Turkish Quranic Workshop

1. [AÇIŞ]
SURESİ
FATİHA SURESİ’NE GİRİŞ
Fatiha suresi olarak adlandırılan bu yedi ayet ile ilgili, ünlü tefsircilerimizden İmam-ı
Razi 250, İbn-i Kesir 114, Elmalılı Hamdi Yazır ise 104 sayfa açıklama yapmıştır. Bu
açıklamalarda:
- Surenin nerede indiği ve bir kez mi yoksa iki kez mi indirildiği,
- Başındaki “Besmele”nin ayet olup olmadığı ve “Besmele”nin önemi,
- Kıraat [okunuş] farklılıkları,
- Okunuşunda “istiaze”nin gerekip gerekmediği,
- Namaz ile ilişkisi, olursa olmazları ve olmazsa olmazları,
- Okunmasının fazilet ve sevabı,
- Diğer isimleri,
- İsm-i A'zam’ın [Allah'ın en büyük isminin] neler olabileceği ya da neler olamayacağı
gibi konularda bin bir rivayete dayalı yorumlarda bulunmuşlardır. Sonuçta Kur'an'ı anlamak
ve anlatmak üzere yazılmış olması gereken bu eserlerde, Fatiha suresinin Kur'an ve İslâm'daki
gerçek yeri ve temel mesajı yukarıdaki konular arasında kaybolup gitmiştir. Dolayısıyla bu
eserler, insanların Kur'an'ı anlamaları açısından âdeta birer engel konumuna gelmişlerdir.
Oysa Kur'an'ı anlamak isteyen herkesin ilk Müslümanlar gibi doğrudan Kur'an'ı okuması ve
anlaması gerekir. Çünkü Kur'an’ı en iyi tefsir edenin yine Kur'an olduğu akıldan
çıkarılmaması gereken bir gerçektir.
Fatiha Suresine Verilmiş Olan İsimler
Taşıdığı özellikler dikkate alınarak sureye aşağıdaki isimler verilmiştir:
- Mushaflar ve namazdaki okuma bu sure ile başladığından, “‫الكتاب‬ ‫فاتحة‬ Fatihatü’l-
Kitap” suresi ya da kısaca “‫حة‬‫ح‬‫الفاتح‬ Fatiha” suresi. Fatihanın sözlük anlamı açış, başlayış
demektir.
- Yedi ayetli olduğundan ve hem Mekke'de hem de Medine'de indiği rivayet
edildiğinden, “‫المثانى‬ ‫سعبع‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ es-Seb'u’l-Mesani” suresi.
- Başında “‫الحمد‬ Hamd” sözcüğü bulunduğu için “Hamd” suresi.
- Namazda okunurken diğer sureler gibi bölünmediğinden, “‫الوافية‬ el-Vafiye” [Tam
olan] suresi.
- Başka surelerin yerini tuttuğu, ama diğer surelerin onun yerini tutamadığı
gerekçesiyle, “‫الكافية‬ el Kâfiye” [Yeten] suresi.
- İslâm inancının temelini oluşturan ilkelerden bahsettiğinden, “el-Esas [Temel]”
suresi.
- Şükür manası içerdiğinden, “‫شكر‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ Şükür” suresi.
-Gerek içinde istekler mevcut olduğundan ve gerekse Müslim ve Tirmizî’de geçen
“Allah şöyle buyurdu: Beni zikretmesi benden bir şey istemesine engel olan kimseye,
isteyenlere verdiğimin en iyisini veririm” rivayetine (Müslim, Salât 38; Tirmizi, Tefsir 2)
uygun düştüğünden, “‫سائال‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ es-Süâl” [İstek] suresi.
1

2. - Bir kısmı dua mahiyetinde olduğundan, “‫داعاء‬ّ‫ب‬‫ال‬ Dua” suresi.
- En sağlam hadis derlemecisi olduğu kabul edilen Buhari'nin Sahih’inde bile yer alan;
okunduğunda yılan ve akrep sokması sonucu meydana gelen zehirlenmelere şifa olduğu ve
bayılanlara okunduğunda ayılttığı yolundaki rivayetlere dayanılarak, “‫شفاء‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ Şifa” veya “‫ريقية‬ّ‫ب‬ ‫ال‬
Rukye [Muska]” suresi.
- Namazın Fatiha'sız olamayacağına ve aşağıda belirtilen Ebu Hüreyre rivayetine
dayanılarak, “‫صال ة‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ es-Salât” [Namaz] suresi.
- Kur'an'ın bütünü içinde yer alan iman, amel [kişisel işler], muamelât [toplumsal
işler], ahlâk, peygamber kıssaları, inzar/uyarma ve tebşir/müjdeleme gibi konuları öz olarak
içerdiğinden, “‫القرأن‬ ‫م‬ّ‫ب‬‫ا‬ Ümmü’l-Kur'an” [Kur'an'ın Anası] suresi.
Ne üzücüdür ki, yukarıdaki isimlere ek olarak bugün neredeyse “Ölü” suresi,
“Mezarlık” suresi, “Türbe” suresi denecek kadar Fatiha’ya yanlış işlevler yüklenmiştir.
.
Fatiha Suresini Anlamak İçin Önerdiğimiz Yol
Surenin peygamberimiz, peygamberimizin arkadaşları ve hatta
Mekke müşrikleri tarafından anlaşıldığı gibi anlaşılabilmesi için sureyi Kur'an ile
anlama yöntemine başvurulmalıdır.
Kılasik anlayışa göre bu ayetler Mekke'de, beşinci sure olarak
nazil olmuştur. Bu ayetler indiği sırada Kur'an ve İslâm adına iman edilecek Alak,
Kalem, Müzzemmil ve Müddessir olmak üzere sadece dört sure mevcuttu.
Daha evvel Rabbimizin Alak suresiyle Muhammed b.
Abdullah’ı muhatap seçtiği, onu peygamber yaptığı ve ona Rabbi adına okumasını
emrettiği; Kalem ve Müzzemmil sureleriyle onu eğittiği ve hizmete hazırladığı;
Müddessir suresiyle de ona üniformasını giydirip teçhizatını kuşandırdığı ve onu
“Kalk, hemen, rahman rahıym Allah adına ….. diye uyar ve Rabbinin en büyük
olduğunu ilân et!” diyerek göreve çağırdığı anlaşılmaktadır.
