1. Сэдэв ¹7
Хүч хэрэглэсэн гэмт
явдлыг судалж
урьдчилан сэргийлэх
ажил зохион байгуулах
арга зам

2. • Хүч хэрэглэсэн гэмт явдал
• Хүч хэрэглэсэн гэмт явдлын
шалтгаан нөхцөл
• Хүч хэрэглэсэн гэмт явдлаас
урьдчилан сэргийлэх

3. Хүч хэрэглэсэн гэмт явдал
•
•
•
•
бие хүний амь нас
эрүүл мэнд
бие махбодь
бэлгийн халдашгүй байдлын эсрэг
чиглэсэн нийгмийн хор аюул ихтэй
тодорхой бүлэг хэргүүд хамаарна.

4. • Тухайлбал бусдыг санаатай алах
• бусдын бие махбодид санаатай хүнд
гэмтэл учруулах
• танхайрах
• хүчиндэх гэмт хэргүүд гэх мэт

5. • Хүч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэргийн
гаралт 1980-1990 онд харьцангуй
тогтвортой байснаа 1990 оноос хойш
жил дараалж өсөлтийн коэффициент нь
мэдэгдэхүйц нэмэгдсэн байна.
• Энэхүү өсөлтөд тухайн жилүүдэд ажил
сургуульгүй хүмүүсийн хувийн жин эрс
өссөн, согтууруулах ундаа хэрэглэгчдэд
тавих хяналт хэт суларсан зэрэг хүчин
зүйлүүд нөлөөлсөн гэж үзэх үндэстэй.

6. • Хүч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэргийн
өсөлтийн зэрэгцээ энэ төрлийн гэмт
хэргээс учрах нийгмийн хор аюулын
хэмжээ, аюултай шинж нь улам
нэмэгдэж байна
• Тухайлбал, энэ төрлийн гэмт хэргийг
бүлэглэж үйлдэх, рецидивист гэмт
хэрэгтнүүдээс үйлдэх, хүндрүүлэх
шалтгаантай үйлдэх, согтуугаар үйлдэх
явдал нэмэгдсээр байна.

7. • Хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг
үйлдэгчдийн дунд хийсэн
судалгаанаас үзэхэд хүндрүүлэх
шалтгаантай үйлдсэн хүн амины
гэмт хэрэг давамгайлж байна.
Тухайбал шунахай буюу танхайрах
сэдэлтээр бусдын амь насыг
хохироосон хэрэг олонхи нь байна.

8. • Хүч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэргийн
криминологи шинжийг судлахад энэ
төрлийн гэмт хэргийн үйлдэгдэж
буй:
• орон байр,
• цаг хугацаа,
• арга зэрэг нь чухал ач
холбогдолтой

9. • Хүн амины хэрэг, хүч хэрэглэсэн
хүнд гэмт хэргүүдийн ихэнх нь хот,
суурин газруудад үйлдэгдэж байна.
Энэ нь манай хүн амын нягтрал
хот, суурин газарт их байгаатай
холбоотой

10. • Нөгөө талаар хот, суурин газарт
янз бүрийн гэмт бүлэглэлүүд үйл
ажиллагаагаа явуулах, тэд гэмт
хэрэг үйлдсэн ч баригдахгүй байх
магадлал ихтэй гэж өөрсдөө
тооцдогтой холбоотой.

11. • Хүч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэргүүд
иргэдийн
• орон байр,
• гудамж талбай,
• бусад олон нийтийн газруудад
ихэвчлэн үйлдэгдэж байна.
Ялангуяа иргэдийн орон байр,
оршин суугаа газруудад үйлдэгдэх
нь илуу олон байдаг.

12. • Өөрөөр хэлбэл сүүлийн жилүүдэд
гудамж талбайд үйлдэгдэх энэ
төрлийн гэмт хэргээс орон байранд
үйлдэгдэх гэмт хэргийн тоо өссөн

13. • энэ төрлийн гэмт хэрэг хавар,
зуны улиралд илүүтэй
үйлдэгдэх
• долоо хоногийн Баасан, Бямба,
Ням гаригт үйлдэгдэх магадлал
өндөр байдаг

14. • оройн цагаар гол төлөв үйлдэгдэх
бөгөөд тодруулбал 18-22 цагийн
хооронд олонтаа үйлдэгдэх
• Мөн 18-20 цагийн орчим
согтууруулах ундааг илүү эрчимтэй
хэрэглэж байдаг үе

15. • Хүний эрүүл мэндэд хүнд
гэмтэл учруулсан гэмт хэргийг
хүнийг санаатай алах гэмт
хэрэгтэй харьцуулахад:

