Aristóteles (384-322 a. C.)

ARISTÓTELES (384-322)
0. Introducción
1. Contexto histórico
2. Biografía
3. Obra
4. Influencias: semellanzas e
diferencias con Platón
5. Pensamento
6. Textos
7. Glosario
8. Bibliografía
9. Páxinas web recomendadas
10. Exames de selectividade
11. Recursos audiovisuais


0. Introducción

0. Introducción
Aristóteles (384-322 a.C.)
ofrécenos un dos sistemas
filosóficos máis completos e
profundos do pensamiento
antigo. A súa reflexión ocupouse
de tódalas áreas principais da
filosofía (metafísica, filosofía da
natureza, teoría do coñecemento,
lóxica, antropoloxía, ética,
política, estética...) e en tódolos
eidos, anque influido polo seu
mestre Platón, fixo aportacións
orixinais.

0. Introducción
A filosofía de Aristóteles (e a súa
expresión cristián na filosofía de
Tomé de Aquino) dominará o
pensamento occidental, tanto
filosófico como científico, ata a
aparición dos novos sistemas no
Renacemento (Galileo) e a Idade
Moderna (racionalismo, empirismo,
Kant), sen que estas novas
filosofías, sen embargo supoñan a
desaparición completa da idea do
mundo e dos conceptos básicos
propostos 2.000 anos antes por Platón e Aristóteles
Aristóteles. segundo Rafael

Aristóteles vive no
mesmo marco
histórico que o seu
mestre Platón, pois 43
anos os separan.
Aristóteles vive a
época de esplendor e
decadencia da pólis O Partenón, símbolo
ateniense. do esplendor da pólis
ateniense

Mais Atenas caerá dentro do
dominio da pólis
macedónica de Alexandre
Magno, ao igual que o resto
das pólis que compoñían a
Hélade. Aristóteles fora
mestre de Alexandre. A
morte do rei macedónico
marca o tránsito entre a
época clásica á época Alexandre Magno
helenística, onde aparecen (353-323)
outros valores políticos,
sociais e culturais.


2. Biografía


384. Nace en Estaxira,
fillo de Nicómaco.
O seu pai era o
médico oficial da
corte macedonia
en Pela.


367. Viaxa a Atenas e
ingresa na
Academia
platónica, onde
permanecerá vinte
anos.
A Academia de Platón


347. Morre Platón. Marcha
de Atenas para Asos e
funda alí unha escola
coa axuda do tirano
Hermias. Logo vai a
Mitilene, na illa de
Lesbos, onde realiza
estudios sobre a
natureza con
Teofrasto. Teofrasto, sucesor
de Aristóteles na
escola peripatética


343. Reclamado polo
rei macedonio
Filipo II para ser
preceptor do seu
fillo Alexandre,
futuro Alexandre
Magno.

Alexandre Magno


335. Volta a Atenas e funda o
Liceo, escola que se
convertirá na grande rival
da Academia platónica. A
costume de impartir as
clases dando un paseo
polo redor dos xardíns fará
que os seus membros
sexan coñecidos como
peripatéticos (de paseo).


323. Trala morte de
Alexandre Magno,
prodúcese unha
revolta
antimacedónica en
Atenas. Aristóteles é
acusado de Aristóteles dando clase a
impiedade. Alexandre. Os seus contacto
coa corte de Macedonia
foi vital na súa acusación


322. Morre en Calcis, a
onde marchara desde
Atenas. A dirección do
Liceo recaeu en
Teofrasto.

Teofrasto


3. Obra

OBRA ARISTOTÉLICA
Os seus escritos divídense en dous
grandes grupos:

1. ESCRITOS EXOTÉRICOS.

2. ESCRITOS ESOTÉRICOS.

OBRA ARISTOTÉLICA
Escritas durante os 20 anos que pasou na
Academia platónica, presentan unha enorme
débeda co seu mestre tanto na forma coma
no contido.
Na forma: trátase de DIÁLOGOS.
No contido: defenden a teoría eidética do
mestre en maior ou menor medida, así como
a súa concepción do saber.

OBRA ARISTOTÉLICA
NON OS CONSERVAMOS (apenas
fragmentos e títulos das obras) e
estaban destiñados ao gran PÚBLICO.
Son: Grillo ou da retórica, Eudemo ou
da alma, Protéptico e da filosofía, Verbo
das Ideas, Verbo da Filosofía.

OBRA ARISTOTÉLICA
SON OS QUE CONSERVAMOS; constitúen a
base da actividade didáctica de Aristóteles, e
polo tanto estaban destiñados a úso interno
da escola.
Chegaron ata nós a maior parte das obras da
escola que versan sobre toda a problemática
filosófica e sobre algunhas pónlas das
ciencias.

OBRA ARISTOTÉLICA
A clasificación destas obras debémola a
Andrónico de Rodas, daquela o director
do Liceo (s. I a. C.), que as englobou
por temas e os publicou.

OBRA ARISTOTÉLICA
Así, temos:
1.Uns tratados sobre lóxica, o
ORGANON, composto polas obras:
Categorías, Tópicos, Refutación
Sofísticas, Verbo a interpretación,
Analíticos Primeiros, Analíticos
Segundos.

OBRA ARISTOTÉLICA
2.Uns tratados sobre Física e Bioloxía:
Física, Verbo do Ceo, Verbo da
xeración e a corrupción, Metereoloxía,
Historia dos animais,Verbo da Alma.
3. Un tratado de Metafísica ou Filosofía
Primeira: Metafísica.

OBRA ARISTOTÉLICA
4.Uns tratados sobre Ética e Política:
Ética a Eudemo, Ética a Nicómaco,
Política.
5. Uns tratados sobre Teoría da Arte:
Poética, Retórica.


4. Influencias:
semellanzas e
diferencias con
Platón

3. Semellanzas e
Diferencias coa concepción platónica:
1. Aristóteles abandonou o ELEMENTO MÍSTICO-
RELIXIOSO- ESCATOLÓXICO para proceder a un
DISCURSO FILOSÓFICO máis RIGUROSO.
2. Platón interesouse polas CIENCIAS
MATEMÁTICAS (como os pitagóricos), pero non
polas empíricas (agás a medicina). Aristóteles
mostrou un interese moi vivo por case tódalas
CIENCIAS EMPÍRICAS (e escaso aprecio polas
matemáticas) e polos fenómenos en canto tales.

3. Semellanzas e
3. Os diálogos platónicos son APORÉTICOS, a
filosofía enténdese como unha busca sen pausa.
Aristóteles emprende unha orgánica
SISTEMATIZACIÓN das diversas aportacións, cunha
clara distinción entre TEMAS e PROBLEMAS.
4. Rexeita a DIALÉCTICA platónica por considerar
que non é un proceder do necesario, senón do
posible. Aboga pola DEMOSTRACIÓN que ten como
esquema o SILOXISMO.

3. Semellanzas e
5. Manteñen unha distinta concepción e valoración
da phýsis: se os sofistas relegan a natureza como
centro de atención da filosofía, Platón faina ocupar
un segundo plano na realidade, por debaixo do
MUNDO DAS IDEAS na que radica o Ser, a
realidade plena. Con Aristóteles a natureza volta a
ter un papel central no pensamento e prodúcese
unha nova definición do que se entende por tal.

3. Semellanzas e
6. Rexeitamento da teoría das ideas:
Rexeita que as ideas estén separadas das cousas (sexan
tanscendentes a istas).Platón non consigue explicar nin a relación das
ideas coas cousas sensibles, nin a xénese delas.
Rexeita a teoría polo tipo de ideas que hai: Se para cada cousa ten
que haber unha idea correspondente tamén existirán as Ideas de
Relación (logo pérdese a unicidade da solución platónica); terá que
haber ideas do positivo e do negativo. Polo tanto duplícanse os
problemas a resolver.
Aristóteles sostén que O SER DAS COUSAS, A SÚA ESENCIA, non
está nas Ideas, nun mundo transcendente, senón NESTE MUNDO, NO
MUNDO FÍSICO, SENSIBLE; e o SER por excelencia, a auténtica
realidade, é concebida como SUSTANCIA, que se vai concretar na
noción clave da súa filosofía.

3. Semellanzas e
Semellanzas coa concepción platónica:
1. Comparten a CONCEPCIÓN DO COÑECEMENTO como
COÑECEMENTO DO UNIVERSAL, e a identificación deste universal
como principio das cousas.
2. Céntrase no MUNDO DAS “COUSAS” INDIVIDUAIS (non da
totalidade), e trata de explicar en QUE RESIDE O SER DESTAS, A
SÚA ESENCIA (Sócrates: definicións universais; Platón: Ideas;
Aristóteles: a forma).
3. A transcendencia e INMORTALIDADE do entendemento axente.
4. A superioridade da VIDA CONTEMPLATIVA.
5. A superioridade da METAFÍSICA sobre a física.
6. O vínculo da ÉTICA COA POLÍTICA.


4.Clasificación
das
ciencias

4. Clasificación das
ciencias
A CIENCIA é o saber do UNIVERSAL e o
NECESARIO. Clasifícaas en:
Ciencias do Teóricas Matemáticas
Necesario (describen a Física ou Filosofía
(son as ciencias
esenciadas cousas) Natural
en senso pleno)
Filosofía 1ª (Metafísica)
Ética e Política
Prácticas
Ciencias do (tratan da conducta
humana e das súas
Posible accións)
(tratan de aquel
tipo de obxectos Poesía, retórica,
que poden darse Poéticas (de gramática, arquitectura,
ou non) “poiesis”, facer; tratan
do relacionado coa medicina, zapatería,...
producción)

A LÓXICA é anterior a todas


5. Lóxica

5. A LÓXICA
A Lóxica non é propiamente unha ciencia
(non aparece na clasificación destas), senón
un instrumento (organon) racional ao servicio
das demais ciencias. A lóxica aristotélica non
é puramente formal, é dicir,non é un estudio
das formas do pensar con independencia da
realidade, pois non está separada da
Metafísica:describe ao mesmo tempo as
estructuras do razoamento correcto e as
estructuras da realidade.