Rabbimizin bu dört surede sadece peygamberimizi muhatap
aldığı ve Peygamberimizin de kendisine verilen talimatları henüz tebliğ amacıyla
kimseye söylemediği özellikle hatırlanmalıdır.
Ancak; Alak, Kalem, Müzzemmil ve Müddessir surelerinin giriş
ayetlerinden sonraki bölümlerde müşrikler ile tartışmaların varlığı izlenmektedir. Bu
durum, söz konusu ayetlerin girişteki ilk ayetlerden daha sonra indiğini
göstermektedir. Bu da, adı geçen surelerin bir bütün halinde inmediğinin bir
göstergesidir. Maalesef ayetlerin çoğunun kronolojik sırası bilinmemektedir.
Fatiha suresi, diye adlandırılan bu yedi ayetin teknik ve semantik açıdan
bağımsız bir sure olması mümkün değildir. Fatiha sûresi olarak bilinen 7 âyet, aslında
Müddessir sûresi'nin 2. âyetinin tümleci olup bağımsız bir sûre değildir. Bu ayetlerin
bağımsız bir sûre yapılması ve Mushaf'ın başına yerleştirilmesi, adının da “Fâtiha”
[açış, giriş, önsöz] yapılması, Kur’ân'ın Peygamber tarafından derlendiği veya bu
âyetlerin vahiy olmayıp Peygamber tarafından yapılan bir bildirge olduğu ve bu
bildirgenin de Kur’ân'a önsöz olarak konduğu kanaatini doğurmaktadır.
Biz bu ayetleri Müddessir suresinin ikinci ayetine bağlamak suretiyle,
tertipten kaynaklanan kusurları gidermiş bulunuyoruz.
Peygamberimiz bu uyarı metnini (Rahman Rahıym Allah adına, ….
diye uyar), almış, Rabbi adına insanları uyarmıştır.
2

3. Genel prensip olarak bu çalışmada sadece Kur'an ayetleri ile yetinilmeye ve hangisinin
doğru hangisinin düzmece olduğu kesin olarak bilinemeyen rivayetlerden uzak durulmaya
özen gösterilmiştir. Ancak tevhit inancı bakımından herhangi bir sakınca içermeyen ya da ele
alınan konunun daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacağı düşünülen tarihî belge niteliğindeki
rivayetlerin kullanılmasından da kaçınılmamıştır. Bu temel prensibe bağlı olarak Fatiha
suresiyle ilgili aşağıdaki rivayetin aktarılmasında yarar görülmüştür:
Rivayete göre; “Kalk, hemen, Rahman Rahîym Allah adına uyar! Ve Rabbinin en
büyük olduğunu ilân et!” emrini alan peygamberimiz Safa tepesine çıkmış ve insanlara “Ya
sabahâh! Ya sabahâh!” diye seslenmiştir. Bu ifade, o günkü toplumda “Dikkat! Dikkat! Beni
dinleyin!” anlamına gelen bir çeşit anons olup savaş gibi önemli duyurular yapılacağı zaman
kullanılırdı. Peygamberimiz, bu çağrıya uyup oraya gelenlere “Ey Abdülmuttalib Oğulları! Ey
Fihr Oğulları! Ey Lüeyy Oğulları! Şu dağın arkasında size saldırmak isteyen bir süvari birliği
var desem, bana inanır mısınız?” diye sordu. Gelenlerden “Evet!” cevabı alarak kendisine
duyulan güveni teyit ettirdikten sonra topluma şu mesajı iletti:
Ey insanlar!
Yarattığı bütün canlılara nimet veren, yarattıklarına çok merhametli Allah adına
uyarıyorum:
“Tüm övgüler, âlemlerin Rabbi, yarattığı bütün canlılara nimet veren,
yarattıklarına çok merhametli olan, herkesin iyi ya da kötü yaptığı tüm edim ve
eylemlerin karşılığını göreceği âhiret gününün sahibi, yöneticisi Allah'adır; Allah
dışında kimse övgüye layık değildir.
Yalnız Sana kulluk ederiz ve yalnız Senden yardım isteriz.
Bize, üzerlerine gazap dökülmüşlerin ve şaşkınlığa saplanmışların yolunun
dışındaki, kendilerine nimet verdiklerinin yolu olan dosdoğru yolu, göster, bildir!”
Böylece peygamberimiz Rabbi adına uyarıda bulunmuş, Rabbinin en büyük olduğunu
ilân etmiş ve insanları uyararak ilk görevini tamamlamıştır. Surenin Kur'an'daki yeri ve
dinimizdeki işlevi böyle anlaşılmalıdır. Aksi halde Fatiha suresinin ne mesajı, ne de işlevi
doğru anlaşılmış olur.
5/ FATİHA [AÇIŞ] SURESİ
Rahman ve Rahîm Allah adına.
Ayetlerin meali:
1-7
“Yarattığı bütün canlılara nimet veren, yarattıklarına çok merhametli Allah
adına: “Tüm övgüler, âlemlerin Rabbi, yarattığı bütün canlılara nimet veren,
yarattıklarına çok merhametli olan, herkesin iyi ya da kötü yaptığı tüm edim ve
eylemlerin karşılığını göreceği âhiret gününün sahibi, yöneticisi Allah'adır; Allah
dışında kimse övgüye layık değildir.
Yalnız Sana kulluk ederiz ve yalnız Senden yardım isteriz. Bize, üzerlerine gazap
dökülmüşlerin ve şaşkınlığa saplanmışların yolunun dışındaki, kendilerine nimet
verdiklerinin yolu olan dosdoğru yolu göster, bildir!” diye uyar!
3

4. Ayetlerin Tahlili
1. Ayet:
Yarattığı bütün canlılara nimet veren, yarattıklarına çok merhametli Allah adına
(Uyar)
Alak suresinin 1. ayetiyle peygamberimizden Allah adına okuması istenmişti.
Müddessir suresinde de Allah adına uyarıda bulunması istenmektedir. Bu talimatla özel
hayatının bittiği, artık yapacağı çalışmaların Allah adına olacağı mesajı verilmişti. Ayrıca bu
işten maddî ve manevî çıkar sağlaması da söz konusu değildi. Geçmişteki tüm peygamberler
de aynı görev bilinciyle donatılmış, tebliğlerini ve davetlerini Allah adına yapmakla
emrolunmuşlardır. Mesela; güneşe tapan Sebe halkını bu sapkınlıktan kurtarmak isteyen
Süleyman peygamber de kraliçeye yazdığı mektubuna “Rahman Rahîm Allah adına” diye
başlamış ve isteklerini bildirirken Allah adına hareket ettiği bilinciyle davranmıştır.
