1. การนําหลักสัปปุริสธรรมเพื่อเปนเครื่องมือในการวางแผนการบริหาร
นายธงชัย สิงอุดม๑
รองผูอํานวยการวิทยาลัยสงฆเลย
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย
๑. บทนํา
การบริหารงานหรือการจัดการองคการมี ความจําเปนตองใชศาสตร และศิลปในการบริหารงาน
อยางหลีกเลี่ยงไมได เนื่องจากในยุคปจจุบันเปนระบบทุนนิยม หรือบริโภคนิยมที่แสวงหาผลกําไร และมี
การแขงขันกันสูงทั้งในเชิงการบริหารงานและการพัฒนาองคการ ใหบรรลุผลตามเปาประสงคขององคการ
เพื่อใหเหนือกวาองคการอื่น จึงไดมีหลักการบริหารสมัยใหมเขามาเปนแผนกลยุทธ หรือหลักการในการ
บริห ารจัดการ ในสถานการณปจ จุบั นก็มี นัก วิชาการทางซี กโลกตะวันตกใหความสนใจหลัก การในทาง
พระพุ ทธศาสนามาผสมผสาน และประยุก ตใชกับหลั กการบริห ารจัดการ ยกตัวอยางเชน สตีเวน พอล
จอบส (Steven Paul Jobs) หรือสตีฟจอบส เปนผูนําธุรกิจและนักประดิษฐชาวอเมริกัน ผูรวมกอตั้ง
ประธาน อดีตประธานกรรมการบริหารของแอปเปลคอมพิวเตอรไดเอาหลักการทางพระพุทธศาสนาแบบ
เซนมาประยุกตใชในการเปนซีอีโอของบริษัทแอปเปลคอมพิวเตอรเพราะเขาถือวา การที่จะใชหลักการ
วิธีการหรือเทคนิค ของนักวิชาการชาวตะวันตก ซึ่งพัฒนาการการบริหารจัดการมาไมเกิน ๑๐๐ป นั้นยัง
เปนหลักการที่ยังยึดกับวัตถุนิยม รวมทั้งมีผูแพผูชนะ เปนการบริหารจัดการที่มุงหวังกําไรและการแขงขัน
ดังนั้นเมื่อนักวิชาการทางตะวันตก ไดเขามาศึกษาพระพุทธศาสนา ทําใหเขารูวาศาสตรแหงการบริหาร
จัดการที่ยั่งยืนและดํารงความเปนมนุษยที่จะอยูรวมกันโดยสันติสุขนั่นคือ ศาสตรในการบริหารจัดการเชิง
พุทธศาสตร ซึ่งในที่นี้จะกลาวถึง การวางแผน ซึ่งการวางแผนมีความสําคัญมากทั้งแกบุคลและองคการ โดย
การผสมผสานเขากับหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา นั่นคือหลักสัปปุริสธรรม๗ มาใชเปนเครื่องมือที่สําคัญ
สําหรับการวางแผน อีกทั้งเปนแนวทางที่มีความสอดคลองกับหลักการบริหารสมัยใหมไดอยางกลมกลืน
ถึงแมวาจะเปนหลักธรรมคําสอนขององคสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจากาวมาถึง ๒,๖๐๐ ปแลวก็ตาม
๒. การวางแผนการบริหารดวยหลักสัปปุริสธรรม ๗
การวางแผนการบริหารดวยสัปปุริสธรรม ๗ ธรรมที่ทําใหคนเปนสัตบุรุษหรือเปนคนดี มีคุณธรรม
ประกอบดวย ความเปนผูรูจักเหตุ (เห็นเหตุแลวคาดการณถึงผลในอนาคต) รูจักผล (เห็นผลตอนนี้แลว
หยั่งรูถึงสาเหตุไดในอดีต) รูจักตน (รูจักตนเอง สมรรถนะความรูความสามารถของตน) รูจักประมาณ (รูจัก
ความพอเพียงพอดีของตนเองและสิ่งตางๆ) รูจักกาล (รูจักเวลาวาควรทําอยางไร จึงจะเหมาะสมและมี
ประสิทธิผล) รูจักชุมชน (รูจักการประพฤติตนเอง เมื่ออยูในสังคมตางๆ ในเรื่องของการคิด การพูด และ
๑
นิสิตปริญญาเอก สาขาวิชารัฐประศาสนศาสตรบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

2. ๒
การทํา) และรูจักบุคคล (รูวิธีการเลือกคบแตคนดี หรือกัลยาณมิตร และหลีกเลี่ยงการคบคนพาล ตลอดจน
การรูจักการมอบหมายงานแกบุคคลที่เหมาะสม)
ทานพุทธทาสไดบรรยาย “การบริหารธุรกิจแบบพุทธ” ซึ่งไดกลาวถึงสัปปุริสธรรมอยูเหมือนกันใน