5. A LÓXICA

Aristóteles é o fundador da
lóxica como disciplina, como
estudio sistemático do
razoamento.

5. A LÓXICA
A Lóxica aristotélica comprende:
1.Unha teoría dos enunciados, na que
explica de que xeito construímos as nosas
expresións lingüísticas.
2. Unha teoría dos razoamentos na que di en
que forma podemos asegurar a corrección
das nosas deduccións e induccións: os
siloxismos.
3. Unha teoría das categorías, que estudia os
diversos significados da noción do ser,
facendo unha clasificación dos seres en
función dos xéneros supremos.

5. A LÓXICA
1. Unha teoría dos enunciados:
Aristóteles estudia os enunciados en Verbo
da interpretación. O obxecto deste tratado é
o discurso apofántico ou declarativo, é dicir,
aquela forma de discurso que desvea, que
amosa ás claras algunha faceta ou modo de
ser da cousa de que se fala.Mostrar
abertamente, en toques de ocultar: este é o
sentido do verbo apophaínein. A apóphansis
consiste en mostrar algo como algo. Isto é o
que fan os enunciados declarativos.

5. A LÓXICA
O discurso apofántico, o enunciado, pode
ser afirmativo ou negativo, universal ou
particular. Logo esta clasificación dá lugar a
catro tipos de enunciados:
1) Universais Afirmativos.
2) Universais Negativos.
3) Particulares Afirmativos.
4) Particulares Negativos.

5. A LÓXICA
A ”Todo A é B”----contrarias--------------E “Ningún A é B”
(universal afirmativo) (universal negativo)
(Todo home é honrado) (Ningún home é honrado)

subalternas contradictorias subalternas

I “Algún A é B”------subcontrarias---------O “Algún A non é B”
(particular afirmativo) (particular negativo)
(Algún home é honrado) (Algún home non é honrado)

5. A LÓXICA
Relaciónanse loxicamente:
Entre (A) e (O) e entre (E) e (I) hai CONTRADICCIÓN.Unha é a
simple negación da outra; se unha é verdadeira, a outra é
falsa e viceversa.
Entre (A) e (E) hai CONTRARIEDADE. Non poden ser á vez
verdadeiras, pero poden ser á vez falsas.
Entre (I) e (O) SUBCONTRARIEDADE. Non poden ser falsas á
vez, pero si poden ser simultaneamente verdadeiras.
Entre (A) a (I), e de (E) a (O) SUBALTERNIDADE. Se a
universal é verdadeira, tamén é o a particular; se a particular
é falsa, tamén é o a universal, pero non ao revés.

5. A LÓXICA
2. Unha teoría dos razoamentos:
Na terminoloxía aristotélica “razoar” dise
syllogízesthai e “razoamento” dise
syllogismós, ou sexa, siloxismo. O
siloxismo ou razoamento é “un discurso no
cal, unha vez postas certas cousas,
necesariamente resulta, a través de cousas
establecidas, algo que é distinto das cousas
establecidas”. As cousas “postas” son as
premisas, e o que resulta necesariamente a
conclusión.

5. A LÓXICA
Un exemplo:
Tódolos vexetais son vivintes e
Premisas Tódolos pinos son vexetais,
Conclusión Tódolos pinos son vivintes
Tanto as dúas premisas como a conclusión son
proposicións ou enunciados. As proposicións
están, a súa vez, compostas de termos: “vexetal”,
“vivinte” e “pino”.

5. A LÓXICA
En todo siloxismo hai tres termos:
1. O suxeito.
2. O predicado da conclusión.
3. O termo medio. A función do termo medio é a que determina as
figuras do siloxismo.
No exemplo anterior:
Tódolos vexetais son vivintes e MéP
Premisas Tódolos pinos son vexetais, SéM
Conclusión Tódolos pinos son vivintes SéP
Este é o modelo da PRIMEIRA FIGURA

5. A LÓXICA
Aristóteles distingue tres figuras:
Primeira figura Segunda figura Terceira figura
MéP PéM MéP
SéM SéM MéS
SéP SéP SéP

5. A LÓXICA
Ademais das figuras do siloxismo constrúe unha teoría do razoamento válido
cos distintos modos posibles do mesmo atendendo á cantidade (universal,
particular) e á cualidade (afirmativo, negativo) dos enunciados que se
utilicen.Os lóxicos medievais resumiron os modos válidos coas seguintes
regras mnemotécnicas:
PRIMEIRA FIGURA SEGUNDA FIGURA TERCEIRA FIGURA
Barbara Cesare Darapti
Celarent Camestres Felapton
Darii Festino Disamis
Ferio Baroco Datisi
Bocardo
Ferison
4 + 4 + 6 = 14 modos válidos

5. A LÓXICA
Unha teoría formal do razoamento
que, no esencial, permanecerá
inalterada e insuperada durante
séculos, ate o desenrolo
contemporáneo da lóxica a partir do s.
XIX.

5. A LÓXICA
3. Unha teoría das categorías:
A proposición non é unha locución
simple. Posúe unha estructura
complexa consistente na combinación
de dous termos ou locucións simples:
así, o enunciado “os vexetais son
vivintes” resulta da unión dos termos
“vexetal” e “vivinte”.

5. A LÓXICA
Ao estudio dos termos ou locucións simples
está adicado o libro Categorías. Aristóteles
clasifica os termos en dez xéneros ou
grandes grupos: entidade (sustancia,
ousía), cantidade, cualidade,relación, lugar,
tempo, posición en que algo se atopa,
estado no que algo está, acción e paixón.

5. A LÓXICA
Categorías
Substancia (suxeito) Accidentes ou atributos (predicados)
(exemplo: Sócrates, Cantidade (exemplo: de dous metros)
unha mesa) Calidade (exemplo: branco, bo, belo)
Relación (exemplo: dobre, medio, maior,...)
Lugar (exemplo: na casa, na ágora,...)
Tempo (exemplo: onte, hoxe, nunca,...)
Situación (exemplo: ergueito, deitado,...)
Posesión ou condición (exemplo: estar armado,...)
Acción (exemplo: “cortar”, “queimar”,...)
Paixón (exemplo: “ser cortado”, “ser quemado”)

5. A LÓXICA
Aristóteles concede unha prioridade absoluta á
categoría primeira, a da entidade ou sustancia
(ousía). As entidades son o eixe sobre o que xira a
linguaxe, o núcleo ao que se orienta e remite o
discurso. Cando o suxeito é unha entidade
primeira, un individuo, só os predicados
pertencentes á categoría de entidade din ou
amosan qué é o suxeito. Tratándose deste tipo de
suxeito, os predicados da categoría primeira
exhiben aspectos esenciais do seu ser, amosan a
súa esencia. Pola contra, os predicados
pertencentes a tódalas demais categorías exhiben
rasgos non esenciais, exhiben os seus accidentes.


6. FÍSICA


6. FÍSICA
6.1 A NOCIÓN
ARISTOTÉLICA DE
PHÝSIS
6.2 A COSMOLOXÍA
6.3 A SICOLOXÍA
6.4 O COÑECEMENTO E
AS CIENCIAS

6. A FÍSICA
6.1 A NOCIÓN ARISTOTÉLICA DE
PHÝSIS
Se para Platón o estudio da natureza foi un
tema secundario, por non tratarse da
verdadeira realidade, para Aristóteles é un
tema central. Neste aspecto é continuador
dos presocráticos.
Aristóteles define a natureza (phýsis) como
principio interno do movemento que se dá
nos seres naturais. Comprender, pois, a
natureza consiste en explicar o cambio e o
movemento.

6. A FÍSICA
PHÝSIS
Aristóteles distingue tres clases de seres:
1. SERES NATURAIS
2. SERES ARTIFICIAIS
3. SERES AZAROSOS

6. A FÍSICA
PHÝSIS
Os seres naturais teñen
espontaneidade e
finalidade.
Espontaneidade porque
teñen un principio interno de
movemento e de repouso,
que recibe o nome de
natureza (phýsis).
A finalidade refírese a que
tales seres obran por fins
(télos) e non por azar,
debido á teleoloxía
inmanente, que fai que tales
seres se movan para
acadar a súa perfección.

6.1 a noción aristotélica de phýsis

Os seres artificiais
teñen finalidade pero
non espontaneidade.
Son os artefactos
producidos pola técnica
humana.
A finalidade é
introducida neles por un
axente exterior. Para
Aristóteles a arte e a
técnica han de imitar a
natureza, que ofrece
modelos perfectos.

6.1 A noción aristotélica de phýsis
Os seres azarosos teñen
espontaneidade, pero non
finalidade e son fallos da
natureza cando non logra
acadar aos seus fins. A
natureza tende a obrar
sempre “de forma sabia”,
pero ás veces fracasa e
aparecen, por exemplo,
seres monstruosos,
productos do puro azar. A
xeración fortuíta de monstros
débese a unha materia
defectuosa, incapaz de
plasmar a forma.

6. A FÍSICA
PHÝSIS
Pois ben, a idea de
natureza determina un
ámbito da realidade, o
ámbito dos seres naturais,
o das cousas que existen
“por natureza” (phýsei), en
oposición a aquelas outras
que non existen por
natureza, senón por arte
(artefactos), ou por
abstracción (obxectos
matemáticos): é o ámbito
dos corpos suxeitos a
movemento. De aí que ao
físico corresponda
esencialmente e
prioritariamente o estudio
do movemento.

6.1 O CONCEPTO ARISTOTÉLICO
DE PHÝSIS. O MOVEMENTO
Estudiemos pois o
movemento. O problema do
movemento era
especialmente importante no
pensamento grego, porque o
movemento non era
entendido só como
movemento no espacio,
senón como calquera
modificación que podía sufrir
unha cousa.

De onde parte Aristóteles?
Heráclito consideraba que
todo cambiaba.
Parménides afirmaba que
todo permanece.
Platón duplicaba a realidade
separando o mundo sensible
(cambiante) do intelixible
(permanente).
Ningunha destas opcións
convence a Aristóteles.

