1. Батлав. Сургалтын албаны дарга.
Проф. Ю. Намсрай
Сурган хүмүүжүүлэх зүй -III
хичээлийн хөтөлбөр
1. Хичээлийн нэр: Сурган хүмүүжүүлэх зүй-III
2. Индекц: ED 205
3. Кредит: 2,0
4. Судлах улирал: I
5. Залгамж холбоо: Англи хэл заах арга, Сэтгэл судлал, Сурган хүмүүжүүлэх зүй-I,II
6. Мэргэжил: Англи хэлний багш, Монгол солонгос хэл багшийн III анги
7. Хөтөлбөрийн үндэслэл: Хичээл бол цаг хугацаа, зохион байгуулалт болон зорилго,
агуулга, арга зүйн хувьд сургалтын процессийн бие даасан шинжтэй тодорхой хэсэг.
Нийгмийн хурдацтай өөрчлөлт, түүний шинэ шинэ хэрэгцээ, шинжлэх ухаан техникийн
хөгжил дэвшил зэрэг олон хүчин зүйлээс шалтгаалж хичээлийн зорилго, бүтэц, зохион
байгуулалт зэрэг байнга хувьсан өөрчлөгдөж байна.
8. Зорилго: Бàãø ìýðãýæëýýð ñóðàëöàæ áàéãàà îþóòíóóäàä хичээлийн төлөвлөгөө, хичээлд
анализ хийх, хичээл бэлтгэх, заах арга зүйг эзэмших.
9. Агуулга: Хичээл, түүний мөн чанар, хичээлд гарч буй өөрчлөлтийн тухай, үүрэг,
шаардлага, хичээлийн технологи, түүний өөрчлөлт, ээлжилт хичээлийн төлөвлөгөө,
хичээлийн дүн шинжилгээ, хичээл дээр сурагчдыг багаар ажилуулах арга зүй, ЗАН-ийн
ажил, зохион байгуулалт, Сургалтын бичиг баримт хөтлөх, боловсролын асуудал ба үйл
ажиллагаа.
10. Оюутны эзэмших мэдлэг чадвар: Нийгмийн шаардлагын түвшинд нийцэхүйц ба
сурагчдын хэрэгцээ сонирхолын түвшинд тохирсон хичээлийг онолын болоод практикт
хэрэглэх түвшинд заах.
11. Хэрэглэгдэхүүн: ñóðàõ áè÷èã, íîì çîõèîë, ñýòã¿¿ë, судалгааны материал, òåõíèê õýðýãñýë,
èíòåðíýò вэб.
12. Үнэлгээний оноо:
100 оноо
Ирц, Хичээлийн идэвхи,
20
Семинар, явцын шалгалт
20
Бие даалт
30
Улирлын шалгалт
30
1

2. 13. Сэдэвчилсэн төлөвлөгөө
ДОЛОО
ХОНОГ
1-р
2-р
3-р
4-р
5-р
6-р
7-р
8-р
Хичээлийн сэдэв
Гэрийн даалгавар
Хичээл, түүний мөн
чанар
Ээлжилт хичээлийн
төлөвлөгөө
Хичээлийн тулгуур
онол
Хичээлийн дүн
шинжилгээ хийх арга
зүй
ЗАН-ийн ажил, зохион
байгуулалт
Багшийн хөтлөх
сургалтын бичиг
баримт
Боловсролын
философийн асуудал
Үргэлжлэл
Хичээлд гарч буй өөрчлөлтийн
тухай, үүрэг, шаардлага
Хичээлийн бүтэц, зорилго,
зорилт
Хичээлийн технологи, түүний
өөрчлөлт
Ээлжилт хичээлийн
төлөвлөгөө боловсруулж
ярилцах
Конспект бичих арга зүй
9-р
10-р
11-р
12-р
13-р
14-р
15-р
16-р
Бие даалт
Хичээл дээр сурагчдыг багаар
ажилуулах арга зүй
Хичээлд сууж дүн шинжилгээ
хийх
Хичээл зохион байгуулах, заах
арга зүй
Хичээлээс гадуурх сургалт
хүмүүжлийн ажил
Гэрийн даалгавар
Сурагчийн хувийн хэрэг
хөтлөх, тодорхойлолт бичих
тухай
ШАЛГАЛТ
Монголын боловсролын түүх
Боловсролын социологийн
үндсэн асуудал
Боловсролын менежмент, эрх
зүй
Дүн /ярилцлага/
14. Лекцийн агуулга:
Лекц.1 Хичээл, түүний мөн чанар
Хичээлийн тухай ойлголт анх 17-р зуунд үүссэн. Германы сурган хүмүүжүүлэгч И.
