1. Хүүхэд хамгааллын
тухай ойлголт
Б.Мөнхжаргал

2. Хүүхэд хамгааллын тухай
тодорхойлолт
Хүүхэд хамгаалал гэдэг нь :
Хүүхдийг хүчирхийлэл, дарамт,
мөлжлөг, үл хайхрах явдлын улмаас
учрах хор хөнөөлөөс нийгмийн бүхий л
орчинд хамгаалах явдал юм.
Хор хөнөөл гэдэгт хүүхдийн бие махбод,сэтгэл санааны хөгжил, эрүүл
мэнд, боловсрол эзэмших боломж, өөрийгөө хүндэтгэх сэтгэл, гэр бүл болон
нийгэмтэйгээ харилцах харилцаанд нөлөөлөх хор нөлөө багтана.
Нийгмийн бүхий л орчин гэдэгт гэр бүл, боловсрол, асрамж, халамж, хорих,
засан хүмүүжүүлэх байгууллагууд, ажлын байр, малын бэлчээр, гудамж талбай,
олон нийтийн газар, цахим орчин, хэвлэл мэдээлэл зэрэг хүүхдийг хүрээлэн буй
орчин юм.

3. Хүүхэд хамгааллын
Хүчирхийлэл, дарамт, мөлжлөг, үл
зорилго учрах хор
Ø
хайхрах явдлын улмаас
хөнөөлөөс хүүхдийг хамгаалах
Ø
Хүүхдийг аль болохоор гэр бүлийн
орчинд амьдрах нөхцөлөөр хангаж
өгөх явдал, боломжгүй бол
хамгаалахын тулд гэр бүлийн
хувилбарт үйлчилгээг сонгох
Ø
Хүүхдийг өөрөө бие даан амьдрах,
нийгэмдээ хувь нэмэр оруулах
чадвартай иргэн болгон хөгжүүлэх

4. Хүүхэд хамгааллын түүх
• 1874 он Нью-Йорк 9 настай охины амьдрал “Ан амьтныг
харгислалаас хамгаалах нийгэмлэг”
• 1875 он Нью-Йорк “Хүүхдийг харгислалаас хамгаалах
нийгэмлэг” байгуулагдаж хамгааллын хөдөлгөөн эхэлсэн
• 1927 он Сингапур “Хүүхдийг хэрцгийллээс хамгаалах” хууль
• Дэлхийн I, II-р дайны үед Өнчин хүүхдийг асрах,
төвлөрүүлэн халамжлах газар
• ХIХ зууны эцсээр хүүхэд хамгааллын асуудлыг нийгмийн
халамжийн хуульд тусгах ажил дэлхий нийтэд эрчимжсэн.
• 1960 он Америкийн хүүхдийн эмч Кемп “ Зодуурт өртсөн
хүүхдийн хам шинж” асуудал дэвшүүлсэн

5. •
Монголын нууц товчооны 114,119,135,138-р
Хүчү,Хөхөчү,Шихихутуг,Борохул нарыг Өэлүн
эх асрамжлан өсгөсөн, бусдын нутгаас олж
авсан хөвгүүдээ өсгөсөн
•
13-р зууны эхэн үед Монголын хаан төрийн
төлөө зүтгэж амь үрэгдсэн хүний ар гэрт
тэтгэвэр өгөх хуультай байсан
•
1924 он Анхдугаар үндсэн хуульд тусгасан
•
1935 он МАХН-ын ТХТ-ийн 10-р тогтоол аж
үйлдвэрийн комбинат хүүхдийн цэцэрлэг
•
1961 он Ардын боловсролын тухай БНМАУ-ын
хууль батлагдсан

6. Хүүхэд хамгааллын үйл ажиллагааны
• Хүүхдийн аюулгүй зарчмууд тэргүүн тавих
байдлыг нэн
зарчим
• Хүүхдийн дээд ашиг сонирхлыг хүндэтгэх зарчим
• Хүүхэд бүрийн ялгаатай байдлыг хүндэтгэн үзэх
зарчим
• Хүүхдийн хамгаалуулах эрхийг хэрэгжүүлэхэд төр
үүрэг хүлээх зарчим
• Гэр бүл төвтэй үйлчилгээг төвлөрүүлэн халамжлах
үйлчилгээнээс чухалчлах зарчим
• Хүүхдийн оролцооны зарчим
• Салбар ба мэргэжилтэн хоорондын хамтын
ажиллагааны зарчим