Retomemos o argumento do
eléata: Parménides concluiu a
imposibilidade racional do
movemento. Partindo do
axioma “o que é, é (e non pode
non ser) e o que non é, non é (e
non pode ser)”, concluía que a
noción mesma de movemento
era de seu contradictoria:
calquera cambio comportaría ou
ben que algo que non é veña a
ser e sexa, ou ben que algo que
é veña a non ser e non sexa. O
movemento esixiría o cambio
de non ser a ser ou de ser a
non ser.

Aristóteles dálle a razón
ao eléata en canto o
movemento non pode
orixinarse nin a partir do
que é, do ser, nin a
partir do que non é, do
non ser, se ámbolos
dous termos tómanse
de modo absoluto e sen
ulteriores matizacións.
Pero é posible facer
matizacións.

O movemento parte do non
ser, p. ex. de non ser sabio a
ser sabio: parte da privación
que é unha maneira de non
ser. Pero non parte do non
ser, da privación en si,
senón da privación en canto
algo dáse nalgo que é, no
suxeito. Logo o movemento
parte do ser, dalgo que é: o
suxeito, o home que chega a
ser sabio. Pero non parte del
en tanto que é, senón en
tanto que non é sabio, é
dicir, en canto afectado pola
privación, polo non ser.

Para explicalo apoiase
en dous conceptos:
potencia (dýnamis) e
acto (enérgeia,
entelécheia).
Parménides tomou a
noción de ser
univocamente, sin
distinguir diversos
modos de ser e de non
ser.

Ser en potencia
significa posibilidade ou
capacidade de ser.
Unha semente non é
unha árbore, pero pode
chegar a selo. Unha
pedra non o é, nin pode
selo. Unha pedra non é
unha estatua, pero
pode chegar a selo.
Unha semente non, e
non pode chegar a selo.

Ser en acto significa
realización, termo, ou
cumprimento dun proceso.
Por iso, o acto recibe tamén
o nome de entelequia, que
denota a fin dun proceso.
Así, cando a semente crece
temos unha árbore en acto.
Cando o arquitecto produce
un edificio dunhas pedras,
este, unha vez finalizado, é
xa un ser en acto.

Malia que o ser en potencia
sexa temporalmente anterior
ao ser en acto, o acto, por
ser máis perfecto, ten
prioridade conceptual.
Ámbalas dúas nocións son
correlativas: un ser está en
potencia con respecto a un
estado e en acto con
respecto a outro. A
realización destas
potencialidades é o
movemento.

Aristóteles define o
movemento como o
paso da potencia ao
acto, é dicir, como a
actualización ou
realización das
posibilidades ou
capacidades que ten o
ser.

Tódolos seres da natureza,
por seren móbiles ou
cambiantes, están
compostos de acto e de
potencia.
Só a materia primeira, o ser
máis imperfecto, é pura
potencia.
Só Deus, o ser máis
perfecto, é acto puro sen
potencia.
Tódolos seres forman unha
escala ascendente por graos
de perfección desde a
materia primeira ata Deus.

DE PHÝSIS. Tipos de cambio
Aristóteles distingue 4 tipos de cambio:

1. CAMBIOS SUSTANCIAIS
2. CAMBIOS CUALITATIVOS
3. CAMBIOS CUANTITATIVOS CAMBIOS
4. CAMBIOS LOCAIS ACCIDENTAIS

O CAMBIO SUSTANCIAL
corresponde á categoría da
entidade ou ousía, e é aquel
no cal se producen, ou ben
se destrúen, entidades ou
sustancias (xeración ou
corrupción). O nacemento e a
morte dos seres vivos ou a
asimilación dos alimentos
son exemplos de cambio
sustancial.

O CAMBIO
CUALITATIVO é un
cambio accidental
(porque cambia un
accidente ou propiedade
secundaria dun ser).
Prodúcese cando
cambia o accidente
calidade, por exemplo a
cor ao madurar as uvas.

O CAMBIO
CUANTITATIVO é un
cambio accidental no
que cambia o accidente
cantidade. Por exemplo,
como medra 3
centímetros unha piña
de uvas.

O CAMBIO LOCATIVO
é un cambio accidental,
onde o ser cambia de
lugar.

Nos cambios accidentais
(cualitativos, cuantitativos,
locativos) non se xeran ou
destrúen sustancias, senón
que a sustancia afectada
modifícase nas súas
determinacións accidentais.
Pois ben, só estes tres,
soamente os cambios
accidentais son movementos
en senso estricto.

DE PHÝSIS. A composición das
sustancias: hilemorfismo
A teoría hilemórfica xurdiu dunha reflexión sobre o
problema dos cambios substanciais ou entitativos,
que son os máis importantes.
A palabra hilemorfismo procede dos termos gregos
hyle (materia) e morphé (forma).
A teoría hilemórfica afirma que tódalas substancias
ou cousas sensibles, sexan seres naturais ou
artificiais, compóñense de dous principios: a materia
e a forma.

A MATERIA é aquilo de que está
feito unha cousa, os elementos
que compoñen un determinado
ser. Por exemplo a pedra nesta
obra, a madeira nunha mesa,...
A materia pode ser de dous
tipos: segunda e primeira.
Materia segunda é a que está
ligada a unha forma
determinada.
A materia primeira é unha
realidade metafísica, que se
caracteriza por ser amorfa (non
estar unida a unha forma),
indeterminada e ser mera
potencia.

A MATERIA PRIMEIRA pode ser
tódalas cousas, pero non é
ningunha en acto. É un substrato
eterno e común a tódalas
materias segundas, presuposto
último dos cambios substanciais.
É moi similar ao que os filósofos
presocráticos chamaron arché, é
dicir, o material do que está feito
o mundo, unha especie de fondo
orixinario e primixenio de onde
todo sae e a onde todo volve.

A FORMA é aquel principio que
fai que unha substancia sexa un
determinado ser e non outro. Por
iso a forma é o que propiamente
dá o ser, e equivale á esencia
(eidos) ou natureza (physis) de
algo. A forma denota a
estructura esencial ou as
propiedades esenciais que
definen un ser.
Por exemplo,a pesar dos
distintos materiais que teñen
estas sillas, e de que unhas
teñan patas e outras rodas, a
forma nola permite recoñecer
como tales, e non como mesas.

A FORMA é o principio que
identifica a unha
pluralidade de individuos
dentro da mesma especie
ou clase. A forma esencial
(morphé ou eidos) da silla
identifica a tódalas sillas
individuais e a forma ou
esencia humana (a alma
ou psyché) a tódolos
individuos humanos.

A materia é o principio de
individuación, o que fai
diferentes aos individuos dentro
da mesma especie.
A forma é o elemento universal
que se corresponde coa idea
platónica, pero agora non está
separada, senón unida á materia
en cada ser individual.
O dualismo ontolóxico de Platón
tansformouse no hilemorfismo
de Aristóteles.

A forma intelixible está
unida sempre á materia
sensible, agás no caso da
materia primeira, que é
pura metria sen forma, e
de Deus, que é forma pura
sen materia.

Finalmente, o estaxirita
correlaciona o par de conceptos
potencia/acto co par
materia/forma, de xeito que a
materia equivale ao ser en
potencia e a forma ao ser en
acto.
Logo, a afirmación de que os
seres están compostos de
materia e forma equivale á
afirmación de que son
compostos de potencia e acto,
precisamente por tratarse de
seres cambiantes e por tanto
imperfectos.

DE PHÝSIS. A TEORÍA DAS
CAUSAS
Se a ciencia é un coñecemento por causas
(aitía), será misión da ciencia física, que
estudia os seres en canto móbiles, averiguar
cales son as causas do cambio.
Hai 4 CAUSAS (aitías):
1. CAUSA MATERIAL
2. CAUSA FORMAL
3. CAUSA EFICIENTE
4. CAUSA FINAL

CAUSAS
1. CAUSA MATERIAL: é a
materia da que está feita a
cousa. A pel no caso no
sillón é a súa causa
material.

CAUSAS
2. CAUSA FORMAL: é a
forma ou esencia da que
falamos na teoría
hilemórfica. A esencia que
fai que isto sexa un sillón.

CAUSAS
3. CAUSA EFICIENTE: é a
que orixina o proceso ou
movemento: o artesán é a
causa do sillón, o pai é
causa do fillo.

CAUSAS
4. CAUSA FINAL: é o fin
(télos) ou o para que
dunha producción.
Sentarse no caso citado
do sillón.

CAUSAS
Nos seres arificiais
distínguense as catro
causas.
Nos seres naturais só se
identifican tres: a causa
eficiente, a formal (nos
seres vivos é a alma) e a
final.

CAUSAS
Aristóteles prioriza a causa
final sobre o resto, de aí
que se considere que a
súa é unha interpretación
teleolóxica ou finalista da
natureza, fronte a
concepción atomista na
que primaba o azar.

6. A física

6.2 A
COSMOLOXÍ
A

6. A FÍSICA
6.2 A COSMOLOXÍA

Aristóteles concibe o mundo
como un conxunto de esferas
concéntricas, que van desde a
esfera da terra, que está en
repouso no centro do sistema,
á esfera das estrelas fixas na
periferia. Dentro del distingue
dúas rexións:
a) o mundo infralunar,
que é imperfecto, e
b) o mundo
supralunar, máis
perfecto.

6. A FÍSICA
6.2 A COSMOLOXÍA
0 mundo infralunar é imperfecto
porque nel danse a xeración e a
corrupción. Os corpos desta
rexión están compostos dos catro
elementos, terra, auga, aire e
lume, e están sometidos a
movementos rectilíneos
ascendentes ou descendentes. Os
corpos compostos de terra e auga
son pesados por natureza e
tenden a baixar para residir na
esfera que lle é propia, que é o
seu lugar natural, mentres que os
compostos de aire ou lume son
lixeiros e tenden por natureza a
subir para situase na súa esfera.