การใชสัปปุริสธรรมในการบริหารตามหลักการบริหาร มี ๔M ที่สําคัญคือ Man (คน) Machine (เครื่องจักร)
Money (เงินทุน) และ Material (วัสดุ)และเชื่อวา M ที่สําคัญที่สุดคือ Man (คน)เพราะคนสามารถหา
เครื่องจักรหาเงินและหาวัสดุมาใหไดหากเราทําใหคนนั้นเปนคนดีที่ถูกตองแลวเชื่อแนวาจะบริหารงานได
สําเร็จสมประสงคคนดีที่ถูกตองนี้ คือตองเปนทั้งคนดีและคนเกงดวย เมื่อพิจารณาอยางผิวเผินแลวสัปปุริส
ธรรม ๗คือ เหตุ – ผล – ตน – ประมาณ – กาล – ชุมชน – บุคคลจะไปเกี่ยวของกับการวางแผนการ
บริหารไดอยางไรเพราะยังเปนการรูจักยังไมรูจริงและยังไมรูแจงและเปนเพียงแคความรู (ปริยัติ)ยังไมได
นําไปปฏิบัติ (ปฏิบัติ)และยังไมกอใหเกิดประโยชน (ปฏิเวธ)แนวคิดในเรื่องการบริหารหากรูจัก “บริหาร
ตน” แลวหลักการบริหารนี้ยอมสามารถประยุกตใชกับ “การวางแผนการบริหารชีวิตประจําวันการวาง
แผนการบริ ห ารครอบครั วการวางแผนการบริ ห ารงานของตนเองการวางแผนการบริ หารธุร กิจ ระดับ
ผูจัดการการวางแผนระดับองคการและการวางแผนการบริหารประเทศชาติได
หลักสัปปุริสธรรม ที่พระพุทธเจาทรงแสดง ไวในสัปปุริสสูตร (พระไตรปฎกเลมที่ ๒๓)๒อันเปน
แนวทางในการบริหารจัดการเชิงพุทธศาสตรเพียงหลักธรรมหนึ่ง เพื่อประกอบการพิจารณาวาหลักการ
บริหารเชิงพุทธศาสตรมิไดมุงหวังกําไร หรือการแขงขันเพียงอยางเดียว แตไดบรรจุหลักการที่สรางความ
ยั่งยืน การไมเบียดเบียนการอยูรวมกันอยางสงบสันติ มีความเมตตาตอกัน และรูเทาทันโลกโดยมิไดปฎิเสธ
กระแสโลกาภิวัตน หรือระบบทุนนิยมในปจจุบันแตใหยึดหลักการอยูรวมกันและรูเทาทันโลก หลักสัปปุริส
ธรรมที่เกี่ยวของกับการบริหารจัดการ มี ๗ประการ คือ
๑. ธัมมัญุตา (Knowing the Law, Knowing the Cause)หมายถึง “ความเปนผูรูจักเหตุ”
เชนรูจักวาสิ่งนี้เปนเหตุแหงสุขสิ่งนี้เปนเหตุแหงทุกข คือ เห็นเหตุหรือการกระทําเกิดขึ้นในปจจุบันแลวรูวา
จะสงผลในอนาคตอยางไรเพื่อเปนขอมูลเตือนภัยในการวางแผนปองกันตอไป
๒. อัตถัญุตา (Knowing the Meaning, Knowing the Purpose)หมายถึง “ความเปนผูรู
จักผล” เชน รูจักวาสุขเปนผลแหงเหตุอันนี้ทุกขเปนผลแหงเหตุอันนี้คือ เห็นผลที่เกิดขึ้นในปจจุบันแลวรูวา
เกิดจากสาเหตุอะไรในอดีตเพื่อเปนขอมูลในการแกไขปญหาหรือใชประโยชนในปจจุบันและอนาคตโดยการ
ขจัดสาเหตุรากเหงาหรือปฏิบัติตามวิธีการที่ไดผลดีมาแลว
๓. อัตตัญุตา (Knowing Oneself)หมายถึง “ความเปนผูรูจักตน” วาโดยชาติตระกูลยศศักดิ์
สมบัติบริวารความรูและคุณธรรมเพียงเทานี้ๆแลวประพฤติตนใหสมควรแกที่เปนอยูอยางไรคือมองตัวเอง
หรือ องคก ารแลวทบทวนดูวาสถานะที่ตัวเองเปนและฐานะที่ตัวเองมีเ ปนอยางไรเพื่อ เปนขอ มูล ในการ
บริหารตนบริหารงานอยางมีประสิทธิภาพตอไป
๔. มัตตัญุตา (Moderation, Knowing how to be temperate) “ความเปนผูรูจั ก
ประมาณ” ในการแสวงหาเครื่องเลี้ยงชีวิตแตโดยทางที่ชอบและรูจักประมาณในการบริโภคแตพอควรคือ
มองงานที่ตนเองทําอยูแลวพิจารณาวิเคราะหดวยปญญาวาความพอเหมาะความพอดีความพอเพียงอยูที่
ไหนเทาไรเพื่อจะไดกําหนดแผนการปฏิบัติไดเหมาะสมอันมุงไปสูผลลัพธอยางดีเลิศ
๒
ม.อุ. (ไทย) ๑๔/๑๐๕/๑๒๕-๑๓๕.

