Estudo do castro de Sta Mariña, Cambados, Pontevedra

1. O CASTRO DE STA MARIÑA
ou Castro da Pastora
Aproximación didáctica ao estudo
dun xacemento arqueolóxico sen
excavar

2. POR QUE SUPOÑEMOS QUE HAI UN CASTRO?
Pola toponimia (nome dos lugares)
Pola topografía (forma do lugar)
Polas lendas
que os vellos lembran e que
falan de tesouros atopados,
trabes, serpes… IBERPIX

3. Porque hai documentos
antigos que falan del Por mapas antigos (s.XVI)
“ Corre su mojonera desde la tierra,
monte y castro que se dize de Sta
Marina y una piedra y peña mazisa
y natural que está en la eminencia y
zima y llanura del monte de tras de
la gorieta, ó atalaya, que hiso Juan
de torres de Quiroga Capitán y cabo
de esta Villa (…)”
Límites de la antigua jurisdición de
Cambados, 1671 publicado no
xornal El Umia de 1907
ARQUIVO HISTÓRICO UNIVERSITARIO DE SANTIAGO

4. Porque se atoparon restos
Como estos dos que fala o historiador
José Caamaño Bournacell en 1933:
“En los documentos antiguos se le
llama castro, y aún hoy se denomina
castriño, al camino que lleva a dicho
monte. En sus inmediaciones –en la
Pacheca- se encontraron diversos
objetos de oro, tales como monedas,
torques etc. Características estas de los
castros”
Porque se conservan restos
En moitas coleccións particulares de
Cambados e no Museo do Viño:
Á dereita restos de cerámica
castrexa (arriba) e “Terra Sigillata”
romana (abaixo) atopados por
Gumersindo Mosteiro no Castro de
Sta Mariña

5. IMOS ESTUDALO

6. FOTOS AÉREAS: IBERPIX, IGN,
www.ign.es/iberpix2/visor/
SUPERFICIE APROX. 3,1 HECTÁREAS

7. LONXITUDE APROX. EIXE MAIOR E MENOR: 220,46 X 190,5 mtrs.

8. VISUALIZACIÓN
EN 3D CON
GOOGLE EARTH

9. TEMOS UN CROQUIS DO
XACEMENTO FACILITADO
POLO ARQUEÓLOGO
JUANJO PERLES
Fíxate como aparece a
orientación do mapa (cara
onde está o norte), neste caso
a parte superior do croquis.
Tamén aparecen a escala
numérica (1: 1.000) e gráfica

10. Fíxate que no croquis indícase a
localización duns restos de cimentación
dunha torre. Son da época castrexa?
Probablemente non. Lembras o texto do
principio desta presentación?:
“ atalaya, que hiso Juan de torres de
Quiroga Capitán y cabo de esta Villa”
O texto está en castelán, é de 1671, a
lingua que se usaba para escribir os
documentos nesa época. “atalaya”
significa segundo a Academia española
da lingua:
“Torre hecha comúnmente en lugar alto,
para registrar desde ella el campo o el
mar y dar aviso de lo que se descubre”
Nun xacemento arqueolóxico non atopamos restos só dun momento histórico, neste
caso castrexo. Os lugares están ocupados ao longo de moito tempo polo que se este
castro é excavado algún día é posible que atopemos restos dende a idade do bronce,
pasando pola cultura castrexa e romana ata a época medieval e posterior
J. PERLES

11. O emprazamento do
monte da Pastora é
priviliexiado, unha zona
alta desde onde se
controla a
desembocadura do río
Umia e parte da ría de
Arousa.
Non é raro que fora
utilizada durante moito
tempo
Restos dos
alicerces da
torre que Juan
de Torres e
Quiroga
levantou neste
emprazamento
no s. XVI

12. VOLVAMOS AO CASTREXO, LOCALIZACIÓN DO CASTRO
É o punto máis alto (56 mts) da área que aparece reflectida na fotografía, cara o
norleste atópase o castro de Sete Pías (105 mtrs). Domina o fértil val da
desembocadura do río Umia e está fronte á parte sur da Ría de Arousa e o rico
banco marisqueiro do Serrido. Un emprazamento privilexiado. FOTO SIGPAC
O
N
S
L
RÍO UMIA