6. A FÍSICA
6.2 A COSMOLOXÍA
0 mundo supralunar vai desde a
esfera da lúa á das estrelas fixas.
É o mundo dos astros, que están
formados por un quinto elemento,
chamado éter. Aquí non hai
xeración nin corrupción e os
corpos celestes teñen un
movemento circular, uniforme e,
por tanto, perfecto. Os astros está
suxeitos a esferas que son
movidas por intelixencias motoras.
O mecanismo das esferas é
movido polo primeiro motor
inmóbil, Deus como foco de
atracción ou causa final de todo
movemento. Esta imaxe dun
mundo finito e xeocéntrico,
dividido en dúas rexións
diferentes, perdurará ata o
Renacemento.

6. A física

6.3 A
PSICOLOXÍA

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Aristóteles presenta a
natureza xerarquicamente
ordenada como unha
escala ascendente que vai
desde os seres inanimados
aos seres animados e,
dentro destes, das plantas
aos animais e destes ao
ser humano, que como ser
racional sitúase no cumio
dos seres vivos.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
A psicoloxía (tratado sobre a
alma) aristotélica está en
realidade integrada dentro da
física e do que hoxe
chamamos bioloxía, pois a
alma (psyché) é o principio
de vida que explica as
actividades e movementos
propios dos seres vivos. Se
hai seres vivos é porque
teñen alma.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
No seu tratado Sobre a alma,
Aristóteles define a alma como a
«entelequia primeira dun corpo
natural que ten a vida en
potencia, é dicir, dun corpo
organizado». Se consideramos o
ser vivo desde a teoría
hilemórfica, o corpo identifícase
coa materia e a alma coa forma.
O corpo sóten a vida en
potencia, sendo a alma o
principio que pon a vida en acto.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Aristóteles distingue tres tipos de
almas coas respectivas funcións:
a) a alma vexetativa, propia das
plantas, que ten as funcións da
nutrición, o crecemento e a
reproducción;
b) a alma sensitiva, propia dos
animais, que asume as funcións
do apetito, a sensación, a
imaxinación, a memoria e a
locomoción no espacio;
c) a alma intelectiva ou
racional, propia do ser humano,
polas que este fala, pensa e
razoa.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Aristóteles aplica a súa teoría
hilemórfica ao ser humano. Este,
como toda substancia natural, consta
de materia e forma. O corpo
identifícase coa materia e co ser en
potencia, e a alma coa forma ou
esencia e co ser en acto. Contra o
dualismo pitagórico e platónico, corpo
e alma non son dúas substancias
contrarias, senón dous elementos
que constitúen unha única
substancia.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
A alma racional contén as
funcións anímicas inferiores, tanto
as sensitivas como as vexetativas.
Estas tres funcións anímicas son
tres graos xerarquizados de
desenvolvemento ascendente da
vida humana, que acada a súa
plenitude coa función racional.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Entre corpo e alma hai unha unión
esencial e natural, non meramente
accidental, como afirmaba Platón.
É a mesma unión que hai entre
materia e forma ou entre potencia
e acto. Por tanto a alma non é
unha realidade separable do
corpo. O intelixible non existe
separado do sensible.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Aristóteles explica o ser humano
desde a perspectiva científica dun
biólogo e renuncia aos elementos
místico-relixiosos que Platón
tomara dos pitagóricos. Nega, así,
as teses platónicas da
inmortalidade, da preexistencia e
da reencarnación das almas. Se o
individuo morre, é porque
desaparece o seu principio vital e
o corpo convértese nun ser
inanimado, sen alma.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
De todos modos, na antropoloxía
aristotélica quedan restos de platonismo,
pois, despois de afirmar que a alma
individual (psyché ou forma do corpo) é
mortal, afirma que o chamado
entendemento axente é separable do
composto, inmortal e eterno. Como
Aristóteles non aclarou esta cuestión, os
intérpretes posteriores discutirán se se
trata de algo propio de cada individuo ou
de algo común a todos os seres humanos.

6. A física
6.4 o
coñecemento
e as
ciencias

6. FÍSICA
6.4 0 COÑECEMENTO E AS CIENCIAS
Aristóteles distingue, como
Platón, dous tipos de
coñecemento:
O sensible, propio dos
sentidos, e
O intelectual, propio do
entendemento.
Pero o seu enfoque biolóxico
lévao a valorar a experiencia
sensible, que Platón
desprezaba por influxo das
matemáticas.

6. FÍSICA

Entre o coñecemento
sensible e o intelectual
hai unha íntima unión,
pois tamén aquí, como
na ontoloxía e na
antropoloxía, o intelixible
non pode separarse do
sensible.

6. FÍSICA
O coñecemento sensible ten por
obxecto as substancias individuais
que captamos a través da
sensación. Por exemplo, vexo esta
mesa material.
O coñecemento intelectual recae
sobre o universal ou a esencia
intelixible, inmaterial. Por exemplo,
coñezo a mesa abstracta e
universal, é dicir, a esencia de
todas as mesas.

ABSTRACCIÓN
6. FÍSICA
O paso dos sentidos, que captan o Sentidos: sensacións
individual, ao entendemento, que capta o (individuais)
universal, dáse por medio dunha facultade
intermedia chamada fantasía ou
imaxinación, que ten por obxecto as
imaxes das cousas antes percibidas.
O coñecemento é un proceso que parte da
Imaxinación: imaxe do percibido
sensación, pasa pola imaxinación e remata
no entendemento.
Todo este proceso recibe o nome de
abstracción, pois o entendemento actúa
sobre as imaxes separando todo o que hai
nelas de particular e concreto para formar
o concepto universal e abstracto.
Entendemento: concepto universal

ABSTRACCIÓN
6. FÍSICA
Coñecer a esencia dunha cousa
Sentidos: sensacións
sensible consiste en asimilar ou captar (individuais)
de forma intencional, non a súa
materia, senón a súa forma intelixible, o
elemento universal que reside en cada
substancia individual, é dicir, a forma
que é común para todos os individuos
da mesma clase. De maneira análoga
aos sentidos, que reciben as calidades
sensibles sen a materia, como a cera
recibe a impronta do selo sen o ferro,
así o entendemento recibe a forma Entendemento: concepto
intelixible. universal

ABSTRACCIÓN
6. FÍSICA
O coñecemento universal está
Sentidos: sensacións
potencialmente na (individuais)
percepción individual.
Aristóteles refuta a teoría
platónica da reminiscencia e
do innatismo das ideas, pois
a alma ao nacer é como
unha «táboa rasa» na que
nada hai escrito, e explica o
proceso de coñecer como un
paso da potencia ao acto.
Entendemento: concepto
universal

ABSTRACCIÓN
6. FÍSICA
Por iso distingue dous entendementos:
a) o entendemento paciente que, en Sentidos: sensacións
analoxía coa materia (receptáculo (individuais)
universal das formas) é mera potencia
de coñecer, e
b) un principio en acto, o entendemento
axente que, como a causa eficiente,
pon os intelixibles en acto, abstraendo
as formas intelixibles a partir das
imaxes. Aristóteles compárao coa luz,
que na sensación fai visibles en acto
as cores que sen luz son só visibles en
potencia. Se para a visión das cores
necesitamos a luz, tamén para a
intelección necesitamos o
entendemento axente. Entendemento: concepto universal
Entendemento pacente e
entendemento axente

C
6. FÍSICA C
I
Ó
No comezo da súa Metafísica afirma
Aristóteles que «todos os seres
N
humanos desexan por natureza
saber» e a continuación estudia os
graos de saber ou niveis de
coñecemento, que van, en sentido
ascendente, desde o máis
imperfecto ao máis perfecto:
a experiencia ou saber empírico, a
técnica ou saber técnico, a
prudencia ou sabedoría práctica, a
ciencia, a intuición intelectual e a
sabedoría teórica.

C
6. FÍSICA C
I
Ó
A experiencia (empeiría) é un
saber nacido do hábito, que aplica
N
regras pero sen dar razóns delas.
A través da sensibilidade obtemos
a experiencia ou coñecemento
empírico, que se refire a cousas
individuais e concretas. A través do
entendemento obtemos
coñecemento sobre o universal
que hai nas cousas individuais.
Este coñecemento pode ser
práctico ou teórico.

C
6. FÍSICA C
I
Ó
Dentro do práctico dintínguense dous tipos:
a) un saber técnico (téchne) ou «saber facer»
N
(regras ou destrezas técnicas), que se
refire aos medios orientados á fabricación
de artefactos útiles (unha cama, un barco)
ou á producción de obxectos belos (obras
de arte, como unha estatua ou un poema);
b) un saber práctico chamado prudencia
(phrónesis), que consiste en «saber
actuar» ou saber obrar ben nas situacións
relacionadas coa «vida boa», como son a
moral ou a política. A prudencia implica
deliberar sobre os fins en relación co a é
continxente (sobre o necesario non cabe
deliberación).

C
6. FÍSICA C
I
Ó
O coñecemento teórico abarca tres graos
sucesivos de saber: N
a) a ciencia (epistéme), que é un
coñecemento do universal e necesario,
baseado na demostración (usa o
siloxismo) e na indagación das causas;
b) o coñecemento intuitivo ou intuición
(nous) dos principios xerais que dirixen
as ciencias, que non son
demostrables, senón intuíbles
(principio de non contradicción, terceiro
excluso, etc.);
c) a sabedoría teórica (sophía), que inclúe
os dous graos anteriores, é o grao
máis elevado de saber e culmina na
contemplación das entidades
supremas que estudia a metafísica.

C
6. FÍSICA C
I
Ó
N
Cando se converten en hábitos
de conducta, os cinco últimos
graos de saber dan lugar ás
virtudes chamadas
dianoéticas ou intelectuais,
que Aristóteles estudia na
Ética.

C
6. FÍSICA C
I
Ó
Aristóteles distingue tres clases de ciencias, que
se correlacionan con tres tipos de actividades N
humanas, ordenadas xerarquicamente da máis
perfecta á máis imperfecta:
a) As ciencias teóricas, relacionadas coa vida
teorética (theoria), que teñen por obxecto a
contemplación intelectual, o saber polo saber
ou a busca da verdade. Comprenden, por orde
xerárquica, a metafísica, a matemática e a
física. A metafísica é a ciencia máis perfecta,
porque estudia as realidades supremas, as
entidades inmóbiles e separadas da materia: o
ser en canto ser e Deus como ente supremo. A
matemática, que estudia entidades inmóbiles
pero non separadas da materia, a diferencia de
Platón. A física estudia os entes móbiles unidos
e materiais dentro da natureza.