3. ๓
๕. กาลัญุตา (Knowing the Propertime)หมายถึง “ความเปนผูรูจักกาลเวลา” เชน รูวา
เวลานี้เ ป นเวลาอั นสมควรในอั นประกอบกิ จ นั้นๆ คือ มองงานที่ จ ะทํ าแล วพิ จ ารณาบริ ห ารเวลาโดย
ดําเนินการปฏิบัติวาควรจะทําใหทันเวลากําหนดทําใหถูกเวลาที่ตองทําทําตามเวลาที่กําหนดและทําใหเริ่ม
และเสร็จตามเวลาที่วางแผนโดยคํานึงถึงวิธีที่กอใหเกิดประโยชนสูงสุด
๖. ปริสัญุตา (Knowing the Assembly, Knowing the Society)หมายถึง “ความเปนผูรู
จักชุมชน” โดยกิริยาที่จะตองประพฤติตอชุมชนนั้นๆวาชุมชนหมูนี้เมื่อเขาไปหาจะตองประพฤติตอชุมชน
นั้นๆวาชุมชนหมูนี้เมื่อเขาไปหาจะตองทํากริ ยาอยางนี้จะตอ งพูดอยางนี้ คือ มองงานของตัวเองวาตอ ง
เกี่ ยวขอ งกั บชุม ชนอะไรบางในเชิง ธุรกิ จ และมี ผ ลกระทบสิ่ ง แวดล อ มอยางไรแล วชุม ชนนั้นคิดอยางไร
เดือดรอนอยางไรเชื่ออยางไรเพื่อเราจะไดปฏิบัติเขากับสังคมไดอยางถูกตอง
๗. ปุคคลัญุตา (Knowing the individual, Knowing the different individuals)
หมายถึง “ความเปนผูรูจักบุคคล” ควรรูวิธีเลือกบุคคลวาผูนี้เปนคนดี ควรคบผูนี้เปนคนไมดีไมควรคบ คือ
การวางแผนการบริ หารงานตอ งใชคนทํ างานและจํ าเปนตอ งติดตอกั บบุ คคลในชุมชนการจัดหาคนเขา
ทํางานตองสอบสัมภาษณคนเขาเปนพนักงานตองเลือกใหถูกตองกับความรูความสามารถและตองเปนคนดี
ดวยงานจึงจะบรรลุความสําเร็จ
การวางแผนการบริ ห ารงานตามสถานการณ เ ชิ ง พุ ท ธนี้ แ ท จ ริ ง แล ว ก็ เ ป น การบริ ห ารงานที่
ปรับเปลี่ยนไปตามสถานการณทั้งภายนอกและภายในตัวเรา ในแตละเหตุการณ แตละปญหามันก็มีวิธีการ
แก ปญ หาแตกตางกันไป ตามวัฒ นธรรมองคการ สถานที่เ กิดเหตุป จจั ยอื่ น ๆ ความถนัดของผูวางแผน
เพราะฉะนั้นตองเลือกใชธรรมะใหถูกฝา ถูกตอง ภาษาพระเรียกวาธรรมานุธรรมะปฏิบัติ คือ ปฏิบัติธรรม
นอยใหคลอยธรรมใหญ เลือกธรรมะยอยๆมาปฏิบัติใหสอดคลองกับเปาหมายที่ตองการการเลือกใชธรรมะ
ใหถูกตองนี่แหละคือการวางแผนการบริหารเชิงพุทธ
๓. ความสําคัญของการวางแผนงาน (Planing)
การวางแผนงานในการบริ ห ารจั ด การขององค ก ารทุ ก ระดั บ จะมี แ นวคิ ด ว า การวางแผน
เปรียบเสมือนเข็มทิศชี้ทางเดินใหแกองคการนั้นๆ การวางแผนงานนับวาเปนองคประกอบที่สําคัญตอการ
บริหารจัดการองคการทุกประเภททั้งภาครัฐและเอกชน ถาปราศจากการวางแผนแลวก็จะเหมือนเรือที่ไร
หางเสื อ องคการก็ จ ะถูกพั ดพาไปตามกระแสลมของการเปลี่ยนแปลงซึ่ งมาจากสิ่ งแวดล อมทางสัง คม
เศรษฐกิจ เทคโนโลยีและการเมืองโดยไมมีทิศทางที่แนนอน
“การวางแผน” (Planning) มาจากคําในภาษาละตินวา “แพลนัม” (Planum) หมายถึงพื้นที่
