Διάλεξη της Έφης Καρύγιαννη, Υποψήφιας διδάκτωρ ΑΠΘ στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος με τίτλο "ΕΥΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ"

1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ
ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ : «ΕΥΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ : ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ»
«RICHARD FLORIDA : ∆ύο βιβλία για δηµιουργικές πόλεις»
The Rise of the Creative Class, 2002
Cities and the Creative Class, 2005
ΚΑΡΥΓΙΑΝΝΗ ΕΦΗ
Μεταπτυχιακό Σεµινάριο ∆ιδακτορικών Σπουδών 23/11/2007

2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το έργο του που σηµατοδοτήθηκε από
το 1ο βιβλίο του
The Rise of the Creative Class, 2002
αποτέλεσε σηµείο αναφοράς για την
αµερικάνικη κοινωνία και για τους
µελετητές των πόλεων.
Η φράση κλειδί του βιβλίου :
«οι πόλεις οι οποίες προσελκύουν
οµοφυλόφιλους, καλλιτέχνες και εθνικές
µειονότητες είναι οι νέες οικονοµικές
δυνάµεις της εποχής µας επειδή είναι οι
περιοχές που κατοικούνται από
δηµιουργικούς εργαζόµενους».

3. RICHARD FLORIDA

4. Τα ερωτήµατα που θέτει ο Florida είναι :
• Γιατί τα τελευταία χρόνια οι πόλεις παρακµάζουν?
• Γιατί µερικά µέρη έχουν δυναµικές τάσεις ανάπτυξης ενώ άλλα όχι?
• Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις των
ανθρώπων να επιλέξουν έναν τόπο διαµονής και εργασίας?
Ο συγγραφέας εισάγει στην έρευνά του την έννοια του
«δηµιουργικού κεφαλαίου» = “creative capital” και εξηγεί ότι
σύµφωνα µε τη θεωρία του το δηµιουργικό κεφάλαιο είναι άµεσα
συνδεδεµένο µε την οικονοµική ανάπτυξη µίας πόλης και την
προσέλκυση ανθρώπινου δυναµικού αλλά και κεφαλαίου.

5. ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ FLORIDA
• να επισηµάνει τον ιδιαίτερο ρόλο της δηµιουργικής τάξης για την
ανταγωνιστικότητα των πόλεων έµφαση στις προτιµήσεις / επιθυµίες των
µελών της δηµιουργικής τάξης παρά στις επιχειρήσεις οι οποίες
προσλαµβάνουν άτοµα της δηµιουργικής τάξης.
“Cities need a people climate even more than they need a business climate”.
=
«Οι πόλεις χρειάζονται ένα ανθρώπινο κλίµα πολύ περισσότερο από ένα
επιχειρησιακό κλίµα»

6. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

7. Η ΕΝΝΟΙΑ “CREATIVE CLASS” = ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΤΑΞΗ
• Συµπεριλαµβάνει αυτούς που
παραδοσιακά θεωρούνται δηµιουργικοί :
καλλιτέχνες, µουσικοί, συγγραφείς
• Αλλά και αυτούς που ονοµάζονται
“knowledge workers” or “information
workers” , µε άλλα λόγια
προγραµµατιστές Η/Υ, µηχανικούς,
ακαδηµαϊκούς και δικηγόρους, κτλ.
• Οι άνθρωποι αυτής της τάξης έχουν
ανάγκη να ζουν και να εργάζονται σε
µέρη όπου ανατρέφεται και ευδοκιµεί η
δηµιουργικότητά τους.