Штурм онолын үндсийг боловсруулж, амьдрал практикт хэрэгжүүлсэн Чехийн нэртэй сурган
хүмүүжүүлэгч Я.А. Коменский юм. 1970-аад үед олон орны багш сурган хүмүүжүүлэгчид
стандарт бус хичээлийн олон төрлийг ашиглах болсон. Жишээ нь: хичээл-ажил хэргийн
тоглоом, хичээл-хэвлэлийн бага хурал, хичээл-жүжигчилсэн тоглолт, хичээл-уралдаан
тэмцээн, хамтын хичээл, бүтээлч тайлангийн хичээл.
2

3. Хичээл бол цаг хугацаа, зохион байгуулалт болон зорилго, агуулга, арга зүйн хувьд
сургалтын процессийн бие даасан шинжтэй тодорхой хэсэг. Нийгмийн хурдацтай өөрчлөлт,
түүний шинэ шинэ хэрэгцээ, шинжлэх ухаан техникийн хөгжил дэвшил зэрэг олон хүчин
зүйлээс шалтгаалж хичээлийн зорилго, бүтэц, зохион байгуулалт зэрэг байнга хувьсан
өөрчлөгдөж байдаг.
Лекц. 2 Ээлжилт хичээлийн төлөвлөгөө
Ээлжилт хичээлийн төлөвлөгөө 40 минутын хугацаанд багш сурагчид хичээлийн
зорилго, зорилтуудыг яаж хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны дэлгэргүй төлөвлөлт.
Ээлжилт хичээлийн төлөвлөгөөнд тавигдах шаардлага
Ээлжит хичээлийн төлөвлөгөө хйихэд гаргадаг зарим алдаа дутагдал
Ээлжит хичээлийн төлөвлөгөөний хувилбарууд
Лекц. 3 Хичээлийн тулгуур онол
Сургахуйн үйл ажиллагааны онол
Оюуны хөгжлийн онол
Лекц. 4 Хичээлийн дүн шинжилгээ
Багш хүн өөрийн болон бусад багшийн заасан хичээлд дүн шинжилгээ хийх арга
барилыг эзэмших нь хичээлийн чанар, үр өгөөжийг дээшлүүлэх гол үндэс юм.
Хичээлд сэтгэл зүйн дүн шинжилгээ хийх
Хичээлд сурган хүмүүжүүлэх /дидактик/ дүн шинжилгээ хийх
Хичээлд эрүүл ахуй, зохион байгуулалтын дүн шинжилгээ хийх
Хичээлд иж бүрэн дүн шинжилгээ хийх
Лекц. 5 ЗАН-ийн ажил, зохион байгуулалт
Заах аргын нэгдэл бол сургуулийн багш нарын ажил мэргэжлийн хувьд нэгдэж ажиллах
зохион байгуулалтын үндсэн нэгж юм. ЗАН –ийн түвшинд зохион байгуулах арга зүйн ажил нь
багш нарын ажил мэргэжлийн чиглэлээр төрөлжсөн, мэргэшлийн онол арга зүйн мэдлэг ур
чадварыг дээшлүүлэхэд чиглэнэ.
ЗАН-ийн ажлын үндсэн чиглэлүүд
Багш нарын мэргэжлийн онол арга зүйн мэдлэгийг дээшлүүлэх
Заах арга зүйн ур чадварыг хөгжүүлэх
Сургалт, хүмүүжлийн ажлыг чанаржуулах
Лекц. 6 Багшийн хөтлөх сургалтын бичиг баримт
Áàãø ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ àæëûí ÿâöàä çîõèõ õýìæýýíèé áàðèìò áè÷èãòýé õàðèëöàæ, ìºí
áàðèìò áè÷èã á¿ðä¿¿ëæ õºòºëäºã.
Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò
Ñóðãàëòûí òºëºâëºãºº
Ñóðãàëòûí õºòºëáºð
Àíãèéí áà áàãøèéí æóðíàë
3

4. Ñóðàã÷èéí õóâèéí õýðýã
Ñóðàã÷èéí òîäîðõîéëîëò áè÷èõ òóõàé
Ñýäâèéí áîëîâñðóóëàëò
Õè÷ýýëèéí òºëºâëºãºº
Лекц. 7, 8 Боловсролын философийн асуудал
1960-аад оны үеэс эхлэн Боловсролын философиос салбарлан гарч улмаар бие даасан
шинжлэх ухаан болон хөгжих болсон. Боловсролын философийн асуудлууд анх философийн
хүрээнд хамааран судлагдаж байснаа 17-р зуунаас Сурган хүмүүжүүлэх ухааны хүрээнд
багтан судлагдах болжээ. 20-р зууны 2-р хагаст боловсрол, сургууль хүн төлөвшлийн
асуудлуудыг зөвхөн СХУ-ны хүрээнд судлах нь явцуу болж, эдгээрийг боловсрол судлалын
хүрээнд судлах болсон.
Боловсролын философийн зорилго, судлах зүйл
Боловсролын зарчим:
Боловсролын үүрэг:
20-р зууны 1-р хагасын боловсролын философи үзэл онолууд /1900-1950/
Шинэ /реформатор/ схз-н үзэл онолууд
15.
Семинарын агуулга:
Сем. 1 Хичээлд гарч буй өөрчлөлтийн тухай, үүрэг, шаардлага
Сүүлийн үед сургалтад баримталж байгаа үзэл онол өөрчлөгдөж эхэлсэнтэй
холбоотойгоор хичээлийн үүрэг зорилго, бүтэц агуулга, арга зүй өөрчлөгдөж байна.
Уламжлалт хичээл ба сурагч төвтэй хичээл
Хичээлийн үүрэг, зориулалт
Хичээлд тавигдах шаардлага
Сем. 2 Хичээлийн бүтэц, зорилго, зорилт
Хичээлийг бүхэл бүтэн нэгдмэл процесс болгодог үйлдэл, элемент, хэсэг, үе шатуудын
дэс дарааллыг хичээлийн бүтэц гэнэ.
Хичээлийн бэлтгэл
Хичээлийн зорилго, зорилтын тухай ойлголт
Хичээлийн зорилтыг яаж томъѐолох вэ?
Хичээлийн зорилтыг тодорхойлох үндсэн арга зам
Сем. 3 Хичээлийн технологи, түүний өөрчлөлт
Хичээлийн технологийн тухай
Уламжлалт хичээлийн технологийн тухай
Сурагч төвтэй хичээлийн технологи, түүний хувилбар
Сем. 4 Ээлжилт хичээлийн төлөвлөгөө боловсруулж ярилцах
Тухай нэг сэдвийг сонгон авч ээлжилт хичээлийн төлөвлөгөө боловсруулж ярилцах
4

5. Сем. 5 Конспект бичих арга зүй
Хичээлийн сэдэв
Хичээлийн зорилго, зорилтууд
Хэрэглэгдэхүүн
Өмнө үзсэнийг сэргээн давтаж шинээр үзэх зүйлтэй холбох
Сурагчдад шинэ ухагдахууныг эзэмшүүлэхдээ амьдрал ахуйтай яаж холбох
Сурагчийн сурч хөгжих үйл ажиллагаа
Хичээлийн явцад сурагчдаас хариу мэдээлэл авах, хяналт, тайлбар
Гэрийн даалгавар
Дүгнэлт
Сем. 6 Хичээл дээр сурагчдыг багаар ажилуулах арга зүй
Сурагчдыг багаар ажиллуулахад багшийн анхаарах зүйлс
Сурагчдыг идэвхжүүлэх
Ангийн зохион байгуулалт
Сем. 7 Хичээлд дүн шинжилгээ хийх
Хичээлд сууж анализ хийж ярилцах
Сем. 8 Хичээл зохион байгуулах арга зүй
Багшийн өөрийн зохион байгуулалт
Сурагчдын танин мэдэх үйл ажиллагааг багш зохион байгуулах
Сем. 9 Хичээлээс гадуурх сургалт хүмүүжлийн ажил
Хичээлээс гадуур зохиох сургалт-хүмүүжлийн ажлын тухай
Секц, дугуйлан
Сонгон суралцах хичээл
Хүүхдийн нийгэмшүүлэх үйл ажиллагаа
Сем. 10 Гэрийн даалгавар
Гэрийн даалгаврын тухай ухагдахуун, үүрэг зорилго
Гэрийн даалгаврын үүрэг зориулалт
Гэрийн даалгавартай холбоотой асуудал
Гэрийн даалгаврын ангилал, тавигдах шаардлага
Сем.11 Сурагчийн хувийн хэрэг хөтлөх, тодорхойлолт бичих тухай
Сурагчийн мэдлэг, чадвар, төлөвшил, сэтгэц физиологийн хөгжлийн онцлогийг
судалсан материалыг бүрдүүлж сургалтын ажлыг удирдан явуулахад ашиглах зорилгоор
сурагч тус бүрд хувийн хэрэг хөтөлнө.