(Neml;30).
2 - 4. Ayetler:
Tüm övgüler, âlemlerin Rabbi, yarattığı bütün canlılara nimet veren,
yarattıklarına çok merhametli olan, herkesin iyi ya da kötü yaptığı tüm edim ve
eylemlerin karşılığını göreceği âhiret gününün sahibi, yöneticisi Allah'adır; Allah
dışında kimse övgüye layık değildir.
Hamd
“‫مد‬‫م‬‫الحم‬ Hamd”, bir nimetin ve güzelliğin kaynağı ve sahibi olan gücü, övgü ve
yüceltme sözleriyle anmaktır. Bu anlamıyla “hamd”, verilen bir nimetten yararlanma veya
yapılan bir yardımla feraha çıkma karşılığı olmaktan çok, o nimeti verenin veya o yardımı
yapanın, yani Yaratıcı’nın sonsuz güç ve kuvvetine, yarattığı nimetlerin çokluğuna, O’nun
Rabbliğine duyulan hayranlık sebebiyle dile getirilen bir övgüdür.
Bu içeriğinden dolayı hamd şükürden farklıdır: Şükür bir nimete karşılık ve bir
eylemle yapılırken, hamd bir nimetten yararlanmadan da, sadece söz ile de yapılır. Hamd, ilk
bakışta “methetme” olarak tanımlanabilirse de her methiye [övgü] hamd değildir. Çünkü
methiyenin riyakârlık, dalkavukluk şaibesi taşımasına karşılık, hamd tam bir samimiyet
gerektirir. Dolayısıyla hamd, nimetleri, ikramları ve iyilikleri sonsuz olan Yüce Rabbimiz
dışında hiç kimseye yapılmaz.
Kur’an’da geçen tüm “Elhamdü lillah” veya “Lehül hamd” ifadeleri, haber cümlesi
olup inşa cümlesi değildir. Bunu anlamı şudur; Rabbimizin, kullardan, sürekli olarak
“elhamdülillah” deyin diye bir isteği yoktur. Rabbimizin isteği, “Tüm övgülerin sadece
Kendisi için olduğunun bilinmesi ve Kendisinden başkasına övgüler düzülmemesi”dir. Allah
dışında birilerine düzülen övgüler, taraflar; övgüyü düzen ve övgü düzülen arasında ifrata
kaçarak insanların şirk bataklığına gömülmelerine sebep olur.
İnsanlığa yapılan ilk uyarı da işte budur.
Hamd ve önemi konusunda şu ayetlere bakılabilir: En’âm 1, A’râf 43, Yunus 10, Ta
Ha 130, Kasas 70, Zümer 74.
4

5. Âlemlerin Rabbi: er-Rabb
Kur'an'daki “‫مولى‬ Mevlâ” kelimesinin eş anlamlısı olan ‫ر ب‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ Rabb, şu özellikleri taşır:
1. Rabb; emri ve kudreti altındaki varlıkların yegâne sahibi ve yöneticisi olup onlar
üzerinde kendi istek ve ilmine uygun tasarruflarda bulunandır.
2. Rabb; itaat edilerek kendisine boyun eğilecek, emirlerine uyulup yasaklarından uzak
durulacak yegâne efendidir.
3. Rabb; her şeyi düzelten, sivrilikleri tesviye eden, varlıkları hâlden hâle geçirerek
düzenleyen, arıtıp saflaştıran, yetiştirip olgunlaştıran, ıslah ve terbiye edendir.
Yukarıda söz edilen üç özellikten de kolayca anlaşılabileceği gibi, Rabb kelimesi
sadece ve sadece Yüce Allah için kullanılabilir. Fakat Arap dilinde isim tamlamasının bir
öğesi olarak insanlar için de kullanılmıştır. Meselâ; “rabbu’l-beyt [evin sahibi]” gibi.
Özetle Rabb; “terbiye edip eğiten, yarattıklarını belirli bir programa uygun olarak bir
takım hedeflere götüren, tekâmülü programlayıp yöneten” demektir.
er-Rahman, er-Rahîm
“‫رمحمن‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ Rahman” ve “‫رمحيم‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ Rahîm” isimleri Allah'ın “En Güzel İsimleri”ndendir.
[Esmâu’l-Hüsnâ]
İbranî kökenli olduğu da ileri sürülen Rahman kelimesi; rikkat [sevecenlik], karşılıksız
yardım ve iyilik, bağışlama, acıyıp esirgeme anlamlarına gelen “‫رمحمة‬ rahmet” kelimesinden
türetilmiştir. Rahman kelimesi, Arapçada sözün anlamını failin o işte tam yetkin olduğunu
vurgulamak için kullanılan “mübalâğa” kalıbında bir kelimedir ve “rahmetin en yüce
derecesine sahip varlık” anlamına gelmektedir. Bu anlamıyla Rahman, rızkları, ihtiyaçları ve
her türlü iyilikleri bağışlama hususunda, rahmetini yarattığı varlıklardan hiç esirgemeyen
demektir.
Kur'an'da insanlar için hiç kullanılmayan er-Rahman ismi, elli yedi yerde Allah için
kullanılmaktadır. Ayrıca Kur'an'daki bir sure de er-Rahman ismini taşımaktadır. Bu surede
Yüce Allah, rahmetinin bir sonucu olarak görünen, görünmeyen; bilinen bilinmeyen varlıklar
için yarattığı nimetleri saymakta, insan ve diğer sorumlu varlıkların bu nimetlerin kıymetini
bilip nankörlük etmemeleri gerektiğini tekrar tekrar vurgulamaktadır.
Rahîm kelimesi, “‫رمحمة‬ rahmet, ‫مرمحمة‬ merhamet ve ‫رمحم‬ ruhm” mastarından hem etkin
hem de edilgin anlamlı, “çok merhametli”, “merhamet olunan” anlamında bir sıfattır. Kök
anlamı acımak, merhamet etmek ve bağışlamak demektir. Rahîm'in çoğulu “‫رمحماء‬ ruhamâ”dır.
