1. МОНГОЛЫН ТҮҮХ- II
нэгж хичээлийн хөтөлбөр
Нэгж хичээлийн сэдэв : VI- XII зууны үеийн Монголчууд
Хамрах хүрээ:
 Боловсролын түвшин:
ЕБС-ийн 12 жилийн сургалттай 8-р анги, бүрэн дунд боловсролын агуулгын хүрээ
 Нас сэтгэхүйн онцлог:
14-15 насны хийсвэрлэн сэтгэж ургуулан бодох онцлогтой, аливаад олон талаас
хандах хандлага өссөн, өөрийн түвшинд шийдвэр гаргах чадвартай, БИ- ийн үзэл
давамгайлдаг онцлогтой, анхаарал төвлөрөлт нь 10-13 минут
 Өмнөх мэдлэг чадвар:
Нийгмийн ухаан, газарзүй, биологийн хичээлүүдээр үзсэн үндэсний ѐс, зан заншил,
нийгмийн харилцаа, угсаатны бүрэлдэхүүн түүний хам шинжүүд, хүний үүслийн өлгий
нутаг, монгол төрхтний нүүр царай, газрын зурагтай ажиллах гэх мэт чадваруудыг
эзэмшсэн.
Хэрэгцээ:
 Танин мэдэхүйн хэрэгцээ:
Монгол нутагт оршиж байсан аймаг, ханлигууд бидний оршин буй орон
нутагт ямар ул мөр үлдээснийг нээж илрүүлэх, танин мэдэх
Өөрийн гарал угсааг танин мэдэх
Өвөг дээдсийнхээ тухай танин мэдэх, тэднээс сургамж авах
 Хувь хүний хэрэгцээ:
VI-XII зууны үед Монгол нутгаар Монголчуудыг бүрдүүлж байсан аймаг,
ханлигуудын газарзүйн байрлал, тэдгээрийн гарал угсаа, аж байдлын
талаар цэгцтэй мэдлэг эзэмших
Өөрийнхөө гарал угсааг сурвалжилж тодорхойлох, угийн бичгээ хөтлөх
аргад сурах
Монгол нутагт оршиж байсан аймаг, ханлигууд бидний оршин буй орон
нутагт ямар ул мөр үлдээснийг тодруулах
Сурах арга барилд суралцах, өөрийгөө хөгжүүлэх
 Нийгмийн хэрэгцээ:
Өөрийн эх орон, төрж өссөн нутгаа дээдлэх, тухайн орон нутгийн
хөгжилдэвшил нь тэр нутгийн иргэдийн үйл ажиллагаанаас шалтгаалдаг
гэдгийг ухамсарлах, бүтээлч оролцоот иргэн төлөвшүүлэх
Түүхийн эгзэгтэй асуудалд шүүмжлэлтэй хандах

2. Хүлээгдэж буй ерөнхий үр дүн:
 Монгол нутагт оршин тогтнож, Монголчуудыг бүрдүүлж байсан аймаг, ханлигуудын
тухай мэдээлэлд үндэслэн өөрийн орон нутагт ямар аймаг, ханлиг нутаглаж байсан,
эдгээр аймаг, ханлигууд ямар угсаатай болохыг мэдэх, суралцагсдад өөрийн угсаа
гарлаа тодорхойлох чадвар эзэмшүүлэх
Хүлээгдэж буй тодорхой үр дүн:
 К1: VI-XII зууны үеийн монгол аймаг, ханлигуудын гарал, угсаа, нэрийдэл,
бүрдэл, тэдгээрийн оршин тогтнож байсан газар нутаг, түүнтэй холбогдох
түүхийн баримт, эх сурвалжуудаас цэгцтэй мэдээлэл авах
 К2: VI-XII зууны үеийн монгол аймаг, ханлигуудын хил хязгаар, газарзүйн
байрлалыг газрын зурагт заах, тэдгээрийн угсаа гарал, түүхэн газар нутаг, орон
зайн харилцан хамаарлыг тодорхойлох, жишин харьцуулах, үнэлэлт дүгнэлт өгөх
чадвар эзэмшүүлэх
 К3: Монголчуудын бүрдэл, монгол аймаг, ханлигууд, тэдгээрийн угсаа гарлаас
үндэслэн өөрийн угийн бичгийг хөтлөх чадвартай болгох
 К4: Монгол эх орноороо бахархах, эх оронч үзлийг төлөвшүүлэх
Нэгж хичээлийг судлах цаг : 8 цаг
Нэгж хичээлийн агуулга ба судлах цагийг ээлжит хичээлд хуваарилсан төлөвлөлт:
Монголчуудын гарал угсаа, нэр 1 цаг
Түрэг угсааны улсуудын Монголчууд 2 цаг
Монгол аймгуудын бүрдэл, ханлиг улсууд 2 цаг
Монголчуудын аж амьдрал соѐл 1 цаг
Сэдвийн шалгалт 1 цаг
Дүн шинжилгээ 1 цаг
Агуулга:
 Судлагдахууны тогтолцоо:
Монголчуудын “Гарал угсаа”, “Бүрдэл”, “Ханлиг” гэсэн ухагдахуун
төлөвшүүлэх
“Монгол” гэсэн нэрийн гарал үүсэл, утга учир холбогдлыг ойлгуулах
VI- XII зууны үеийн Монгол аймгуудын аж ахуй, соѐлын хөгжлийн талаарх
түүхэн мэдээнүүдийг харьцуулан дүгнэлт хийх
 Ур ухааны тогтолцоо:
Өөрсдийн оршин сууж байгаа орон нутаг ( хот, аймаг, сум) ямар аймаг,
ханлигт харъяалагдаж байсан, тэдгээрийн угсаа гарлыг харьцуулах
Суралцагсдад өөрсдийн угийн бичгээ хөтлөх чадвар эзэмшүүлэх