ราบหรือพิมพเขียวคําภาษาอังกฤษใช “Planning”ซึ่งหมายถึงขั้นตอนการกําหนดและการดําเนินการเพื่อ
บรรลุเป าหมาย หรือทําใหเปาหมายเป นจริง๓กระบวนการวิเคราะหและการตัดสินใจของผูบริ หารที่จ ะ
กํ า หนดวิ ธี ก ารไว ล ว งหน าอย า งเป นระบบเพื่ อ ใช เ ป น แนวทางปฏิ บั ติ ใ ห บ รรลุ ผ ลตามเป า หมายและ
วัตถุประสงคที่กําหนดไวอยางมีประสิทธิภาพโดยนําเอาขอมูลขาวสาร (Information) ในอดีตมากําหนด
หรือพยากรณอนาคตดังนั้นแนวคิดของการวางแผนจึงมีลกษณะเปน “ศาสตร” ที่ตองใชขอมูลเชิงประจักษ
ั
๓
วันชั ย มี ชาติ . อางอิงใน Judith R. Gordon and associates, Menagement and Organization
Behevior, (Massachusetts :Allyn& Bacon, 1990), p. 107.

4. ๔
(Empirical Information) ที่มีความแมนตรงและเชื่อถือไดและจะตองประกอบดวยองคประกอบที่ชัดเจน
และมีความตอเนื่องกั นตามลํ าดับ ทั้ง นี้เพื่ อให ผูใชแผนมีความรูและความเขาใจที่ จะสามารถนําแผนไป
ปฏิบัติใหบรรลุผลสําเร็จได การวางแผนงานประกอบดวยการวางแผน ๓ ประการ ดังนี้
๑. การวางแผนการบริหาร ประกอบดวย การวางแผนยุทธศาสตรการวางแผนกลยุทธและการ
วางแผนปฏิบัติการ
๒. การวางแผนการจัดการความเสี่ยง
๓. การวางแผนการจัดการความรู
ซึ่งสามารถสรุปเปนแผนภาพได ดังนี้
คน(Man)
การวางแผนการบริหาร
การวางแผนการจัดการความรู
Manegement Planning
การวางแผนยุทธศาสตร strategy planning
การวางแผนกลยุทธgold planning
การวางแผนปฏิบัติการaction planning
Knowledge Planning
การวางแผน
Planning
เงิน(Money)
งาน(Work)
การวางแผนความเสี่ยง
Risk Planning
แผนภาพที่ ๑ แสดงกระบวนการวางแผน
จากแผนภาพแสดงกระบวนการวางแผนนั้นมีองคประกอบในการวางแผนที่สําคัญอยู ๓ อยาง คือ
คน (Man) เงิน (Money) และงาน (Work) ในการกระบวนการการบริหารจัดการระหวางคนและเงินนั้นจะ
มีการวางแผนการบริหารงานที่สําคัญอยู ๓ แผนงาน คือ การวางแผนยุทธศาสตร(Strategy planning)
การวางแผนกลยุทธ (Gold planning) และการวางแผนปฏิบัติการ (Action planning) ในกระบวนการ
การบริหารจัดการระหวางเงินและงานนั้นจะมีการวางแผนการบริหารความเสี่ยง (Risk Planning) และใน
กระบวนการการบริ ห ารจั ด การระหวา งคนและงานนั้ นจะมี ก ารวางแผนการบริ ห ารจั ด การความรู
(Knowledge Planning)

5. ๕
ฉะนั้นการวางแผนทุกระดับจะมีประโยชนทั้งตอผูบริหารและผูปฏิบัติคือ ปองกันมิใหเกิดปญหา
และความผิดพลาด หรือลดความเสี่ยงที่อาจจะเกิดขึ้นในการปฏิบัติงานในอนาคตทําใหองคการมีกรอบหรือ
ทิศทางในการปฏิบัติงานที่ชัดเจนวาจะทําอะไร ที่ไหนเมื่อไร อยางไร และใครทําทําใหนักบริหารมีความ