7. Хүүхэд хамгааллын
•
Хүүхдийг тогтолцоо
хамгаалах тэргүүлэх
үүрэгтэй байгууллага
•
Бодлого хамтын ажиллагааг
уялдуулан зохицуулах
•
Яаралтай үйлчилгээ үзүүлэх,
холбон зуучлах, шийдвэрлэх
•
Чанар стандартыг хянах
•
Хүүхдийн оролцоог хангах

8. Хүүхэд хамгааллын тогтолцооны
хэлбэрүүд
Хүүхэд хамгааллын тогтолцооны хүрээ:
• Хүүхэд төвтэй,төвлөрүүлэн халамжлах
үйлчилгээ
• Гэр бүл төвтэй, орон нутагт нь үзүүлэх
үйлчилгээ
•
Хүүхдийн эрхэд суурилсан, хүүхдийн
саналаар үйлчилгээний хувилбарыг
шийдэх

9. Хүүхэд төвтэй тогтолцоо
Америк, Англи, Австралид хэрэгжиж байна
• Зарчим нь:
ü Хүүхдийг хүчирхийллээс “аврах”
ü Нийгмийн ажилтан, хууль сахиулах
байгууллагын ажилтан эхний үнэлгээг хийнэ.
ü Хүчирхийллээс холдуулах
ü Эцэг эхээс тусгаарлах, түр халамжлан асрах
газар хамгааллын үйлчилгээ үзүүлнэ
ü Асуудлыг тусгай комисс, шүүх шийднэ
Хүүхдийг гэрт нь үлдээх,эцэг эхийн зөвлөгөө

10. Гэр бүл төвтэй тогтолцоо
Швед, Сингапур
• Зарчим нь:
ü Гэр бүлд нийгмийн ажлын үйлчилгээ үзүүлэх эхний
нөхцөл байдлын үнэлгээг нийгмийн ажилтан хийнэ.
Нийгмийн ажилтны саналаар шийдвэрлэнэ. Шүүх
цагдаа оролцоно
• Үйлчилгээ:
ü Санхүүгийн дэмжлэг
ü Хүүхэд асрамжийн үйлчилгээ
ü Эцэг эх зөвлөгөө, сургалтанд хамруулах
ü Сэтгэл засал / хувь хүн, гэр бүл, бүлэгт/
ü Хүүхдийг өөр газар түр байршуулах

11. Хүүхдийн эрхэд суурилсан
Европын холбооны зарим гишүүн улс орон
•Зарчим нь:
тогтолцоо
ü Хүүхдийн эрхийн конвенцийн хүрээнд
хүүхдийн асуудлыг авч үзэн хүүхдийн өөрийн
оролцоог ханган шийдвэрлэх
ü Хүүхэд хамгааллын энэ тогтолцоо бэхжээгүй,
нөлөөллийн үе шатандаа явж байна.

12. •
Англи, Канад, Австрали, АНУ зэрэг
улсууд хүүхэд хамгааллын бие
даасан тогтолцоотой , бүтэц
механизмтай
•
Швед, Финланд, Дани, Бельги,
Голланд, Герман зэрэг улсууд
хүүхэд хамгааллын тогтолцоо нь
гэр бүлд үйлчлэх байгууллагын
тогтолцооны бүрэлдэхүүн хэсэгт
багтдаг.

13. Хүүхэд хамгааллын тогтолцооны
бүрэлдэхүүн хэсгүүд
• Хууль, эрх зүйн орчин
• Хүүхэд хамгааллын үйл ажиллагааг орон
даяар удирдан явуулах бүтэц, зохион
байгуулалт
• Урьдчилан сэргийлэх, мэдээлэх, нөхөн сэргээх
болон нийгэмшүүлэх үйлчилгээ үзүүлэх
• Хүүхэд хамгааллын үйлчилгээг гардан хийх
мэргэшсэн боловсон хүчин
• Хяналт, шинжилгээ, хариуцлага, үнэлгээний
тогтолцоо

