cc

1. ВИРТУАЛ ТЕХНОЛОГИЙН ТЭНХИМ,
Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
Мэдээллийн Технологийн
www.emust.edu.mn
хэрэглээ - I
Код: U.IT101

2. IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ - I
Сэдэв: Хэрэглэгчийн интерфэйс технологи
Мультимедиа технологи
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
2

3. Агуулга:
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
01
Хэрэглэгчийн интерфэйс
1. GUI
Интерфэйс дизайн- Interface design
1. Screen design
2. Form design
02
03 Вэб дизайн/Web design
3
04 Нийтлэг дизайн/Universal design

4. Агуулга:
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
4
5
Мультимедиа технологи
1. Мультимедиа файлын төрөл
2. Мэдээллийг шахах, задлах
Мультимедиа хэрэглээ
1. График боловсруулалт
2. Мультимедиа технологийн хэрэглээ
6

5. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
5
IT101- Мэдээллийн Технологийн хэрэглээ – I
Мэдлэг Чадвар
Энэ лекцээр хэрэглэгчийн
интерфэйс, интерфэйсийн
загвар, вэб дизайн мөн
мультимедиа файлын
төрлүүд, түүний хэрэглээний
тухай ойлголтуудтай
танилцах болно.
Macromedia Flash 8 програмтай
танилцах, хөдөлгөөн
боловсруулах чадварыг
эзэмшинэ.

6. Хэрэглэгчээс үйлдлийн системд өгч
болох командууд урьдаас
тодорхойлогдсон байдаг. Эдгээр
командын цогцыг үйлдлийн
системийн командын хэл (command
language) ба үйлдлийн системд
хэрэглэгч нь командын хэлийг
ашиглан командын процессортой
харьцаж буй арга замыг
хэрэглэгчийн интерфейс (user
interface) гэдэг.
1. Хэрэглэгчийн
интерфэйс
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
6

7. Хэрэглэгчийн интерфэйс/User interface
Өнөөдөр үйлдлийн системүүд Текст интерфэйс (command
line interface - CLI) График интерфэйс (graphical user
interface - GUI) CLI нь сонгодог (буюу уламжлалт)
интерфейс бөгөөд хэрэглэгч командын хэлний тодорхой
командыг бичиж өгөөд Enter дарах замаар командын
процессортой “тулж” ажиллах хэлбэр юм.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
7

8. 1. График интерфэйс /GUI
GUI нь хэрэглэгчдэд илүү тохиромжтой хэлбэр бөгөөд
зөвхөн хулганы тусламжтайгаар, график дүрслэл бүхий
виртуал орчинд хүссэн үйлдлээ хийж болдог. Хэрэглэгчийн
интерфэйс нь хэрэглэгч үйлдлийн системтэй төрөл бүрийн
командын тусламжтайгаар харьцдаг. DOS үйлдлийн
систем дээр COPY гэсэн командаар файлыг өөр тийшээ
хуулахад үүнийг үйлдлийн системийн нэг хэсэг болох
Command processor эсвэл Command line interpreter ч гэж
нэрлэгддэг командын тусламжтайгаар гүйцэтгэдэг.
Graphical User Interface(GUI) нь дэлгэц дээр байгаа дүрсийг
дарсанаар үйлдлийг гүйцэтгэдэг .
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
8

9. GUI-г бүрдүүлж байгаа элементүүдийг зурагт нэгтгэж
харууллаа
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
9
Жишээ нд Windows 8 үйлдлийн
систем дээр Internet explorer-ийн
бүтцийг харууллаа.
Зураг 1. GUI-г бүрдүүлж байгаа элементүүд

10. 1. График интерфэйс /GUI
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
10
Хүснэгт 1. График интерфэйс
1.Window буюу цонх нь Үндсэн дэлгэцэн дотор заасан жижиг дэлгэц ба Текст болон зурган хэлбэрээр
харагддаг.
2. Menu bar Менюний хэсэг ба цэсийг сонгосон үед харгалзах командын жагсаалт гарч ирнэ.
3. Text box Текст, тоо ашиглан мэдээллийг гараас оруулна.
4. Radio button Нэг item нь хэд хэдэн жагсаалтаас сонгогдсон байх ба. Өөр item нь сонгогдсон
бол, өмнөх сонголт автоматаар байхгүй болно.
5. Pull-down menu Командын жагсаалтуудыг цувсан хэлбэрээр харуулна.
6. Check box Холбогдох item нь хэд хэдэн жагсаалтаас сонгогдоно. Нэг item эсвэл олон item-
уудын аль алийг нь сонгож болно.
7. Command button
8. List box
Сонгосон үед зохих үйлдлийг хийдэг.
Жагсаалтын хайрцаг. Үүнд командын жагсаалтууд багтсан байна.
9. Icon Файл, зураг, тэмдэгт, гэх мэт агуулгыг дүрслэж буй зурган хэлбрийг хэлнэ. Үүнд
ачааллах, хэрэглэгдэх боломжтой програмууд мөн нээлттэй файлууд гэх мэт.
10. Pop-up menu Дэлгэцийн хаана ч хамаагүй гарч ирдэг жижиг цэс.

