Publicatie in vakblad Recht, Bestuur en Organisatie van Hulpdiensten over het concept Rotterdam Emergency Airport

1. RBOH wtdsd
nig af van de effectiviteit van maatregelen in de
waterveiligheids- tweede en derde laag. Het is dan ook om deze
reden dat in het Interreg project MARE een
beleid pilotproject Meerlaagsveiligheid wordt uitge-
voerd. Dit project verkent voor het eiland van
Dordrecht de mogelijkheden om de maatre-
gelen voor waterveiligheid in de verschillende
Meerlaagsveiligheid: lagen zo te combineren dat zij optimaal bij-
dragen aan waterveiligheid en andere ruimte-
van theorie naar lijke opgaven in het gebied. In het kader van
een ander Europees project FloodProbe wordt
praktijk thans onderzoek gedaan naar slimme vlucht-
plaatsen of shelters tegen overstromingen. De
Twee voorbeelden Nederlandse locatie die in dit onderzoek wordt
gebruikt als concreet studieobject is Rotter-
door drs. E.T.G. Kelder, ir. S. van Herk Msc en dam-The Hague Airport.
ir. P.A. Minnema
KADER: MARE
Het begrip ‘meerlaagsveiligheid’ is in het kader
van het Nationaal Waterplan als centrale bena- Het project MARE: ‘Managing Adaptive
dering ontwikkeld voor het waterveiligheids- REsponses to changing flood risk’, is een
beleid. Het beleid richt zich op bescherming innovatief, praktijkgericht en vraaggestuurd
tegen het water én beperking van maatschap- onderzoeksproject naar hoogwater- en kli-
pelijke ontwrichting bij een onverhoopte cala- maatbestendige stedelijke ontwikkelingen. Het
miteit. Meerlaagsveiligheid wordt opgebouwd moet ons inzicht geven hoe we de komende
in drie lagen: jaren onze steden kunnen beschermen tegen
1. Preventie als primaire pijler van beleid, bij- hoogwater – zowel overstromingsrisico als
voorbeeld waterkeringen; wateroverlast – zodat deze veilig en aantrekke-
2. Duurzame ruimtelijke planning om de lijk blijven. Uiteindelijk moet het project alge-
gevolgen van een mogelijke overstroming mene, praktische handvatten aanreiken om
te beperken; verschillende ruimtelijke oplossingen tegen
3. Rampenbeheersing op orde krijgen en elkaar af te kunnen wegen. Dordrecht werkt
houden. samen met vijf buitenlandse steden Sheffield
en Rotherham (Verenigd Koninkrijk), Han-
Het is op dit moment nog onduidelijk op welke nover (Duitsland), Bergen (Noorwegen) en
wijze concreet invulling gegeven moet worden Seattle (Verenigde Staten). Elke stad vormt
aan deze benadering. Het vraagt in ieder geval het centrum van een netwerk waarin publieke
om een integrale aanpak waarbij ingrepen op partijen (ambtelijk en bestuurlijk), bedrijven
meerdere ruimtelijke schaalniveaus op elkaar en kennisinstellingen samenwerken. In Neder-
afgestemd zullen moeten gaan worden. Tradi- land werkt de gemeente Dordrecht samen met
tioneel ligt de nadruk in Nederland op de eerste Waterschap Hollandse Delta, Rijkswaterstaat
veiligheidslaag: preventie om overstromingen Zuid-Holland, Provincie Zuid-Holland, DG
te voorkomen. Op dit moment beschikken Water, Veiligheidsregio Zuid-Holland-Zuid,
we nog niet over een beoordelingsystematiek Dura Vermeer, UNESCO-IHE, Deltares en de
die een dergelijke, relatief complexe afweging TU Delft. MARE wordt ondersteund door het
mogelijk kan maken en weten we relatief wei- Interreg 4b Noordzee programma.
174 RBOH, december 2010, afl. 4 Sdu Uitgevers