5

6. Хувийн хэрэг хөтлөх үндсэн бүрэлдэхүүн
Хүүхдийн тухай ерөнхий мэдээлэл
Сурагчийн тухай үндсэн мэдээлэл
Сем.12 шалгалт
Сем. 13 Монголын боловсролын түүх
Монголд боловсрол 1921 оноос хойш үүсэж хөгжсөн гэж үздэг. Үүнийг юунд үндэслэж
гаргаж ирсэн вэ гэвэл: Хүүхдийг сургаж, хүмүүжүүлэх сургууль байгуулагдаж, багш бэлтгэх
сургууль бий болсонтой холбон авч үздэг.
Монголын боловсролын хөгжлийн үечлэл, агуулга
Нэн эртнээс 12-р зуун хүртэлх үеийн боловсрол,
Феодалын нэгдсэн эзэнт гүрний үеийн боловсрол 13-14-р зууны боловсрол,
Феодалын бутарлын үеийн боловсрол 14-17-р зууны үеийн боловсрол,
Манжийн ноѐрхлын үеийн боловсрол 17-р зуунаас 20-р зууны эхэн үе хүртэл,
Богд хаант Монгол улсын боловсрол
1911-1921
Үндэсний ардчилсан хувьсгалын дараах үеийн боловсрол 1921-1940 онууд
7. Үндэсний ардчилсан хувьсгал гүнзгийрэх үеийн боловсрол 1940-1960 онууд
8. Социализмын материал техникийн бааз байгуулах үеийн боловсрол 19601990 онууд
9. Зах зээлийн харилцаанд шилжих үеийн боловсрол 1990-ээд оноос өнөөг
хүртэл.
Сем. 14 Боловсролын социологийн асуудал
Социологи хэмээх нэр томъѐо нь латин хэлний societas буюу нийгэм, logos буюу
сургаал гэсэн үгнээс гаралтай ба нийгмийн тухай сургаал, шинжлэх ухаан гэсэн утгатай. 1830аад оны үед Францын гүн ухаантан Огюст Конт социологи гэсэн нэр томъѐог шинжлэх ухаанд
анх хэрэглэсэн.
Боловсролын социологи нь боловсрол ба нийгмийн социаль хүрээний асуудлуудын
хооронд үүсдэг төрөл бүрийн холбоо хамаарал, түгээмэл зүй тогтлыг судалдаг салбар
шинжлэх ухаан юм гэж Артур Майер тодорхойлсон.
Боловсролын социологийн зарим тулгуур үзэл санаа, онол
Боловсролоор дамжуулж хүн болгонд ижил боломж өгөх
Фунционализм
Харилцан нөлөөллийн онол
Зөрчилдөөний онол
Нээлттэй системийн онол
Сургууль бол хүүхдийг нийгэмшүүлэх үүрэг бүхий нийгмийн байгууллага
Сем. 15 Боловсролын менежмент, эрх зүй
Менежмент гэдэг нь англи үг бөгөөд захирах, тушаах, гүйцэтгэх, хөтлөх, чиглүүлэх,
хянах, зохицуулах, удирдах, нөлөөлөх аргыг нь олох амжилтанд хүргэх гэх зэрэг олон утгатай.