Merhamet, iyilik ve nimet anlamına da gelir. Kur'an'da, 114'ü Allah, bir tanesi de
peygamberimiz için (Tövbe 128) olmak üzere toplam 115 kez yer alır. Rahîm sıfatı Kur'an'da
genellikle “çok bağışlayıcı” anlamına gelen “‫غفور‬ Ğafûr” sıfatı ile birlikte kullanılmıştır. Bu
durum, Allah'ın ne kadar bağışlayıcı ve merhametli olduğuna bir delil teşkil eder. Bu sıfat,
Kur'an'ın dört ayetinde de “‫رامحمين‬ّ‫ب‬ ‫ال‬ ‫ارمحم‬ Erhamü'r-rahimîn [Merhametlilerin en merhametlisi]
şeklinde kullanılmıştır.
Allah'ın Rahman ve Rahîm sıfatlarının her ikisi de “‫رمحمة‬ rahmet” mastarından türemiş
olmasına rağmen, aralarında anlam farklılıkları vardır.
Rahman sıfatı ezel ile, Rahîm sıfatı ise daha çok ebet ile ilgilidir. Bu yüzden Allah için
“dünyanın Rahman'ı, fakat ahiretin Rahîmi'dir” denilmiştir. Çünkü Allah’ın tüm varlıkları
yaratması ve yaşatması, insanlar arasında mümin-kâfir, adil-zalim, çalışkan-tembel ayrımı
yapmadan hepsine rızklarını vermesi, inkârcıları çalışma ve gayretlerinden dolayı dünyada
mahrum bırakmaması, zulme ve kötülüklere müdahale etmeksizin insanların kendi tercihlerini
kullanmalarına fırsat vermesi hep Rahman sıfatının sonucudur.
5

6. Rahîm sıfatının sonuçları ise daha çok ahirette görülecektir. Kur'an'ın pek çok ayetinde
Allah'ın müminleri Rahîm sıfatı ile bağışlayacağı belirtilmiştir.
Fatiha suresinde verilen Allah’a ait isim ve sıfatlar, daha önceki surelerde öğretilmeye
başlanan Allah telakkisinin bir devamı niteliğindedir. Özellikle Fatiha’da verilen sistematik
ifadelerle Mekke ve Arap toplumundaki İslâm dışı Allah anlayışı ters yüz edilmiştir. Şöyle ki:
Bu ayetler indiğinde insanlık çeşitli fikir akımları, vehimler, efsaneler ve felsefî görüşler
üzerine oturmuş yanlış tanrı telakkilerine sahip idiler. İnsanların bir kısmı Aristo'nun
“Şüphesiz Allah kâinatı yarattı. Ondan sonra onu kendi haline bıraktı. Zira Allah, daha aşağı
olan bu âlemle uğraşmaktan münezzehtir. O ancak kendi zatını düşünür” şeklindeki görüşünü
benimsemişti. Başka bir kısmı da kullarına karşı öfkeli, onlara sürekli hileler hazırlayan ve
onlardan intikam almak için fırsat kollayan bir tanrıya inanıyorlar ve bu tanrının öfkesinden
kurtulabilmek için Yunan mitolojisindeki Olimpos tanrıları gibi, aracı ve şefaatçi ilâhlar
ediniyorlardı. Alt tabaka ise, Darü’n-Nedve [Halk Meclisi] üyelerinin dışında bir Rabb
tanıyamamıştı.
Sonuç olarak; insanlar ancak Kur’an ile gerçek ilâh ve Rabbi, Rahman Rahîm Allah'ı
gereği gibi tanıyabilmiştir.
Din Günü'nün Sahibi
“Mâliki Yevmi’d-Dîn” ifadesi, Alak, Kalem, Müzzemmil ve Müddessir surelerinde de
konu edilen Din Günü'nü yalanlayanlara bir uyarıdır. ‫دنين‬ّ‫ب‬‫ال‬ ‫نيوم‬ Din Günü, “Karşılık Günü”
demektir. Bu sözle “herkesin iyi ya da kötü, yaptığı tüm edim ve eylemlerin karşılığını
göreceği ahiret günü” kast edilmektedir. Kavramın asıl açılımı bizzat Rabbimiz tarafından
İnfitar suresinin 15- 19. ayetlerinde yapılmaktadır.
5. Ayet:
Yalnız Sana kulluk ederiz ve yalnız Senden yardım isteriz.
İbadet (KULLUK)
“ ‫عبادة‬ İbadet” sözcüğü, dilimize fonetik olarak Arapça orijinaliyle girmesine rağmen
kök anlamı olan “kulluk, kölelik etme” konusundaki insanın tarz ve tavrıyla ilgili asıl
anlamını büyük oranda kaybetmiş ve sadece bir takım ritüel, ayin ve davranışlar için
kullanılan bir kavram haline dönüşmüştür.
“A-be-de” kök fiilinin mastarı olan “ibadet” sözcüğü, “kulluk yapmak, kölelik etmek”
anlamına gelir. Bu anlamlar bir insanın kayıtsız şartsız teslim olmasını, itaat etmesini, boyun
eğmesini ifade eder.
“İbadet”in dinî terim olarak anlamı ise; “kulun sahibine/yaratanına karşı,
sahibi/yaratanı tarafından verilen görevleri kayıtsız şartsız kabullenip yerine getirmesi”
demektir.
Her şeyin yaratıcısı olan Allah, yarattığı kulları için belirlediği davranış ve yaşam
tarzını kullarına çeşitli şekillerde bildirmiş ve en son olarak bütün bu bildirileri Kur'an'da
toplamıştır.
Bu gerçekler ışığı altında “ibadet”, Allah tarafından bir talimatname [Kur'an] ile
kullara bildirilen görevlerin kullar tarafından kayıtsız şartsız itaat edilerek ve teslimiyet
gösterilerek [boyun eğilerek] yerine getirilmesidir.
Öyleyse “ibadet”, halk arasında yaygınlaştığı gibi sadece üç-beş ameli yapmaktan
ibaret değildir. İbadet, Allah'ın kulluk talimatnamesinde vermiş olduğu görevlerin tümünü
6

7. yapmaktır, hepsini uygulamaktır. Bu durumda kulların ilk görevleri arasında okumak,
yazmak, temiz olmak, çevredekileri uyarmak, yetimleri himaye etmek, yetimlerin mallarını
yememek, daima helal kazanıp-yemek, marufu emredip münkerden nehyetmek [toplumda
aktif olup iyi ve güzeli emretmek, kötülüklere de engel olmak], doğru, dürüst ve güvenilir
olmak, ölçü ve tartıda hile yapmamak, rüşvet almamak-vermemek, zina ve fuhuştan uzak
durmak gibi görevler sayılabilir.