3. Сургалтын орчин:
 Материаллаг:
Блог / www.baigaliinuhaan.blogmn.net /
Ухаалаг самбар
Видео бичлэг
Нэгж хичээлийн хөтөлбөр
Сурах бичиг, самбар, шохой
ТӨМ / тарааж өгөх материал /
Power point дээр хийсэн слайд
Видео бичлэг, түүхэн гэрэл зураг
 Үйлийн: Багш – сэдэлжүүлэгч, чиглүүлэгч, зөвлөгч, туслагч, хамтрагч
Сурагч – хамтрагч, мэдлэг бүтээгч, шинийг хайгч
 Сэтгэл зүйн: Багш сурагчийн бие биеэ ойлгосон нээлттэй, сурагчийг дэмжиж,
чөлөөтэй харилцах харилцааны орчин
Арга зүй:
 Зохион байгуулалтын арга зүй:
Багаар болон хосоор ажиллах
 Мэдлэг бүтээлгэх арга зүй:
Эвлүүлэг, МММ, жүжигчилсэн тоглолт, хаьцуулан жиших , БОД- ХАМТАР- ХУВААЛЦ,
оюуны довтолгоо, булангийн аргуудыг тус тус ашиглана.
Хэрэглэгдэхүүн түүний дидактик зорилго:
№ Хэрэглэгдэхүүн Дидактик зорилго
1 Блог Суралцагчийн бие даан суралцахуйг дэмжих,
/ www.baigaliinuhaan.blogmn.net / мультимедиа программ хангамжийг сургалтанд
хэрэглэх, хөгжүүлэх,нийтийн хүртээл болгох
2 Ухаалаг самбар Орчин үеийн дэвшилтэт техник, төхөөрөмжийг
/ Smart board / сургалтанд ашиглаж, сурагчдыг ухаалаг самбарт
ажиллуулж хэвшүүлэх
3 Видео бичлэг Түүхэн баримтат кино үзүүлж, суралцагчдыг үнэн
бодит мэдээлэлээр хангах
4 Монголын түүхэн газарзүйн зураг Суралцагчийг түүхэн газар нутгийг одоо үетэй
харьцуулан жишүүлж сургах

4. Үнэлгээ: / Шалгуур үзүүлэлт /
 VI- XII зууны үеийн Монгол аймгуудын түүхэнд холбогдох он цагийг тайлбарлах
чадварын түвшин
 Монгол аймгуудын нутаг дэвсгэрийг газрын зурагт заах, тэмдэглэх чадварын түвшин
 Монгол аймгуудын төр, нийгэм, аж ахуйн хөгжлийн шинж, хандлагыг тайлбарлах
чадварын түвшин
 Энэ үеийн Монголчуудын соѐл, ѐс заншлын хөгжилд гарсан өөрчлөлтийг тайлбарлах
чадварын түвшин
 Угийн бичиг хөтлөх чадварын түвшин
Үнэлгээний шалгуур:
Жишиг
№ Шалгуур даалгаврын Хариу Хэмжээст оноо
дугаар
Блүүм1-3,
1 дүгнэлт гаргахад 1
1-4
Соло 1,3,4
1 К1 Хавсралт оноо.
5- Асуултыг амжилттай
бөглөсөн
5 хүртэл
4 – Асуултыг дөхүүлсэн
Блүүм 4,6
3–Асуултны ядаж 2
Соло 2, 5, 9
дүгнэлт гаргасан
2 К2 Хавсралт
1 – Асуултны ядаж 1
дүгнэлт гаргасан
4- Асуултыг амжилттай
бөглөсөн
4 хүртэл
Блүүм 5, 7 2-3 – Асуултыг дөхүүлсэн
Соло 6, 10 1–Асуултны ядаж 1
3 К3 Хавсралт дүгнэлтийг гаргасан
6- Асуултыг амжилттай
бөглөсөн
6 хүртэл
5 – Асуултыг дөхүүлсэн
Блүүм 8 – 10
3–Асуултны ядаж 2
Соло 7,8
дүгнэлт гаргасан
4 К4 Хавсралт
1 – Асуултны ядаж 1
дүгнэлт гаргасан