C
6. FÍSICA C
I
Ó
b) As ciencias prácticas, ligadas á acción
práctica (praxis), que está guiada pola N
prudencia ou sabedoría práctica.
Comprenden a política, a ética e a
economía. A política estudia os
principios relacionados coa
convivencia xusta dentro da polis ou
Estado. A ética, que é unha parte da
política, trata sobre o ben, a vida boa
ou feliz. A economía refírese ao ámbito
doméstico e privado e ten por obxecto
a administración da casa (oikós =
casa).

C
6. FÍSICA C
I
Ó
c) As ciencias productivas, relacionadas N
coa actividade técnica ou productiva
(poiésis). Entre elas están a retórica e
a poética. A retórica versa sobre a
forma de persuadir a un auditorio
mediante a arte da palabra. A poética
versa sobre a producción estética de
obras de arte, como traxedias,
comedias, poesía, etc.

Nesta clasificación non consta a lóxica,
pois, é unha propedéutica, un
instrumento metodolóxico para as
demais ciencias.


7. Metafísica

7. METAFÍSICA
Aristóteles nunca empregou a palabra
metafísica. Esta denominación procede
de Andrónico de Rodas (s. I a. C.),
décimo director da escola aristotélica.
Ordenando a biblioteca do Liceo,
despois dos libros de física colocou os
de metafísica, por tratar os asuntos que
están máis alá do ámbito físico, é dicir,
por estudiar as realidades
metaempíricas ou supraempíricas. Os
nomes que Aristóteles usou para
referirse á metafísica foron os de
filosofía primeira e ciencia teolóxica
ou teoloxía.

7. METAFÍSICA
Aristóteles considera a
metafísica como ciencia
suprema e defínea de diferentes
maneiras:
primeiramente di que «indaga as
causas ou os primeiros
principios», ou tamén que
«indaga o ser en canto ser».
Para referirnos a estes aspectos
utilizamos hoxe a palabra
ontoloxía (= tratado sobre o
ser).

7. METAFÍSICA
Posteriormente, defínea como a ciencia que
«indaga a substancia», pois a pregunta polo ser
redúcese á pregunta pola substancia.
Finalmente, afirma que «indaga a Deus e a
substancia suprasensible» ou substancia
inmaterial.
Deste xeito, a ontoloxía transfórmase en
teoloxía. Para a concepción do ser e da
substancia que trata a ontoloxía, remitímonos
ao que dixemos antes sobre a teoría das
categorías no apartado da lóxica. Convén
recordar que lóxica e ontoloxía son
inseparables en Aristóteles, pois o estudio do
ser está ligado ao estudio da linguaxe.

7. METAFÍSICA
O estudio do movemento na Física,
conduciu a Aristóteles a afirmar a
existencia de Deus como primeiro
motor inmóbil. Se todo ser que se
move é movido por outro e este por
outro e así sucesivamente, haberá que
concluír que debe existir unha
substancia inmóbil, que mova a todos
os seres sen ser ela movida. Para
Aristóteles o movemento é eterno, o
mesmo que o tempo, que é inseparable
del.

7. METAFÍSICA
Este Deus aristotélico é concibido como unha
intelixencia que é forma pura sen materia e acto
puro sen potencia, por iso é inmóbil ou
inmutable. Deus é tamén a causa final dos
movementos dos seres, é dicir, o foco de
atracción dos seres inferiores. Os seres
móvense para acadar a perfección, e Deus
move os seres como causa final. Usando a
metáfora da atracción erótica, Aristóteles
afirma, de maneira antropomórfica, que Deus
atrae os seres «como se fose amado» por eles.
É dicir, todos os seres ansían a perfección
divina, que é o repouso eterno.

7. METAFÍSICA
Finalmente, Aristóteles pregúntase pola
actividade propia desta substancia
espiritual e responde que consiste na
actividade inmaterial de pensar. E como
Deus non pode pensar nada inferior a si
mesmo, defíneo como «pensamento
autopensante», pensamento que se pensa
a si mesmo eternamente. Poderiamos dicir
que este Deus goza dun autismo
metafísico, pois a contemplación eterna
de si mesmo dálle a máxima felicidade.

7. METAFÍSICA
Este Deus é a explicación última do
problema do cambio. A física aristotélica
está vencellada á metafísica e ten o seu
fundamento último na teoloxía. O Deus de
Aristóteles, que ás veces aparece como
trascendente e outras como inmanente ao
mundo, ignora a existencia do mundo e
está moi lonxe da imaxe cristiá dun Deus
creador que planifica e coida do mundo.
No horizonte da filosofía grega, a idea de
creación é estraña e o mundo é tan eterno
coma Deus.


8. Ética

8.ÉTICA
En coherencia coa teleoloxía que
domina na natureza en xeral,
Aristóteles fai unha interpretación
teleolóxica da natureza humana. O ser
humano, como todo ser natural, obra
por fins, e o fin último ou ben
supremo é para el a felicidade, que
se caracteriza por ser autosuficiente, é
dicir, non é un medio para outro fin.
Esta teoría recibe o nome de
eudemonismo (eudaimonía =
felicidade).

8.ÉTICA
Certamente, o ser humano busca
moitos fins, como o pracer, a riqueza, a
fama, o saber, etc., pero todos estes
fins non se buscan por si mesmos,
senón como medios para acadar a
felicidade. Este fin último consiste no
pleno desenvolvemento da propia
natureza e na actividade máis acorde
conforme á esencia humana, que é a
actividade do pensamento e da razón:
«o ben, para o ser humano, consiste
nunha actividade da alma acorde coa
virtude e, en caso de pluralidade de
virtudes, acorde coa máis excelente e
perfecta delas».

8.ÉTICA
A felicidade identifícase, pois, coa
vida teorética (bíos theoretikós), coa
actividade intelectual, que é a
actividade esencial do ser humano, a
que máis nos acerca á vida da
divindade, que consiste, como vimos,
no pensamento. Aristóteles, a
diferencia do hedonismo de Epicuro,
non identifica a felicidade co pracer. O
pracer non é o ben, nin tampouco é un
mal. O pracer é só un medio para a
vida feliz pero non o fin da mesma.

8.ÉTICA
A dedicación á vida teorética ou
contemplación intelectual, propia do
sabio ou do filósofo, require, sen
embargo, certas condicións materiais,
pois a vida anímica non se pode dar
separada do corpo e das súas
necesidades. Entre estas condicións,
cita Aristóteles: a saúde corporal, unha
longa vida, algunha riqueza ou bens
externos, ocio e sobre todo liberdade.

8.ÉTICA
Desta teoría elitista da felicidade
quedan excluídos os escravos e cantos
se dedican aos traballos corporais,
manuais ou traballo doméstico, todos
eles ligados á necesidade de sobrevivir.
A liberdade e a vida dedicada ao ocio
era privilexio dunha minoría. Aristóteles,
como Platón, despreza o traballo
material e as actividades técnicas como
inferiores (nos sofistas hai, pola contra,
unha valoración da técnica e do traballo
corporal e manual).

8.ÉTICA
Para conseguir a felicidade é
necesaria a práctica das virtudes.
Contra Sócrates e os estoicos, a
felicidade non se identifica coa vida
virtuosa. Tamén esta, como o pracer, é
un medio e non un fin en si. A virtude
non é unha capacidade innata (ninguén
nace virtuoso), senón un hábito
adquirido a través do exercicio e da
práctica. Unha persoa faise xusta
practicando moitos actos de xustiza.

8.ÉTICA
A diferencia das paixóns, a virtude é
unha disposición que presupón unha
deliberación voluntaria, pola que
podemos elixir libremente entre fins
continxentes. Aristóteles oponse á tese
intelectualista socrática de que ninguén
elixe o mal se sabe o que é o ben, pois
as paixóns inflúen na elección e na
práctica do ben. Entre o coñecemento
do ben e a práctica do mesmo non hai,
pois, conexión necesaria, senón
continxente.

8.ÉTICA
A virtude defínese como o xusto medio
(mesotés) entre dous extremos
viciosos, un por defecto e outro por
exceso. A virtude ten, pois, algo de
equilibrio estético, moi típico da arte
clásica grega. Por exemplo, a valentía
ou fortaleza é un punto medio entre a
covardía e a temeridade; a
xenerosidade estaría entre os extremos
da avaricia e a prodigalidade; a
temperanza (autodominio) sería o punto
medio entre a insensibilidade ascética e
o desenfreo.

8.ÉTICA
Pero este punto medio non se
pode tomar en absoluto, senón
en relación a nós, e tampouco
significa mediocridade nin unha
media matemática. Para calcular
na práctica este xusto medio,
Aristóteles propón seguir o
modelo dun home prudente:
obrar como o faría el seguindo a
recta razón e tendo en conta as
diversas circunstancias da
acción.

8.ÉTICA
Como o ser humano é ao mesmo
tempo racional e irracional,
Aristóteles distingue dous tipos de
virtudes:
as dianoéticas ou intelectuais
(teóricas) e as éticas ou do carácter
(prácticas).
As primeiras relaciónanse coa vida
teorética e son: a técnica (téchne), a
prudencia ou sabedoría práctica
(phrónesis), a ciencia (epistéme), a
intuición (nous) e a sabedoría
teórica (sophía).
Nega así a confusión socrática
entreprudencia e técnica (entre
«saber actuar» e «saber facer» ) e a
reducción do saber práctico a saber
teórico.

