Сөрөг дам нөлөөг арилгах төрийн зохицуулалт

1. Санхүү менежмент 3Б Ж. Мягмардорж
Сөрөг дам нөлөө түүнийг
зохицуулах төрийн зохицуулалт

2. Агуулга
 Онолын хэсэг
 Дам нөлөөг арилгах онолууд
 Монгол дахь сөрөг дам нөлөө түүнийг
зохицуулах төрийн оролцоо
 дүгнэлт
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

3. Дам нөлөө гэж юу вэ ?
 Хэн нэгэн бусдад нөлөөлөхүйц (санамсаргүй) үйл
хөдлөл хийж түүнийхээ төлөө төлбөр төлөхгүй
байгаа тохиолдолыг гадаад хүчин зүйл гэнэ.
 Хэн нэгний үйл хөдлөл нь бусдад зардал учруулах
эсвэл үр ашиг бий болгож байгааг дам нөлөө гэнэ
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

4. Сөрөг дам нөлөө
Хэрэв дам нөлөөн зардал учруулж байгаа бол сөрөг
дам нөлөө гэнэ.
 агаарын бохирдол
 усны бохирдол
 дуу чимээ ихтэй хөрш
 замын бөглөрөл
 тамхи татах
 архидалт гэх мэт ...
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

5. Артур Сесил Пигу
 Зөвхөн засгийн газар нь татвар ба татаасын арга
хэрэгслээр дам нөлөөг арилгаж болно
 Төрийн оролцоотойгоор дам нөлөөг арилгах буюу
татвар, татаасын аргаар оролцлох
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

6. Рональд Коаз
 Өмчийн эрхийг тодорхой болгох нь тухайн дам
нөлөөтэй холбоотой гадаад зардал буюу үр ашгийг
худалдаалагдах зах зээл бий болгоно.
 Теоромоор хувийн зах зээл үр ашигтай үр дүнд өөрөө
хүрэх чадвартай байдаг.
 1960 онд коас “нийгмийн зардлын асуудал” бүтээлээ
бичсэн бөгөөд үүндээ хэрэв өмчлөх эрх нь сайн
тодорхойлогдвол хувийн бүлгүүд өөрсдөө дам нөлөөг
арилгахаар тохиролцох болно гэдэг санааг гаргаж
ирсэн.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

7. Сөрөг дам нөлөөг арилгах төрийн
зохицуулалт
 Төрийн үүрэг нийгмийн зардлыг үйлдвэрлэгчийн,
эсвэл хэрэглэгчийн зардалд оруулан шингээж өгөх
ёстой.
 Татвар, татаас
 Хуулийн үйлчлэл
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

8. Монгол улс дахь сөрөг дам нөлөө
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

9. Дам тамхидалт
 Дам тамхидалт гэж єєрийн хvсэл зоригоос vл хамааран
бусдын татсан тамхины утаагаар амьсгалах
 Тамхины утаа 20:80
 Тамхи татдаггvй хvн тамхины утаатай єрєєнд нэг цаг
байхад 15 ширхэг тамхи татсантай тэнцэх хэмжээний
хорт бодисоор амьсгалдаг
 Сүүлийн 20-иод жил Монгол Улсад тамхидалт
нэлээд газар авч дөрвөн хүний нэг нь өдөр бүр
тогтмол тамхи татаж байна. Насанд хүрэгсдийн 42
хувь, хүүхдүүдийн 54 хувь гэртээ дам тамхидалтад
өртдөг.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