มั่นใจในการปฏิบัติงานใหบรรลุผลสําเร็จไดงายชวยใหเกิดการประหยัดทรัพยากรทางการบริหาร เชนคน
เงิ น วัส ดุอุ ป กรณ เ วลาฯลฯชว ยให ก ารปฏิ บั ติง านรวดเร็ ว มี ป ระสิ ท ธิภ าพ เพราะมี แผนเป น แนวทาง
“เปรียบเสมือนเรือที่มีหางเสือ” ชวยใหการปฏิบัติงานเปนระบบนักบริหารสามารถควบคุมติดตามการ
ปฏิบัติงานไดงาย
ถาจะแบงระดับของการวางแผนตามลักษณะของการบริหารงานในองคการสามารถแบงออกเปน๓
ระดับ๔ คือ
๑. การวางแผนระดับนโยบาย (Policy Planning) เปนแผนระดับสูงสุดขององคการ
มักจะระบุแนวทางอยางกวางๆซึ่งเปนพื้นฐานที่จะกอใหเกิดแผนชนิดอื่นๆสวนใหญจะเปนแผนระยะยาว
(Long - Range Plan) เชนแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่๑๐
๒. การวางแผนกลยุทธ (Strategic Planning) เปนการวางแผนหลอมรวมครอบคลุม
กิจกรรมทั้งหมดขององคการหรือแผนงานใหญขององคการโดยจะระบุไว “อยางกวาง” และ “มองไกล” ไป
พรอมๆกันซึ่งมักจะเปนแผนระยะยาว๕–๑๐ปซึ่งจะตองสอดคลองกับแผนระดับนโยบาย
๓. แผนปฏิบัติการหรือแผนดําเนินงาน (Operation Plan) เปนการวางแผนที่กําหนด
จุดมุงหมายระยะสั้น ระยะเวลาไมเกิน๑ป ซึ่งถายทอดมาจากแผนกลยุทธองคประกอบของแผนปฏิบัติการ
จะประกอบด วยวัตถุ ป ระสงค เ ป าหมาย กิ จ กรรมขั้น ตอนการปฏิ บั ติง บประมาณผู รั บ ผิ ดชอบในการ
ดําเนินงานแผนปฏิบัติการแบงออกเปน๒ประเภท คือแผนใชประจํา (Standing Plans) และแผนใช
เฉพาะครั้ง (Single - use Plans)
การวางแผนยุทธศาสตร หรือ การวางแผนกลยุทธ (Strategic Planning) เป นกระบวนการ
ตัดสินใจเพื่อกําหนดทิศทางในอนาคตขององคการ โดยกําหนดสภาพการณในอนาคตที่ตอ งบรรลุและ
กําหนดแนวทางในการบรรลุสภาพการณที่กําหนดบนพื้นฐานขอมูลที่รอบดานอยางเปนระบบการกําหนด
แนวทางที่จะบรรลุสภาพการณในอนาคตที่ตองการใหเกิด จะตองตั้งอยูบนพื้นฐานของขอมูลที่รอบดาน
คือ จะตองคํานึงถึงสภาพการณที่ตอ งการใหเ กิดศัก ยภาพหรือ ขีดความสามารถขององคการ และการ
เปลี่ยนแปลงของสภาพแวดลอมตาง ๆ ทั้งดานเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และสิ่งแวดลอมการกําหนด
แนวทางที่จ ะบรรลุสภาพการณในอนาคตที่ ตองการใหเกิดจะตองเปนระบบ คือ แนวทางที่กําหนดขึ้น
จะตองดําเนินไปอยางเปนขั้นเปนตอน การวางแผนยุทธศาสตรจะตองตอบคําถามหลัก ๓ ประการ
คือ
๔
วันชัย มีชาติ. การบริหารองคการ. พิมพครั้งที่ ๔ (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพแหงจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย)
๒๕๕๔, หนา ๑๕๕-๑๕๖

6. ๖
๑. องคการกําลังจะกาวไปทางไหน (Where are you going?)