11. 1. График интерфэйс /GUI
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
11
Function key
Компьютерийн keyboard буюу гарны дээд хэсэгт
байрлах F1-F12 гэсэн товчлууруудыг Function key
хэмээн нэрлэдэг ба эдгээр үйлдлийн түлхүүрүүд нь
компьютерийн хэрэглээнд өдөр тутам
хэрэглэгддэг. Эдгээр түлхүүрүүд нь ихэнхдээ бусад
товчлууруудтай хамт хэрэглэгддэг ба CTRL,
ALT,Shift товчлууруудтай хослож ажилладаг.

12. Интерфэйс дизайн нь "screen
design" ба "form design" гэж 2
хуваагдана.
2. Интерфэйс
дизайн- Interface
design
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
12

13. 2. Интерфэйс дизайн/Interface design
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
13
Хүснэгт 2. Интерфэйс дизайны төрлүүд
Screen design Item-ийн дэлгэцийн дизайн болон гар ба хулганаар
мэдээлэл оруулах үйл ажиллагааг зохион байгуулах хэлбэр
юм.
Form design Хуудасны загвар болон зохион байгуулалт агуулга зэрэг нь
хэвлэмэл бэлтгэсэн байх шаардлагатай байдаг.

14. 2. Интерфэйс дизайн/Interface design
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
14
Source document
"Source document" нь компьютерт
оруулж болох өгөгдлийн нэг хэлбэр
юм. Шаардлагатай тэмдэгт
мэдээллүүд болон хүснэгт гэх мэт
хуудсыг хялбар бөглөж болохоор
хэвлэмэл байдалтай байна.
Зураг 2. Хадгаламжийн дансны хэлбэр

15. 2.1 Дэлгэцний дизайн /Screen design/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Системийг хэрэглэгчид
оролтын дэлгэцийг
хамгийн их ашигладаг
интерфэйс юм.
Ажиллахад хялбар
оролтын дэлгэц
хэрэглэгчийн талаас
боловсруулагдсан байх
ёстой.
15
Зураг 3. Windows 8 үйлдлийн системийн дэлгэцийн дизайн

16. 2.1 Дэлгэцний дизайн /Screen design/
Дараахи байдлаар оролтын дэлгэц боловсруулах процедур
байдаг.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
16
•Тухайлбал гарчигийн байрлал болон Function key –
ийн үйлдэл зэрэг дэлгэцийн бүрийн нийтлэг item-
ийг стандартчилах.
Дэлгэцийн
стандартчилал
•Холбогдох дэлгэцийн хоорондын мөрдөх дизайн
болон шаталсан харилцааг хэлнэ.
Дэлгэц Системчлэх
•Дэлгэц дээр item-ийн анхдагч утгууд, оролтын
аргууд гэх мэт зүйлсийн байрлалыг өөрчилөх.
Дэлгэцийн item
тодорхойлох болон
дизайн зохион байгуулах
График 1. Дэлгэцийн загвар

17. 2.1 Дэлгэцний дизайн /Screen design/
Жишээ нь: Хуралын өрөө захиалгын системийн дэлгэцийн
дизайн
Үндсэн дэлгэц
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
17
Захиалга Лавлагаа
Цуцлах
Хөтөлбөрийн мэдээлэл Бэлэн байдал
Зураг 4. Дэлгэцийн шаталсан бүтцийн схем

18. 2.1 Дэлгэцний дизайн /Screen design/
Жишээ нь: Хуралын өрөө захиалгын системийн дэлгэцийн
дизайн
Бэлэн байдал
цуцлалт дэлгэц
шилжиж
болно гэдгийг
харуулна. Зураг 5. Дэлгэцийн шилжилтийн схем
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
18
Захиалга
Үндсэн
дэлгэц
Лавлагаа
Хөтөлбөрийн
мэдээлэл

19. 2.2 Формын загвар /Form design/
Өдөр тутам хэрэглэгддэг Forms буюу
маягтыг хэн ч ашиглахад хялбар байхаар
боловсруулсан байх шаардлагатай.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
19
Зураг 6. Application формын загвар Зураг 7. Вэб формын загвар