10. Тамхи ба Нийгэм, эдийн засагт учруулах хор
уршиг
 Бүх уушигны хорт хавдрын 90%, архаг бронхит, уушигны тэлэгдэлтийн 75%,
зүрхний цус хомсдлын 5%-ийг эзэлж байна
 Өндөр хөгжилтэй орнуудын эрүүл мэндийн нийт төсвийн ойролцоогоор 6-
15%-ийг тамхинаас үүдэлтэй өвчний эмчилгээнд зарцуулдаг байна.
-Хувь хүн болон гэр бүлийг ядууралд хүргэнэ.
-Улс орны эдийн засагт асар их хохирол учруулдаг
-Ядуу гэр бүл орлогынхоо ихэнхийг тамхинд зарцуулдаг. ДЭМБ-ын
судалгаагаар Бангладешт ядуу өрхүүд хүнсэнд зарцуулдаг мөнгөнөөсөө 10
дахин их мөнгийг тамхинд зарцуулдаг байна Энэ мөнгөө хүнсэнд зарцуулбал
өлсгөлөн байгаа 10.5 сая хүнийг хооллоход хангалттай хүрэлцэнэ гэж
тооцоолсон байна.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

11. Тамхидалтын эсрэг хууль тогтоомж
Тамхины тухай хууль 2012 оны 10 сарын 24-ний өдөр
 Хуулийн зорилт
1.1. Энэ хуулийн зорилт нь тамхины хэрэглээ, дам
тамхидалтаас үүдэлтэй сөрөг үр дагавраас хүн амыг
хамгаалах зорилго бүхий тамхины хяналтын эрх зүйн
үндсийг тодорхойлж түүнийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон төр,
иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хооронд үүсэх
харилцааг зохицуулахад оршино.
Тамхины хяналтын суурь конвенцид заасан түвшинд хүргэх
замаар тамхины хяналт, хүн амын эрүүл мэндийг дэмжих
үйл ажиллагааг тогтвортой санхүүжүүлж, насанд хүрээгүй
иргэнийг тамхинд орохоос сэргийлэх, тамхины хэрэглээг
бууруулах арга хэмжээ авч байна.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

12.  Тамхи үйлдвэрлэгчийн үйл ажиллагаанд урамшуулал, татварын
хөнгөлөлт болон бусад давуу тал олгохгүй байх
 Тамхины хэрэглээ, дам тамхидалтын улмаас хүний эрүүл мэнд, эдийн
засаг, байгаль орчинд учруулах сөрөг үр дагаврын талаархи шинжлэх
ухааны үндэслэлтэй, бодит мэдээлэл, сургалт, сурталчилгаа болон
тамхинаас гаргах эмчилгээг хүртээмжтэй болгох.
 Улсын хилээр иргэдийн оруулж ирэх хувийн хэрэглээний тамхины тоо
хэмжээг гаалийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага
тогтооно гэсэн арга хэмжээ авч байна.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

15. Архидан согтуурах
 Үндэсний аюулгүй байдлын үзэл баримтлал,
 Эрүүгийн хууль,
 Захиргааны хариуцлагын тухай хууль, Архидан
согтуурахтай тэмцэх тухай хууль, Гаалийн болон
Гаалийн тарифын тухай хууль, Татварын ерөнхий
хууль,
 Онцгой албан татварын тухай хууль,
 Хүнсний тухай хууль,
 Стандартчилал, хохирлын үнэлгээний тухай болон
бусад хуулиудаар тус тус зохицуулж байна.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

16. Монгол Улсын Ерөнхйилөгчийн
санаачлагаар “Архигүй монголын
төлөө” Үндэсний сүлжээ хөтөлбөр
хэрэгжсэн. Энэ төслийн хүрээнд
олон арга хэмжээ хэрэгжсний
жишээ нь Архигүй Монголын
Төлөө аянлан лекц явагдсан
Сар бүрийн эхний өдөр буюу нэгний
өдөр архи болон мансууруулах бодис
зарж борлуулахыг хориглодог

17. Араарын бохирдол
 Улаанбаатар хотын гадаад
орчны агаарын бохирдлын
түвшин уушигны хавдраар
үүдсэн нас баралтын 34 хувийг,
уушиг зүрх судасны хавсарсан
өвчний нас баралтын 24 хувийг,
нийт хүн амын нас баралтын
8,2 хувийг бий болгож байна.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