๒. สภาพแวดลอมเปนอยางไร (What is the environment?)
๓. องคการจะไปถึงจุดหมายไดอยางไร (How do you get there?)
กระบวนการการวางแผนยุทธศาสตร (Strategic Planning Processes) มีขั้นตอนดังตอไปนี้
๑) กําหนดวิสัยทัศน (Vision)
๒) กําหนดภารกิจหรือพันธกิจ (Mission)
๓) กําหนดเปาประสงคหรือจุดมุงหมายเพื่อการพัฒนา (Goal)
๔) กําหนดประเด็นยุทธศาสตรหรือยุทธศาสตร (Strategy)
๕) กําหนดกลยุทธหรือแนวทางการพัฒนา
นามธรรม
วิสัยทัศน (Vision)
ตองการเปนอะไร
พันธกิจ (Mission)
ตองทําอะไร
จุดมุงหมายเพื่อการพัฒนา
ทําเพื่ออะไร
ยุทธศาสตร
ทําอยางไร
แนวทางการ
ทําโดยวิธีการใด
พัฒนา
รูปธรรม
เปาหมาย
ทําแคไหน/เทาใด/กับใคร/เมื่อใด
แผนภาพที่ ๒ แสดงกระบวนการการวางแผนยุทธศาสตร (Strategic Planning Processes)
คําว า “ยุ ท ธศาสตร ” (Strategy)” มี ค วามหมายรวมถึ ง “จุ ดหมายปลายทาง (End)” และ
“วิธีก ารสู จุ ด หมายปลายทาง (Means) เชิง นโยบาย” ซึ่ ง ใช ในการกํ า หนดนโยบายจากการวิเ คราะห
สภาพแวดล อ มภายในและภายนอกองค ก าร (SWOT) ตามหลั ก วิ ช าการ ส ว นคํ า ว า “กลยุ ท ธ ”
(Strategies)” หมายถึง “วิธีก ารสู จุดหมายปลายทาง (Means) ระดับ ปฏิบัติการและเปนแนวทางเพื่ อ
ตอบสนองวิธีการสูจุดหมายปลายทางระดับนโยบาย”

7. ๗
๔.ประโยชนการใชหลักสัปปุริสสธรรม ๗ มาใชในการวางแผนการบริหาร
เมื่อสัปปุริสธรรม ๗หมายถึงธรรมที่ทําใหคนเปนสัตบุรษหรือ เปนคนดี มีคุณธรรม เปนคนเกง หาก
ุ
นํามาใชกับการวางแผนการ ยอมทําใหเกิดประโยชนในการวางแผนการบริหาร ดังนี๕
้
๑.ธัมมัญูรูจักเหตุคือ รูจักเหตุ คือรูหลักความจริง รูหลักการ รูหลักเกณฑ รูกฎเกณฑแหงเหตุผล
และรูหลักการที่จะทําใหเกิดผล เชนเห็นเหตุการณอะไรก็ตามแตก็จะรูไดวาเกิดจากเหตุอะไรเชน ทําไมฝน
จึงตกสาเหตุมาจากอะไร และผลจะเปนอยางไร รูวาจะตองกระทําเหตุแบบนี้จึงจะใหเกิดผลที่ตองการนั้นๆ
เปนตน
๒.อั ตถัญ ูรู จั ก ผลรู ความหมายรู ความมุ ง หมาย รู ป ระโยชนที่ ป ระสงคคือ รู จั ก ผลที่ จ ะเกิ ดขึ้น
สืบเนื่องจากการกระทํา ซึ่งสามารถกอใหเกิดประโยชนเกิดผลไดจริง
๓.อัตตัญูรูจั กตนเปนผู รูจักตนคือ รูจักตัวตนของเราเอง วาโดยฐานะ ภาวะ เพศ กํ าลังความรู
ความสามารถ ความถนัดและคุณธรรม สามารถประเมินตนเองไดในหลักธรรม ดังนี้ศรัทธา (ชอบ รักในงาน
อะไร)ศีล (วินัย)สุตะ(ความรู)จาคะ (ความเสียสละ)ปญญา (กระบวนการในการพัฒนาความรูที่มีอยู)เปนตน
แลวประพฤติใหเหมาะสมและรูที่จะแกไขปรับปรุงตอไป
ตัวอยางของผูที่รูจักตน สตีเฟนพอลจอบส (Steven Paul Jobs) (เกิดเมื่อวันที่ ๒๔กุมภาพันธ