Hâl böyleyken, Allah'ın vermiş olduğu görevlerin yüzlercesini arka plâna atıp halk
arasında sloganlaşan şekliyle “İslâm'ın şartı beştir” gibi kabullere sarılmak doğru bir İslâm
algısı değildir. Çünkü kulluk talimatnamesi olan Kur'an'daki her emir ve yasak, her öğüt ve
öneri birinci derecede önemli ve birbirleriyle eş değerde olan görevlerdir. İslâm dininde
sloganlaşmış herhangi bir şart ve kabul olmayıp İslâm'ın tek şartı Allah'a teslim olmaktır.
Allah’a teslim olmak ise, O’nun gönderdiği kulluk talimatnamesindeki görevlerin tümünü,
emirlerini, yasaklarını, önerilerini aynen kabul edip uygulamaktır.
İbadet [kulluk] etmenin amacı sosyal bir varlık olan insanı olgunlaştırmak; böylece
bilgilendirilmiş, eğitilmiş, olgunlaşmış ve aşırılıklarından arındırılmış insanlarla toplumda
huzur ve barışı temin etmektir. İnsan denen varlık, “zalim, cahil, nankör, zayıf, cimri, aciz,
hırslı, huysuz, şehvet ve mal düşkünü, egoist, tembel, vahşî, sadist” gibi fıtri özelliklere sahip
olarak yaratılmıştır (İbrahim 34, Hud 9, 10, İsra 67, 100, Nahl 4, Rum 54, Fussılet 49, Mearic
19, Adiyat 6, Âl-i Imran 14). Bu fıtri özellikleri onun başkalarının hak ve hukukuna tecavüz
etmesine, toplumda zulmün, fesadın, kavganın oluşmasına, dolayısıyla da barışın bozulmasına
neden olmaktadır. Yüce Allah insanın bu olumsuz özelliklerini ortadan kaldırıp onun “âlim,
adil, vefakâr, güçlü, cömert, erdemli, iffetli, paylaşımcı, barışsever” birisi olmasını sağlamak
ve onu kendisine, ailesine ve toplumuna yararlı bir birey haline getirmek için ona
ibadet/kulluk görevi vermiştir. Bu görevlerin Allah'a herhangi bir yarar veya zararı yoktur.
O’nun insanların yapacağı bu kulluğa ihtiyacı da yoktur. Verilmiş bu görevler insanların
kendi iyiliklerine ve mutluluklarına yöneliktir.
İbadet/kulluk görevinin özü bu olmasına rağmen uygulamada çok sapmalar olmuş,
Yüce Allah da ibadetin özü hakkındaki bu sapmaları Kur'an'da belirterek insanların dikkatini
çekmiştir. İbadet hakkındaki sapmalar meleklerin, peygamberlerin, cinlerin, evliyaların veya
Allah’tan başka herhangi bir varlığın sahte ilâhlar edinilip Allah'a ortak koşulması şeklinde
ortaya çıktığı gibi, hevâ, para, kadın, makam, mevki, ideoloji gibi tağutların farkında olarak
ya da olmayarak yedek ilâh edinilmesi şeklinde de ortaya çıkmıştır. Geçmişte böyle olduğu
gibi, bugün de böyledir.
Şu bir gerçek ki, bireysel ve toplumsal hayatın sağlıklı sürdürülmesi için ortada belirli
kurallar ve prensipler olmalıdır. Aksi halde kargaşa meydana gelir. Bu kurallar ve prensipler
insanlar tarafından konulacak olursa, insanın yukarıda bahsedilen negatif özellikleri ve
zaafları nedeniyle kusursuz bir ana kural, mükemmel bir sistem konulamaz. Bu da topluma
sağlam, kusursuz bir yaşama rejimi oturtulamayacağı anlamına gelir. İnsan denen varlık
yetkisini daima kendi çıkarı doğrultusunda kullanarak başkalarını ezme, zulmetme, sömürme
gibi toplumsal barışı bozacak eylemlerde bulunur. Ama Allah, ezelden ebede her şeyi en iyi
bilen ve en iyi gören olduğuna göre, kulları arasında hiçbir ayırım ve kayırma yapmayacağına
göre, kullarından herhangi bir çıkarı olmayacağına göre, her türlü noksanlıktan münezzeh
olduğuna göre, O’nun koyacağı kurallar ve prensipler hem mükemmel hem de evrensel olur.
Onun içindir ki, kullarının yapacağı görevleri/ibadetleri bizzat kendisi belirlemiş ve
peygamberleri aracılığı ile insanlara bildirmiştir.
İnsanların belirli kişilere, güçlere, ideolojilere, otoritelere gösterdikleri mutlak itaat ve
teslimiyet bu kapsamdadır. Müminûn suresinin 45-47. ayetlerinde anlatılan Firavun ile İsrail
oğulları arasındaki ilişki de bu anlamı teyit eder niteliktedir.
7

8. Kısacası ibadet, kulun sahibine/yaratanına itaat etmesi, sahibi/yaratanı tarafından
verilen görevleri kayıtsız şartsız kabul edip yerine getirmesi demektir. Allah Kur’an adındaki
talimatnameyle kullarına bir takım görevler bildirmiş ve bu görevlerin kayıtsız şartsız bir itaat
ve teslimiyet içinde yerine getirilmesini istemiştir. Seçtiği peygamber, bir usta, bir öğretmen
gibi verilen görevleri önce kendisi uygulamış, sonra diğer insanlara öğreterek nasıl
uygulanacağını bizzat göstermiştir.
İbadetin sadece Allah'a yapılması gerektiği Kur'an'da tekrar tekrar vurgulanmış,
peygamber bile olsa Allah'tan başkasına yapılacak ibadetin şirk olacağı belirtilmiştir.
Şirk
“‫شكرك‬ّ‫ر‬ ‫ال‬ Şirk”, sözlükte mülk ve saltanatta ortaklık demektir. Dinî açıdan ise Allah'ın
yetki ve imtiyazlarından, zatî ve sübutî sıfatlarından, en güzel isim ve sıfatları arasında yer
alan sıfat ve tasarruflarından birinin ya da bir kaçının Allah'tan başka somut ya da soyut
herhangi bir varlığa yakıştırılması, verilmesi ya da uyarlanmasıdır. Bu sıfatlarla ilgili detay
İhlas suresinin tahlilinde verilecektir.
