1. Transmission Control Panel/İnternet Protocol
Ötürücü İdarəetmə Paneli

2. Protokol əlaqə zamanı bu əlaqəni saxlayan
nöqtələr arasında olan gedib-gələn
mesajlaşmanı düzləndirən qaydalardır. Bu
protokollar bir-biri ilə əlaqədə olan aparat
və ya proqramlar arasında olur. Əlaqənin
reallaşması üçün hər elementin bu
protokolu qəbul etməsi və tətbiq etməsi
lazımdır.

3. TCP/İP də bu formada əmələ gələn və yüzdən çox
protokolların birgə əmələ gətirdiyi protokollar
toplusudur. Bunlardan ən əhəmiyyətliləri TCP
(Transmission Control Panel) və İP (İnternet
Protokol) olduğu üçün bu adı almışdır.

4. 1972-ci ildə B.Kan müasir İnternetin nəzəri əsasını təşkil
edən açıq şəbəkə texnologiyası ideyasını irəli sürdü. Bu
ideyanı reallaşdırmaq məqsədilə yeni protokolun
hazırlanması işinə başlandı və İnternetin atası sayılan B.
Stefin rəhbərliyi altında TCP/IP protokolu yaradıldı. Bu
protokolun yaradılması Internet arxitekturalı lokal
şəbəkəsinin yaradılmasını və ARPANet şəbəkəsi ilə
müxtəlif arxitekturalı bir sıra məs. PRNET, SATNET
şəbəkələrinin birləşdirilməsini mümkün etdi. 1972-ci ildə
isə İnternetin ilk xidmət növü elektron poçt (e-mail)
fəaliyyətə başladı.

5. İnternetin işləmə prinsipi
Tutaq ki, siz kimə isə poçt vasitəsi ilə jurnal göndərmək istəyirsiniz.
Jurnalı bandrol halında göndərmək üçün pul xərcləmək lazımdır.
Jurnalı vərəqlərə bölüb məktub halında göndərmək daha ucuz başa
gəlir. TCP protokolu da bu üsulla işləyir. Protokol informasiyanı bir
neçə hissəyə bölür, hər bir hissəni xüsusi nömrələyir (sonradan
informasiyanı ardıcıl birləşdirmək üçün), hər bir hissəyə «işçi»
informasiya əlavə edir və onları ayrı-ayrılıqda «IP-konvertə» düzür.
Bu «konvert» şəbəkə vasitəsilə göndərilir. Göndərilən sxemdə TCP
və IP protokolları sıx birləşdiyinə görə onları TCP/IP protokolu
adlandırırlar. İnternetlə göndərilən TCP/IP paketlərinin ölçüsü 1
baytdan 1500 bayta qədər olur. Bü ölçü şəbəkənin texniki
xarakteristikalarından asılıdır.
Poçt əlaqələrində məktublar çox vaxt yollarda itirlər və ya lazımi
ünvanlara çatdırılmırlar. Bu problem İnternetdə də mövcuddür.

6. Bir kompüter şəbəkəsində istifadə olunan protokol nə olursa olsun əslində
kompüterlər fiziki adresləri ilə bir-birini tanıyır və əlaqədə olurlar. Bu fiziki adres
şəbəkə kartı və ya şəbəkəyə bağlanmağa imkan verən hər hansı bir təchizat
içində deyişdirilməsi mümkün olmayan 48 bit olan bir nömrədir. TCP/İP
protokolunda digər kompüterlərdən fərqli olaraq hər bir kompüter bir İP ünvanı
alır. Görünüşü 194.62.15.2 formasındadır. İnternetdə olan kompüterin bir İP
ünvanı vardır və bu sadəcə ona aiddir. İP ünvanları 32 bitlik ölçüdədir, amma
rahat oxunması üçün 8 bitlik 4 qrupa bölünürlər. İP adresi 2 hissədən ibarətdir.
Birincisi kompüterin bağlı olduğu xüsusi bir şəbəkənin nömrəsi, ikincisi,
kompüterin xüsusi nömrəsidir. Verilərlərin ötürülməsi zamanı bu xüsusi
nömrələrə baxılır. İP adresləri A, B, C, D, E adlandırılmış beş sinifə bölünür. A sinifi
2 ilə 126 arasında ola bilər. Uyğun olaraq B 129 ilə 191, C isə 192 ilə 223 arasında
qiymətlər ala bilərlər. Arada 127 buraxılmışdır. Bu xüsusi məqsədlər üçün istifadə
olunur. 127.0.0.1 şəklində olandan bu bizim öz kompüterimizi göstərir.

7. Bəzi protokollar haqqında
İCMP, Telnet, FTP, ARCHİE, SMTP, HTTP, PİNK

8. İCMP (İnternet Control Message Protocol)
Bu protokol verilənlər mübadiləsi zamanı gözlənilməz nəsə baş verərsə,
göndərənə xəbərdarlıq etmək funksiyasını yerinə yetirir. Aşağıdakı halları misal
göstərmək olar.
Destination unreachable : Bu mesaj qoşulmaq istədiyimiz şəbəkəyə daxil ola
bilməyən halda olur.
Echo and echoreply : Bu mesaj şəbəkəyə qoşulmağın mümkün olub-olmadığını
yoxlamaq üçündür. Kompüter echo mesajı göndərir və gələn echo reply
mesajına əsasən qoşulmanın mümkün olub-olmadığı müəyyənləşir.

9. Telnet (Telecommunication Network)
İstifadəçiyə başqa hostla əlaqə quraraq digər
hostlarla əlaqə yaratmaq imkanı verən bir
protokoldur.

10. FTP (File Tranfer Protocol)
İstifadəçiyə öz kompüterindən başqa kompüterə fayl transfer etmək üçün imkan
verən bir protokoldur.

11. ARCHİE
İstifadəçiyə qeydiyatda olan bütün FTP lərdə
müəyyən faylın adını axtarmağa imkan
verən bir alət

12. SMTP (Simple Mail Transfer Protocol)
İnternet üzərində elektron olaraq poçt göndərmə ve
qəbul etməyə imkan verən bir protokol. SMTP
internetdəki e-poçt serverləri arasında və hər hansı
kompüterlə server arasında e-poçt serverinə poçt
çatdırılmasına imkan verir.

13. HTTP (Hypertext Transfer Protocol)
İnternet üzərindən verilənlər mübadiləsinə imkan verən
əsas protokol. WWW üzərində məlumatlar istifadə
olunduğu sistemə baxmadan, HTML formatında yazılır və
hər sistem bu formatı tanıyır.

14. PİNK
Bir sistemdəki istifadəçiyə digər
bağlı kompüterlərin vəziyyəti və
mesajlaşma vaxtı baş veren
gecikmələri öyrənməyə imkan verir.
İCMP echo mesajlarını istifadə edir.