγραμμένος
ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ

1. ΑΠΛΟΣ

Απλός
 Υπάρχει το τετράγωνο με τον εγγεγραμμένο σταυρό και τα γωνιακά
διαμερίσματα.
 Πάνω σ’ αυτό το τετράγωνο «κολλούν» οι τρεις αψίδες του ιερού.
 Έτσι έχουμε 9 τετράγωνα και 3 αψίδες στο ιερό.

2. ΣΥΝΘΕΤΟΣ

Σύνθετος
 Ανάμεσα σε αυτό το τετράγωνο και τις αψίδες του ιερού παρεμβάλλεται
ένας ενδιάμεσος χώρος.
 Έτσι έχουμε 12 τετράγωνα και 3 αψίδες στο ιερό.

3. ΗΜΙΣΘΥΝΘΕΤΟΣ

Ημισύνθετος
 Στην ανατολική πλευρά όμως οι χώροι έχουν μεγαλύτερο μήκος
 Έχουμε 9 διαμερίσματα και 3 αψίδες στο ιερό.

ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ
 Λίθος (= πέτρα)
 Πλίνθος (= τούβλα)
 Κονίαμα (= λάσπη από ασβέστη για να
συνδεθούν μεταξύ τους οι λίθοι ή οι
πλίνθοι)

ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ ή ΤΟΙΧΟΔΟΜΙΑ
Τρόποι κατασκευής των τοίχων

Στην Κωνσταντινούπολη οι ναοί φτιάχνονται
αποκλειστικά σχεδόν από πλίνθους
Καθολικό μονής Παντεπόπτου, 11ος ή αρχές 12ου αι. ©Πέτρος Φραντζέσκος

Στη Ν Ελλάδα έχουμε:
α) συνδυασμό λίθων και πλίνθων

β) πλινθοπερίβλητο ή πλινθοπερίκλειστο
σύστημα: ένας ορθογώνιος λίθος
περιβάλλεται – κλείνεται γύρω γύρω από
πλίνθους
Το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δομής των τοίχων δεν πιάνει όλο το
πάχος του τοίχου. Είναι μόνο μια εξωτερική επένδυση του τοίχου. Από
μέσα ο τοίχος είναι χτισμένος με ακατέργαστες πέτρες.

β) πλινθοπερίβλητο ή πλινθοπερίκλειστο
σύστημα:

γ) το κάτω μέρος των ναών ενισχύεται από χτιστούς λίθινους
σταυρούς, οι οποίοι ενισχύουν την κατασκευή και συμβολικά
προστατεύουν το κτίριο. :

Διακόσμηση των εξωτερικών
τοίχων
Κεραμοπλαστικός διάκοσμος
(Διακόσμηση με κεραμίδια που
εξέχουν)

τοίχων
Κουφικά: αραβικά γράμματα. Είναι η πρώττη γραφή των Αράβων, στην οποία
γράφτηκε το Κοράνι. Είναι διακοσμητική γραφή. Τα γράμματα καταλήγουν σαν
ράμφος.

τοίχων
Οδοντωτές ταινίες

τοίχων
Εντοιχισμένα κεραμικά

Τρόποι στέγασης
Ο ΤΡΟΥΛΟΣ

Οκτάπλευρος αθηναϊκός τρούλος

Πολύπλευρος κωσνταντινουπολίτικος τρούλος
Σε κάθε πλευρά του
τρούλου υπάρχει ένα
μεγάλο μονόλοβο
παράθυρο που τρυπά
όλη σχεδόν την
πλευρά.

Σταυροθόλια

Στέγες:
Μονόρριχτες επικλινείς
Δίρριχτες
Ημικυκλικές επικλεινείς
Εξωτερικά οι στέγες διαρθρώνονται κλιμακωτά και υπάρχουν πολλές και
διαφορετικές στέγες για τα διάφορα διαμερίσματα του ναού

Οκταγωνικοί σταυροειδείς ναοί

Οκταγωνικοί ναοί
 Σταυροειδείς εγγεγραμμένοι
 Έχουν μεγάλο μέγεθος και τεράστιο
τρούλο.
 Ο τρούλος στηρίζεται πάνω σε οκτάγωνο
που δημιουργούν 8 τόξα μέσω μικρών
σφαιρικών τριγώνων που σχηματίζονται
μεταξύ των τόξων.
 Αυτά μεταβιβάζουν το βάρος του τρούλου
σε 8 πεσσούς.
 Στις γωνίες υπάρχουν 4 ημιχώνια, δηλ.
κόγχες σαν μισά χωνιά. ©Πέτρος Φραντζέσκος

Οκταγωνικός, Όσιος Λουκάς

ΣΤΑΥΡΟΕΙΔΗΣ

Βυζαντινός ρυθμός

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (20)

Semelhante a Βυζαντινός ρυθμός

Semelhante a Βυζαντινός ρυθμός (20)

Mais de Petros Frantzeskos

Mais de Petros Frantzeskos (11)

Último

Último (14)

Βυζαντινός ρυθμός