Bu inanç ve eylemde bulunana “‫مشكرك‬ müşrik” denir. Müşrik sadece tanrı ikidir, üçtür
diyen değildir. Allah'a inanıp da bu inançla birlikte yedek ve yardımcı bir takım ilâhlar kabul
edenler de müşriktir.
Tevhit
“‫تحوحيد‬ّ‫ر‬‫ال‬ Tevhid”in sözlük anlamı “birlemek”tir. Dinî anlamı ise “Kelime-i Tevhit”te
ifade edildiği şekliyle önce tüm ilâhları reddetmek, sonra da ilâh olarak sadece Allah'ı kabul
etmektir. Pek tabiî ki bu kabul yalnızca sözde kalmamalı, tüm düşünce ve eylemlerde de
kendini göstermelidir.
Kelime-i Tevhit'in söz dizimine dikkat edildiğinde önce tüm ilâhların reddedildiği
görülür. Tüm ilahları reddedebilmek için insanın önce sahte ilâhları veya ilâh yerine
konulanları iyi tanıması gerekir. Onları iyi tanıyıp reddettikten sonra, sıra gerçek ve tek olan
ilahı kabul etmeye gelir. Tek ve gerçek ilah Allah’tır, O’ndan başka ilah/tanrı yoktur. Allah'ın
tek ilâh olarak kabul edilmesi, O’nu gereği gibi tanımadan, sadece “kabul ettim” demekle
mümkün olmaz. Allah'ı gereği gibi tanıyabilmek ise Kur’an ile mümkündür. Allah’ın zatî ve
sübutî sıfatlarının ve güzel isimlerinin Kur'an'dan öğrenilmesi ve bunlara inanılması gerekir.
Aksi takdirde; ne sahte ilâhlar tanınmazsa reddedilmeleri mümkün olur, ne de Allah
gereği gibi tanınmazsa tevhit/tek ilah inancı kalplere yerleşebilir.
Tevhit kelimesi Kur'an'da doğrudan kullanılan bir kavram değildir. Buna karşılık “Bir
ve tek olan Allah’a iman” şeklinde özetlenebilecek olan tevhit inancı pek çok ayette tekrar
tekrar dile getirilir. Özellikle Mekke'de inen sureler, tevhit inancını inşa etmeye yönelik bu
içerikteki ayetlerle doludur. Çeşitli meseller ve aklî önermelerle insanı ikna etmeye
yoğunlaşan bu ayetler, tevhit inancını Allah'ın zatı, sıfatları, evren ve insanla olan ilişkileri
bağlamında ele alır ve tevhit nitelikli olmayan her türlü inanç ve davranışın boşa çıkacağını
çeşitli boyutlarıyla ortaya koyar.
6 ve 7. Ayetler:
Bize, üzerlerine gazap dökülmüşlerin ve şaşkınlığa saplanmışların yolunun
dışındaki, kendilerine nimet verdiklerinin yolu olan dosdoğru yolu göster, bildir!”
8

9. Hidayet
Hidayet sözcüğünün tüm anlamlarının burada sıralanabilmesi mümkün değildir. Özet
olarak hidayetin iyiye, güzele önderlik etmek, hak ve batılı ayırt etmeye yarayan bilgi ve
belgeler vermek, yol göstermek, peygamber yollamak ve kitap indirmek gibi anlamlar taşıdığı
söylenebilir. Hemen belirtmek gerekir ki, kötülüğe yol göstermek hidayet anlamına gelmez.
Hidayet Allah'a aittir. Peygamberler de dâhil, hiçbir insanın hidayet etme gücü ve
yetkisi yoktur. Kur'an'da bunun böyle olduğunu bildiren tam 304 adet ayet vardır.
Sırat-ı Müstakim
Bu tamlama Kur'an ayetleri ışığında değerlendirilirse; anlamının “Allah'ın yolu”, “Hak
yol”, “Allah'ın kitabı”, “İslâm dini”, “İslâm milleti” olduğu görülür. “Dosdoğru Yol”un en
güzel tanımı da bu surede yapılmıştır: “Üzerlerine gazap dökülmüşlerin ve şaşkınlığa
saplanmışların yolunun dışındaki, kendilerine nimet verdiklerinin yolu olan dosdoğru giden
yol”
Sırat-ı Müstakım ile ilgili şu ayetlere bakılabilir: Âl-i Imran 51, En'am 126, 153, Hıcr
41, Nahl 76, Meryem 36, Ya Sin 61 ve Zuhruf 64.
Ayette konu edilen “kendilerine nimet verilmiş olanlar” ileride Nisa/69’da açıklanmış
bulunmaktadır.
Nisa/69:
69
Kim de Allah'a ve Elçi'ye itaat ederse artık onlar, Allah'ın, peygamberlerden, dosdoğru
kimselerden, şehitlerden ve sâlihlerden kendilerine nimet verdiği kişilerle beraberdir. Ve bunlar
arkadaş olarak ne güzeldir! 70
Bu, Allah'tan bir armağandır. En iyi bilen olarak Allah yeter.
Meryem/58
41
Kitap'ta İbrâhîm'i de an/hatırlat. Şüphesiz ki o, özü-sözü doğru biri idi, peygamberdi.
42-45
Bir zaman o, babasına: “Babacığım! İşitmeyen, görmeyen ve sana hiçbir yararı olmayan
şeylere niçin kulluk ediyorsun? Babacığım! Şüphesiz sana gelmeyen bir bilgi bana geldi. O hâlde
bana uy da, sana dosdoğru bir yolu göstereyim. Babacığım! Şeytana kulluk etme. Şüphesiz şeytan
Rahmân'a [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'a] âsi oldu. Babacığım!
Şüphesiz ben, sana Rahmân'dan [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'tan]
bir azap dokunur da şeytan için bir yol gösteren, koruyan, yardım eden bir yakın olursun diye
korkuyorum” demişti.
46
Babası: “Ey İbrâhîm! Sen benim ilâhlarımdan yüz mü çeviriyorsun? Eğer vazgeçmezsen,
andolsun seni taşlayarak öldürürüm. Haydi, uzun bir müddet bana uzak ol/defol!” dedi.