16. • а] хот суурин газар үйлдэгдэх нь илүү
өндөр хувьтай
• б] бүлэглэж үйлдэх нь хүн амины гэмт
хэрэгтэй харьцуулахад харьцангуй цөөн
• в] хохирогчдын дунд үл таних хүн
харьцангуй олон байдаг.
• Мөн энэ төрлийн гэмт хэрэг гудамж
талбай, олон нийтийн газруудад
үйлдэгдэх нь олонтаа байдаг зэрэг
онцлогтой

17. хүчиндэх гэмт хэргийн хувьд
дараахь онцлогууд
• Хүчиндэх гэмт хэргийн дийлэнхи нь
нуугдмал байна. Өөрөөр хэлбэл энэ
төрлийн гэмт хэрэг үйлдэгдсэн хэдий ч
цагдаагийн болон хууль хяналтын
байгууллагад мэдээлэгдэхгүй,
бүртгэгдэхгүй өнгөрөх явдал түгээмэл
байдаг
• Энэ гэмт хэргийг үйлдэх явцад
хохирогчийг алахаар заналхийх явдал
цөөнгүй гардаг.

18. • Хүчиндэх гэмт хэргийг бүлэглэж
үйлдэх явдал өндөр хувьтай.
• Энэ гэмт хэргийг үйлдэхдээ
сэтгэхүйн хүч хэрэглэх явдал
түгээмэл.
• Хүчиндэх гэмт хэрэг ихэнхдээ үл
таних хүмүүсийн дунд гардаг зэрэг
онцлогуудтай

19. Хүч хэрэглэсэн гэмт явдлын
шалтгаан нөхцөл
• Хүмүүсийн амьжиргааны баталгаа
алдагдах, бодит орлого буурах,
ядуучуудын хувийн жин өсөх,
ажилгүйдэл газар авах, шашны
урсгалууд түрэн гарах, инфляци
нэмэгдэх, үйлдвэрлэл унах, хээл
хахууль түгээмэл үзэгдэл болох гэх мэт
нь гэмт хэргийн нөхцөл байдалд, тэр
дундаа хүч хэрэглэсэн гэмт явдлын
гаралтад шууд нөлөөлж байна.

20. • Мөн хүмүүсийн амьдралд янз
бүрийн дарамт, шахалт үзүүлэх,
уламжлалт зан заншил
алдагдах, хууль биелүүлэх
сахилга эрс сулрах зэрэг үр
дагавруудыг бий болгосон .

21. шалтгаан нөхцөлийн олон шинжүүд
байна. Тухайлбал
• Эд материалын болон амьдралын таагүй
нөхцөл байдлын улмаас бие хүний
ирээдүйдээ итгэх итгэл нь алдагдах,
харгис хэрцгий байдал бий болж би яасан
ч яадаг юм гэсэн санаа бодолтой болох
• Гэмт хэргийн орчны нөлөөн дор амьдрал
үйл ажиллагаа, чөлөөт цагаа өнгөрөөдөг
болсон нөхцөл байдал

22. • Хохирогчийн гэм буруутэй зан төлөв,
харьцаа, тухайлбал хүч хэрэглэсэн гэмт
хэрэг үйлдэгдэхэд хохирогч эхэлж өдөх, үг
хэлээр доромжлох, ёс суртахуунгүй
авирлах зэрэг нь шууд шалтгаан болох нь
тохиолдол
• Танхай, балмад, хорлон сүйтгэх үзэл
бодолтой тодорхой хүмүүсийн бүлэглэл
бий болох, нөхцөл бүрдсэн тохиолдлыг
ажиглаж, түүнийг зохион байгуулалтад
оруулах, ингэснээр хүч хэрэглэсэн гэмт
хэргийг захиалгаар хийлгэх

23. • Нийгмийн хэв журам зөрчигчид,
жижгээр танхайрагчид, архидан
согтуурагчдад хууль зөрчсөн
үйлдэлд нь хариуцлага
хүлээлгэхгүй байх, өөгшүүлэх,
эсхүл тийм үйлдлийг хууль
хяналтын байгууллага мэдэхгүй
удаан хугацаанд нуугдмал байлгах
зэрэг нь энэ төрлийн ноцтой гэмт
хэрэг үйлдэхэд бэлтгэж өгдөг.