5. Нэгж хичээлийн сургах, сурахуйн үйл явц, арга зүйгээс:
№1 Ээлжит хичээлийн сэдэв: Монголчуудын гарал угсаа, нэр
Арга зүй: Эвлүүлэг, БОД- ХАМТАР- ХУВААЛЦ
Сурахуйн үйл ажиллагааны төлөвлөлт
Үе Хэрэглэгдэ
шат хүүн
Багшийн дэмжлэг Суралцагчийн үйл ажиллагаа
төрүүлэх
 Сурагчид 4 багт хуваагдаж
Сэдэл
 Сурагчдыг 4 багт сууна.
А шат- 5 минут
хуваарилах  Өмнөх хичээлийн мэдлэгээ
 Өмнөх хичээлийн мэдлэгийг сэргээн санана.
сэргээн сануулах  “Алтан ураг” хамтлагийн “Хөх
төвлөрүүлэх
 “Алтан ураг” хамтлагийн тоботон” аялгууг сонсож
Анхаарал
“Хөх тоботон” аялгууг хичээлийн сэдвийг гаргана./
сонсгох / Би монгол хүн Би монгол хүн шторк сонсгон
шторк сонсгох / хичээлийн сэдэв гаргана /
 Угсаа гарлаа мэдэж болох  Сурагчид тэдгээр аргуудыг Блог /
аргуудыг танилцуулах тэмдэглэнэ. www.bagialiin
 Баг бүрт 1-р даалгаварын 1. Ургийн бичг, uhaan.blogm
ТӨМ тарааж өгөн, архелогийн n.net /
Монголчуудын гарал, сурвалжууд Видео
угсааг мэдэх шинэ 2. Угсаатны хам бичлэг,
В шат- 20 минут
мэдээлэлээр хангах шинжийн байдал
Мэдлэг бүтээх
зурагт
 Багуудаар 1-р  Баг бүр тарааж өгсөн ТӨМ үзүүлэн,
даалгаварын дүгнэлтийг дээрээ боловсруулалт хийн, газрын
гаргуулах оюун дүгнэлт гаргана. зураг, ТӨМ,
 Баг бүрт 2-р даалгаварын  Багууд 1-р даалгаварын сурах бичиг,
ТӨМ тарааж өгөн, монгол дүгнэлтээ танилцуулна. бичгийн
нэрийн үүслийн талаар  Баг бүр 2-р даалгаварын цаас, өнгийн
эрэл хайгуул хийлгүүлэх ТӨМ-тэй ажиллаж, монгол пламастр гэх
 Багуудаар 2-р нэрийн үүслийн талаар мэт
даалгаварын дүгнэлтийг мэдэж авна.
гаргуулах  Багууд 2-р даалгаварын
дүгнэлтээ танилцуулна
 Баг бүр өөрсдийн
Мэдлэгээ бататгах
С шат – 18 минут
боловсруулсан мэдээллээ
 Баг бүрийн нэгдсэн том цасан дээр нэгтгэж,
дүгнэлтийг гаргуулах тодорсон илтгэгч нь
 Илтгэгч тодруулна. илтгэнэ.
 Баг бүрт 1 ургийн бичиг  Баг бүр ургийн бичгийг
өгнө. тайлж уншин, ургийн бичиг
бүтээнэ.
 “ Хүннүчүүд Монголчуудын өвөг дээдэс болох нь” сэдэвт 100- 150 үгтэй
Даалгавар – 2
эссэ бичээрэй!
 Дараах түлхүүр үгнүүдэд тайлбар хийгээрэй!
Гэрийн
минут
Удам гарал
Өвөг дээдэс
Монгол нэр
 Өөрсдийн ургийн бичгээ хийгээрэй!

6. №2 Ээлжит хичээлийн сэдэв: Түрэг угсааны үеийн Монголчууд
Арга зүй: МММ, БОД- ХАМТАР- ХУВААЛЦ, илтгэгч тодруулах
Сурахуйн үйл ажиллагааны төлөвлөлт
Үе Хэрэглэгдэ
шат хүүн
Багшийн дэмжлэг Суралцагчийн үйл ажиллагаа
төрүүлэх
Сэдэл
 Сурагчдыг 4 багт  Сурагчид 4 багт хуваагдаж
А шат- 5 минут
хуваарилах сууна.
 Өмнөх хичээлийн мэдлэгийг  Өмнөх хичээлийн мэдлэгээ
сэргээн сануулах сэргээн санана.
төвлөрүүлэх
 Таrhan турк дуу сонсгох /  Таrhan турк дуу сонсож,
Анхаарал
Турк улсын далбаа үзүүлэх / хичээлийн сэдвийг гаргана.
 Алжаал тайлах дасгал:  АТД хийнэ. / Багшийн хэлсэн
Оньсого таалгах оньсогыг таана. /
Блог /
www.bagialiin
 Өмнөх үзсэн хичээлтэй  Өмнөх үзсэн хичээлтэй uhaan.blogm
холбоотой Эртний Түрэг холбоотой Эртний Түрэг n.net /
улсын тухай асуулт улсын тухай асуултанд Видео
асууна. хариулна. бичлэг,
В шат- 20 минут
Мэдлэг бүтээх
 Түрэгийн ноѐрхлын үеийн  Түрэгийн ноѐрхлын үеийн зурагт
Монголчуудын бүрдэлийн Монголчуудын бүрдэлийн үзүүлэн,
тухай багуудад ТӨМ тухай ТӨМ- ийг ашиглан, газрын
тарааж өгөн, даалгаварыг багууд даалгавараа зураг, ТӨМ,
танилцуулах гүйцэтгэнэ. сурах бичиг,
 Илтгэгч тодруулах  Илтгэгч илтгэх бичгийн
 Эргүнэ-гүнгийн Монгол,  Эргүнэ-гүнгийн Монгол, цаас, өнгийн
Татарын ханлиг,Шивэй Татарын ханлиг,Шивэй пламастр гэх
аймгуудыг газрын зурагт аймгуудыг газрын зурагт мэт
тэмдэглүүлэх тэмдэглэнэ.
 Илтгэгч илтгэх
Мэдлэгээ бататгах
С шат – 13 минут
 Баг бүр газрын зурагтайгаа
 Илтгэгч тодруулах нэгдсэн дүгнэлтээ
 Баг бүр газрын илтгүүлэх
зурагтайгаа нэгдсэн  Багууд багшийн асуултанд
дүгнэлтээ илтгэх оюун дүгнэлт хийж
 Багш асуулт асууна. хариулна.
Даалгавар – 2
Гэрийн
минут
 Түрэгжсэн Монгол, Монголжсон Түрэг 2 хоорондоо ялгаатай юу?