8. Η ΕΝΝΟΙΑ “CREATIVE CLASS” = ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΤΑΞΗ (2)
• Αποτελείται από άτοµα που βασικό χαρακτηριστικό της εργασίας τους
είναι η δηµιουργία νέων µορφών προϊόντων, στρατηγικών, ιδεών,
θεωριών, µε βασικά χαρακτηριστικά την ευελιξία και την ευρεία χρήση.
• Έχουν υψηλό επίπεδο γνώσεων και ικανοτήτων και καλούνται να
λύσουν προβλήµατα ενσωµατώνοντας καινοτόµες λύσεις και ιδέες.
•Η δηµιουργική τάξη µετακινείται προς µέρη που έχουν υψηλές
συγκεντρώσεις ανάπτυξης καινοτοµιών και παραγωγής δηµιουργικών
προϊόντων
Μετά από έρευνες η δηµιουργική τάξη αποτελεί το 30% του
εργασιακού δυναµικού της Αµερικής

9. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ FLORIDA
• θεωρεί ότι αποτελεί το πιο υψηλά εκτιµώµενο αγαθό της οικονοµίας
µας
• δεν αναφέρεται αποκλειστικά στους καλλιτέχνες, τους
µυθιστοριογράφους και τους εφευρέτες, αλλά είναι µία έννοια
πολυδιάστατη και µπορεί να αναφέρεται :
στην οικονοµία
την τεχνολογία
το θεσµικό και οργανωτικό πλαίσιο µία πόλης
οι πόλεις που έχουν υψηλές συγκεντρώσεις δηµιουργικών
ανθρώπων έχουν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα στο να προσελκύουν
νέες επιχειρήσεις

10. ΑΝΑΓΚΕΣ – ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ ΤΗΣ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ
Σηµασία στην ποιότητα του περιβάλλοντος και στην ποιότητα ζωής
• δυνατότητα αξιοποίησης του φυσικού περιβάλλοντος
• παροχή µίας ποικιλίας πολιτιστικών δρώµενων στην πόλη
• ενεργή συµµετοχή στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή (τέχνη
του δρόµου, µουσικές σκηνές στο δρόµο, κτλ.)
• έντονες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και συνύπαρξη πολλών και
διαφορετικών τρόπων ζωής έµφαση στην “public life” και όχι στην
“community life”
- η δηµιουργική τάξη προτιµά τη «ηµι-ανωνυµία», την
παρουσία ελάχιστων ισχυρών κοινωνικών δεσµών και τη
δυνατότητα να περιτριγυρίζεται από αγνώστους και
διαφορετικών τύπων ανθρώπους.

11. ΓΙΑΤΙ Α∆ΥΝΑΜΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ∆ΕΣΜΟΙ ?
• Σύµφωνα µε τον Robert Putman, in Bowling Alone «ένα µεγαλύτερο δίκτυο
αδύναµων κοινωνικών δεσµών είναι πιο χρήσιµο στα άτοµα να βρουν εργασία
ή στη διακίνηση χρηµάτων και αγαθών σε σχέση µε µία ισχυρή και κλειστή
κοινωνική οµάδα».
• Οι κοινότητες που χαρακτηρίζονται για ισχυρούς κοινωνικούς δεσµούς έχουν
την τάση να είναι αποκλεισµένες, ορθώνοντας αυστηρά όρια σε νεότερα µέλη
που επιθυµούν να εισαχθούν σε αυτές.
Αδύναµοι κοινωνικοί δεσµοί κοινωνίες πιο ευέλικτες και φιλόξενες

12. ΤΑ “3T” ΤΟΥ FLORIDA :
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ Ι∆ΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
1. Technology : Τεχνολογία περιλαµβάνει υψηλές συγκεντρώσεις
καινοτοµίας και υψηλής τεχνολογίας σε µία περιφέρεια
2. Tolerance : Ανοχή αναφέρεται σε περιοχές ανοιχτές, χωρίς
περιορισµούς, και που έχουν την ιδιότητα της ποικιλοµορφίας και
συνύπαρξης πολλών εθνικοτήτων, φυλών και τρόπων ζωής.
3. Talent : Ταλέντο αναφέρεται σε πληθυσµό που κατέχει υψηλό
µορφωτικό επίπεδο (από bachelor και πάνω)
Το καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι απαραίτητο,
αλλά από µόνο του ανεπαρκές. Χρειάζεται να συνυπάρχουν και τα
3 µαζί.