2. wtdsd RBOH
KADER: FloodProBE buitendijks, omgeven door rivieren met wis-
selende waterstanden door eb en vloed. In de
FloodProbe: ‘Technologies for the cost-effecti- traditie van de stad is de wens met de fysieke
ve Flood Protection for the Built Environment’, inrichting van de Stadswerven het water op te
is een EU 7e kaderproject dat in november zoeken in plaats van de stad ervan af te keren.
2009 van start gegaan is en nader onderzoek Hierdoor doen zich nieuwe mogelijkheden
doet naar de volgende thema’s: voor om interessante en dynamische woon-
1. de kwetsbaarheid van kritieke infrastruc- en leefmilieus te ontwikkelen die inspelen op
tuur aangezien daar de belangrijkste scha- de unieke kwaliteit van Dordrecht. Centraal
de door overstromingen ontstaat; in het plan komt een dijklichaam te liggen
2. de betrouwbaarheid van de stedelijke maat- met een hoogte van 5.00 + NAP. Door vanaf
regelen voor het bestrijden van waterover- de hoger gelegen as naar het water te kunnen
last door het beter begrijpen en beoordelen lopen wordt de beleving en de zichtbaarheid
van faalprocessen die van belang blijken bij van het water sterk vergroot. Op deze manier
recente overstromingen; ontstaat een veilige route bij extreem hoge
3. de technologieën en concepten voor het waterstanden.
bouwen van overstromingsbestendige
gebouwen en infrastructuurnetwerken om
op verantwoorde wijze de overstromings-
gevoeligheid van het stedelijke systeem te
verminderen en waterkeringen aan te pas-
sen en te repareren;
4. bijdragen aan beslissingsondersteunende
systemen en richtlijnen om bij te dragen
aan inpassing en bredere toepasbaarheid
van de ontwikkelde kennis en technolo-
gie.
Er zijn testlocaties in Nederland, maar ook in
Frankrijk, Engeland en Tsjechië. De resultaten
van dit onderzoek zullen naar verwachting een
belangrijke impuls in Nederland geven aan de Oefenen in Dordrecht: Nederland in het
praktische toepasbaarheid van het concept klein
van ‘meerlaagsveiligheid’. De projectresulta-
ten zijn daarnaast relevant in het kader van de In het algemeen is het eiland van Dordrecht
implementatie van de EU Flood Directive. Het een unieke casus om te oefenen met meerlaags-
consortium bestaat uit veertien partners uit zes veiligheid. Het omvat één volledige dijkring,
landen en wordt door Deltares geleid. buitendijkse en binnendijkse, industriële, lan-
delijke en stedelijke gebieden. Bovendien is de
Stadswerven: buitendijks oefenen met de bestuurlijk context eenduidig: één gemeente,
tweede en derde veiligheidslaag één waterschap en één veiligheidsregio, binnen
één provincie en met één regionale dienst van
Tijdens de planvorming voor De Stadswerven Rijkswaterstaat. Als meerlaagsveiligheid geen
heeft Dordrecht al ervaring opgedaan met het toegevoegde waarde biedt in Dordrecht, dan
denken in de tweede en derde veiligheidslaag, hoogstwaarschijnlijk ook niet voor de rest van
respectievelijk ruimtelijke ordening en ram- Nederland.
penbeheersing. De Stadswerven ligt immers
Sdu Uitgevers RBOH, december 2010, afl. 4 175

3. RBOH wtdsd
lingen op de kaart op het gebied van wonen,
werken, mobiliteit en water. In deze ontwik-
kelingen ligt een uitgesproken focus op water,
zowel waterkwaliteit als waterveiligheid. Hier-
naast bestaat de ambitie van Rotterdam om
voorloper te zijn als klimaatbestendige stad en
in haar stedelijke ontwikkeling anticiperen op
overstromingsrisico’s.
Uit hoogwater studies blijkt de locatie Rotter-
dam-The Hague Airport een veilige plek te zijn
vanwege lage overstromingsdiepte en – snel-
heid. Dit maakt de locatie interessant voor
hoogwaterbestendige inrichting (tweede laag
veiligheid) en als uitvalsbasis voor rampenbe-
strijding (derde laag veiligheid) in het geval
Veelzijdig gezelschap; unieke van watercalamiteiten zoals overstroming
kruisbestuiving door een dijkdoorbraak.
Zo brengt het MARE project een bijzonder De inrichting van het gehele gebied als shel-
gezelschap bij elkaar. Van preventie-experts ter is gezien de ruimtelijke ontwikkelingen
van Waterschap, Rijkswaterstaat en de TU die de komende jaren zijn voorzien wellicht
Delft, via conceptontwikkelaars en steden- eenvoudig te realiseren. Als waterveiligheid
bouwkundigen van de gemeente, tot het Rode en in het bijzonder het creëren van een shelter
Kruis, politie, brandweer en het leger. Tijdens wordt meegenomen in de planvorming kan dit
de eerste workshop ‘Meerlaagsveiligheid tegen uiteindelijk voor veel minder kosten worden
overstroming Dordrecht’ werd deze kruisbe- gerealiseerd.
stuiving als uniek en leerzaam ervaren. Voor de In het gebied zijn verschillende infrastructu-
verschillende gebiedstypen op het eiland werd rele lijnen aanwezig, zoals de snelwegen A13,
men verplicht vanuit andere veiligheidslagen A16 en de Hofplein-spoorlijn. Onderzocht
te denken en de meerwaarde van coördinatie wordt in hoeverre deze kunnen worden aange-
te zoeken. Deelnemende bewoners waren ook past om te functioneren als (tijdelijke) water-
enthousiast. Hun belang is evident, maar ook kering. Een realisatie van de A13-A16 bypass
hun ideeën zijn waardevol. Immers, bij een kan deze mogelijke ‘dijkring Rotterdam Air-
onverhoopte calamiteit willen zij veilig kun- port’ sluiten.
nen blijven of vluchten en schade en overlast
minimaliseren.
Rotterdam-The Hague Airport: gunstig
gelegen locatie
De voormalige luchthaven Zestienhoven, nu
Rotterdam-The Hague Airport, is een lucht- Het dijk-in-dijk concept is één van de fysieke
haven met regionale economische betekenis. uitwerkingen van het concept ‘Rotterdam-The
In de omgeving van de luchthaven staan een Hague Emergency Airport’. In het kader van
aantal grootschalige ruimtelijke ontwikke-
176 RBOH, december 2010, afl. 4 Sdu Uitgevers