18. Төрийн зохицуулалт
 Агаарын бохирдлын төлбөрийн тухай хууль
 Төрөөс Агаарын бохирдлын томоохон суурин эх үүсвэрээс агаарт
бохирдуулах бодисыг хаягдлын стандартад заасан хэмжээнээс
хэтрүүлэн гаргасан тохиолдолд мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг
үндэслэн байгаль орчны байцаагч , холбогдох сум, дүүргийн Засаг
дарга учирсан хохирлыг арилгуулж, хохирлын хэмжээг гурав дахин
нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээгээр агаарын бохирдлын нөхөн төлбөр
ногдуулан, төлөлтөд нь хяналт тавьж байна.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

19. Агаарын бохирдлыг
бууруулах зорилгоор
Цэвэр агаар төвслийг
боловсруулж төслийн
хүрээнд гэр хорооллын
айл өрхөд утаагүй зуух
олгосон.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

20. 2013 оны хүрээнд
15 сая ам.долларын хөнгөлөлттэй зээл
 Улаанбаатар хотын цэвэр агаар төсөл-ийн хүрээнд ойрын хугацаанд хийх
ажил нь гэр хорооллын айл өрхийн ашиглаж буй зуух болон нам даралтат
уурын зуухыг эрчим хүчний хэмнэлттэй, хаягдал багатай зуухаар солих арга
хэмжээ юм. Төслийн хүрээнд хотын хамгийн ядуу, эмзэг бүлгийн хүмүүст шинэ
зуух авах зардлын тодорхой хувийг татаасаар санхүүжүүлэх бөгөөд энэ нь
АНУ-ын Мянганы сорилтын сангаас өргөн хүрээнд хэрэгжүүлж буй
хөтөлбөрийн үргэлжлэл болж байгаа аж.
 Нийт 200 мянга гаруй гэр хорооллын өрх
 2011 оноос хэрэгжсэн утааг бууруулах төслийн хүрээнд үндсэн дөрвөн
төрлийн эрчим хүчний хэмнэлттэй зуухыг хөнгөлөлттэй үнээр нийлүүлсэн.
Нийтдээ 120 мянган орчим өрхөд нийлүүлсэн гэсэн тооцоо судалгаа байгаа.
2013-2014 оны хооронд үлдсэн 45 мянган өрхөд хөнгөлөлттэй үнээр зуух
нийлүүлэх бөгөөд энэ онд энэхүү төсөл дуусч нийт гэр хорооллын иргэдийг
100 хувь хангахаар ажиллаж байна. тооцоолсноор нийслэлийн бүх гэр
хорооллын айлуудыг эрчим хүчний хэмнэлттэй зуухаар хангаж чадвал хорт
утааг 50-80 хүртэлх хувиар бууруулж чадна.
/ Нийслэлийн Засаг даргын Экологи, ногоон хөгжлийн
асуудал хариуцсан орлогч Т.Бат-Эрдэнэ/

21. Бид шаардлага тавих эрхтэй.

22. Бас бид үүнийг хийхгүй байх эрхтэй

23. Дүгнэлт
Манай улсын хувьд агаарын бохирдол, архидалт, дам тамхидалт зэрэг нь
сөрөг дам нөлөөг бий болгож байна. Улсын зүгээс эдгээр нөлөөг
бууруулахын тулд хуулийн зохицуулалтаар оролцож байна. Гэвч энэ нь
төдийлөн үр дүнд хүрч чадахгүй байна. Бид Рональд Коазын онолыг
ашиглан эдгээр сөрөг дам нөлөөтэй тэмцвэл үр дүнд хүрэх боломжтой
байж болох юм . Учир нь иргэдийн эрх, өмчлөлийн харилцааг
шийдсэнээр тэд дам нөлөөний арилжааны зах зээл нөгөө талаас
нийгмийн хариуцлага, ухамсарт тулгуурлан энэхүү харилцааг бий
болгох нь зүйтэй.
Онолын хэсэг
Дам нөлөөг арилгах
онолууд Төрийн оролцоо дүгнэлт

24. Ашигласан материал

25. Анхаарал тавьсанд баярлалаа