Przewodnik po obiekcie przygotowanyw ramach XII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego (2010).

2. Dom J. Mehoffera (rzut parteru oraz pierwszego piętra)
rys. K. Skoczek na podst.: E. Waligóra, Dom J. Mehoffera
Oddział Muzeum Narodowego w krakowie. Przewodnik, Kraków 1997.
Dom Józefa Mehoffera
Dom przy ulicy Krupniczej 26 w Krakowie
mieści muzeum urządzone w dawnym domu
Józefa Mehoffera, wybitnego polskiego ma-
larza okresu Młodej Polski, znaczącego także
w latach międzywojnia, twórcę sławnych wi-
traży, polichromii, obrazów olejnych, grafik.
Wnętrza zaaranżowano w sposób możliwie
zbliżony do stanu z okresu, kiedy malarz
mieszkał tutaj wraz z rodziną, wyposażając
je w autentyczne przedmioty należące nie-
gdyś do artysty oraz jego dzieła.
Murowany dom wzniesiono w tym miej-
scu po wielkim pożarze Krakowa w 1850 r.
Był to wówczas parterowy budynek należący
do Mateusza Rogowskiego, dziadka Stani-
sława Wyspiańskiego, który tutaj przyszedł
na świat w 1869 r. W 1872 r. zamieszkał
w nim nowy właściciel: znany historyk Józef
Szujski wraz z rodziną. Rozbudował on dom
według planów architekta A. Łuszczkiewi-
cza, nadając mu wygląd klasycystycznego
pałacyku miejskiego. Po śmierci Szujskiego
dom nabyli Tarnowscy, którzy przeznaczyli
go na wynajem. Gdy w 1932 r. zakupił go
Józef Mehoffer, budynek wymagał remontu.
Konieczne prace trwały trzy lata. Artysta
wyposażył wnętrza w stylowe meble i dzieła
sztuki, niektóre należące do jego rodziny od
wielu lat. Znalazły tutaj miejsce także prace
własne Mehoffera oraz kolekcjonowane
przez niego przedmioty. Po śmierci malarza
w 1946 r. rodzina starała się zachować nie-
zmieniony charakter pomieszczeń. W latach
60. syn artysty Zbigniew Mehoffer wystąpił
z ideą utworzenia tutaj muzeum. W 1986 r.,
po długotrwałych remontach konserwator-
skich, rodzina przekazała dom z ogrodem
na rzecz Muzeum Narodowego w Krakowie.
Dziesięć lat później, po kolejnych remontach
i pracach konserwatorskich związanych
z wymogami muzealnymi, otwarto go dla
zwiedzających jako Dom Józefa Mehoffera
Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie.
biblioteka
hall
salon
sień
pokój stołowy
sala z witrażem
ogród
PARTER

3. Piętrowy dom mieści na parterze szeroką
sień wejściową prowadzącą do wnętrza,
a także do ogrodu. Na parterze budynku od
strony frontowej znajdują się pomieszczenia
techniczne oraz recepcyjne muzeum. Część
południową, z widokiem na ogród, zajmują
pokoje reprezentacyjne: salon z tarasem
i zejściem do ogrodu, biblioteka oraz jadal-
nia. Przestronna klatka schodowa z ozdob-
ną balustradą prowadzi na piętro, gdzie
mieszczą się dawne prywatne pokoje artysty
i jego rodziny. W części domu od strony
ulicy znajdowały się pokój syna i synowej
malarza, pokój stołowy, a także interesujący
pokój japoński. Od strony ogrodu mieściły
się sypialnia żony Mehoffera z przylegają-
cym doń buduarem i salonikiem oraz pokój
Józefa Mehoffera. Obecne wnętrza urządzo-
no, a niektóre z nich wiernie odtworzono
według zachowanych zdjęć i obrazów oraz
wskazań rodziny. Wyposażono je w meble
i dzieła sztuki – dary i depozyty rodziny,
a także w eksponaty ze zbiorów własnych
Muzeum Narodowego w Krakowie. Dzięki
starannej aranżacji wnętrz oddany został
klimat epoki. Atmosferę prywatnego domu
współtworzą obrazy, na których sportretowa-
na została żona artysty. Bardzo interesujący
jest także znajdujący się za domem dawny
ogród Józefa Mehoffera odnowiony w 2003 r.