4. wtdsd RBOH
FloodProbe worden technieken ontwikkeld sisgebieden waar ook ter wereld eenvoudig te
die getest worden op de luchthaven. organiseren.
Kansen voor rescue-and-relief in de Business case: combinatie regulier gebruik
gebiedsontwikkeling & calamiteitengebruik
Maar in plaats van het gebied in te richten voor De combinatie tussen regulier gebruik als
een eenmalige gebeurtenis, zoals overstroming rescue-and-relief-center en shelter in het geval
door een dijkdoorbraak, kan ook een combi- van een dijkdoorbraak maakt Rotterdam-The
natie worden gezocht met regulier gebruik. Hague Airport vanuit meerdere oogpunten
Nederland, en in het bijzonder Rotterdam, wil interessant. De kansen voor hulpverlening
haar kennis op het gebied van deltatechnologie wereldwijd en de toeleverende industrie zijn
en waterbouw delen met de wereld. Innovaties groot. Een gericht cluster van bedrijven voor
in hulpverlening en wederopbouw, zoals com- hulpverlening op de luchthaven zal innova-
pacte drinkwaterzuiveringsunits en modulaire tie op dit gebied versnellen. Hierdoor kan de
bouwsystemen, kunnen veel mensen wereld- luchthaven zich tevens profileren als Emer-
wijd helpen. gency Airport, logistiek en organisatorisch
Het opzetten van een rescue-and-relief-center centrum in wereldwijde crisisbestrijding. Een
gericht op innovatie, prototyping en produc- business case voor de regio.
tie van goederen en diensten voor hulpverle- De strategische positionering van bedrijven
ning zou op Rotterdam-The Hague Airport in het shelter-gebied zorgt tevens voor een
tot bloei kunnen komen. Met de luchthaven permanente aanwezigheid van hulpgoederen
en de zeehaven dichtbij is logistiek naar cri- en –diensten. Deze zijn in het geval van een
Sdu Uitgevers RBOH, december 2010, afl. 4 177

5. RBOH cë pucts
overstroming direct inzetbaar in het Rotter-
dam-Rijnmond gebied en wellicht breder: in officiële
de Randstad.
publicaties
Aan de hand van deze casussen proberen we
met deze ideeën praktijk en beleid te onder-
steunen. Het zijn leertrajecten waarin samen- Periode 8 september t/m 9 november 2010
werking en innovatie centraal staan. Graag
nodigen wij anderen uit om met ons te leren Officiële publicaties zijn te raadplegen op
en te werken. www.overheid.nl of te bestellen bij Sdu Uitge-
vers, Postbus 20025, 2500 EA Den Haag, of via
De auteurs zijn vanuit beleidsmatige, bedrijfs- internet: www.sdu.nl
matige en/of wetenschappelijke achtergronden
betrokken bij de ontwikkeling en toepassing van VAN KRACHT GEWORDEN
meerlaagsveiligheid:
Besluit veiligheidsregio’s
Ellen Kelder is strategisch beleidsmedewerker 01-10-2010, Staatsblad 2010, 255
bij de gemeente Dordrecht en projectleider van
zowel het kennisproject MARE als de gebiedspi- Regeling personeel veiligheidsregio’s
lot Meerlaagsveiligheid Dordrecht. 01-10-2010, Staatscourant 2010, 10340
Sebastiaan van Herk (Bax & Willems) onder- Besluit personeel veiligheidsregio’s
steunt als adviseur het initiatief Rotterdam-The 01-10-2010, Staatscourant 2010, 253
Hague Emergency Airport én is extern project
coördinator van het kennisproject MARE, waar- Besluit brandweer BES
binnen de gebiedspilot Meerlaagsveiligheid Dor- 01-10-2010, Staatscourant 2010, 377
drecht wordt uitgevoerd. Hij promoveert bij het
UNESCO-IHE en TU-Delft op leerprocessen als Regeling aanvullende regels veiligheid
deze. wegtunnels
01-10-2010, Staatscourant 2010, 7184
Peter Minnema is business developer bij Dura
Vermeer en projectleider van het initiatief Rot- Regeling provinciale risicokaart
terdam-The Hague Emergency Airport in deze 01-10-2010, Staatscourant 2010, 15315
opstartfase.
Benoeming staatssecretaris van Veiligheid
en Justitie
18-10-2010, Staatscourant 2010, 16534
Besluit houdende departementale her-
indeling met betrekking tot veiligheid
18-10-2010, Staatscourant 2010, 16528
178 RBOH, december 2010, afl. 4 Sdu Uitgevers