8.ÉTICA
Pero concorda con Sócrates e
Platón afirmando que as virtudes
dianoéticas son as máis
importantes, pois pertencen á vida
contemplativa, propia do sabio, e
son a que dan a verdadeira
felicidade. As virtudes éticas só
proporcionan unha felicidade
secundaria.
Entre as virtudes éticas ou do
carácter podemos citar: a fortaleza,
a temperanza, a amizade, etc

8.ÉTICA
Pero entre elas destaca pola súa importancia a
xustiza, virtude social e política por
antonomasia. Pero a xustiza, entendida como
un hábito de proporción que busca o equilibrio
(lémbrese a balanza como símbolo), é un termo
que ten varios significados. Hai unha xustiza
xenérica, a legal, que consiste na observancia
das leis. Pero hai ademais tres tipos
específicos de xustiza:
a) a distributiva ou xeométrica, que consiste no
reparto proporcional de bens de acordo cos
méritos;
b) b) a conmutativa ou aritmética, que se refire á
igualdade nos intercambios comerciais e
c) c) a retributiva ou reparadora, que é a que
practica un xuíz tratando de reparar danos e
delictos.

8.ÉTICA
Finalmente, hai que sinalar que a ética
aristotélica está intimamente
relacionada coa política. Os individuos
só poden lograr a felicidade dentro da
comunidade política (polis) ou Estado.
Non se trata dunha ética individualista
no sentido moderno, senón social ou
comunitarista, pois os individuos son
só partes que están subordinadas ao
todo social. O Estado é como un
organismo no que o todo ten prioridade
sobre as partes, pero ten un fin ético:
promover a xustiza e facer felices os
cidadáns.


9. Política

9. Política
A filosofía política de Aristóteles
renuncia á utopía idealista de
Platón e céntrase, de forma
moi realista, na análise
empírica. Aristóteles non fai
unha deducción a priori dun
Estado ideal que non era deste
mundo, senón que analiza de
forma inductiva e realista as
diversas constitucións a partir
da experiencia das cidades
gregas e da historia doutros
pobos.

9. Política
Adoptando unha vez máis un punto
de vista teleolóxico, Aristóteles
afirma que «o ser humano é por
natureza un animal político» (zóon
politikón), é dicir, que só dentro da
polis ou Estado pode realizar
plenamente a súa esencia. Quen
pretenda vivir illado do Estado, ou
ben é unha besta ou ben un Deus.
A sociabilidade humana non é, pois,
convencional ou producto dun pacto
entre individuos, como sostiñan os
sofistas, senón algo enraizado na
natureza humana.

9. Política
A natureza social do ser humano
concorda coa súa natureza racional
expresada a través da linguaxe. Que
o ser humano é un animal
racional (zóon logikón)
significa non só que ten razón, senón
palabra (logos significa
simultaneamente razón e palabra) e
sen a palabra non é posible a vida en
comunidade. Os animais teñen voz
(foné) e emiten sons, pero non
palabras articuladas.

9. Política
Máis alá da comunidade da
familia, ligada á reproducción, e da
comunidade da aldea, formada por
varias familias para atender as
necesidades materiais, o Estado-
cidade é a comunidade perfecta,
autosuficiente, que ten como fin o
vivir ben, ou sexa conseguir unha
vida feliz. Ética e política son
inseparables. O Estado non só
posibilita a vida moral, senón
tamén a actividade intelectual, que
é a máis acorde coa esencia
humana.

9. Política
O traballo manual, como o dos
escravos, artesáns, comerciantes,
agricultores ou o das mulleres no
fogar, é degradante e impropio de
homes libres. Por iso todos os
traballadores manuais quedan
excluidos da vida política e da
cidadanía. A institución da
escravitude ten para Aristóteles un
fundamento natural, non social:
uns son por natureza libres e
outros escravos por natureza, non
por causas sociais. «O escravo é
un instrumento animado»,
propiedade do seu amo.

9. Política
Aristóteles fai unha crítica ao ideal
platónico, que aparecía na
República, dun Estado convertido
en sociedade perfecta. A proposta
platónica de loitar contra o
egoísmo abolindo a familia e a
propiedade privada para a clase
media e superior, vai contra a orde
natural, pois tanto a familia como
a propiedade derivan da natureza
humana. O mellor remedio contra
o egoísmo consiste nunha boa
educación pública da cidadanía
para exercer a virtude da
xenerosidade.

9. Política
Tamén abandona a visión
aristocrática da sociedade
platónica. Aristóteles pensa que a
base máis sólida para unha
comunidade é que o peso do
poder recaia sobre unha clase
media, que mire polo ben da
comunidade, e que non teña
ambicións por falta do básico para
vivir, o que daría lugar a
revolucións.

9. Política
Seguindo unha clasificación xa anticipada
por Platón en O Político, Aristóteles
diferencia tres formas de goberno que son
correctas ou lexítimas, por estar orientadas
ao ben común e ao interese público, e tres
formas desviadas, por orientarse só ao
interese privado dos gobernantes. As
formas correctas son a monarquía, a
aristocracia e a democracia (politeia). Cal
sexa a máis adecuada, depende de cada
pobo e das condicións históricas.
Aristóteles non propón, como Platón, un
único modelo ideal e absoluto. Cada unha
destas tres ten a correspondente forma
desviada: a monarquía pode dexenerar en
tiranía, a aristocracia en oligarquía e a
democracia en demagoxia.

9. Política
Aristóteles, como meteco de clase media e
como filósofo que parte da experiencia e do
posible, propugna unha ética e unha
política feita a medida dos seres humanos,
pero non de todos, xa que defende a orixe
natural da escravitude e a inferioridade da
muller con respecto ao home. No ámbito
doméstico, ao contrario que no ámbito
político, non rexe o principio da xustiza nin
as relacións entre iguais. Na familia só se
impón a autoridade do pai sobre a muller,
os fillos e os escravos. Algúns sofistas
criticaran, sen embargo, a escravitude en
nome da igualdade, e o mesmo Platón
avogaba na súa república ideal pola
igualdade entre os sexos.

A Filosofía despois de
Aristóteles

A filosofía helenística e o fin da
filosofía clásica

O HELENISMO
A etapa helenística comprende o
período que vai entre a morte de
Alexandre Magno (323 a. C.) ata a
incorporación de Exipto no Imperio
Romano (30 a. C). Filosoficamente é a
etapa final da Filosofía antiga, en
contacto xa co mundo romano.

O HELENISMO
O helenismo foi o momento da grande
expansión política e cultural da
civilización grega polas terras de oriente
e do Mediterráneo oriental. Alexandre
Magno propuxérase a conquista do
mundo grego e a súa expansión polo
Imperio Persa.

O HELENISMO
Á súa morte houbo serias loitas entre os seus
xenerais para conseguir a herdanza do
imperio, que rematarán no reparto deste en
tres estados: Macedonia, Siria e Exipto.
Estes estados gobernáronse mediante
monarquías absolutas, instauradas por
dereito de conquista. Isto supuxo a ruptura
da polis clásica e polo tanto das formas de
organización social e política que viñeran
funcionando nos últimos séculos, quedando
incluida nun estado territorial maior.

O HELENISMO
Roma foi aproveitando o desmembramento
do imperio de Alexandre e pouco a pouco foi
facéndose forte en detrimento de Grecia, que
foi anexionada no 197 a C. Os intereses dos
romanos eran fundamentalmente prácticos e
non especulativos como foran os dos gregos.
A cultura helena empapou así o Imperio
Romano nos tempos de Augusto, co cal o
pensamento grego chegou a Roma.

O HELENISMO
Estes acontecementos históricos
influíron de xeito decisivo na filosofía. A
situación de inestabilidade primeiro, e
posteriormente a perda da posibilidade
dunha acción política directa como
ocorrera nos tempos anteriores levou
aos pensadores ao abandono das
grandes visións sistemáticas anteriores
(Platón, Aristóteles).

O HELENISMO
Na época clásica os cidadáns sentíanse
protagonistas, membros do grande individuo
que era a polis; só nela se podía conseguir a
vida boa. Agora, os filósofos íllanse do
mundo e da cidade centrándose
principalmente na procura da liberdade e a
felicidade persoal. O importante é o ser
humano individual, mentres que a
colectividade queda neste momento relegada
a un segundo plano. Calquera outro
coñecemento deberá subordinarse á esfera
ética.

O HELENISMO
A situación case que estacionaria da filosofía
contrasta co enorme desenvolvemento que
teñen as ciencias nesta época (xeografía,
historia, filoloxía, medicina, matemáticas,
astronomía, etc.). Atenas continuará sendo o
centro filosófico, mentres que a verdadeira
capital cultural do mundo helenístico pasará
a Alexandría. O seu museo e a súa biblioteca
constituíron a máis grandiosa reunión do
saber antigo ata que César ordena a súa
queima no ano 47 a. C. na campaña en
Exipto.

O HELENISMO
As escolas de Platón e Aristóteles
continuaron neste período a liña dos seus
mestres con poucas achegas novas. A
Academia perdurou no tempo ata o 529 d. C.
e as ideas platónicas sufriron distintas
modificacións buscando a harmonía coas
novas formas de pensar. Pola súa banda, á
morte de Aristóteles, Teofrasto fíxose cargo
do Liceo, continuando a tendencia empirista
da escola. As principais formulacións
filosóficas do momento virán da man do
epicureísmo, o estoicismo e o escepticismo.

O EPICUREÍSMO
O iniciador desta escola foi Epicuro de
Samos (341-270 a.C.), que no 306 a C.
funda o Xardín, onde acolle aos seus
discípulos e amigos na procura dun
ideal de vida: a felicidade, que se
consegue logrando a paz mental ou
tranquilidade de ánimo (ataraxia). O
maior transmisor da doutrina epicúrea
será o romano Lucrecio na súa obra
De rerum natura.

O EPICUREÍSMO
Como o obxectivo é a consecución da
felicidade, a ética converterase na
disciplina fundamental da filosofía. Os
epicúreos defenden unha ética
hedonista, partindo da idea de que
todos os individuos buscan o pracer e
tentan evitar a dor. E como hai praceres
contrapostos, a cuestión consiste en
calcular cal é a máxima cantidade de
praceres compatibles.

O EPICUREÍSMO
Este cálculo desenvólvese como unha
economía do pracer, de xeito que o
máximo pracer se consegue
moderando os impulsos pracenteiros,
renunciando a algún deles para acadar
outros maiores. Para iso, deben levar á
práctica os seus desexos.