Боловсролын менежментийн судлах зүйл нь:
Монголын боловсролын өнөөгийн тогтолцоо,
6

7. Боловсролын макро, мезо, микро түвшний удирдлагын тогтолцоо,
Боловсролын санхүүжилт, эдийн засгийн асуудлууд,
Сургуулийн үүрэг, бүтэц, зохион байгуулалт,
Мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэх, тэдний мэдлэг чадварыг дээшлүүлэх,
Боловсролын салбарын үнэлгээ, хяналт шинжилгээ, шалгалтын тогтолцоо.
Боловсролын эрх зүйн тухай ухагдахуун
Боловсролын эрх зүйн тогтолцоо
Сем. 16 ДҮН /ярилцлага/
16. Оюутны бие даан гүйцэтгэх ажил
№
Сэдэв
1.
Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах
2.
Агуулга
Боловсролын бодлогын импорт. Номыг
уншиж товчлол хөтлөх
Тухай нэг бүлэг сэдвийг сонгон авч
хичээлийн хөтөлбөр боловсруулж,
ярилцах
10 бүлгийг унших /мэтгэлцээн/
Бүлэг бүрийн дэвшүүлсэн асуудлаар
17. Ашиглах ном, сурах бичиг
Боловсролын бодлогын импорт. /Орчуулсан. А. Гэрэлмаа, Б. Батжаргал, Д. Энхбаяр/
Баттогтох Б. Уламжлал сурган хүмүүжүүлэхийн лекцүүд. УБ., 2008
Баттогтох Б. Үр хөвгүүнийг сургах ѐсон. Бээжин., 2009
Болормаа З, Анхмаа А. Хөгжүүлэх сургалтын тухай өгүүлэх нь. УБ., 2006
Батхуяг С, Даваажав Д. Нийгмийн сурган хүмүүжүүлэх ухааны удиртгал. УБ., 2008
Бор Б. Сурган хүмүүжүүлэх зүйн зарим асуудал. УБ.,1995
Боловсролын тухай хууль. УБ., 2006, 2007
Боловсрол судлал сэтгүүл
Даваа Ж. Боловсрол судлал. УБ., 2002
Ванчигсүрэн Д. Шавь төвтэй сургалтын арга зүй. УБ., 1999
Ванчигсүрэн Д. Сурган хүмүүжүүлэх технологи. УБ.,1994
Ванчигсүрэн Д. Шавь төвтэй сургалтын онол арга зүйн асуудлууд. УБ., 1996
Ванчигсүрэн Д, Бэгз Н. 20-р зууны монголын боловсрол судлал. УБ., 2001
Гүндсамбуу Х. Боловсролын социологийн тулгамдсан асуудлууд
Nчинхорлоо Ш. Багшийн ном. УБ., 2004
Nчинхорлоо Ш, Цэнд С. Сурган хүмүүжүүлэх зүйн ерөнхий үндэс. УБ., 1999
Nчинхорлоо Ш. Хүүхдийн хөгжил. УБ., 2008
Nчинхорлоо Ш. Сурган хүмүүжүүлэх арга онол ба хэрэглээ. УБ., 2002
Nчинхорлоо Ш. Сургалт. УБ., 2008
Nчинхорлоо Ш. Сурах арга. УБ., 2003
Ичинхорлоо Ш. Боловсрол судлалын удиртгал. УБ., 2008
È÷èíõîðëîî Ø. Øàâü òºâòýé õè÷ýýëèéí òåõíîëîãè. ÓÁ., 2009
7

8. Нэмэхжаргал Т, Отгонбаяр Ж. Боловсролын философийн үзэл баримтлал-арга зүйн
асуудалд. УБ., 2005
Бүжидмаа Ц. Боловсролын философи. УБ., 2002
Машлай. Сурган хүмүүжүүлэх ухааны түүх. УБ., 1984
Орхон П. Монголын нууц товчооны сурган хүмүүжүүлэх зүйн уламжлал дэвшлийн
асуудал. УБ., 2009
Сурган хүмүүжүүлэх зүйн үндэс. УБ., 2000
Дээд сургуулийн сургалтын технологи. УБ., 2007
8