20. 2.2 Формын загвар /Form design/
Forms буюу хэлбэрийг боловсруулах процедур доор нэгтгэн
харуулсан байна.
•Тухайлбал гарчигийн байрлал болон нэг хуудсан
дахь шугамын тоо Form тус бүрийн нийтлэг
элементүүдийг стандартчлах.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
20
Form буюу хэлбэр
стандартчилал
•Item бүрийн загвар дизайныг зохион байгуулах.
Загвар зохион
байгуулах
•Form буюу хэлбэр нь хэвлэмэл байх юм бол,
ашиглах зориулалтын дагуу хэвлэгч цаас сонгоно.
Хэвлэгч болон
цаас сонгох
График 2. Дэлгэцийн шилжилтийн схем

21. Мэдээллийн хэрэгцээг ихээр
эрэлхийлсэн энэ цаг үед вэб цахим
хуудасны танилцуулгагүй үйл
ажилгаа явуулдаг объект, аж ахуйн
нэгж хувь хүн үгүй болжээ. Өнөөдөр
ихэнх албан байгуулага , хувь хүмүүс
албан байгууллагууд интернэтийн
сүлжээгээр
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
21
3. Вэб дизайн/Web design
төрөл бүрийг програм хангамж, зар суртачилгаа, сонин хэвлэл, ном
зохиол, танилцуулга, зөвлөгөө, лавлах, биржийн мэдээ зэрэг
мэдээллийг түгээхдээ ВЭБ хуудсыг түгээмэл ашигладаг болжээ.
Өнөөгийн монголын вэб сайтын хөгжил ч аль хэдийнээ дэлхийн
түвшинтэй хөл нийлүүлэн алхаж байна.

22. Харин дэлхийн хөгжлийг дагаж байна гээд ямар ч үзэмжгүй
хэрэглэгч тухайн сайтад ороод цаашид орохоос цааргалдаг
тийм цэгцгүй байх юм бол магадгүй тухайн албан
байгууллага, сурталчилахыг хүссэн бараа бүтээгдэхүүний
ашиг орлого буурхаас гадна нэр хүндэд ч халтай байдаг.
Иймд тухайн сайтынхаа агуулага зорилгын хүрээнд
тохирсон өнгө аяс, хэв загварыг тодорхойлж өгөх хэрэгтэй.
Энэ нь ч томоохон маркетинг болж өгдөг мөн тухайн вэвийн
зорилгоо ч тодорхойлж чадаж өгдөг. Магадгүй шинээр
мэндэлж буй вэб сайтын цаашдын хувь заяаг тодорхойлдог
юм.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
22
3. Вэб дизайн/Web design

23. Вэб дизайны талаар хүмүүс олон ойлголттой байдаг. Хүн бүр
энэ талаар ойлголт байдаг боловч тодорхойлоход төвөгтэй
сэдэв бол вэб дизайн юм. Ихэнх вэб мастерууд
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
23
3. Вэб дизайн/Web design
• Агуулга
• Програмчлал
• Дизайн
• Зорилго гэсэн 4 гол хэсгүүд
вэбийн үндэс болдог гэж
үздэг.

24. Вэб дизайн боловсруулахад анхаарах зүйлс
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
24
3. Вэб дизайн/Web design
• Style sheet болон өнгө, дизайны стандарчлал ашиглах
• Хамгийн бага хэмжээгээр зураг ашиглах нь ажиллагааг хялбар
болгож өгөх.
• Зөвхөн зарим нэг вэб хөтөч програмууд дээр ажиллах функцуудээс
зайлсхийх сайт бүх хөтөчүүд дээр зөв үзүүлж байгаа эсэхийг шалгах.

25. Style sheet
• "style sheet" нь үсгийн хэв маяг, хэмжээ, дэвсгэр болон
захаас авах зай зэрэг тохиргоог тодорхойлсон вэб
хуудсанд төрөл бүрийн хэв маяг хэлбэршилтүүдийг
тогтоодог.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
25
3. Вэб дизайн/Web design

26. • Information accessibility
• "Мэдээллийн хүртээмж" гэдэг нь мэдээлэл хүндрэлтэй
нэвтэрдэг байж болно. Иймд мэдээллийн хэрэгсэл
ашиглах замаар авч байгаа саад бэрхшээлийг арилгах
хэлнэ. Төхөөрөмж нь хэрэглэхэд хялбар эсвэл дэлгэц
хөгжлийн бэрхшээлтэй буюу тусгай хэрэгцээ бүхий
хүмүүст харах боломжтой бол ерөнхийдөө, энэ нь
магадгүй ашиглах, бүх хэрэглэгчийн хувьд үзхэд хялбар
байх болно.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
26
3. Вэб дизайн/Web design