47,48
İbrâhîm: “Selâm sana olsun, senin için Rabbimden bağışlanma dileyeceğim. Şüphesiz O,
bana çok armağan verendir. Ve ben, sizden ve Allah'ın astlarından kulluk ettiğiniz şeylerden çekilip
ayrılıyorum. Ve Rabbime dua edeceğim. Rabbime yalvarışımda mutsuz olmayacağımı umuyorum”
dedi.
49
Sonra İbrâhîm, toplumundan ve onların Allah'ın astlarından kulluk ettikleri şeylerden
uzaklaşınca, Biz o'na İshâk'ı ve Ya‘kûb'u ihsan ettik. Hepsini de peygamber yaptık.
50
Ve Biz onlara rahmetimizden armağanlarda bulunduk. Ve onlar için yüce bir doğruluk dili
yaptık.
51
Ve Kitap'ta Mûsâ'yı da an/hatırlat. Şüphesiz o arıtılarak saflaştırılmış idi. Ve bir elçi, bir
peygamber idi.
52
Biz o'na en uğurlu Tûr'un yan tarafından seslendik ve o'nu özel bir konuşmada bulunmak
üzere yaklaştırdık. 53
Ve rahmetimizden o'na, kardeşi Hârûn'u bir peygamber olarak ihsan eyledik.
54
Ve Kitap'ta İsmâîl'i an/hatırlat. Şüphesiz o, vaadine sadık idi, bir elçiydi, bir peygamberdi.
55
Ve o ailesine/çevresine salâtı [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olmayı; toplumu
aydınlatmayı] ve zekâtı/vergiyi emrederdi. Ve o Rabbinin katında hoşnutluğa ermişti.
9

10. 56
Ve Kitap'ta İdris'i an/hatırlat. Şüphesiz O, özü-sözü doğru biriydi, bir peygamberdi. 57
Ve Biz
O'nu yüce bir mekâna yükselttik.
58
İşte bunlar, Âdem'in soyundan, Nûh ile beraber taşıdıklarımızdan, İbrâhîm ve İsrâîl'in
soyundan, kılavuzluk ettiğimiz ve seçtiğimiz peygamberlerden Allah'ın kendilerine nimetler verdiği
kimselerdir. Onlar kendilerine Rahmân'ın [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden
Allah'ın] âyetleri okunduğu zaman ağlayarak ve boyun eğip teslimiyet göstererek yere kapanırlardı.
Allah’ın gazabına uğrayan kesimleri de şu ayetlerden tespit edebiliriz:
Nisa; 93:
93
Ve kim bir mü’mini kasten [bile bile, isteyerek] öldürürse, işte onun cezası, içinde sürekli
kalmak üzere cehennemdir. Ve Allah, ona gazap etmiş, onu dışlamış, rahmetinden mahrum bırakmış
ve onun için çok büyük bir azap hazırlamıştır.
Fetih; 6:
8,9,5,6
Şüphesiz Biz, Allah'a ve Elçisi'ne iman etmeniz, O'na yardım etmeniz, O'na saygı
göstermeniz ve her zaman O'nu her türlü noksanlıktan arındırmanız için;
mü’min erkekler ve mü’min kadınları, içinde sürekli kalanlar olarak, altlarından ırmaklar akan
cennetlere girdirmesi ve onların kötülüklerini örtmesi için –işte bu, Allah katında büyük bir
kurtuluştur–;
ve Allah hakkında kötü zanda bulunan o münâfık erkekler ve münâfık kadınları, Allah'a ortak
koşan erkekleri ve ortak koşan kadınları azaplandırması için –kötülük onların üzerine olmuştur. Allah
onlara gazap etmiş, onları dışlamış; rahmetinden mahrum bırakmış ve kendileri için cehennemi
hazırlamıştır. Orası ne kötü bir yerdir!–; seni, şâhit, müjdeleyici ve uyarıcı olmak üzere elçi yaptık.
Mücadele; 14:
14
Allah'ın kendilerine gazap ettiği bir topluluğu yardımcı, koruyucu; yönetici yapanları
görmedin mi/hiç düşünmedin mi? Onlar ne sizdendirler, ne de onlardan. Ve onlar bilerek yalan yere
yemin ediyorlar.
Mümtehıne; 13:
13
Ey iman etmiş kimseler! Allah'ın gazap ettiği toplumu velîleştirmeyin [yönetici, gözetici
yapmayın]. Kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerin mezarlık halkından ümit
kestiği gibi, kesinlikle onlar, âhiretten ümit kesmişlerdir.
Bakara; 61:
61
Ve hani bir zamanlar siz, “Ey Mûsâ! Biz, tek yemeğe asla dayanamayız, artık bizim için
Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarmısağından,
mercimeğinden ve soğanından çıkarsın” demiştiniz. Mûsâ da size, “O, üstün olanı daha aşağı olanla
değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/ Mısır'a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır”
demişti. Ve üzerlerine aşağılık ve meskenet damgalandı ve sonunda Allah'tan bir gazaba uğradılar.
İşte bu, küfretmiş; Allah'ın âyetlerini bilerek reddetmiş olmaları ve peygamberleri haksız yere
öldürmüş olmaları nedeniyledir. İşte bu, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri nedeniyledir.
10

11. A’raf; 71:
71
Hûd dedi ki: “Artık size Rabbinizden bir azap ve bir hışım inmiştir. Haklarında Allah'ın
hiçbir delil indirmediği, sadece sizin ve atalarınızın taktığı isimler hakkında mı benimle
tartışıyorsunuz? Bekleyin öyleyse, şüphesiz ben de sizinle birlikte bekleyenlerdenim!”
A’raf; 152:
152
Şüphesiz o altına tapanlara Rablerinden bir gazap, dünya hayatında bir “aşağılık” erişecektir.
İşte Biz, uydurmacıları böyle cezalandırırız da.
Nahl; 106:
106
Her kim imanından sonra küfreder; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeder, –kalbi
iman ile yatışmış hâlde iken, baskıyla zorlanan hariç olmak üzere– ve de küfre; inanmamaya
göğsünü açarsa, artık kendilerinin üzerine Allah'tan bir gazap vardır. Bunlar için büyük bir azap da
vardır.
Şura; 16:
16
Ve kendisine karşılık verildikten sonra Allah hakkında tartışanlar; onların kanıtları Rableri
katında iptal edilmiştir. Ve onların üzerinde bir gazap vardır, çetin azap da onlar içindir.