dzięki decyzji dyr. Zofii Gołubiew. Projekt
rekonstrukcji – na podstawie obrazów Me-
hoffera oraz zdjęć – przygotowała dr Zofia
Malinowska z ówczesnej Akademii Rolniczej
w Krakowie. Za tę inicjatywę i jej realizację
Muzeum Narodowe w Krakowie otrzymało
w 2004 r. nagrodę im. prof. Janusza Bogda-
nowskiego przyznawaną w uznaniu działań
godnych naśladowania i jako świadectwo
dbałości o przestrzeń publiczną Krakowa.
pokój Józefa Mehoffera
PIĘTRO
salon
pokój Zbigniewa Mehoffera
pokój Eweliny Mehofferowej
pokój dziecięcy
buduar Jadwigi Mehofferowej
sypialnia Jadwigi Mehofferowej
pokój stołowy
pokój japoński
zobacz z bliska
szkic do postaci Szatana

4. Studia do postaci Szatana, narysowane energicz-
ną, żywiołową kreską, pełną wyrazu i ekspresji
świadczą nie tylko o wybitnym talencie Me-
hoffera. Ujawniają warsztat artysty, ilustrują
proces dojrzewania dzieła – jego wersji finalnej,
pełnej wyrazu i obliczonej na określone efek-
ty. Wraz z innymi rysunkami i projektami
wstępnymi dokumentują pracę artysty nad
największym w jego dorobku przedsięwzięciem
artystycznym, jakim było zaprojektowanie
zespołu witraży do ośmiu par okien kaplic naw
i pięciu wielkich okien prezbiterium gotyckiej
katedry pw. św. Mikołaja z Flüe we Fryburgu
w Szwajcarii. Tworzone przez lata (1895-1936)
witraże fryburskie są obrazem twórczej drogi
malarza. Są też doskonałym wyrazem jego arty-
stycznego credo.
Według słów dominikanina Joachima
Berthier, współzałożyciela Uniwersytetu we
Fryburgu, historyka sztuki, członka komisji
konkursowej i wielkiego entuzjasty polskiego
malarza: „[...] witraże Mehoffera stały się,
zdaniem wszystkich, jedną z chwał Fryburga,
jego najświetniejszą chlubą artystyczną, będąc
jednocześnie chwałą sztuki polskiej”.
zobacz z bliska
Szkic do postaci
Szatana
J. Mehoffer, Przestraszona księżniczka, 1908.
Studium postaci do witraża Święci i święte
[Muzeum Narodowe w Krakowie, depozyt ND 10506]
J. Mehoffer, Przestraszona księżniczka. Karton witra
Święci i święte, 1909, fragment
[Muzeum Narodowe w Krakowie, depozyt ND 7372
J. Mehoffer, studia głowy i rąk do postaci szatana, 1904.
Studium do witraża Pokłon Trzech króli.
[Muzeum Narodowe w Krakowie, depozyt ND 10505]

5. O witrażu
Na przełomie XIX i XX w., w okresie secesji,
nastąpił rozkwit jednej z najbardziej niezwy-
kłych technik malarskich jaką jest witraż, od
czasów gotyckich katedr niemal zapomnianej.
Witraż zaliczany jest do malarstwa monumen-
talnego, operuje bowiem plamą barwną i linią.