27. Web accessibility
• "Вэб хүртээмж" гэдэг нь ахмад настан, хөгжлийн
бэрхшээлтэй иргэд зэрэг хүн бүрт цахим хуудсанд хүссэн
мэдээлэл, үйлчилгээг хүртээмжтэй түгээхийг хэлнэ.
Usability
• “Usability Ашиглахад хялбар" нь хэрэглэгчдэд зориулсан
ашиглалтын хялбар байдалыг хэлнэ. Энэ нь хэрэглэхэд
хялбар, амархан хэрэглэж болох вэб хуудсыг
боловсруулахад нэг үзүүлэлт болдог.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
27
3. Вэб дизайн/Web design

28. "Universal design"нь үндэс угсаа,
соёл, хүйс, нас, эсвэл бие махбодын
чадвар зэргийг үл хамааран хэн ч
ашиглаж болохоор боловсруулсан
бүтээгдэхүүн, тоног төхөөрөмж,
барилга байгууламж, болон амьд
орон зайг хамарсан арга юм.
4. Нийтлэг
дизайн/Universal
design
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
28

29. Мультимедиа“ технологи нь статик
зураг, видео бичлэг, дуу авиа
зэргийг өөртөө агуулж, үсэг болон
тоонуудын төрөл бүрийн
өгөгдлүүдийг хослуулан ашигладаг.
5. Mультимедиа
технологи
/Multimedia
technology/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
29

30. 5. Mультимедиа технологи /Multimedia technology/
"Мультимедиа" нь статик зураг, видео бичлэг, дуу авиа зэргийг
өөртөө агуулж, үсэг болон тоонуудын төрөл бүрийн
өгөгдлүүдийг хослуулан ашигладаг.
Мультимедиа нь төрөл бүрийн агуулгын хэлбэрийг хослуулан
ашигладаг. Текст, дуу авиа, зураг, график, хөдөлгөөн, видео
бичлэг, интерактив зэрэг нь мультимедиагийн агуулгыг
бүрдүүлдэг. Аналог өгөгдлийг тоон өгөгдөл рүү хөрвүүлэхэд веб
агуулга /Web content/, гипермедиа /hypermedia/, шууд үзэх
/streaming/ болон бусад медиа үүсдэг.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
30

31. Веб агуулга /Web content/
Текст, дуу авиа, зураг, график, хөдөлгөөн, видео бичлэг зэргийг
интернэт хуудсанд байршуулахыг вебийн агуулга гэнэ.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
31
Зураг 2. ШУТИС-ийн веб сайтын бүтээц

32. Гипермедиа /Hypermedia/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
32
Зураг-3. Гипертекстийн бүтэц
Гипермедиа нь өөртөө
гипертекстийг /hypertext/
агуулдаг. Гипертекст нь
төрөл бүрийн график, дуу
авиа, видео бичлэг, веб
хуудасуудыг холбодог
холбоос /link/ юм.

33. Шууд үзэх /Streaming/
Шууд үзэх технологи нь интернэт хуудсанд байрших дууны
бичлэг, видео бичлэгийг интернэт ашиглан тоглуулах боломжийг
олгодог. Хэрэглэгч дууны бичлэг, видео бичлэгийг тоглуулахад
заавал тухайн файлыг дуустал нь татаж авах шаардлагагүй шууд
хэсэг хэсэгээр нь тоглуулах боломжтой.
Жишээ нь. http.//www.youtube.com/, http.//www.netflix.com/,
https.//vimeo.com/, https.//screen.yahoo.com/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
33

34. 5.1 Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зурагууд /Static Images/
Статик зургийн олон төрөлүүд байдаг. Доорх хүснэгтүүдэд
харуулав.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
34
Хүснэгт 2. JPEG файлын тухай
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
JPEG /Joint Photographic
Experts Group/
.jpg .jpeg Статик зургийг шахаж хадгалах файлын форматыг
хэлнэ. Фото зураг нь өнгөний олон сонголттой. 24
bit /16.77 сая өнгөтэй/ байдаг. Ухаалаг төхөөрөмж
болон тоон камерууд энэ зургийн форматыг
ашиглана. Бага шахалттай үед зургийн хэмжээ
ихэсч, чанар сайжирна. Их шахалттай үед зургийн
хэмжээ багасч, чанар муудна.

35. Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зургууд /Static Images/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
35
Хүснэгт 3. GIF файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
GIF
/Graphics Interchange
Format/
.gif Статик зургийг шахаж хадгалах файлын
форматыг хэлнэ. График нь өнгөний
хязгаарлагдмал сонголттой 8 bit /256 өнгөтэй/
байдаг.

36. Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зурагууд /Static Images/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
36
Хүснэгт 4. BMP файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
BMP
Bitmap image file
.bmp Цэгүүдийн цуглуулга бүхий статик зургийг
хадгалах файлын хэлбэр. Windows стандарт
формат юм. Энэ бол шахсан зураг биш. Учир нь
зургийн хэмжээ болон өнгөнөөс зургийн хэмжээ
хамаардаг.

37. Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зурагууд /Static Images/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
37
Хүснэгт 5. TIFF файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
TIFF
/Tagged Image File
Format/
.tif
.tiff
Статик зургийг хадгалах файлын форматыг
хэлнэ. Энэ өргөтгөлийг Microsoft болон Aldus
компани хөгжүүлж байсан. Энэ үед Adobe
Systems компани хөгжүүлж байна.

38. Мультимедиа файлын төрөл /Multimedia file types/
•Статик зурагууд /Static Images/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
38
Хүснэгт 6. PNG файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
PNG
Portable Network
Graphics
.png Статик зургийг шахаж хадгалах файлын формат.
48 bit өнгөтэй байдаг. Энэ зургийн форматыг
ихэвчлэн интернэт хуудаснуудад ашигладаг.

39. Видео бичлэг /Video/
Видео бичлэгийн форматууд нь 4 төрлынх байдаг. Үүнийг доорх
хүснэгтүүдэд харуулав.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
39
Хүснэгт 7.MPEG-1 файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
MPEG .mpg MPEG-1. Видео бичлэгийг шахаж хадгалах
файлын форматыг хэлнэ. Видео бичлэгийн дуу
болон өнгөний олон улсын стандарт өгөгдлийн
формат юм. MPEG формат нь гурван төрөлөөс
тогтдог

40. Видео бичлэг /Video/
Хүснэгт 8. MPEG-2 файлын төрөл
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
40
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
MPEG .mpg MPEG-2. CD (Video-CD) ашиглагддаг формат.
Хатуу диск болон бусад медиа төхөөрөмжүүд рүү
өгөгдлийг ойролцоогоор 1 секундэд 1,5mb
хурдаар дамжуулна. Өгөгдлийг шахаж
/compressed/, задлахдаа /decompressed/
програм хангамж ашиглана. Дүрсний чанар нь
VHS видео кассеттай ижилхэн байдаг.

41. Видео бичлэг /Video/
Хүснэгт 9. MPEG-3 файлын төрөл
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
41
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
MPEG .mpg MPEG-3. DVD (DVD-Video), тоон сансрын өргөн
нэвтрүүлэг /digital satellite Broadcasts/
ашиглагддаг. Өгөгдлийг дамжуулахдаа 1
секундэд хэдээс хэдэн арван MB хурдаар
дамжуулна. Өгөгдлийг шахаж /compressed/,
задлахдаа /decompressed/ техник хангамж
ашиглана. Дүрсний чанар нь өндөр
нягтаршилтай HDTV ижилхэн байдаг.

42. Видео бичлэг /Video/
Хүснэгт 10. MPEG-4 файлын төрөл
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
42
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
MPEG .mpg MPEG-4. Хөдөлгөөнт харилцааны төхөөрөмжүүд
/Ухаалаг гар утас/ болон видео хурлын
системүүдэд ашигладаг. Өгөгдлийг
дамжуулахдаа 1 секундэд хэдээс хэдэн арван
KB хурдаар дамжуулдаг.

43. Видео бичлэг /Video/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
43
Хүснэгт 11. SWF файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
SWF .swf Видео файлын форматыг Macromedia компани
бүтээсэн ба Adobe System компани үргэжлүүлэн
хөгжүүлж байгаа. Мөн интернэтэд өргөн
ашиглагддаг хөдөлгөөнт /Animation/ видео файл
юм. Интернэт хөтөчинд видео бичлэгийг
тоглуулахын тулд Adobe Flash Player плагиныг
/Plugin/ суулгах шаардлагатай байдаг.

44. Видео бичлэг /Video/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
44
Хүснэгт 12. AVI файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
AVI .avi Windows видео бичлэгийн болон дууны файлын
нэгдсэн стандарт формат ба видео бичлэгийн
болон дууны төрөл бүрийн шахсан формат
бүхий AVI файлуудыг тоглуулдаг програмыг
“Codec” гэнэ.

45. Видео бичлэг /Video/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
45
Хүснэгт 13. MOV файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
QuickTime .mov Видео файлын форматыг Apple компани
бүтээсэн ба Macintosh үйлдлийн системтэй
компьютерууд төдийгүй Windows үйлдлийн
системтэй компьютеруудад ашиглагдаг.

46. Дуу авиа /Audio/
Дуу авианы форматуудын төрөл, тэдгээрийн шинж чанарууд
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
46
Хүснэгт-14. MP3 файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
MP3 .mp3 MPEG-1 ашиглан дууг удирдаж, шахаж хадгалах
файлын формат. Хөгжмийн CD дууг
ойролцоогоор 1/10 хувиар багасгаж шахдаг. Энэ
форматыг интернэтээр дууг түгээх болон
зөөврийн хөгжим тоглуулагч, гар утаснуудад
түлхүү ашигладаг.