O EPICUREÍSMO
Existen desexos naturais, como a
necesidade de comer para calmar a fame,
pero algúns individuos abandónanse á
procura de praceres que non son tan
necesarios: a busca de riquezas, a ansia de
gloria... A consecución destes desexos non
proporciona a anhelada felicidade, pois non
levan á tranquilidade do corpo nin da mente.
A moderación e o autodominio deben guiar a
elección dos praceres, pois só así
conseguiremos a paz interior.

O EPICUREÍSMO
Para completar os asuntos éticos, os
epicúreos botan man da física, pois só
coñecendo a natureza poden esvaerse os
temores que afectan a vida e impiden lograr
a ataraxia. Epicuro acepta a física atomista
para explicar a natureza. Existen átomos que
se moven no baleiro e que caen polo seu
peso verticalmente. Ás veces, e dun xeito
imprevisto, os átomos desvíanse (clinamen)
e chocan uns con outros formando corpos.
Como consecuencia, non debemos temer ao
destino, pois todo na natureza é puro azar.

O EPICUREÍSMO
Tampouco ten sentido temer aos
Deuses, pois eles non se entremeten
en ningún asunto humano ou natural.
Epicuro enfróntase así á relixión
tradicional grega. Os deuses existen
pero viven nunha total felicidade, co cal
non necesitan ocuparse das cousas do
mundo.

O EPICUREÍSMO
A física demostra tamén que é absurdo terlle
medo á morte. Como todos os seres, a alma
está composta de átomos materiais e polo
tanto é mortal. Non existe nada logo da morte
e, de feito, nese momento, tampouco
existiremos nós: cando a morte estea, nós xa
non estaremos, e se nós estamos, ela aínda
non. Tampouco hai que temer a dor, porque
aínda que non se poida evitar, é fácil de
soportar. Co cal nada hai que temer.

O EPICUREÍSMO
A filosofía complétase coa canónica
(lóxica), que nos permite comprobar
que o noso coñecemento é seguro, xa
que se ocupa de atopar un criterio de
verdade. Epicuro atópao nas
sensacións: os datos que nos ofrecen
os sentidos son sempre verdadeiros e o
erro só pode aparecer nos xuízos que
facemos a partir dos datos sensibles.

O ESTOICISMO
O estoicismo nace nos pórticos de Atenas (na Stoa)
da man de Zenón de Citio (335-263 a.C.). A escola
pasou por varias etapas e acadou o seu máximo
esplendor no ámbito romano.
Froito da época na que nace, o obxectivo do
individuo estoico é a consecución da felicidade. Os
estoicos recollen o intelectualismo moral socrático-
platónico e identifican virtude e sabedoría. A virtude
é o único ben e o vicio o mal. Só o sabio pode ser
virtuoso, lograr o dominio das súas paixóns e vivir
conforme á natureza e á razón. Isto implica
amosarse indiferente ás emocións (apatía) para
salvagardar a propia vida.

O ESTOICISMO
A ética estoica atopa a súa xustificación na física. Os
estoicos afirman que o mundo é un grande
organismo con vida, dotado dun principio racional
que é razón seminal de todo o que existe e que rexe
o mundo. Este principio, semellante ao lume de
Heráclito, é o pneuma. Nun período de 300 séculos
todo se disolve e todo se rexenera no lume divino.
Este ciclo cósmico é o ciclo do eterno retorno, e polo
tanto, o Universo está sometido ás leis da
necesidade. Isto é o que coñece o sabio, que se
recoñece impotente para modificar o transcurso dos
acontecementos.

O ESTOICISMO
. Para salvarse, os individuos -o sabio- deben actuar en
conformidade coa orde necesaria do mundo. Por iso o
estoico propugna cumprir co deber, ou sexa, levar a
cabo aquelas accións que a razón amosa como
conformes á natureza. A alma humana é inmortal, pois
é un anaco desprendido do pneuma universal e por iso
a razón pode coñecer a estructura do universo.

O ESTOICISMO
Os estoicos son os creadores da lóxica
proposicional. A lóxica estoica dividíase en retórica
e dialéctica, e ocupábase do coñecemento e o recto
argumentar. Para os estoicos as impresións
sensibles non poden constituír o criterio de verdade,
pois o coñecemento existe cando rexeitamos ou
aceptamos esas sensacións logo da meditación. O
criterio de verdade está no asentimento consciente
da razón ao recoñecer a relación entre as imaxes
mentais creadas a partir da sensación e os obxectos
fóra de nós.

O ESTOICISMO
O estoicismo en Roma continúa coa busca da
vida boa, con Séneca (4 a. C.- 65 d. C.),
Epícteto (50-125 d. C.) e Marco Aurelio (121-
180 d. C.) como figuras principais. Acentúase
o sentido cosmopolita que xa aparecía no
mundo grego, ao sentir que existe un vínculo
entre todos os seres humanos. Ocuparanse
tamén de cuestións teolóxicas, co que
influirán no cristianismo.

O ESCÉPTICISMO
0 escepticismo nace como doutrina
elaborada con Pirrón de Elis (365-275 a.C.)
foi continuado polos últimos seguidores da
Academia platónica, Arcesilao e Carnéades, e
no mundo romano foi defendido por Sexto
Empírico fundamentalmente. Aparece cun
tinte moral, aínda que pronto se estenderá ao
ámbito do coñecemento. Os escépticos
atacaron todo tipo de dogmatismo,
especialmente o dogmatismo especulativo
dos estoicos.

O ESCÉPTICISMO
O escepticismo parte da idea de que non podemos
coñecer a realidade. Esta actitude é a consecuencia
que se desprende do decurso da Academia á morte de
Platón. O mundo das ideas xa non ten valor, e só
queda o mundo sensible. Como é unha realidade
cambiante, só podemos atopar nel un coñecemento
particular e subxectivo. De feito Platón necesitara do
mundo das ideas para cimentar un coñecemento
universal e necesario. Caído este mundo, derrúbase
tamén a posibilidade de epistéme.

O ESCÉPTICISMO
O sabio escéptico ve imposible expresar a verdade
(afasia) e debe suspender os seus xuízos (epojé) sobre
o mundo. Isto que vale para o coñecemento teórico é
imposible na vida cotiá, onde debemos decidir
continuamente que facer. Así, os valores éticos
recoñécense como individuais e subxectivos pero son
necesarios pan vivir en paz.

O FINAL DA FILOSOFÍA
ANTIGA
En sentido estricto, a filosofía antiga remata co
peche da Academia no 529 d C., co emperador
Xustiniano, o que supón a implantación definitiva do
cristianismo e o pensamento cristián. Mais xa desde
había varios séculos a filosofía grega pasara ao
mundo romano e o cristianismo convivía co
pensamento racional. Esta convivencia supuxo o
encontro das tradicións helénicas e xudías no mundo
romano, o que impulsou unha revalorización das
filosofías pitagóricas e platónicas, cercana ás
concepcións místicas.

ANTIGA
No século III a. C. fúndase a Escola de Alexandría,
que pretende traducir o Antigo Testamento ao grego.
Dous séculos máis tarde, Filón de Alexandría tenta
establecer unha síntese entre o platonismo, o
estoicismo e a fe xudía.

ANTIGA
No ámbito máis estrictamente filosófico cómpre destacar para
rematar a filosofía antiga, o rexurdimento que no século III d. C.
terá o platonismo. Ammonio Sakka funda o neoplatonismo, que
acadará o seu esplendor con Plotino. Este afirma que Un
trascende a natureza, e a partir del, por medio dun proceso de
emanación, derívase toda a realidade en tres niveis: cando o Un
reflexiona sobre si mesmo xera intelecto; deste emana a alma
do mundo e dela o mundo corpóreo. O ser humano practicando
o ben e buscando a verdade pode fundirse no Un co goce do
éxtase.


6. Textos

6. Textos: comentario de texto obrigatorio

3º comentario de texto obrigatorio:
“Entón, o ceo e a natureza depende dun principio de tal
natureza. E esa vida que tamén para nós é a máis
excelente, pero que só nos é concedida por breve tempo,
el vívea sempre, pois para el, a súa actividade é tamén
gozo. O acto intelectual, que é por si mesmo, ten por
obxecto o óptimo por si mesmo; o intelecto pénsase a si
mesmo trocándose en intelixible, pois se fai intelixible no
contacto e na intelixencia de si mesmo, por iso se
identifican o intelecto e o intelixible […]. por iso, a
actividade máis doce e máis excelente é a contemplación.
E como o acto de comprender é vida, e el é acto, así, o
acto puro Por si mesmo é óptima e eterna vida del. Por
iso, dicimos que Deus é vivente, eterno, óptimo. Pois isto
é Deus. Pero é evidente, tamén, que é impasible e
inalterable.”
ARISTÓTELES: Metafísica, XII, 9, pp. 1074-5.

