Ֆրիդրիխ Էբերտ հիմնադրամի հայաստանյան մասնաճյուղի հետազոտական դրամաշնորհի շրջանակում կատարված ուսումնասիրության արդյունքները Տեքստային տարբերակը հայերեն և անգլերեն հասանելի է՝ https://southcaucasus.fes.de/am/news-list/e/armenias-international-status-aspirations-in-2008-2020 ՆՊԱՏԱԿԸ՝ պարզել՝ միջազգային ինչ կարգավիճակային հավակնություններ են ունեցել Հայաստանի կառավարող էլիտաները 2008-2020 թթ․ և ինչ միջոցներով են փորձել ձեռք բերել այդ կարգավիճակները։ ԽՆԴԻՐ–ՀԱՐՑԱԴՐՈՒՄՆԵՐԸ՝ Ազգային ի՞նչ դերեր են որդեգրել և միջազգային ի՞նչ կարգավիճակներ են հավակնել Սերժ Սարգսյանի և Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած կառավարող էլիտաները։ Ի՞նչ միջոցներով են նրանք փորձել գործարկել այդ դերերը և ձեռք բերել այդ կարգավիճակները։ Ինչպե՞ս են զարգացել այդ դեր–կարգավիճակները՝ պահպանվե՞լ են, փոփոխվե՞լ, ի հայտ եկե՞լ են նորերը։

1. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ
ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԻ
ՀԱՎԱԿՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
2008-2020 ԹԹ․
ՆԱՐԵԿ ԳԱԼՍՏՅԱՆ
ք․գ․թ․, դոցենտ, ԵՊՀ
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ
պ․գ․թ․, դոկտորանտ,
Լեսթերի համալսարան
ԷՐԻԿ ԴԱՎԹՅԱՆ
պ․գ․թ․, ասիստենտ, ԵՊՀ

2. ՆՊԱՏԱԿԸ՝ պարզել՝ միջազգային ինչ կարգավիճակային
հավակնություններ են ունեցել Հայաստանի կառավարող էլիտաները
2008-2020 թթ․ և ինչ միջոցներով են փորձել ձեռք բերել այդ
կարգավիճակները։
ԽՆԴԻՐ–ՀԱՐՑԱԴՐՈՒՄՆԵՐԸ՝
• Ազգային ի՞նչ դերեր են որդեգրել և միջազգային ի՞նչ կարգավիճակներ
են հավակնել Սերժ Սարգսյանի և Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորած
կառավարող էլիտաները։
• Ի՞նչ միջոցներով են նրանք փորձել գործարկել այդ դերերը և ձեռք բերել
այդ կարգավիճակները։
• Ինչպե՞ս են զարգացել այդ դեր–կարգավիճակները՝ պահպանվե՞լ են,
փոփոխվե՞լ, ի հայտ եկե՞լ են նորերը։

3. ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐԸ՝
փաստաթղթեր, հայտարարություններ, գործնական քայլեր։
ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ՀԻՄՔ՝
Կալեվի Հոլսթիի դերերի տեսություն և փոքր պետությունների
հայեցակարգ

4. ԱՐԴՅՈՒՆՔ
ԴԵՐԱՅԻՆ-ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿԱՅԻՆ ՀԱՎԱԿՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ
ԵՐԵՔ ԽՈՒՄԲ՝
1. ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ
2. ՓՈԽԱԿԵՐՊՎԱԾ ԵՎ
3. ՆՈՐԱՀԱՅՏ

5. ՀԱՍՏԱՏՈՒՆ ԴԵՐ
ՀԱՎԱՏԱՐԻՄ ԴԱՇՆԱԿԻՑ
• Փոքր պետությունները մեծ տերությունների հետ
հարաբերություններում ձգտում են ընդգծել իրենց
հավատարմությունը, դաշնակցային պարտականությունների
պատշաճ կատարումն ու դաշինքի ամրապնդման
պատրաստակամությունը՝ դաշինքի մյուս անդամների
համեմատ լավ դաշնակցի համբավ ձեռք բերելու համար:
• Հայաստանը նման դեր փորձել է ստանձնել Ռուսաստանի
նկատմամբ՝ առանձնահատուկ կարևորելով վերջինիս հետ
երկկողմ և բազմակողմ դաշնակցային հարաբերությունները:

6. ՓՈԽԱԿԵՐՊՎԱԾ ԴԵՐ՝ ԿԱՄՈՒՐՋ
• Հաղորդակցության գործառույթ՝ որպես տարբեր ժողովուրդների ու
մշակույթների միջև «թարգմանիչ» կամ «սուրհանդակ»։
• Հայաստանը ցանկանում էր դառնալ հաջողված պետության
օրինակ, որը, լինելով դաշինքի անդամ, կարողացել է ոչ միայն
ներդաշնակեցնել իր արտաքին քաղաքականության արևմտյան ու
ռուսական վեկտորները, այլև նպաստել հակադիր կողմերի միջև
երկխոսությանը:
• Հայաստանը փորձեց ինքնադիրքավորվել ոչ միայն որպես որպես
Արևմուտքն ու Արևելքը կամրջող, այլ անգամ ԵԱՏՄ-ի հետ
փոխհարաբերվել ցանկացող երկրներ «հավաքագրող գործակալ»՝
դա ծառայեցնելով նաև «հավատարիմ դաշնակցի» դերին։