7. №3 Ээлжит хичээлийн сэдэв: Монгол аймгуудын бүрдэл, Ханлиг улсууд
Арга зүй: МММ, БОД- ХАМТАР- ХУВААЛЦ, илтгэгч тодруулах
Сурахуйн үйл ажиллагааны төлөвлөлт
Үе Хэрэглэгдэ
шат хүүн
Багшийн дэмжлэг Суралцагчийн үйл ажиллагаа
 Монгол аймгуудын нэрээр
төвлөрүүлэх төрүүлэх
Сэдэл
 Монгол аймгуудын нэрээр 4 багт хуваагдаж сууна. / Хамаг
багт хуваана. Монгол, Татар, Хэрэйд,
А шат- 5 минут
 TV сэдэлжүүлэлт үзүүлнэ. Найман гэх мэт /
Монгол орны угсаатны тухай  Бичлэгийг үзэж, багшийн
өгүүлсэн уг бичлэгээс асуултанд хариулан, дүгнэлт
Анхаарал
хичээлийн сэдвийг хийж, хичээлийн сэдэв гаргаж
гаргуулна. ирнэ.
 Алжаал тайлах дасгал:  АТД хийнэ. / Багшийн
Түргэн хэллэг зааврын дагуу хийнэ. /
 Ухаалаг самбар
/Smartboard / дээр
Монголын газрын зураг Блог /
үзүүлэнэ. www.bagialiin
 Эрт цагт Монголд ямар uhaan.blogm
ямар овог аймгууд байсан n.net /
тухай асууна. Видео
 Баг бүрийн 1 сурагчийн гар бичлэг,
В шат- 20 минут
утсанд дараах  Ухаалаг самбар /Smartboard
Мэдлэг бүтээх
зурагт
мэдээлэлүүдийг газрын / дээр Монголын газрын үзүүлэн,
зурагтай хамт өгнө. зургийг сайтар ажиглана. газрын
1. Хамаг Монгол, Тайчууд,  Эрт цагт Монголд ямар зураг, гар
Жалайр ямар овог аймгууд байсан утас, ТӨМ,
2. Татар, Гурван Мэргэд, тухай ярилцаж, багшийн сурах бичиг,
Ойн аймаг асуултанд хариулна. бичгийн
3. Хэрэйд, Онгуд, Хонгирад  Энэ үед баг бүрийн нэг цаас, өнгийн
4. Найман, Олхунуд, Хорь гишүүн гар утсандаа пламастр гэх
Түмэд, Баяуд, Баргуд мэдээлэл авна. мэт
 Багш баг бүрт бичлэгтэй  Багаараа бичлэгийг үзэж,
холбоотой даалгавар өгнө. даалгаварыг гүйцэтгэнэ.
 Ханлиг улсын тухай хэлж  Ханлиг улсын тухай мэдэж
өгнө. авна.
Мэдлэгээ бататгах
С шат – 13 минут
 Баг бүрт Ханлиг улсуудын  Багууд асуултанд хариулж,
тухай асуулт өгнө. схемчлэн, газрын зурагт
 Багийн илтгэгчээр тэмдэглэн, боловсруулсан
тодорсон сурагчдаар мэдээлэлээ илгэгчээр
өөрсдийн асуултын дагуу тодорсон сурагч илтгэнэ.
Ханлиг улсуудын тухай  Бусадтайгаа шинэ
яриулна. мэдээлэлээ хуваалцана.
Даалгавар – 2
Гэрийн
минут
 Хамаг Монголын ханлигийг дасгалын газрын зурагт тэмдэглэх