24. • Хууль сахиулах байгууллагуудын үйл
ажиллагааны дутагдал, тухайлбал,
үндэслэлгүйгээр ялаас чөлөөлөх, ялаас
хугацаанаас өмнө хууль бусаар
чөлөөлөх, гэмт хэргийг хугацаанд нь
илрүүлэхгүй байх
• Хэргийг үндэслэлгүйгээр хэрэгсэхгүй
болгох
• Галт зэвсгийг хууль бусаар хадгалах,
худалдах, бусдад дамжуулах

25. • Олон нийтийн хэв журам сахиулах
болон цагдаагийн байгууллагын
эргүүл постын ажлын чанар муу,
хүрэлцээ муу байгаа зэрэг олон
хүчин зүйл энэ төрлийн гэмт
хэргийн гаралтад шууд
нөлөөлдөг .

26. • Догшин хэрцгий, хүчирхийлэх
зан төлөв хүүхэд насандаа
тодорхой хүмүүсийн зан төлөвт
бүрэлдэж тогтдог учраас ийм
нөхцөл байдлыг хүчирхийлэх
гэмт хэргийн шалтгааны бүрэлдэхүүн хэсэг болгон үздэг.
Тухайлбал:

27. • Гэр бүлийн ахуй нөхцөл. Аливаа
асуудлыг хүчирхийлэх аргаар шийддэг
буруу хэвшил, ойр дотныхонтойгоо
харгис хэрцгий харьцдаг арга барил
хүүхдийн хэв шинж болж тогтох
• Оршин суугаа газар, ажил, сургуулийн
хамт олны доторхи хүмүүсийн
хоорондын харилцаанд байдаг харгис
хэрцгий байдал, бие биенээ дээрэлхэх
харьцаа, мал амьтанд хатуу ширүүн
харьцаж байгаа байдал

28. • Хүүхэд, залуучуудыг архи
болон мансуурах бодис хэрэглэх үйл ажиллагаанд татан
оролцуулах гэх мэт нөхцөл
байдлыг хамааруулан тооцож
болно.

29. • Хүчирхийлэл өөрөө хүчирхийллийг бий
болгодог . Хүч хэрэглэсэн гэмт хэргийн
хор хохирлыг ихэнхдээ мөнгөн
илэрхийллээр тооцох боломжгүй
байдаг.
• Хүчирхийлэх гэмт хэргийн үед учирсан
сэтгэл санааны хохирол нь шунахайн
гэмт явдлын үед учирсан сэтгэл
санааны хохирлоос илүү хүнд, илүү урт
удаан хугацаанд үргэлжилдэг байна.

30. Хүч хэрэглэсэн гэмт явдлаас
урьдчилан сэргийлэх
• Хүч хэрэглэсэн гэмт явдлаас урьдчилан
сэргийлэх ерөнхий арга хэмжээ нь
тухайн улс орны нийгэм, эдийн засаг,
улс төрийн нөхцөл байдал, хүмүүсийн
ёс суртахууны төлөв байдал, шударга
ёс хэрхэн хэрэгжиж байгаа зэрэг
ерөнхий нөхцел байдлын шинж
чанараас шалтгаална.

31. • Үүнд: хүнийг хүнлэг энэрэнгүй
үзлээр хүмүүжүүлэх
• ёс суртахууны хувьд хүмүүнлэг
мэдрэмжтэй байх
• хууль зөрчих, хүч хэрэглэн танхай
авирлахыг үл тэвчих зэрэг
хүмүүжлийн шинж чанарыг
эзэмшсзн байх зэргийг багтаан
ойлгож болно.

32. • Архидан согтуурах явдалтай хийх
тэмцлийг төрийн бодлогын түвшинд тавих,
согтуурлын хор холбогдлыг тогтмол
сурталчлах, хуулийн хэрэгжилтийг хангах
• Мансууруулах бодис хэрэглэх,
худалдаалах, тараах боломж нөхцөлийг
хаах
• Гэр бүлийн болон ахуйн зөрчлөөс үүссэн
зөрчил, маргааныг цаг тухайд нь
зохицуулах, таслан зогсоох
• Олон нийтийн хэв журмыг гудамж,
талбай, нийтийн үйлчилгээний газруудад
чанд сахиулах

33. •
рецедивист болон мэргэжлийн гэмт
хэрэгтнүүдээс насанд хүрээгүй хүмүүст
нөлөөлөх нөлөөллийг таслан зогсоох
• насанд хүрээгүй хүмүүс гэр оронгүй,
тараншей, хонгилоор амьдрах
нөхцөлийг арилгах
• гэмт хэрэг үйлдэж болзошгүй
залуучуудын бүлэглэлийг илрүүлж, үйл
ажиллагаанд нь хяналт тавих, тараах;