14. Хууль эрх зүйн тогтолцоо
• Япон, Филиппин, Австрали, АНУ, Их Британи, Сингапур
улсууд хүүхэд хамгааллын үйл ажиллагааг бие даасан хуулиар
зохицуулна
• Швед, Финланд, Дани, Бельги, Голланд улсууд хүүхэд хамгааллын
асуудлыг нийгмийн үйлчилгээний тухай хууль, гэр бүлийн болон
эцэг эхийн эрхийг тогтоосон хуулийн бүрэлдэхүүнд багтаасан
• Канад, АНУ, Австрали, Швед, Финланд, Дани, Япон, Сингапур улсад
хүүхдийн эсрэг хүчирхийллийн талаар иргэн бүр мэдээлэх хуультай
• Филлипин, Австрали улсад эмч, багш заавал мэдээлэх хуультай

15. Монгол улсын хууль,
Монгол Улсын Үндсэн хуульд хүүхдийг
тогтоомжууд
•
хүчирхийллээс хамгаалах язгуур эрхийг олгосон.
• 300 гаруй хуульд хүүхдийн эрхийн холбогдолтой
нийт 350 орчим заалт тусгагдсан
• Хүүхдийн эрхийг хамгаалах тухай 1996
• Хараа хяналтгүй хүүхдийг түр саатуулах тухай
хууль 1994
• Боловсролын тухай хууль 2002
• Гэр бүлийн тухай хууль 1999
• Нийгмийн халамжийн тухай хууль 2005
• Хөдөлмөрийн тухай хууль 1999
• Эрүүгийн хууль 2002

16. Хүүхэд хамгааллын бүх
орчин
•
Гэр бүл
•
Сургууль
•
Хүүхэд асран хүмүүжүүлэх газар
•
Хууль тогтоох байгууллага

17. бүх орчин хориглосон 16
• Швед 1979
улс байна.
- Герман 2000
• Финлянд 1983 - Израйл 2000
• Норвег 1987 - Исланд 2003
• Австри 1989 - Украйн 2004
• Кипр 1994 - Романи 2004
• Дани 1997 - Унгар 2005
• Латви 1998 - Грек 2006
• Хорват 1999
• Болгар 2000

18. Хүүхэд хамгааллын тогтолцооны
•
удирдлага,
Япон, Сингапур улсууд төвлөрсөн удирдлагатай, Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд
багтаж орон нутгийнбүтэц, зохион байгуулалт
байгууллагуудыг мэргэжил, арга зүйн удирдлагаар ханган
ажилладаг
•
Швед улс нутгийн удирдлагын тогтолцоотой
• АНУ, Их Британи, Австрали хүүхэд хамгааллын удирдлагын холимог
тогтолцоотой, Үүнд
ü Хүүхэд хамгааллын нийгмийн үйлчилгээг
Нутгийн удирдлагаар
ü Хуулийн хүрээнд хэрэгжүүлэх арга хэмжээг
Төвлөрсөн төрийн байгууллага
ü Нийгмийн ажлын мэргэжлийн удирдлагыг
Төрийн бус байгууллагаар хийлгэдэг
Энэ бүгдийг Засгийн Газрын төв байгууллага зангиддаг

19. Хяналт, шинжилгээ,
•Швед омбудсман
АНУ үйлчилгээний хяналтыг сайн дурынхнаар
хариуцлага, үнэлгээ
•
хийлгэдэг.
ü Хүүхэд хамгааллын нэгдсэн бүртгэл
ü Мэдээлэл цуглуулах, хадгалах, хэрэглэх
ü Үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгүүлэх, хөтөлбөр
хэрэгжүүлэх
ü Хяналт, үнэлгээ
ü Төвлөрсөн болон орон нутгийн төсвөөс санжүүлждэг
ü Хувийн сан, хөрөнгө оруулалтыг татварын бодлогоор
дэмжиж ТББ-ыг санхүүжүүлдэг

20. Боловсон хүчнийг бэлтгэх, мэргэжил
дээшлүүлэх тогтолцоо
• Хүүхэд хамгааллын гол мэргэжилтэн нь нийгмийн
ажлын бакалавр болон магистрын зэрэгтэй хүн
• Хүүхдийн хамгааллын чиглэлээр тусгай хичээлийг
сургалтын хөтөлбөрт оруулж онолын мэдлэг олно
• Мэргэжлийн шалгалтанд орж эрхээ авна
• Дахин шалгаруулалтанд орно
• Мэргэжилтнүүдийг магадлан итгэмжлэх, эрх олгох,
давтан сургах ажлыг тусгай эрх авсан , мэргэжлийн
чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг ТББ-д тодорхой
төлбөртэйгээр хариуцдаг.
АНУ, Англи, Австрали улсуудад мөрддөг.