8. №4 Ээлжит хичээлийн сэдэв: Монголчуудын аж амьдрал, соёл
Арга зүй: Харьцуулан жиших, БОД- ХАМТАР- ХУВААЛЦ, илтгэгч тодруулах
Сурахуйн үйл ажиллагааны төлөвлөлт
Үе Хэрэглэгдэ
шат хүүн
Багшийн дэмжлэг Суралцагчийн үйл ажиллагаа
төвлөрүүлэх төрүүлэх
Сэдэл
 Аж ахуйн төрлөөр 5 багт
А шат- 3 минут
хуваагдана. / МАА, Ан гөрөө,
 Аж ахуйн төрлөөр 5 багт Гар үйлдвэрлэл, Тариалан
хуваах түүврийн аа, Худалдаа /
 Зүйр үг хэлж хичээлийн  Зүйр үгэнд оюун дүгнэлт
Анхаарал
сэдвийг гаргуулна. хийж, хичээлийн сэдвийг
 Алжаал тайлах дасгал: гаргана.
Түргэн хэллэг  АТД хийнэ. / Багшийн
зааврын дагуу хийнэ. / Блог /
www.bagialiin
 Багийн нэртэй холбоотой uhaan.blogm
ТӨМ авч, багийн n.net /
 Багийн нэртэй холбоотой гишүүдээрээ уншина. Видео
ТӨМ тарааж өгч  1-р даалгаварын дагуу аж бичлэг,
В шат- 25 минут
Мэдлэг бүтээх
уншуулна. ахуй эрхлэж байсан зурагт
 Багийн 1-р даалгаварыг газруудыг газрын зурагт үзүүлэн,
газрын зурагтай хамт өгч, тэмдэглэж, онцлогийг нь газрын
аж ахйн онцлогийг гаргана. зураг, ТӨМ,
гаргуулах  Илтгэгч илтгэх сурах бичиг,
 Илтгэгч тодруулах  Багууд 2-р даалгаварын бичгийн
 Баг бүрт 2-р даалгавартай дагуу Нийгмийн бүтцийг цаас, өнгийн
холбоотой схем өгнө. схемчлэнэ. пламастр гэх
 Илтгэгч тодруулах  Илтгэгч илтгэх мэт
Мэдлэгээ бататгах
С шат – 10 минут
 Нэгдсэн дүгнэлтээ багш  Нэгдсэн дүгнэлтийг
өөрөө дүгнэнэ. сурагчид дэвтэрт хөтлөнө.
Даалгавар – 2
Гэрийн
минут
 VI-XII зууны Монголчуудын аж амьдралыг одоо үетэй жишин харьцуулах

9. Жишиг даалгавар
Блүүм таксониомиор боловсруулсан асуултууд:
1. “Монголын нууц товчоо” ургийн бичиг мөн үү?
2. Монголчууд гэж ямар хүмүүсийг хэлэх вэ?
3. Хүннүчүүд Монголчуудын өвөг дээдэс мөн үү?
4. Түрэг улсын үед монголчууд хаана байсан бэ?
5. Монгол хэл хаанаас гаралтай вэ?
6. Монгол нутаг Монгол угсаатны өлгий нутаг мөн үү?
7. Аливаа улсын нэр яаж үүсдэг вэ?
8. Монгол гэсэн нэр хэдийнээс түүхэн тэмдэглэдэх болсон бэ?
9. Монгол нэрийн тухай ямар үзэл, таамаглалууд байдаг вэ?
10. Монгол улсад Монгол нэртэй газар, уул, ус байдаг уу?
Блүүм таксониомиор боловсруулсан асуултуудын хариунууд:
1. “Монголын нууц товчоо” нь нэг талаар түүхэн сурвалж боловч нөгөө талаар Бөртэ
чоноос Чингис хаан, Өгөдэй хаан зэрэг Монголын алтан ургийн хаадын ургийн бичиг
гэж үзэж болх юм.
2. Монголчуудыг шар арьстай, шулуун хар үстэй, өргөн магнайтай, товгор шанаатай,
сормослог, онигор хонин бор нүдтэй, навтгар хамартай, өргөн нүүртэй, занхгар
толгойтой, цээж ханхар, бэлхүүс нарийн, намхавтар биетэй хүмүүс гэж тодорхойлжээ.
3. Хүннүчүүдийн угсаа гарлын талаар эрдэмтэн судлаачид Монгол, Түрэг, Славян, Хятад
гэх зэргээр үздэг боловч Монголын нэрт эрдэмтэн Г.Сүхбаатар Хүннүгийн угсаа
гарлыг хэл, зан заншил, эдийн болон оюуны соѐлын тал бүрээс нь нухацтай иж бүрэн
нягтлан судалсаны үр дүнд Хүннү нь Монголчуудын өвөг дээдэс болохыг нотолсон
байна.
4. Нирун улс мөхөхөд уугуул Монголчуудын нэг хэсэг нь Гурван голын эхэнд шахагдан
суурьшиж, нөгөө хэсэг нь Эргүнэ- гүн рүү явжээ хэмээн түүхэн сурвалжуудад дурджээ.
5. Монгол хэл нь Алтай язгуурын хэлний Дорнод- Алтай хэлэнд багтдаг. Мөн Дорнод-
Алтай хэлэнд манж хэл багтдаг байна.
6. Монгол угсаатан бол түүхэн хөгжлийн явцад бүрэдэн тогтсон биеэ даасан үндэстэн
бөгөөд Монгол нутаг бол Монгол угсаатны үүсч бүрэлдсэн өлгий нутаг юм.
7. Ер нь аливаа удам угсаа, өөр нэгнийхээ нэрийн доор нэгдэж, ямар нэгэн хугацаанд
тодорхой нутагт шинэ овог аймаг бүрэлдэн тогтох явцад ихэвчлэн өөрдөө өгсөн буюу
хөрш улс нь тэднийг нэрлэсэн нэртэй болсон байдаг.
8. Монгол хэмээх нэрийг Мугулюйтай холбон тайлбарладаг.
9. Монгол нэрийн үүслийн талаар эрдэмтэд Монгол нутагт байсан язгуур Монгол
аймгийн нэрнээс үүссэн, газар усны нэрнээс үүссэн, эртний овог, аймгийн үндэслэгч,
толгойлогчийн нэрнээс үүссэн гэх мэт, түүхэн олон талт үзүэгдэтэй холбон
тайлбарладаг юм.
10. Монгол оронд Монгол элс, Монгол уул нэртэй хэд хэдэн газар байдаг. Өвөрхангай
аймгийн Бүрд сумын төвөөс зүүн хойш 36 км-т Батхаан уулын өвөрт оршдог Их
Монгол элсний зүүн урд төгсгөл бөгөөд элсэн манхан дээр гарахад сонин дуу чимээ
гардаг байгалийн өвөрмөц тогтоц бүхий газар юм.