7. ՆՈՐԱՀԱՅՏ ԴԵՐ՝ ՀԱՎԱՏՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆ
Նպատակը և հանձնառությունը՝ պաշտպանել կոնկրետ
արժեհամակարգն արտաքին հարձակումից։
Հայաստանի դեպքում այն ներառել է երկու ենթադեր՝
1. Համայն հայության իրավունքների ու շահերի պաշտպան,
որից ածանցվել է մյուս դերը
2. Ցեղասպանությունների կանխարգելման դրոշակակիր։

8. ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 1
• Հայաստանի արտաքին քաղաքականության օրակարգում
եղել է միջազգային այնպիսի կարգավիճակ նվաճելու խնդիր,
որի շնորհիվ Հայաստանը դրականորեն կառանձնանար մյուս
պետություններից և իր ուրույն տեղը կունենար միջազգային
հարաբերությունների համակարգում:
• Հայաստանը դրան փորձել է հասնել՝ միանգամից մի քանի
ազգային դեր ստանձնելով։

9. ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 2
• 2008-2020 թթ․ անփոփոխ է մնացել «հավատարիմ
դաշնակցի» դերը․ Հայաստանը ձգտել է ցույց տալ իր
առանձնահատուկ լինելը Ռուսաստանի գործընկերների ու
դաշնակիցների շարքում:
• Տարիների ընթացքում նկատվել է այդ դերի խորացման
միտում:

10. ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 3
«Կամրջի» դերը ենթարկվել է շոշափելի փոփոխությունների:
• 2008-2013 թթ․ Հայաստանը փորձում էր համադրել Արևմուտքի և
Ռուսաստանի ու նրանց ղեկավարած անվտանգային համակարգերի
շահերը, 2013-2018 թթ․ դրան ավելացավ տնտեսականը՝ ԵԱՏՄ-ի և ԵՄ-
ի միջև «կամրջի» տեսքով։ Հայաստանը սկսեց ինքնադիրքավորվել նաև
որպես կամուրջ Եվրոպայի և Պարսից ծոցի, Ծոցի և ԵԱՏՄ-ի միջև:
• 2018–2020 թթ․՝ Հայաստանը՝ «հավաքագրող գործակալ»՝ ԵԱՏՄ-ի և
նրա հետ համագործակցությամբ հետաքրքրված պետությունների միջև
միջնորդ-բանակցող:
• «Հավատարիմ դաշնակցի» և «կամրջի» դերերի միաձուլում․վերջինիս
ուղղությամբ տարվող քաղաքականությունը ծառայում էր առաջինի
իրագործմանը:

11. ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ 4
• «Հավատքի պաշտպանի» դերի բաղկացուցիչ մասերը համայն
հայության շահերի և իրավունքների պաշտպանի ու
ցեղասպանությունների կանխարգելման դրոշակակրի
ենթադերերն են։
• Դրանց հիմքում ընկած են գաղափարներ, որոնք
պաշտպանելու հանձնառություն Հայաստանը որոշեց
ստանձնել միջազգային ասպարեզում՝ ելնելով իր
պատմական ժառանգության առանձնահատկություններից:

12. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 1
• Հայաստանը (գոնե դիտարկված ժամանակաշրջանում) չի ունեցել
հստակ ձևակերպված, հայեցակարգայնացված և
ինստիտուցիոնալացված արտաքին քաղաքականություն։
• Որոշիչ են եղել կառավարող էլիտաների ու դրանց առաջնորդների
սուբյեկտիվ պատկերացումները, հեղինակությունը,
փորձառությունն ու անձնային կապերը։
• Այդ պատճառով՝ ազգային դերերի մեծամասնությունը եղել են
կարճաժամկետ–դրվագային՝ ոչ հաստատուն–երկարաժամկետ։
• Դա թույլ չի տվել լիարժեքորեն ու արդյունավետորեն իրագործել
Հայաստանի ազգային–պետական արմատական շահերի
սպասարկմանն ուղղված ազգային դերեր։

13. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 1
Միջազգային կարգավիճակ ձեռք բերելուն ուղղված ազգային
դերի հարցում այդ խնդրի լուծմանը կարող են նպաստել
հետևյալ քայլերը․

14. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 2
• Ազգային դերերի լիարժեք հայեցակարգայնացում՝ Հայաստանի
արտաքին քաղաքականությունն առավել նպատակաուղղված,
համակարգված, շարունակական դարձնելու նպատակով։
• Հատուկ ուշադրություն այդ քաղաքականության տեղեկատվական
ապահովմանը՝ ստանձնած ազգային դերերը
հայեցակարգայնացնելով, ընկալելի ու հասկանալի դարձնելով
պետական և միջազգային մակարդակներում:
• Միջազգային կարգավիճակների և դրանց ուղղված ազգային
դերերի իրատեսական թիրախավորում՝ հիմնված անհրաժեշտ
ռեսուրսների համակողմանի ու բազմաբաղադրիչ «գույքագրման»
վրա:

15. ԱՌԱՋԱՐԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ 3
• Ինստիտուցիոնալացնել ՀՀ ԱԳՆ կապերը հաջողված փոքր
պետությունների հետ, ստեղծել փորձի փոխանակման
մշտական հարթակներ՝ նրանց արտաքին
քաղաքականության մշակման ու իրականացման փորձն
«առձեռն» ուսումնասիրելու նպատակով։
• Ինստիտուցիոնալացնել ՀՀ ԱԳՆ կապերը հաջողված փոքր
պետությունների հետ, ստեղծել փորձի փոխանակման
մշտական հարթակներ՝ նրանց արտաքին
քաղաքականության մշակման ու իրականացման փորձն
«առձեռն» ուսումնասիրելու նպատակով։

16. ՇՆՈՐՀԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅԱՆ
ՀԱՄԱՐ