34. • гэмт хэрэг үйлдэхийн тулд үгсэн нэгдсэн,
холбоо тогтоосон гэмт бүлэглэлүүдийг
илрүүлэх ажлыг идэвхжүүлэх
• халуун, хүйтэн зэвсгийг хууль бусаар
хадгалах, борлуулах, үйлдвэрлэх
ажиллагааг илрүүлэх үйл ажиллагааг
идэвхжүүлэх
• хүчирхийлэх, танхай балмад авирлах үйл
ажиллагааг жигшүүлсэн ухуулга,
сурталчилгааг олон нийтийн мэдээллийн
хэрэгслээр системтэй явуулах

35. • бусдын амь насанд халдах хүнд
гэмтэл учруулахдаа хийсэн
заналхийлэл нь биелэгдэх
үндэслэлтэй үед таслан сэргийлэх
арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх
• хүч хэрэглэсэн хүнд гэмт хэрэг
үйлдсэн хүмүүст оногдуулах ял
шийтгэлийг хууль зүйн дагуу
шударга оногдуулах гэх мэт.

36. • Энэ төрлийн гэмт хэргээс урьдчилан
сэргийлэх арга хэмжээнд хүн амын
тодорхой бүлгүүдийн дотор зохиох
урьдчилан сэргийлэх ажил онцгой
нөлөөтэй. Тухайлбал, насанд хүрээгүй
хүмүүс ба залуучууд, согтууруулах
ундаа хэрэглэгчид, мансууруулах бодис
хэрэглэгч буюу сэтгэл мэдрэлийн
эмчилгээ хийлгэж буй хүмүүс, ажил
сургуульгүй хүмүүс, урьд гэмт хэрэгт
шийтгүүлж байсан хүмүүсийн дунд
зохиох ажлуудыг хамааруулан үзэж
болно.

37. • Хүч хэрэглэсэн гэмт явдалтай
тэмцэх тусгай арга хэмжээг дотор нь
• ерөнхий,
• бүлэглэсэн,
• нэг бүрчилсэн арга хэмжээ гэж
ангилан үзэж болно.

38. ерөнхий урьдчилан сэргийлэх
арга хэмжээ гэдэгт
• гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх
ажлыг зохион байгуулахтай
холбоотой ажлууд тухайлбал х¿ч
хэрэглэсэн ба танхайн төрлийн
гэмт хэргийн гаралтын түвшин,
б¿тэц, хөдөлгөºнийг судлах,

39. • мэдээлэх, криминологийн прогноз
хийх, урьдчилан сэргийлэх ажилд
үнэлэлт өгөх, тодорхой нутаг
дэвсгэрт хийх ажлын
криминологийн төлөвлөгөө зохиох
зэрэг ажлууд хамаарагдана.

40. • Хүч хэрэглэсэн гэмт явдалтай
явуулах тэмцэлд бүлэглэсэн буюу
нэг бүрчилсэн урьдчилан сэргийлэх
арга хэмжээ онцгой ач
холбогдолтой. Эдгээрийн объект нь
нийгэмд харш зан төлөв төлөвшсөн
хүч хэрэглэсэн гэмт хэрэг үйлдэх
өндөр магадлалтай бие хүмүүс
байна.

41. Ийм хүмүүсийн объектив талын
шинж нь:
• олон нийтийн хэв журам зөрчиж байсан
бөгөөд танхай балмад зан авир нь
дахин дахин илрэн гардаг хүмүүс
• байнга архидан согтуурагчид буюу
мансууруулах бодис хэрэглэгчид
• ажил сургуульгүй, чөлөөт цагаа ямар ч
зорилгогүй өнгөрөөгчид

42. • хүч хэрэглэсэн гэмт хэрэгт өмнө нь
шийтгүүлж байсан хүмүүс
• зодооны буюу жижиг танхайн
хэрэгт захиргааны арга хэмжээ
авагдаж байсан хүмүүс
• биедээ халуун хүйтэн зэвсэг авч
яваа хүмүүс зэрэг

43. нэг бүрчилсэн арга хэмжээний
үндсэн шинж нь:
• Энэ төрлийн гэмт хэрэг үйлдэж
болзошгүй хүнийг танин олж. Түүнтэй
тулж ажиллах буюу тодорхой үйлдэл
дээр нь таслан зогсооход оршдог. Ийм
учраас энэ арга хэмжээ нь
хэрэгжүүлэхэд төвөгтэй хэдий ч хамгийн
үр нөлөөтэй буюу үр дүн нь шууд
гардгаараа онцлог юм.