13. ΤΑ ΠΙΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ
ΤΟΥ RICHARD FLORIDA
(αναφέρονται κυρίως στο 2ο βιβλίο : Cities and the Creative
Class, 2005)

14. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΗΝ
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Ο µύθος για τις πόλεις ότι η γεωγραφία έχει πεθάνει “geography is dead”
δεν ισχύει σύµφωνα µε τον Florida.
Οι άνθρωποι συνεχίζουν να δηµιουργούν υψηλές συγκεντρώσεις, η
οικονοµία και οι επιχειρήσεις επίσης (βλέπε Sillicon Valley)
Ο Florida µέσα από προσωπική έρευνα µε συνεντεύξεις παρατηρεί ότι
είναι φανερό ότι σήµερα ο τόπος και η κοινωνία είναι περισσότερο
κρίσιµοι παράγοντες από οποιαδήποτε άλλη εποχή.

15. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ (SOCIAL CAPITAL)
Σύµφωνα µε έρευνες του Florida βγαίνει το συµπέρασµα ότι οι νέοι
άνθρωποι δεν επιθυµούν να συµµετέχουν σε κλειστές οµάδες και
ισχυρούς κοινωνικούς δεσµούς
Αντίθετα προτιµούν αυτό που ο Florida ονοµάζει «ηµι-ανωνυµία» “quasi-
anonymity”, δηλαδή προτιµούν ασθενείς κοινωνικούς δεσµούς
Ισχυροί κοινωνικοί δεσµοί σταθερότητα, εσωστρέφεια, συνοχή
Ασθενείς κοινωνικοί δεσµοί ανοιχτές κοινωνίες, ελεύθερα
δίκτυα, νέες ιδέες και παραγωγή καινοτοµίας

16. ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Στην εποχή της δηµιουργικής οικονοµίας κυριαρχούν και ξεχωρίζουν οι
περιοχές που δραστηριοποιείται το ταλέντο (ανθρώπινες ικανότητες,
γνώσεις, υψηλό µορφωτικό επίπεδο)
∆ιότι Ταλέντο = ικανότητα µετατροπής της καινοτοµίας σε επιχειρησιακή
ιδέα ή εµπορικό προϊόν άρα οικονοµική ανάπτυξη περιοχής
Στην έρευνα του R. Florida δίνεται ιδιαίτερη αξία και προσοχή σε περιοχές
όπου έχουν την ιδιότητα :
να γεννούν,
να διατηρούν αλλά και
να προσελκύουν το « ανθρώπινο ταλέντο».

17. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ
Η θεωρία του «δηµιουργικού κεφαλαίου» προέκυψε κατά κάποιο τρόπο
από τη θεωρία του «ανθρώπινου κεφαλαίου».
Οι δηµιουργικοί άνθρωποι κινούν την περιφερειακή οικονοµική ανάπτυξη
και προτιµούν µέρη που είναι :
• καινοτοµικά, (innovation and technology)
• ποικιλόµορφα (diversity) και
• µε ανοχές/ευρείς αντιλήψεις (tolerance)

18. ΕΡΕΥΝΑ ΠΕ∆ΙΟΥ
• συγκριτική στατιστική µελέτη διαφόρων πόλεων της Αµερικής µε
βάση συγκεκριµένους µετρήσιµους δείκτες, που θεωρεί ότι
προβλέπουν οικονοµική ανάπτυξη σε µια περιοχή.
Top 5 Creative Cities :
• San Francisco
• Austin
• San Diego
• Boston
• Seattle