ค.ศ. ๑๙๕๕) ผูบริหารระดับสูงของแอปเปล คอมพิวเตอร และ พิกซารแอนิเมชันสตูดิโอสและเปนบุคคลชั้น
นําในวงการอุตสาหกรรมคอมพิวเตอร ในฐานะผูรวมกอตั้งแอปเปลคอมพิวเตอร รวมกับสตีฟ วอซเนียก ใน
ปค.ศ. ๑๙๗๖เขาไดชวยทําใหแนวความคิดเรื่องคอมพิวเตอรสวนบุคคลเปนที่นิยมขึ้นมาดวยเครื่องApple II
ตอมาเขาไดเปนผูแรกที่มองเห็นศักยภาพทางการคาของสวนประสานงานผูใชแบบกราฟกสและเมาส ที่ถูก
พัฒนาขึ้นในศูนยวิจัยซีร็อกซพารค ของบริษัทซีร็อกซและไดมีการผนวกเทคโนโลยีเหลานี้เขาไวในเครื่อง
แอปเปล แมคอินทอชสตีฟยังเปนประธานกรรมการบริหาร และผูบริหารระดับสูงของ พิกซารแอนิเมชัน
สตูดิโอสผูนําดานการผลิตภาพยนตรแอนิเมชันดวยคอมพิวเตอรกราฟกส
๔.มั ต ตัญ ู รู จั ก ประมาณเป น ผู รู จั ก ประมาณคื อ ความพอดี ความเหมาะสม สอดคล อ งกั บ
สภาพการณ
๕.กาลัญ ูรูจัก กาลเปนผูรู จักกาลคือรู กาลเวลาอั นเหมาะสม และระยะเวลาที่จะตองใชในการ
ประกอบกิจ กระทําหนาที่การงานเชน แบงเวลา ทําใหถูกจังหวะ ใหตรงเวลา ใหเปนเวลา ใหทันเวลา ให
พอเวลาใหเหมาะเวลา เปนตน
๖.ปริสัญูรูจักบริษัทเปนผูรูจักบริษัทคือ รูจักชุมชน และรูจักที่ประชุม รูกิริยาที่จะประพฤติตอ
ชุมชนนั้นๆ วาชุมชนนี้เมื่อเขาไปหา จะตองทํากิริยาอยางนี้ จะตองพูดอยางนี้ชุมชนนี้ควรสงเคราะหอยางนี้
เปนตน
๕
ม.อุ. ๑๔/๑๔๓/๑๑๒., พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม,
พิมพครั้งที่ ๑๖, (กรุงเทพมหานคร : บริษัท เอส. อาร. พริ้นติ้ง แมส โปรดักส จํากัด, ๒๕๕๑), หนา ๒๑๙-๒๒๐.

8. ๘
๗.ปุคคลปโรปรัญู รูจักเลือกคบคนปุคคลัญุตา หรือปุคคลปโรปรัญุตา เปนผูรูจักบุคคล คือ
ความแตกตางแหงบุคคลวา โดยอัธยาศัยความสามารถ และคุณธรรม เปนตน ใครๆ ยิ่งหรือหยอนอยางไร
และรู ที่ จะปฏิบั ติตอ บุคคลนั้นๆ ดวยดี วาควรจะคบหรื อ ไม จะใชจ ะตําหนิ ยกยองและแนะนําสั่ งสอน
อยางไร เปนตน
ดวยการนําหลักสัปปุริสธรรม ๗ มาใชในการวางแผนนี้เอง ทําใหผูวางแผนสามารถพิจารณาถึง
องคประกอบที่สําคัญสําหรับการวางแผนทั้ง ๓ อยาง คือ คน(Man) เงิน(Money) และงาน(Work) ไดอยาง
ถูกตองและรอบคอบชัดเจนยิ่งขึ้นนําสิ่งตางๆที่มีความเกี่ยวของ เชน กําหนดวัตถุประสงคและทิศทางการ
ดําเนินงานตางๆ อีกทั้งยังสามารถตอบคําถามหลักสามประการในการวางแผนยุทธศาสตร คือ องคการ
กําลังจะกาวไปทางไหน สภาพแวดลอมเปนอยางไร องคการจะไปถึงจุดหมายไดอยางไรเกิดกระบวนการ
วางแผนที่มีประสิทธิภาพทุกระดับการวางแผน เชน แผนระดับนโยบาย แผนระดับกลยุทธ แผนปฏิบัติการ
๕. บทสรุป