47. Дуу авиа /Audio/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
47
Хүснэгт 15. WAV файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
WAV .wav CD Аудиотой ижилхэн аудиог түүвэрлэн
хадгалдаг файлын формат. Windows үйлдлийн
системтэй компьютерууд дээр ашигладаг.
Windows үйлдлийн системтэй компьютер нь CD
аудио файлуудыг экспортлох үед WAV
форматаар шахаж экспортолдог. Тухайн аудио
файл нь шахалтгүй, их хэмжээтэй файл хэвээр
байдаг.

48. Дуу авиа /Audio/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
48
Хүснэгт 16. WMA файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
WMA .wma Windows үйлдлийн системтэй компьютерийн
дууг шахаж хадгалах стандарт файлын формат.
Хөгжмийн CD дууг ойролцоогоор 1/20 хувиар
багасгаж шахдаг. Энэ форматыг интернэтээр
дууг түгээх болон зөөврийн хөгжим тоглуулагч,
гар утаснуудад түлхүү ашигладаг.

49. Дуу авиа /Audio/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
49
Хүснэгт 17. MIDI файлын төрөл
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
MIDI .midi Хөгжмийн ая, түвшин, дуу авиаг хадгалах
файлын хэлбэр ба компьютер болон сүлжээний
караоке электрон хэрэгслийг (synthesizers болон
дууны генератор нэгж) ашиглан бий болгосон
өгөгдлийг тоглуулахад ашигладаг төрөл юм.

50. Дуу авиа /Audio/
Хүснэгт 18. ATRAC3 файлын төрөл
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
50
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
ATRAC3 .at3 Sony компаний үүсгэн хөгжүүлсэн дууг шахаж
хадгалах файлын формат ба Sony санах ойн
картанд хэрэглэгдэх зориулалтай. Atrac
сайжруулан MDS ашиглаж байна.

51. 5.2 Мэдээллийг шахах болон задлах /Compression and
decompression of information/
Компьютерт их хэмжээтэй файлуудыг шахаж /Compression/
хадгалдаг. Жишээ нь. Шахаж хадгалсан файлуудыг и-мэйлээр
файл илгээх, файл хуваалцдаг сайтанд байршуулахад ашигладаг.
Өгөгдлийг шахах замаар файлын хэмжээг багасгаж болно. Хэд
хэдэн файлуудыг хялбар аргаар нэгтгэн шахаж хэрэглэгч нар
хоорондоо солилцох боломжтой.
"Задлах“ анхны төлөвд нь шахсан нь өгөгдлийг буцаан оруулна.
Шахах, задлах програмууд нь эдгээр үйлдлүүдийг гүйцэтгэхийн
тулд ажиллана.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
51

52. Шахалтын форматуудын тухай.
Хүснэгт 19. Шахалтын форматуудын шинж чанарууд
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
52
Файлын төрөл Өргөтгөл Шинж чанар
Lzh .lzh LHA нь (файлын шахах програм) шахсан файлын
формат юм. Файлыг шахах болон задлахад
бүрэн гүйцэт анхны төлөвт сэргээгддэг.
Zip .zip Zip нь PKWARE компаний үүсгэн хөгжүүлсэн
файлын шахах формат юм. Файлыг шахах болон
задлахад бүрэн гүйцэт анхны төлөвт
сэргээгддэг.
Rar .rar Rar нь Оросын инженер Евгени Рошалын
бүтээсэн архивын файлын формат ба Winrar
програмаар файлыг шахаж задалдаг.

53. Шахалтын форматуудын тухай.
Хүснэгт 20. 3-н төрлийн үйлдлийн систем дэх шахалтын форматууд
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
53
Windows үйлдлийн
систем
MAC үйлдлийн
систем
Unix үйлдлийн систем
Өргөтгөл Өргөтгөл Өргөтгөл
.lzh .bzip .tar
.zip .sit .gzip
.rar .ear .zip

54. Мультимедиа технолог дахь график
боловсруулалтыг төрөл бүрийн
салбарт ашиглаж байна.
5. Мультимедиа
хэрэглээ
/Multimedia
application/
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
54

55. 6. Мультимедиа хэрэглээ /Multimedia application/
Мультимедиа технологи, график боловсруулалтыг төрөл бүрийн
салбарт ашиглаж байна.
6.1 График боловсруулалт /Graphics processing/
Зургуудыг ачааллаж хадгалах, боловсруулах, дэлгэцэнд
дүрслэхийг график боловсруулалт гэнэ. График боловсруулах
хэрэгжүүлэхийн тулд, өнгө, дүрсний чанарын талаар ойлголттой
байх нь чухал юм.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
55