19. ∆ΕΙΚΤΗΣ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑΣ
Ο δείκτης δηµιουργικότητας είναι µία σύνθεση από άλλους µικρότερους
δείκτες που µετρούν :
τον αριθµό ατόµων που ασχολούνται µε δηµιουργικά επαγγέλµατα
τα ποσοστά ατόµων που κατέχουν πτυχία µε υψηλούς βαθµούς
το πλήθος των καλλιτεχνών (Bohemian Index)
το ποσοστό κοινωνικής ποικιλοµορφίας (π.χ. καταγωγή)
τον αριθµό των οµοφυλόφιλων (Gay Index)
τον αριθµό των έξυπνων καινοτοµιών και
το ποσοστό δραστηριοτήτων υψηλής τεχνολογίας
ΚΑΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ :
• Οικονοµική ανάπτυξη
• Έντονη πολιτιστική και καλλιτεχνική δραστηριότητα
• Βιοµηχανία και επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας

20. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΤΑΛΕΝΤΟ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Η ποιότητα του περιβάλλοντος αποτελεί έναν από τους πιο σηµαντικούς
παράγοντες που επιτρέπει στις περιοχές να προσελκύουν το ταλέντο, σε
συνδυασµό φυσικά και µε τις επαγγελµατικές προοπτικές.
Συνεπώς οι πόλεις πρέπει να :
δηµιουργήσουν µηχανισµούς καθοδήγησης των κατοίκων για τη
βελτίωση της ποιότητας του τόπου τους.
Αυτή η στρατηγική είναι :
• Ανέξοδη Αξιοποίηση υπαρχόντων φυσικών πόρων µίας περιοχής
• Αµεσα συνδεδεµένη µε τον τόπο

21. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΤΑΛΕΝΤΟ, ΠΟΙΚΙΛΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Η περιφερειακή ανάπτυξη πρέπει να επενδύσει περισσότερο :
1. Στον ανθρώπινο παράγοντα (επιθυµίες, προτιµήσεις, ενδιαφέροντα) και
όχι τόσο στις επιχειρήσεις και τις βιοµηχανίες
2. Στην κοινωνική ποικιλοµορφία (diversity) βελτιώνει την ικανότητα
µιας περιοχής να προσελκύει το ταλέντο και να δηµιουργεί βιοµηχανίες
υψηλής τεχνολογίας.

22. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
Οι αστικές περιοχές που συγκέντρωσε η έρευνα µε υψηλούς δείκτες
“Bohemian Index” , είναι και οι περιοχές µε την πιο δυναµική αστική
οικονοµική ζωή στις σύγχρονες ΗΠΑ.
Η έντονη καλλιτεχνική και πολιτιστική δραστηριότητα σε µία περιοχή
ένα περιβάλλον το οποίο είναι ανοιχτό και ελκυστικό σε άτοµα υψηλού
ανθρώπινου κεφαλαίου (high-human-capital individual)
που σχετίζεται µε τις βιοµηχανίες υψηλής τεχνολογίας.

23. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΑΙ ΤΑΛΕΝΤΟ
Τα πανεπιστήµια :
• δεν είναι απλές µηχανές καινοτοµίας.
• αλλά αποτελούν σηµαντικά κοµµάτια της υποδοµής της δηµιουργικής
οικονοµίας προσφέροντας µηχανισµούς για παραγωγή και προσέλκυση του
ταλέντου.
Χρειάζεται λοιπόν να υποστηριχθεί ο ρόλος τους από τη δηµόσια
πολιτική, δηµιουργώντας µία υποδοµή που θα συµβάλλει περισσότερο στη
δηµιουργία ταλέντων.

24. ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
Περιοχές ή πόλεις που :
• συγκεντρώνουν «ταλαντούχα» άτοµα, δηλ. υψηλού µορφωτικού
επιπέδου,
• συγκεντρώνουν κέντρα καινοτοµίας και υψηλής βιοµηχανίας
• συγκεντρώνουν κοινωνική ποικιλοµορφία ή κοινότητες οµοφυλόφιλων
• συγκεντρώνουν υψηλά ποσοστά ανθρώπων του πολιτισµού και της
τέχνης
έχουν µεγάλες πιθανότητες να εξελιχθούν σε δηµιουργικά κέντρα

25. ΑΝΗΣΥΧΙΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ FLORIDA
Ανάπτυξη 2 κοινωνιών µε διαφορετικές οικονοµίες : µία δηµιουργική
και µε ποικιλοµορφία, και µία κλειστή και συρρικνωµένη κυρίως µε
µεγάλα ποσοστά εργατικής τάξης
Σε επίπεδο χωροταξικό το παραπάνω σηµαίνει τη διαίρεση σε
διαφορετικές πόλεις δηµιουργία νέας ταξικής διαφοράς ανάµεσα
στις µεγάλες µητροπολιτικές περιοχές

26. ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ FLORIDA
1. Ο Florida δεν εξηγεί πώς θα ενσωµατωθούν στο κοινωνικό σύνολο ενός
δηµιουργικού κέντρου άτοµα που ανήκουν στην εργατική τάξη ή στον
τοµέα των υπηρεσιών ή άτοµα που έχουν χαµηλό µορφωτικό επίπεδο
2. Τι θα συµβεί επίσης µε τις µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις που δε θα
έχουν τη δυνατότητα ή το κεφάλαιο για καινοτοµίες και υψηλές
τεχνολογίες?
3. Ο Florida δεν προειδοποιεί για τις ενδεχόµενες προκλήσεις και
προβλήµατα που µπορεί να προκύψουν σε ένα δηµιουργικό κέντρο και
δεν προτείνει τρόπους αντιµετώπισης.

27. ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ FLORIDA
1. Η συνεισφορά του είναι κυρίως κοινωνική και πολιτιστική, παρά
οικονοµική έµφαση και σηµασία στις προτιµήσεις και επιλογές
του ανθρώπου ως κινητήρια δύναµη για τις οικονοµικές και
κοινωνικές αλλαγές
2. Οι συµβουλές του µπορούν να αποβούν πραγµατικά χρήσιµες σε
πόλεις που επιθυµούν να γίνουν ελκυστικές
3. Το έργο του αποτελεί ένα χρήσιµο µοντέλο ανάπτυξης των πόλεων
προτρέποντας την ανάπτυξη ισχυρού τεχνολογικού τοµέα
4. Οι ιδέες και απόψεις του Φλόριντα εµφανίζονται σε µία ιδιαίτερα
κρίσιµη εποχή της εισβολής των νέων τεχνολογιών στη ζωή µας
δίνει αφορµή για διάλογο σχετικά µε την εξέλιξη των πόλεων
στη νέα οικονοµία της γνώσης και της τεχνολογίας

28. ΕΠΙΛΟΓΟΣ
3 βασικές προκλήσεις για τα άτοµα της δηµιουργικής τάξης :
• Να επενδύσουν στη δηµιουργικότητα του καθένα, ακόµα και των µη
προνοµιούχων
• Να ξεπεράσουν τις ταξικές διαφορές
• Να δηµιουργήσουν νέες φόρµες κοινωνικής συνοχής
«Στόχος µου δεν ήταν να γράψω για µια ακόµα φορά για τη νέα οικονοµία
και τη βιοµηχανία της υψηλής τεχνολογίας, αλλά να ανιχνεύσω τις πιο
ουσιαστικές οικονοµικές – και πιο ειδικά κοινωνικές και πολιτιστικές –
εργασιακές δυνάµεις στην αµερικανική κοινωνία». Richard Florida

30. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ
ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ : «ΕΥΦΥΕΙΣ ΠΟΛΕΙΣ : ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ»
«RICHARD FLORIDA : ∆ύο βιβλία για δηµιουργικές πόλεις»
The Rise of the Creative Class, 2002
Cities and the Creative Class, 2005
ΚΑΡΥΓΙΑΝΝΗ ΕΦΗ
Μεταπτυχιακό Σεµινάριο ∆ιδακτορικών Σπουδών 23/11/2007