13. O Castro visto dende o Norte (rúa do Castro), Sur (estrada que o arrodea),
Leste (Cacabelos) e Oeste (vese ao fondo a Igrexa de Sta Mariña)

14. QUE SE VE DENDE O CASTRO?
O monte Castrove
que separa as rías de
Arousa e Pontevedra
O val do río Umia
A desembocadura do Umia e o areal do Serrido

15. A península
do Grove e a
Illa de Sálvora
A outra banda da Ría de Arousa
(Aguiño, Sta Uxía de Ribeira)
A illa de Arousa e Monte da Curota

16. O castro de Sete Pías e Castrelo
Cambados é terra de castros.
O máis importante é o de Sete Pías,
foi escavado polo famoso arqueólogo
Fermín Bouza Rey nos anos 30. Pero
pénsase que pode haber castros
tamén en Castrelo (O Adro, A Revolta
e Valada), en Tragove, Oubiña (A
Grenla), e en Monte do Rei e
Mourellón. Unha rúa do centro de
Cambados ten o nome de Castriño.
Os castros estaban conectados e
tiñan alianzas entre sí

17. LEMBRAS COMO ERA A ESTRUTURA DE DEFENSAS DUN CASTRO?
Un castro soe estar amuralldo na parte
superior, pero tamén se aproveitan as
características do propio terreo
construíndo foxos e parapeitos que
reforzan esa defensa.
Neste croquis pódense ver doadamente 2
terrapléns no lado leste
http://www.muvicc.es/catalogo.html

18. OS TERRAPLÉNS DEFENSIVOS
ESTRADA
No sector leste vense
doadamente 3 niveis
SECTOR SUR

19. O historiador cambadés Jacobo Domínguez conserva uns debuxos feitos por
Luciano Fariña, veciño da vila e interesado nos temas da historia local.
Debeuno facer arredor dos anos 40 e constitúen unha fonte moi interesante
para ver como era o Castro antes da intervención recente que o convertiu en
parque público e miradoiro e modificou a súa estrutura, especialmente no lado
suroeste. A existencia dunha canteira no lado oeste tamén contribuiu.
MODIFICACIÓNS RECENTES

20. Os debuxos que fai Luciano
Fariña, probablemente nos
anos 40, veñen acompañados
deste texto no que se explica a
localización do castro.
Comenta que non observou
defensas pero si a existencia
dun foxo, como se pode ver no
debuxo, no corte feito de
Norte a Sur.
DEBUXO DOS
ANOS 40

21. Este traballo quere ser unha primeira aproximación ao estudo dun
xacemento arqueolóxico como mostra das posibilidades didácticas
que teñen os restos conservados en calquer vila galega.
E tamén como exemplo de posta en valor entre o alumnado dos
restos que temos dos nosos antepasados, e da importancia de
conservalos para coñecer mellor a historia da nosa vila.
Cando a crise o permita, unha escavación arqueolóxica, feita con
rigor, podería sacar á luz novos e interesantes datos sobre a nosa
historia.
AGRADECEMENTO:
A Rocío Acha (Museo do viño de Cambados), Jacobo Domínguez,
Gumersindo Mosteiro e Juanjo Perles pola información e material
facilitados.

22. Dereitos de autor
O castro de Sta Mariña. Maribel Iglesias Baldonedo, con licenza:
Dentro do curso: O tempo e o espazo con liñas e cores por Maribel Iglesias e Manuel
Busto. Baixo licenza
Creative Commons Reconocimiento-NoComercial-CompartirIgual 3.0 España.
Créditos e autoría:
Úsanse imaxes e recursos de produción propia, que se fan públicos con licenza CC-BY-
NC-SA, outras de dominio público, con licenza creative commons, GNU... tomados
preferentemente de bancos de recursos educativos abertos. Tamén se empregan,
acolléndose ao dereito de cita segundo a lexislación vixente, imaxes e recursos diversos
de diferentes páxinas Web, e lígase -cando é posible- a súa licenza ao pé dos propios
recursos, que manteñen integramente.
Outras licenzas:
Quedan fora desta licenza as imaxes, recursos... que manteñen a súa propia licenza,
sinalada en cada caso.