10. Блүүм таксониомиор боловсруулсан тестүүд:
1. “Монгол” гэдэг нэрийн аль нь илүү үндэслэлтэй вэ?
a) Газар усны нэр
b) Мэнгү шивэй аймгийн нэр
c) Мон овгийн нэр
d) Хүннү гэдэг үгнээс үүсэлтэй
e) Бүгд зөв
2. Аль нь зөв дараалалаар бичигдсэн байна вэ?
a) Аймаг→ овог→улс→ханлиг
b) Овог→аймаг→ханлиг→улс
c) Улс→аймаг→ханлиг→овог
d) Ханлиг→улс→аймаг→овог
e) Бүгд буруу
3. XI- XII зууны үеийн Монгол аймаг, ханлигуудын ханыг зөв тохируул.
1. Хамаг Монгол а. Тоорил
2. Хэрэйд б. Хабул
3. Мэргид в. Мэгүжин сүүлт
4. Найман г. Таян
5. Татар д. Тогтоа бэхи
a) 1б, 2а, 3д, 4г, 5в
b) 1а, 2б, 3в, 4г, 5д
c) 1д, 2г, 3в, 4б, 5а
d) 1в, 2д, 3г, 4а, 5б
e) 1г, 2в, 3б, 4д, 5а
4. Монголчууд балар эртний цагт бусад үндэстний адил гуравхан тоо мэддэг
байжээ. Тэр түгээмэл тоо нь нэг, хоѐр, олон гэдэг байв. Бидний үед 100 триллон
гээд цааш нь нэрлэж мэддэггүй. Энэ тоо Монголчууд юу гэж нэрлэж байсан бэ?
a) Нар сар
b) Үглэж дуусашгүй
c) Маш их дэлгэмэл
d) Огторгуйн од
e) Түг түмэн
5. Чингис хааны уг гарлыг ямар ном сударт анх мэдээлсэн байдаг вэ?
a) Алтан дэвтэр
b) Рашид Аддины тэмдэглэлд
c) Угийн бичигт
d) Монголын нууц товчоонд
e) Судрын чуулган
6. Киданы түүхэнд холбогдох ойлголтуудыг холбоно уу?

11. 1. Кидан улс байгуулагдав А. Монголчууд хидан нарын зан
заншилын ялгаа бага
2. Улсын иргэн албат боол, Б. Эрдмийн хүрээлэн их бага мөнгөн
бичиг, хүн амын ихэнх зоос зэргээр алдартай
болов.
3. Киданы соѐл хөрш хиданы В. Анги давхаргын үед ялгарал хүчтэй
зэргэлдээ орнуудад хүчтэй гарч ирсэн.
нөлөөлөв.
4. Киданыг Сүмбэ улсын Г. 924 онд Киргизүүд хүчирхэгжив.
сурвалжит ноѐд бут цохиж
тэргүүлж эхлэв.
a) 1г, 2в, 3б, 4а
b) 1а, 2б, 3в, 4г
c) 1б, 2а, 3г, 4в
d) 1в, 2 г, 3а, 4б
e) Бүгд буруу
7. Монгол гэдэг нэрийн үүслийн талаар олон санал байдаг. Ямар сурвалж болохыг
холбоорой.
1. Мынгули А. Ийм нэртэй аймаг байдаг.
2. Мон гэдэг гол Б. Хятад сурвалжид ийнхүү бичсэн байдаг.
3. Мэнгү В. Монголчууд амьдарч байсан.
4. Мана гол Г. Зарим хүн зохиосон.
a) 1а, 2б, 3в, 4г
b) 1б, 2г, 3а, 4б
c) 1г, 2в, 3б, 4а
d) 1б, 2а, 3г, 4в
e) Бүгд буруу
8. Гурван голын нутаг гэж эдгээрийн аль нь вэ?
a) Хэрлэн, Онон, Туул
b) Хэрлэн, Орхон, Завхан
c) Онон, Улз, Туул
d) Хэрлэн, Орхон, Сэлэнгэ
e) Хараа, Ерөө, Туул
9. Хабул хааны ач хэн бэ?
a) Бартанбаатар
b) Боорчи
c) Есүхэй
d) Хасар
e) Тэмүүжин
10. “ Монголын Нууц Товчоо”-ноос авсан дараах ишлэлийн цэгийн хооронд тохирох
нэрийг олж дугуйл. Тэр жирэмсэн эм Бодончарт ирж хөвүүн төрүүлэв. Түүнийг
харь овгийн хөвүүн гэж ................................... нэрийдэв.
a) Хабич
b) Жажирадай
c) Жаурьдай
d) Баардий
e) Зүчи

12. Блүүм таксониомиор боловсруулсан тестийн хариунууд:
1. C
2. B
3. A
4. C
5. A
6. A
7. B
8. A
9. E
10. D
Блүүм таксономийн оношлогоо:
Блүүм таксономиор жишиг даалгаврын 10 асуулт, 10 тестийг боловсрууллаа.
Асуулт:
30%
30
25
20% 20%
20
15
10% 10% 10%
10
5
0
Цээжлэх Ойлгох Хэрэглээ Задлан Үнэлэх Бүтээх
шинжлэх
Нийт асуултын 60 хувийг доод түвшний асуултууд харин үлдсэн 40 хувийг дээд
түвшний асуултууд эзлэж байна.