Kompozycję składa się z kawałków szkła
barwionego w stanie płynnym tlenkami metali
(np. żelazo, miedź), łączonych ołowiem, które
następnie wprawia się w kwatery okien. W śre-
dniowieczu tafle szkła przycinano obcęgami,
w czasach późniejszych zaczęto stosować dia-
ment. W XIX w. powstały wytwórnie produku-
jące specjalne szkła witrażowe (np. antyczne,
katedralne czy opalowe) o zróżnicowanej
fakturze i bogatej kolorystyce, co pozwalało
na uzyskiwanie ciekawych efektów artystycz-
nych. Warto pod tym względem przyjrzeć się
witrażowi Józefa Mehoffera Vita somnium breve
(1904) – różne rodzaje szkła, np. z pęcherzy-
kami powietrza, Mehoffer wykorzystał w nim
m.in. dla zaakcentowania efektów malarskich.
Dzieło życia
konkurs
Witraże dla fryburskiej katedry powstały
w wyniku międzynarodowego konkursu, któ-
ry ogłoszono w 1895 r. Przedmiotem konkursu
był projekt witraża poświęconego apostołom:
Janowi, Jakubowi, Piotrowi i Andrzejowi.
Stanęło do niego czterdziestu sześciu euro-
pejskich twórców, wśród nich dwudziestosze-
ścioletni wówczas Józef Mehoffer, przeby-
wający w Paryżu po studiach w krakowskiej
Szkole Sztuk Pięknych. Dla jury był artystą
zupełnie nieznanym. Do udziału w konkur-
sie namówił go Tadeusz Stryjeński, znany
krakowski architekt, rodzinnie powiązany ze
Szwajcarią. Jego ojciec, Aleksander Stry-
jeński, uczestnik powstania listopadowego,
osiadł w tym kraju na emigracji; był jednym
z autorów pierwszej nowoczesnej mapy
Szwajcarii oraz mapy kantonu Fryburg.
palma zwycięstwa
Przedstawiony projekt Mehoffera zapowia-
dał rozmach dzieła. Odważna kolorystyka
i wybujałe, pełne energii secesyjne formy
wzbudziły wiele dyskusji i z pewnością
wyprzedzały gust fryburskich mieszczan.
Jury jednak dostrzegło w dziele ducha nowo-
czesności i artystyczny geniusz, przyznając
Mehofferowi palmę zwycięstwa (15 lipca
1895). Projekt Mehoffera był najdroższym
z przedstawionych – realizacja 1 m² koszto-
wała 250 franków szwajcarskich i była aż
o 90 franków droższa od propozycji Aloisa
Balmera, zdobywcy drugiego miejsca! Tak
wysoki koszt był spowodowany zróżnicowa-
niem powierzchni szyb, odzwierciedlającym
bogactwo kompozycji Mehoffera.
Mehoffer w szwajcarii
Praca nad witrażami przyniosła Mehoffero-
wi uznanie, sławę i wiele zamówień, także
w samej Szwajcarii. W Domu Józefa Mehoffe-
ra na wystawie stałej można zobaczyć pracę
Święta sabina (1908) – karton witraża do ka-
plicy zamkowej w Chenaleyres we Fryburgu,
oraz wstępny projekt (akwarela) do witraża
Młodość sztuki (1897) dla Wytwórni Witraży
Kirscha i Flecknera we Fryburgu (firma ta
wykonywała przez ponad czterdzieści lat
szwajcarskie witraże Mehoffera). Artysta
zaprojektował także witraże dla kościoła
w Onnens, w kantonie Vaud.
aża
2]
J.Mehoffer, Vita somnium breve, 1904, witraż [Muzeum
Narodowe w Krakowie, fot. M. Łuczak]
J. Mehoffer, Przestraszona księżniczka. Fragment witraża
Święci i święte, 1909, w katedrze św. Mikołaja z Flüe
we Fryburgu w Szwajcarii.
[Archiwum Wydawnictwa Kier, fot. T. Cukier]
J. Mehoffer, Św. Jakub starszy. Karton witraża aposto
1895, fragment
[Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. 7367]

6. ołowie, J. Me
1899,
[Muz

7. Kraków we Fryburgu
Program ikonograficzny witraży po części
narzucony został przez Bractwo Najświęt-
szego Sakramentu we Fryburgu, które było
inicjatorem konkursu. Pojawia się w nim
wiele odniesień do historii i tradycji Szwaj-
carii (Historia Fryburga świeckiego, 1932; Historia
Fryburga kościelnego, 1926-1934). W fryburskich
witrażach pobrzmiewa jednak duch polskości
widoczny w słowiańskich rysach bohaterów,
w inspiracjach autora rodzimym pejzażem,
wreszcie w wizerunkach jego bliskich i znajo-
mych, którzy służyli mu jako modele.