6. Textos
OS PRECEDENTES DA TEORÍA DAS CAUSAS
“Estes [os filósofos anteriores], por conseguinte, só tocaron esta causa
[la causa material]; e outros, aquela de onde procede o principio do
movemento [a causa eficiente] (por exemplo, os que poñen como principio
a Amizade e o Odio ou o Entendemento ou o Amor). Pero a esencia e a
substancia [causa formal] ninguén as enunciou claramente, sendo os que
máis se aproximan os partidarios das Especies (pois nin consideran as
Especies como materia para as cousas sensibles nin o Un como materia
para as Especies, nin o principio do movemento como procedente delas -
pois din que máis ben son causas de inmobilidade e de quietude-, senón
que aducen as Especies como a esencia de cada unha das demáis
cousas, e o Un, como a esencia das Especies). E aquelo a causa do cal
se realizan as accións e os cambios e os movementos [causa final], o
chaman en certo modo causa, pero non o chaman expresamente causa
nin din que sexa causa no sentido en que por natureza o é. En efecto, os
que mencionan o Entendemento ou a Amizade, presentan como un ben
estas causas, pero non din que algún dos entes sexa ou se faga a causa
delas, senón que delas proceden os movementos. E, así mesmo, tamén
os que afirman que o Un ou o Ente son tal natureza, aseguran que son
causa da substancia, pero non que a causa deles sexa ou se faga; de
sorte que, en certo modo, ocúrrelles que din e non din que o Ben é causa;
pois non o din en sentido absoluto, senón accidental.
ARISTÓTELES, Metafísica, I 7, 988 a - 988 b

6. Textos
O PRIMEIRO MOTOR INMÓBIL:DEUS

Hai tamén algo que move eternamente, e como hai tres
clases de seres, o que é movido, o que move, e o termo medio
entre o que é movido e o que move, é un ser que move sen ser
movido, ser eterno, esencia pura, e actualidade pura.
Velaí cómo move. O desexable e o intelixible moven sen ser
movidos, e o primeiro desexable é idéntico ao primeiro
intelixible. Porque o obxecto do desexo é o que parece belo, e
o obxecto primeiro da vontade é o que é belo. Nós desexamos
unha cousa porque parécenos boa, e non nos parece tal
porque a desexamos: o principio aquí é o pensamento. Agora
ben; o pensamento é posto en movemento polo intelixible, e a
orden do desexable é intelixible en si e por si; e nesta orde a
esencia ocupa o primeiro lugar; e entre as esencias, a primeira
é a esencia simple e actual. Pero o un e o simple non son a
mesma cousa: o un designa unha medida común a moitos
seres; o simple é unha propiedade do mesmo ser.

6. Textos
O PRIMEIRO MOTOR INMÓBIL: DEUS
De esta maneira o belo en si e o desexable en si entran ambos na
orde do intelixible; e o que é primeiro é sempre excelente, xa
absolutamente, xa relativamente. A verdadeira causa final reside nos
seres inmóbiles, como o mostra a distinción establecida entre as
causas finais, porque hai a causa absoluta e a que non é absoluta. O
ser inmóbil move con obxecto do amor, e o que el move imprime o
movemento a todo o demáis. Logo en todo ser que se move hai
posibilidade de cambio. Se o movemento de traslación é o primeiro
movemento, e este movemento existe en acto, o ser que é movido
pode mudar, se no en canto á esencia, polo menos en canto ao lugar.
Pero desde o momento en que hai un ser que move, permanecendo
él inmóbil, aínda cando exista en acto, este ser non é susceptible de
ningún cambio. En efecto, o cambio primeiro é o movemento de
traslación, e o primeiro dos movementos de traslación é o
movemento circular. O ser que imprime este movemento é o
motor inmóbil. O motor inmóbil é, pois, un ser necesario, e en tanto
que necesario, é o ben, e por conseguinte un principio, porque hai
varias acepcións da palabra necesario: hai a necesidade violenta, a
que coarta a nosa inclinación natural; despois a necesidade, que é a
condición do ben; e por último o necesario, que é o que é
absolutamente de tal maneira e non é susceptible de ser doutra.

6. Textos
O PRIMEIRO MOTOR INMÓBIL:DEUS

(...) É evidente, conforme co que acabamos de dicir, que hai
unha esencia eterna, inmóbil e distinta dos obxectos
sensibles. Queda demostrado igualmente que esta esencia
non pode ter ningunha extensión, que non ten partes e é
indivisible. Ela move, en efecto, durante un tempo infinito. E
nada que sexa finito pode ter unha potencia infinita. Toda
extensión é finita ou infinita; por conseguinte, esta esencia
non pode ter unha extensión finita; e por outra parte, non ten
unha extensión infinita, porque non hai absolutamente
extensión infinita. Ademáis, finalmente, ela non admite
modificación nin alteración, porque tódolos movementos son
posteriores ao movemento no espacio.
Aristóteles, Metafísica, Libro Duodécimo, VII

6. Textos
As formas de goberno: (Política, III 5, 1279 a-b)
"Posto que réxime e goberno significan o mesmo, e goberno é o
elemento soberano das cidades, necesariamente será soberano ou un só,
ou poucos, ou a maioría; cando o un ou a minoría ou a maioría gobernan
atendendo ao interese común, eses reximenes serán necesariamente
rectos; pero os que exercen o mando atendendo ao interese particular do
un ou da minoría ou da masa son desviacións; porque, ou non se debe
chamar cidadáns aos que participan no goberno, ou deben participar nas
ventaxas da comunidade. Dos gobernos unipersonais solemos chamar
monarquía á que mira ao interese común; aristocracia ao goberno duns
poucos, pero máis dun, ben porque gobernan os mellores, ou ben porque
se propón o mellor para a cidade e para os que pertencen a ela. Cando a
maior parte é a que goberna atendendo ao interese común recibe o nome
común a tódolos rexímenes: república. E é así con razón, pois un só ou
uns poucos poden distinguirse pola súa excelencia; pero un número maior
é xa difícil que alcance a perfección en toda clase de virtude, pero pode
destacar especialmente na virtude guerreira, pois ista dase na masa. Por
elo precisamente neste réxime a clase combatente ten o poder supremo e
participan nel os que posúen as armas. As desviacións dos réximes
mencionados son: a tiranía da monarquía, a oligarquía da aristocracia e a
democracia da república. A tiranía é unha monarquía que atende ao
interese do monarca, a oligarquía ao interese dos ricos e a democracia ao
interese dos pobres; pero ningún deles atende ao proveito da
comunidade“.


7. Glosario

7. Glosario
Accidentes
O que lle corresponde a algo
continxentemente por non estar
comprendido na súa esencia, aquelo
que lle pertence a un ser de tal xeito
que o pode perder sen chegar a
aniquilarse.

7. Glosario
Acto
O ser actual, a realidade do ser.

Acto Puro
Deus.

7. Glosario
Alma
Principio de vida nos seres vivos.

Alma Intelectiva
Parte máis elevada da alma humana.

Alma Sensitiva
Presente nos animais e os homes, a alma sensitiva permite o
coñecemento inferior ou sensible (a percepción), o apetito inferior (o
desexos e apetitos que teñen que ver co corpo como o desexo sexua
ou as gañas de comer) e movemento local.

Alma Vexetativa
Presente nas prantas, os animais e os homes, permite as actividades
vitais máis básicas como a reproducción, o crecemento e a
nutrición.

7. Glosario
Causa
Factor ou principio do que depende unha
cousa.

Ciencia
En grego “epistéme”. É o saber das
relacións necesarias existentes entre as
cousas. A diferencia do Noûs, é un saber
discursivo ou demostrativo.

7. Glosario
Entendemento Axente
Ou intelecto axente. Parte da alma
grazas á cal é posible alcanzar a
ciencia.
Esencia
O que teñen os seres concretos de
estable e intelixible; a natureza ou
rasgos que fan de algo o que é e non
outra cousa.

7. Glosario
Eudemonismo
Enténdese por "eudemonismo" toda
teoría ética que identifica a felicidade
co Sumo Ben.

Forma
Conxunto de rasgos característicos
dun obxecto.

7. Glosario
Materia
A realidade da que está feita uhna cousa.

Materia Prima o primeira
Ou materia primeira. Materia sen forma algunha.
Non é perceptible polos sentidos e é o substrato
último do cambio sustancial.

Materia Segunda
Materia con forma determinada (por exemplo, o
mármore dunha estatua de mármore).

7. Glosario
Movemento
Calquera tipo de cambio ou modificación
que poda sufrir unha sustancia.

Potencia
Poder para exercer unha transformación
nun obxecto ou disposición para poder
chegar a ser algo.

7. Glosario
Primeiro Motor
Deus

Substancia
Ou sustancia. O ser independente do cal se predican os
atributos.

Substancias Primeiras
As sustancias primeiras son os suxeitos individuais,
suxeitos compostos de materia e forma.

Substancias Segundas
Ou os xéneros e as especies.

7. Glosario
Teleoloxía
Doutrina que considera indispensable para a comprensión da
realidade a referencia aos fins ou motivos polos que ocurre
algo.

Teoría Hilemórfica
Teoría aristotélica segundo a cal tódolos seres sensibles ou
perceptibles (tanto os naturais como os artificiais) compóñense
de materia (hylé) e forma (morphé).

Virtude
Hábito selectivo que consiste nun termo medio relativo a nós,
determinado pola razón e por aquela pola cal decidiría o home
prudente. En latín “virtus”, en grego “areté”. Para Aristóteles a
virtude é unha "excelencia engadida a algo como perfección".


8. Bibliografía

8. Bibliografía

Bibliografía de Aristóteles
recomendada:
-Aristóteles, Ética nicomaquea, Editorial
Gredos, Madrid, 2003.
-Aristóteles, Política, Editorial Gredos,
Madrid, 1995.

8. Bibliografía

Bibliografía secundaria
recomendada:
-Montoya, J.; Conill, J., Aristóteles:
Sabiduría y Felicidad, Ediciones
Pedagógicas, Madrid, 1985.
-Soto, Luis G., Aristóteles, Baía edicións, A
Coruña, 2003.


9. Páxinas web
recomendadas

9. Páxinas web recomendadas

Para ampliar información sobre Aristóteles, e realizar
exercicios, test e cazatesoros:
http://gl.wikipedia.org/wiki/Arist%C3%B3teles
http://www.e-torredebabel.com/Historia-de-la-
filosofia/Filosofiagriega/Aristoteles/Principal-
Aristoteles.htm
http://www.cibernous.com/autores/aristoteles/
http://www.webdianoia.com/aristoteles/aristoteles.ht
m
http://recursos.cnice.mec.es/filosofia/f2ruta1.php?id_r
uta=17&id_etapa=101&id_autor=2
http://www.boulesis.com/


10. Exames de
selectividade


11. Recursos
audiovisuais

11. Recursos audiovisuais

Título: Alejandro Magno. Dirixida por
Oliver Stone, 2004.

Aristóteles (384-322 a. C.)

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (16)

Semelhante a Aristóteles (384-322 a. C.)

Semelhante a Aristóteles (384-322 a. C.) (20)

Mais de nieveslopez

Mais de nieveslopez (20)

Último

Último (7)

Aristóteles (384-322 a. C.)