13. Тест:
30%
30
25
20% 20%
20
15
10% 10% 10%
10
5
0
Цээжлэх Ойлгох Хэрэглээ Задлан Үнэлэх Бүтээх
шинжлэх
Нийт асуултын 40 хувийг доод түвшний тестийн асуултууд харин үлдсэн 60 хувийг
дээд түвшний тестийн асуултууд эзлэж байна.
Соло таксономиор боловсруулсан асуултууд:
Баримт ишлэл материал дээр ажиллаарай!
1. Эдгээр XI- XII зууны үеийн Монгол аймгууд нь хаана оршдог вэ?
 Хамаг Монгол .................................................
 Татарууд .........................................................
 Мэргэдүүд ........................................................
 Хэрэйд ..............................................................
 Найман нар ......................................................
 Ойрад ...............................................................
 Баргууд .............................................................
 Онгуд ................................................................
 Хори Түмэд .......................................................
2. Сүмбэ ( Сяньби) нар нь 12 жилийн өнгөтөэй, амьтны нэртэй, зүг чиг заасан
байдлаар хэрэглэдэг. Одон зурхайчтай, тэд мөн 300 гаруй одыг тэмдэглэсэн
зураөг хийж байжээ. Сяньби нь одоогийн Өвөр Монголын харчины Талбулгаас
70 гаруй км зайтай оршдог. Нутгийн хүмүүс мэнгэ гэдэг. Судлаачид хожмын
Шивэй мөн Хиян- Би гэсэн үг хэмээн үзсэн байдаг.
Сүмбэ нар ямар аж ахуй эрхлэж байсан бэ?
Сүмбэ улсын хаадын нэрийг нэрлэнэ үү?

14. 3. Түүхч Г.Сүхбаатар Нирун гэдгийг нуруу ясны утга биш, зонхилох олон, түшиг
хамгаалах гэсэн утга илэрхийлнэ. Улсын эзнийг анх удаа хаан гэж нэрийдэх
болжээ. Энэтхэгийн сударт Нируны талаар жирийн иргэнээс сайдаа хүртэл
зурхайч нар юм гэж бичсэн байдаг. Нируны ихэнх Түрэг, Уйгар аймагт нэгдэн 30
000 өрх айл, 130 000 хүн Түрэгийн ноѐрхолыг эсэргүүцсэн баруун зүг нүүссэн нь
Обор буву Авар нэр зүүн Кавказад хүрчээ.
Нирун улс хаагуур оршиж байсан бэ?
Зурхайн ухаан хөгжсөн байгаа нь юуы илрэл вэ?
Авар одоогийн ямар улсын өвөг дээдэс вэ?
4. Анх 500 өрх айл нүүж ирсэн Хүн гүрний нутагт оршиж байсан хэсэгхэн аймаг.
Тэд Турфанд амьдарч байгаад сүүлхэн үед Алтайн нурууны хойд Бий голд
нутаглах болжээ. Ираны түүхч Рашид Аддины “ Судрын чуулган” номонд Түрэг
гэдэг нь нүүдэлчид гэсэн утгаар авч бичсэн байдаг.
Энэ нь Монгол нутагт оршиж байсан ямар улсын тухай байна вэ?
Түүх соѐлын дурсгалуудыг нэрлэнэ үү?
5. Уйгар нь Алтай хэлний бүлэгт багтдаг Түрэг угсаатан юм. Өөрөөр Есөн овог ч
гэдэг. Уйгар гэдэг нийлэх, наалдаах, зөвшилцөх гэсэн утгатай эртний түрэг үг
байна. Их Монгол улсад ном дэвтэр хэмээх согд үсэг, судар, эрдэнэ, шүлэг,
бадаг зэрэг энэтхэг үгс сүм, суварга, билэг, хөрөг зэрэг уйгар үгс одоо болтол
өвлөгдөн бидэнд үлджээ.
Уйгарын хот балгадын дурсгал хаана оршиж байна вэ?
Уйгар улс яагаад мөхсөн бэ?
6. Хиданчууд элчин харилцаандаа мөнгөн гэрэгэ, модон гэрэгэ, загасан гэрэгэ
хэрэглэдэг байв. Хидан гүрний гааль, давсны, архины, хил боомтын буюу
гадаад гаргах барааны гэсэн гурван хэлбэр байв. Гаалийн татвар 2 янз байв.
1. Улсад тушаах
2. Олзот гар үйлдвэрлэгчдийн хураалгах гааль
Үүнийг харъяат ноѐд авдаг. Харин архины гаалийн татварыг улсад шууд авдаг
байна.
Гэрэгэ гэж ямар үүрэгтэй вэ?
Хидан улс Монголын түүхэнд ямар үүрэг гүйцэтгэсэн бэ?
7. Аймгийн холбоо буюу Ханлиг нь нэгдсэн захиргаатай, хэв хууль дээр голчлон
тулгуурласан, шүүн таслах төрийн маягийн удирдлагатай, аймаг бүр өөрийн
онцлог, аялгуу хэл яриатай, өрх гэрүүд өмчтэй, нэгдсэн заншилтай, тэнгэр газар
шүтдэг, аймгийн цуглаан хуралдай “Эе” – тэй байжээ.
Монгол нутагт оршиж байсан аймгуудыг нэрлэнэ үү?
Аймаг хэмээх үгийн утгийг тайлбарлана уу?
8. Нөхөж гүйцээгээрэй!
Эртний улсуудын төрийн ѐс хэрхэн уламжлагдаж Их Монгол Улсын үетэй
золгосон бэ?
Хүннү→ Сяньби→ ...................... → Хамаг Монголын Ханлиг →
...........................→ Их Монгол Улс
9. VI- XII зууны үеийн монголчуудын Монголын түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг,
үлдээсэн сургамжийг бичнэ үү?
10. Өөрсдийнхөө удам угсааг сурвалжилж, угийн бичгээ хөтлөөрэй!