Średniowieczny kraków
W cyklu apostołowie (1895) artysta przed-
stawił postaci apostołów w najbardziej
znaczących momentach ich życia. Święty
Jakub rzuca klątwę na magika Hermogenesa,
a anioł, zmusiwszy szatana do ugięcia karku,
zrzuca go w otchłań. Za św. Jakubem widać
miasto – to syntetyczna panorama Krakowa,
w której można wyróżnić Barbakan, kościół
Mariacki i Basztę Pasamoników. Do pejza-
żu średniowiecznego Krakowa nawiązuje
także wieża na witrażu ze św. Barbarą, do
złudzenia przypominająca Basztę Stolarską.
Czasami Mehoffer już w fazie realizacji
w szkle wprowadzał jakąś zmianę: w kwa-
terze z postacią św. Maurycego, darzonego
we Fryburgu szczególnym kultem, widzimy
świętego z mieczem jako narzędziem męczeń-
stwa. W pierwotnym projekcie jednak artysta
ukazał św. Maurycego przebitego włócznią
– jej charakterystyczny kształt przypomina
relikwię z katedralnego skarbca na Wawelu,
podarowaną Bolesławowi Chrobremu przez
Ottona III.
krakowska szopka
W witrażu Pokłon Trzech króli (1903-1905)
Mehoffer przedstawił scenę hołdu Mędrców
ze Wschodu, w sposób nawiązujący do trady-
cyjnej polskiej szopki. Przybrani w strojne,
wręcz baśniowe szaty chylą się przed Świętą
Rodziną znajdującą się w stajence w otocze-
niu zwierząt (wół i osioł), powyżej unosi
się piękny anioł o barwnych skrzydłach
oraz przyświecająca wędrowcom gwiazda.
Matka Boska z chustą na głowie wygląda jak
zwykła chłopka z ludowych jasełek, gwiazda
zaś przypomina tę noszoną przez wiejskich
kolędników. Tuż pod sceną główną widnieje
Herod. W koronie i z berłem, demonicznie
roześmiany, siedzi nad ciałami niewiniątek,
a śmierć podszeptuje mu coś do ucha. W pier-
wotnej wersji rysunkowej w roli Heroda
Mehoffer sportretował słynnego krytyka
i kolekcjonera sztuki – Feliksa Mangghę
Jasieńskiego.
ogród Mehoffera
Zespół witraży fryburskich to doskonała lek-
cja secesji i niepowtarzalnego stylu Mehoffe-
ra. Dzieło zachwyca feerią barw i niezwykłą
dekoracyjnością. Liczne ornamenty, czasem
niemal abstrakcyjne, przywodzą na myśl
łodygi, płatki czy przetworzone detale z ziel-
nika. Motywy roślinne i nie tylko, a także
ornamenty w witrażach mają charakter deko-
racyjny, ale też często dopełniają symboliki
przedstawień, by wskazać np. gąszcz fanta-
stycznych, nierzeczywistych kwiatów, które
oplatają umęczone ciała świętych w witrażu
Męczennicy i męczennice (1899), czy także ponurą
symbolikę unoszących się nad nimi kruków.
Liczne motywy dekoracyjne są obrazem
fascynacji Mehoffera światem roślin, które
stanowiły dla niego niewyczerpane źródło
inspiracji.
ehoffer, Św. katarzyna. Karton witraża Męczennicy,
, fragment
zeum Narodowe w Krakowie, nr inw. 7364]
J. Mehoffer, Herod, 1904. Studium postaci do witraża
Pokłon Trzech króli
[Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. III - r.a. 7099]