56. Өнгө дүрслэл /Color representation/
"RGB" болон "CMYK" өнгөний загваруудыг дэлгэцийн
төхөөрөмжинд өнгийг харуулах болон хэвлэхэд ашигладаг.
Гэрлийн гурван үндсэн өнгө (RGB) /Three primary colors
of light (RGB)/
Дэлгэцийн төхөөрөмжинд өнгө харуулах үед, нэг цэгийг гурван
өнгийн гэрэл улаан (R), ногоон (G), цэнхэр (B) бүрдүүлдэг. Бүх
өнгө харилцан адилгүй түвшинд улаан, цэнхэр, ногоон гэрлийг
нэмж дахин ашигладаг. Гурван өнгө хосолсон үед цагаан өнгө
үүсэх ба гурван өнгө ассахгүй үед хар өнгө үүснэ.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
56

57. Гурван үндсэн боловсруулах өнгө (CYMK) /Three primary
process colors (CYMK)/
Өнгийг хэвлэх үед цэнхэр (C), ягаан (M), шар (Y) өнгүүдийг холих
замаар үүсгэдэг. Цэнхэр (C), ягаан (M), болон шар (Y) холисон
үед хар (K) өнгө үүсэх ба хар (K) өнгөтэй CMYK өнгө холиход тас
хар үүснэ.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
57

58. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
58
Зураг-4. Гэрлийн гурван үндсэн
өнгө (RGB)
Зураг-5. Гурван үндсэн боловсруулах
өнгө (CYMK)

59. Өнгөний гурван элемент /Three elements of color/
Өнгө нь /hue/, /brightness/, /saturation/ гэсэн гурван элементээс
тогтоно.
Хүснэгт-21. Өнгөний гурван элемент тухай
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
59
Элемент Тайлбар
Hue Долгионы урт тодорхойлогдсон өнгөтэй байна. ‘Өнгөний тойрог’-
ыг hue төлөөлнө.
Brightness Өнгөний эрчимжилт ба цайруулалт өндөр байвал өнгө цагаан
байна . Цайруулалт бага байвал өнгө нь тодроно.
Saturation Өнгөний хэмжээг илэрхийлжа ба өнгөний ханалт их байх тусам
өнгө нь тод байна. Өнгөний ханалт бага байх тусам өнгө нь duller
байна.

60. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
60
Зураг-6. Өнгөний гурван элементийн бүтэц

61. Зургийн чанар /Image quality/
Зургийн чанарыг пиксел /pixels/, нарийвчлал /resolution/,
/contrast/ үзүүлэлтүүдээр тодорхойлно.
Пиксел /Pixel/
Пиксел нь зургийг бүрдүүлж буй хамгийн жижиг цэг юм. Зурган
мэдээллийн хэмжээ их бол пикселийн тоо өндөр байна.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
61

62. 1. Электрон буу
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
/Electron gun/
2. Хугаралтын утас
/Deflection Coil/
3. Хурдасгуурын сүлжээ
/Accelerator grid/
4. Фокусын тор /Focus
Grid/
5. Цэгүүд үүсч байна.
62
Зураг 7. Дэлгэцний бүтэц

63. Хэмжээс /Resolution/
Хэмжээс нь нэг инч (2.54 cм) талбайд багтах цэгийг илэрхийлэх
ба зургийн нарийвчилсан болон жигд хэмжүүр юм. Өндөр
нарийвчлалтай бол тухайн зураг илүү бодит, сонирхол татахуйц
харагддаг бол бага нарийвчлалтай зураг бүдэг харагдана.
Контраст /Contrast/
"Контраст“ нь өнгө ялгаралтыг илэрхийлэх ба зургийг
нарийвчилсан хэмжүүр юм. Өндөр контрасттай зураг тод зөөлөн
харагдана. Бага контрасттай зураг бүдэг харлана.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
63

64. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
64
Зураг 8. Дэлгэцний 6-н төрлийн хэмжээс

65. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
65
Зураг 9. Өндөр, нам контрастын бүтэц

66. Графикийн програм /Graphics software/
Зургийг зурж, будаж, гэрэлтүүлж, боловсруулалт хийж,
засварладаг програмуудыг графикийн програм гэнэ.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
Хүснэгт 22. Зургийн ангилал
66
Будах төрөл Зурах төрөл
Зургийн ангилал Raster Vector
Шинж чанар Цаасан дээр зурдаг шиг ижилхэн
компьютерийн програмд зургийг зурна.
Харин зургийг цэгүүдийн цуглуулга
хэлбэрээр хадгална. Програмууд нь өөр
хоорондоо бага зэрэг ялгаатай бөгөөд
бүгд хялбар хэрэгсэлүүдтэй байдаг.
Зургийг тойрог, тэгш өнцөгт
мөн дүрсүүдийг шугам,
муруй хослуулан зурна.
Зургийг томруулахад зургийн
чанар алдагдахгүй.
Програмын төрөл Paint, Adobe Photoshop програм гэх мэт Adobe Illustrator, Coral Draw
програм гэх мэт

67. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
67
Зураг 10. Вектор болон битмап зургийн ялгаа

68. 6.2 Мультимедиа технологийн хэрэглээ /Multimedia
technology applications/
График боловсруулалт нь мультимедиаг боловсруулах
хэрэглээний технологи юм. График боловсруулалтаар зураг
болон видео бичлэг бүхий файлыг үүсгэн компьютерт ашигладаг.
Ингэж боловсруулахдаа хиймлээр бодит мэдрэмжийг бий болгох
үүднээс дууны болон бусад эффектийг зураг, видео бичлэгэндээ
нэмдэг. Эдгээр файлуудыг тоглоом, интертаймент, төрөл бүрийн
мэргэжлийн сургалтын хөтөлбөрт хэрэглэгдэхүүн болгон
ашиглаж байна. График боловсруулалтын нийтлэг хэлбэрийг
тайлбарлая.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
68

69. Компьютерийн график /Computer graphics/
Зураг болон видео бичлэгүүдийг компьютер ашиглан үүсгэн,
боловсруулах технологийг компьютерийн график гэнэ.
Компьютер нь тусгай нөлөөллүүд бүхий зохиомол объект,
үзэгдлүүд дүрсүүдийг үүсгэж ашиглагддаг.
Хоёр хэмжээст дүрслэлийг гэрэл зураг боловсруулах,
таблетанд зураг зурж компьютерт оруулахад ашигладаг.
Гурван хэмжээст дүрслэлийг, видео тоглоом, ирээдүйн хот
суурин газрын ландшафт загварчлал, CAD суурилсан аж
үйлдвэрийн загвар виртуал ертөнцийг бий болгоход ашиглаж
байна.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
69

70. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
70
Зураг 11. Зураг зурдаг таблет
Зураг 12. 2 болон 3 хэмжээстийн дүрслэлийн ялгаа

71. Хийсвэр бодит ертөнц /Virtual reality (VR)/
"Виртуал бодит байдал" дууны нөлөө бүхий компьютерийн
график хослуулан хиймэл (виртуал) бодит байдлыг бий болгох
технологийг хэлдэг. Тэдгээр нь бодит бус хийсвэр орчинд
өнгөрсөн болон ирээдүйд амьдарч буй хүмүүсийг виртуал бодит
байдал ашиглах болон мэдрэх боломжтой юм.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
71

72. Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
72
Хийсвэр бодит ертөнц
Зураг 13. Хийсвэр ертөнцөд туршилт хийж буй байдал

73. Компьютерийн загварчлал /Computer simulation/
Компьютерийг ашиглан ямар нэгэн үйл явдалын загварчлалыг
бодитоор боловсруулахад ашиглана. Боловсруулахдаа төрөл
бүрийн нөхцөл байдалыг загварчилсан бодит онол, эсвэл
туршилт ашиглан өөрөөр биелэгдэх боломжтой болог боломжгүй
үр дүнг олоход тусална. Жишээ нь, Сургалтанд физик, химийн
загварчлал, барилгын гал түймэр, уур амьсгалд дэлхийн
дулаарлын нөлөөнөөс үүсэх хохиролыг урьдчилан таамаглах,
одон орны хөдөлгөөнийг байршилийг урьдчилан тогтоох зэрэгт
ашиглана. Компьютерийн дуурайн хийх загварчлалыг
гүйцэтгэхэд ашиглагддаг тоног төхөөрөмж болон програм
хангамжийг "Симулатор" гэнэ.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
73

74. Компьютерийн загварчлал
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
74
Зураг 14. Компьютерийн загварчлал

75. Компьютерийн тусламжтай загварчлагдсан /Computer
Aided Design - CAD/
"CAD" машинууд, барилга байшин, электрон хэлхээг
боловсруулахдаа хэрэглэдэг систем юм.
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
75
Зураг 15. CAD програм

76. Ашигласан Материал
[1] http.//en.wikipedia.org/wiki/Human_interface_device
[2] http.//en.wikipedia.org/wiki/Human_interface_guidelines
[3] IT Passport Exam Preparation Book
[4] http.//en.wikipedia.org/wiki/Multimedia
[5] http.//en.wikipedia.org/wiki/Audio_file_format
[6] http.//en.wikipedia.org/wiki/Video_file_format
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
76

77. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА
Виртуал Технологийн Тэнхим, Е-НЭЭЛТТЭЙ ИНСТИТУТ
www.emust.edu.mn
77