หลักพุทธธรรม มิไดมีจุดหมายเพื่อพัฒนาองคการหรือหนวยงาน และเปนทฤษฎีขององคการใน
การบริหาร แตหลักพุทธธรรมไดใหความสําคัญสําหรับคน ในสังคมที่อยูรวมกัน หมายความวา พุทธธรรม
นั้นตองการใหมนุษย ไมวาจะอยูในฐานะใดก็ตาม สามารถพัฒนาตนในทางคุณธรรมไดแสดงออกมาโดย
ธรรมที่ ค วรประพฤติ ทั้ ง องคค วามรู ความสามารถ หลั ก สั ป ปุ ริ ส ธรรมเป น หลั ก หลั ก คนดี ที่ ถู ก ต อ ง
ประกอบดวย ความเปนคนรูจักเหตุ รูจักผล รูจักตน รูจักประมาณ รูจักกาล รูจักชุมชน และรูจักบุคคล
“การวางแผน” (Planning) คือ กระบวนการวิเคราะหและการตัดสินใจของผูบริหารที่จะกําหนดวิธีการไว
ลวงหนาอยางเปนระบบเพื่อใชเปนแนวทางปฏิบัติใหบรรลุผลตามเปาหมายและวัตถุประสงคที่กําหนดไว
อยางมี ป ระสิ ท ธิภาพการวางแผนการบริ ห ารงานตามสถานการณเ ชิง พุ ท ธนี้แท จ ริ ง แล วก็ เ ป นการวาง
แผนการบริหารงานที่ปรับเปลี่ยนไปตามสถานการณทั้งภายนอกและภายในตัวเรา ในแตละเหตุการณ แต
ละปญหามันก็มีวิธีการการวางแผนแตกตางกันไป ตามวัฒนธรรมองคการ สถานที่เกิดเหตุปจจัยอื่น ๆ ความ
ถนัดของผูแกปญหาวาจะเลือกอาวุธอะไรมาใชงานธรรมะอื่น ๆ ที่เนนตามสถานการณก็ยังมีอีกมาก

9. ๙
๖. บรรณานุกรม
๑. ภาษาไทย
ก. ขอมูลปฐมภูมิ
พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตฺโ ต). พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม. พิ ม พ ครั้ ง ที่ ๑๖.
กรุงเทพมหานคร : บริษัท เอส. อาร. พริ้นติ้ง แมส โปรดักส จํากัด, ๒๕๕๑.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ :
โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.
ข. ขอมูลทุติยภูมิ
(๑).หนังสือ
ณัฎฐพันธ เขจรนันทน, ผศ.ดร.. การจัดการเชิงกลยุทธ (ฉบับปรับปรุงใหม). กรุงเทพฯ : ซีเอ็ดยูเคชั่น,
๒๕๕๒.
วันชัย มี ชาติ. การบริหารองคการ. พิ ม พ ครั้ ง ที่ ๔. กรุ ง เทพมหานคร : สํ านัก พิ ม พ แห ง จุ ฬาลงกรณ
มหาวิทยาลัย, ๒๕๕๔.
(๒). บทความ
ปฐมพงษ ทิ นบรรเจิ ดฤทธิ์, ผศ. “พุ ท ธจริ ย ศาสตร กั บ รั ฐ ศาสตร ” , พระพุทธศาสนากับจริย ศาสตร .
กรุงเทพฯ : โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, (กันยายน ๒๕๕๑) : ๓๕๓-๓๖๕
๒. ภาษาอังกฤษ
๓. สื่ออิเล็กทรอนิคส
พระมหาทวี มหาปฺโญ (ละลง).การบริหารแบบ “POSDCORB” เชิงพุทธ.
http://cdn.learners.in.th/assets/media/files/000/303/204/original_Acr28.doc?12865
38512 สืบคนเมื่อวันที่ ๒๐ มีนาคม ๒๕๕๕.
สมหวังวิทยาปญญานนท. บริหารดวยสัปปุริส
ธรรม.http://www.budmgt.com/budman/bm01/goodman.html สืบคนเมื่อวันที่ ๒๐
มีนาคม ๒๕๕๕.