15. Соло таксономиор боловсруулсан тестүүд:
1. Хүннүгийн төрийн ѐс горимын талаар хэн шинэчлэл хийсэн бэ?
a) Түмэн шаньюй
b) Модун шаньюй
c) Молон хаан
d) Мулихай ван
2. Нөхөрлөгчид хэмээх давхарга 12-р зуунд буй болсон. Ямар хүмүүсийг ийнхүү нэрлэж
байсныг олж тэмдэглэ.
a) Аймгийн доторхи ноѐдын холбоо
b) Ялгаран гарсан баячуудын холбоо
c) Эрх мэдэл бүхий хүмүүсийн бие хамгаалах хэсэг
d) Газар нутгаа хамгаалах гэсэн цэргийн холбоо
3. Чингисийн дөрвөн сайдын овог угсааг нэртэй нь зөв харгалзуулсан хэсгийг ол.
1. Татаар А. Зэлмэ
2. Жалайр Б. Шихихутаг
3. Зүрчид В. Мухулай
4. Урианхай Г. Чуу Мэргэн
a) 1а, 2б, 3в, 4г
b) 1в, 2г, 3а, 4б
c) 1б, 2в, 3г, 4а
d) 1г, 2в, 3б, 4а
4. Монголын Нууц Товчоонд дараах “ Ах аа, ах аа, бие тэргүүтэй, дээл захтай “ гэсэн
үгийг хэн хэлдэг вэ?
a) Тэмүүжин
b) Хасар
c) Бодончар
d) Добу мэргэн
5. Хамаг Монголын ханлигийг анх хэн байгуулсан бэ?
a) Амбагай
b) Хабул
c) Хатула
d) Есүхэй
6. Өрх айлууд үүсэх болсон үндсэн шалтгаан нөхцөл аль нь вэ?
a) Садан төрлийн нэгдэл
b) Газар нутгийн эзэмшсэн байдал
c) Ахлагчдын санаачлага
d) Өмч хөрөнгийн өсөлт
7. Монголчуудын эд өлгийн соѐлын эрхэм дурсгалын нэг аль нь вэ?
a) Мал маллах ѐсон
b) Хэл соѐлоо хүндэтгэх
c) Эцэг эхээ хүндэтгэх ѐсон
d) Үндэсний хувцас өмсөх ѐсон
8. Монголын газар шороон дээр 400 орчим жил ноѐрхолоо тогтоосон улс аль нь вэ?
a) Сяньби
b) Кидан
c) Нирун
d) Түрэг

16. 9. ... Тэнгэрт нар сар хоѐр гэрэлтэн, гэгээ болтугай хэмээн нар сар бадаг буй за. Газарт
хоѐр хан хэрхэн байж болох? Би явж тэдгээр Монголыг авч ирье! Гэж хүн өгүүдэг вэ?
a) Тоорил хан
b) Хасар
c) Таян хан
d) Чингис хаан
10. Дарлигинчууд гэж ямар утгатай үг вэ?
a) Эргүнэ- гүнд очсон Монгол аймгуудын ерөнхий нэр
b) Гурван гол очсон Монгол аймгуудын ерөнхий нэр
c) Өвөр Монголд очсон Монгол аймгуудын ерөнхий нэр
d) Эх нутагтаа ирсэн Монгол аймгуудын ерөнхий нэр
Соло таксономиор боловсруулсан тестүүдийн хариунууд:
1. A
2. C
3. B
4. B
5. B
6. D
7. D
8. D
9. C
10. A
Соло таксономийн оношлогоо
Блүүм таксономиор жишиг даалгаврын 10 асуулт, 10 тестийг боловсрууллаа.
Асуулт:
30% 30%
30
25
20%
20
15
10% 10%
10
5
0
Бүтцийн Энгийн Нийлмэл Учир Хийсвэр
өмнөх шалтгаант
Нийт асуултын 50 хувийг доод түвшний тестийн асуултууд харин үлдсэн 50 хувийг
дээд түвшний тестийн асуултууд эзлэж байна.

17. Тест:
30% 30%
30
25
20%
20
15
10% 10%
10
5
0
Бүтцийн Энгийн Нийлмэл Учир Хийсвэр
өмнөх шалтгаант
Нийт асуултын 70 хувийг доод түвшний тестийн асуултууд харин үлдсэн 30 хувийг
дээд түвшний тестийн асуултууд эзлэж байна.