Fatiha Suresindeki Edebî Sanatlar
Surede birçok edebî sanat mevcuttur. Ebu Hayan, el-Bahrü’l-Muhit adlı eserinde
Fatiha’da on edebî sanatın mükemmelen uygulandığını ifade etmektedir. Bu sanatlar; “Beraat-
i İstihlâl [Güzel Başlangıç]”, “İstiğrak Lâmı”, “Hitap Şeklini Zenginleştirme”, “Lâm-ı
Tahsis”, “Hazf”, “Kasr”, “Leff-ü Neşr”, “İltifat”, “Seci” ve “Var Olan Bir Şeyi Yokmuş Gibi
Kabul Ederek Devamını İstemek” sanatlarıdır.
Bu sanatlardan üç tanesi surenin anlaşılması bakımından çok önemli ve dikkat
çekicidir:
1. Hitap Şeklini Zenginleştirme: Bu sanatta haber cümlesi, cümledeki sözcük
anlamından çıkıp dilek kipli cümle halini alır. Surede “Elhamdü lillâhi Rabbi’l-Alemin”
cümlesi ile inkârcı muhataplara sanki inkâr etmiyorlarmış gibi hitap edilerek inkâr
etmeyenlerden olmaları temenni edilmiştir.
2. İltifat: Bu söz sanatı, gaipten muhataba [üçüncü şahıstan ikinci şahısa], muhataptan
gaibe [ikinci şahıstan üçüncü şahısa], gaipten mütekellime [üçüncü şahıstan birinci şahısa] ve
mütekellimden muhataba [birinci şahıstan ikinci şahısa] geçiş suretiyle yapılır. Surede haber
cümlesi “Hamd, âlemlerin Rabbi, Rahman, Rahîm, Din Günü'nün sahibi Allah'adır” diye
gaibe [üçüncü şahısa] yönelik başlamışken buradan sonra söz akışı “Yalnız sana ibadet ederiz
ve yalnız senden yardım isteriz” diye muhataba [ikinci şahısa] yönelmektedir. Bu tarz bir
anlatım Türkçe'de anlam bozukluğu kabul edilmesine karşılık Arapça'da edebî bir ifade
şeklidir.
3. Kasr: Özgeleştirmek demektir. Suredeki “İyyake na'budü ve iyyake nestaîn”
cümlesinde, tümleç ve fiil arasında takdim tehir [öne almak, arkaya atmak] suretiyle
özgeleştirme sanatı yapılmıştır. Bu sanatın uygulanış nedeni, anlatılanın daha kolay kabul
edilmesini sağlamak, dinleyenin tepkisini azaltmak, dinleme gücünü tazelemek, sözün daha
zevkle dinlenmesini sağlamaktır.
11

12. Bu edebî sanatlar gözden kaçırıldığında surenin gereği gibi anlaşılması zorlaşır. Sureyi
daha iyi anlama ihtiyacıyla Ebu Hüreyre’den şöyle bir rivayet nakledilmektedir:
“Yüce Allah buyurdu ki: Namaz [Fatiha] suresini benimle kul arasında ikiye ayırdım.
Yarısı benim için, yarısı kul içindir. Kulumun dilediği kendisine verilecektir. Kul 'Elhamdü
lillâhi Rabbi’l-âlemin' dediği zaman Allah 'Kulum bana hamd etti' der. Kul 'Er-
Rahmanirrahîm' dediği zaman Allah 'Kulum benim şerefimi andı' der. Kul 'Maliki yevmi’d-
din' dediği zaman Allah 'Kulum işimi bana havale etti' der. Kul 'İyyake na'budü ve iyyake
nestaîn' dediği zaman Allah 'Bu, benimle kulum arasında bir sırdır, kulumun istediği
kendisine verilecektir' der. Kul 'İhdina’s-sırata’l-müstakim' dediği zaman Allah 'Kulumun
dilediği verilecektir' der.” (Ebu Davud, Salât 132; Tirmizi, Tefsir: Nesai. İftitah 23; İbn-i
Mace, Edep 52)
Bu rivayetle surenin daha iyi anlaşılacağı kanaatine varılsa bile, bizzat rivayetin
kendisi problemlidir. Her şeyden önce, doğrudan Allah’a isnat edilen böyle bir açıklamanın
nerede olduğunun ciddiyetle araştırılması ve incelenmesi gerekir. Ayrıca Ebu Hüreyre'nin
Fatiha suresinin inişinden yirmi bir yıl sonra ortaya çıkmış bir sahabe olduğu da en az bunun
kadar önemli bir ayrıntıdır.
Geleneksel yaklaşım, sureyi bu rivayet doğrultusunda anlamak ve Türkçe kurallara
göre anlam bozukluğu sayılan söz akışını göz ardı etmek yönündedir. Oysa içindeki sanatsal
anlatımlar dikkate alınarak okunduğunda surede şu anlamlar ortaya çıkmaktadır:
“Ey insanlar! Rahman Rahîm Allah adına uyarı yapıyorum.
Tüm hamdler/övgüler, âlemlerin Rabbi, Rahman, Rahîm, Din Günü'nün sahibi olan
Allah'a mahsustur. Sakın O'ndan başkasına hamd etmeyiniz! O'ndan başkasını övmeyiniz!
İbadet yalnızca O'na yapılır ve yardım sadece O'ndan istenir. Sakın O'ndan başkasına
ibadet etmeyiniz, kul-köle olmayınız!
O bizi üzerlerine gazap dökülmüşlerin ve şaşkınlığa saplanmışların yolunun dışındaki,
kendilerine nimet sunduklarının yolu olan dosdoğru giden yola iletsin! Çünkü hidayet eden
sadece O'dur.”
Mesaj bu şekliyle verilseydi, fazlaca tepki doğurabilirdi. Edebî sanatlar marifetiyle
mesaj yumuşak bir tarzda iletildi.
Böylece peygamberimiz Fatiha suresi diye adlandırılan yedi ayet ile yapılan ilk uyarıyı
insanlığa tebliğ ederek toplum karşısında ilk görevini yerine getirmiş oldu. Fatiha suresiyle
verilen mesajın toplumda yol açtığı sonuçlar altıncı sure olan Tebbet suresinde tahlil
edilecektir.
Bu uyarı metninde dikkat edilmesi gereken bir husus da Kur'an'ın icazıdır [kısa ve öz
anlatımıdır]. Bu kısa uyarı metni, imanıyla, ameliyle ve kıssasıyla tüm Kur'an'ı temsil eder
mahiyettedir.
Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır.
12