Presentation in SS - Phil. History

1. Kabanata 7:
Kaunlaran sa
Ilalim ng
Espanya

2. I. Kaunlaran sa
Kabuhayan

3. Ginawa na ng Hari ang sa tingin
nya’y dapat gawin upang mapaunlad ang
likas na kayamanan ng Pilipinas at
magamit ang kita nito sa pamamahala ng
bansa.
Ngunit may mga sanhi na
nagpapabagal sa pag-unlad ng bansa.

4. Mga Sanhi
• Mga namamahalang Kastila na ang tanging nais ay
ang magpayaman lamang.
• Pag-aaklas ng mga Pilipino na nagpahina sa
pamahalaan.
• Pagiiringan ng mga Kastila at Pilipino.

5. Jose Basco Vargas
(Gobernador Basco)
• Dumating sa Maynila noong 1778.
• Napansin na pabigat ang Pilipinas sa Espanya.
• Nag-isip ng paraan upang mapa-unlad ang
kabuhayan ng bansa upang ito’y makapagsasarili
at hindi umaasa sa tulong ng Hari at ng Meksiko.

6. • Inakit ang mga magsasaka na magtanim ng :
 TUBO ,
 KAPOK ,
 Mga PANGREKADO ,
 at punong pinagkukuhanan ng SUTLA.
• Nangako sya ng gantimpala sa sinumang
magpapamalas ng kahusayan sa paggawa ng bulak,
lubid na Abaka, sutla at lino (flax).

7. Kapisanang Pangkabuhayan ng mga
Kaibigan ng Bayan.
(Sociedad Economica de Amigos del
Pais)
• Itinatag noong 1781.
• Binubuo ng mga makabayang Kastila na
nagbibigay sa Kapisanan ng P 960.00 taun – taon.
• Pinsinayahan noong Mayo 1781.

8. Limang Sangay
Sangay ng Likas na Kalikasan. (Natural History)
Sangay ng Industriyang Panlahat at Edukasyong
Panlahat.
Sangay ng mga Pagawaan.
Sangay ng Pagsasaka at Kabuhayang Pambukid.
Sangay ng Komersiyong Panloob at Panlabas.

9. • Naglathala sila ng mga polyetong nauukol sa
pagsasaka, gaya ng pagtatanim ng tubo, nila (pantina),
abaka, kakaw, sutla, kape at iba pang halaman.
Ipinamigay ito sa buong kapuluan.
• Upang maakit ang mga tao sa mabuting pagsasaka at
paggawa ng mga kapaki pakinabang ay nagkaloob sila
ng gantimpala: sa mga manghahabi, inbentor at
manggagawa ng tina.
• 1784 – Nakapagbili ang Pilipinas sa kauna unahang
sandali ng tina sa Europa.

10. Ѽ Sa larangan ng edukasyon, ang Kapisanan ay
nagpapadala ng mga Pilipino at Kastila sa ibang
bansa at pinag-aaral doon ng pagtitina ng damit o
kayo.
1820 – Nagtatag ng pagka propesor sa pagsasaka.
1824 - Itinatag ang Paaralan ng Pagpipinta.

11. Ang MONOPOLYO.
• Nagtatag si Basco ng monopolyo sa tabako at sa iba pang
produkto upang lumaki ang kita ng pamahalaan.
• Real Situado – ang pagpapadala ng Meksiko sa Pilipinas ng
P 200,000 taun – taon, upang matustusan ang gugulin ng
pamahalaan sa Monopolyo.
• Itinatag noong Marso 1782.
• Ang bawat mag-anak sa mga lalawigan ng Ilokos, Kagayan,
Nuweba Isiha at Marinduke ay maaring magtaning ng 40,000
halaman sa isang taon at ang pamahalaan lamang ang maaring
bumili.

12. • Kapag nasalanta ang mga pananim ay magmumulta
ang mga magsasaka.
• Ang mga lalabag sa mga alituntunin ay mapapatawan
ng mabigat na parusa.
• Bawal humithit ng sariling tabako ang mag
magsasaka.
• Nagtatag din ng monopolyo sa baraha at buyo.

13. Epekto ng Monopolyo
Mabuting Epekto
Lumaki ang kita ng pamahalaan.
Nakahikayat pa ng mga magsasaka na
magtanim.
Ang Pilipinas ang naging pangunahing
pagawaan ng tabako sa buong daigdig.
Naging tanyag ang Tabakong Pilipino o
Tabakong Maynila.

14. Pagpapayaman ng mga ahente.
Ang mga magsasakang napinsalaan ay hindi
lang pinagmumulta, binabawian din ng lupa.
Ang mga pera na dapat maibayad sa mga
magsasaka ay ibinubulsa na ng mga inspektor
na gahaman.
Masamang Epekto

15. • Hunyo 1881
Inutos ng Hari ng Espanya na alisin ang monopolyo
sa Tabako.
• 1882
Ang kautusan ng Hari ay pinatupad at tuluyan ng
naalis ang monopolyo sa Tabako.

16. Real Compania de Filipinas
• Itinatag ng Hari noong 1785
• Layunin na paunlarin ang kalakal at pagsasaka sa
Pilipinas.
• Ayon sa Saligang Batas ng Samahan ay ang apat na
bahagdan (4%) ng pakinabang ay mapapapunta sa
pagpapaunlad ng industriya at pagsasaka.

17. • Mga prebilehiyong binigay ng Hari:
 Monopolyo sa kalakalan ng Pilipinas at Meksiko.
 Di pagbabayad ng buwis sa mga produkto ng
Pilipinas na pumapasok sa Espanya.
 Pag-aalis ng pagtatakda ng mga mangangalakal na
Indiya at Tsina sa Maynila.

18. • Sanhi ng pagkabigo:
– Di pagkakaroon ng mabuting pakikipagkalakalan
ng Pilipinas sa mga bansa sa Silangan.
– Di pakikiisa ng mga mangangalakal ng Maynila sa
Samahan.
– Masamang palakad ng samahan sa mga
mangangalakal.

19. • Setyembre 6, 1834 – Pinagpasyahan ng Hari na
patayin ang Samahan.
• Bukod sa pagpupunyagi ng Kapisanan at ng Samahan
na mapaunlad ang pagsasaka ay nagpilit din ang
pamahalaan na umangkat sa Estados Unidos ng mga
bagong makinarya.
• Sinubukan ang mga makina sa pagsasaka sa mga
lalawigan ng Ilokos Sur, Kapampangan, Isabela,
Albay at Ilo Ilo.

20. • 1834 – Pagbubukas ng Pilipinas sa
pangangalakal ng daigdig.
• 1810 – umabot sa P 500,000 ang halaga ng
ipinagbili ng Pilipinas sa ibang bansa.
• 1879 – tumaas pa ito sa P 19,000,000

21. • 1593 – 1815 --> Tinakdaan ang kalakalan ng
Pilipinas at Meksiko at ng ibang bansa sa Silangan.
• Ang mga kalakal sa mga bansang Hapon, Tsina,
Haba, Sumatra, Kambodya at Malaka, ay dinadala sa
Meksiko; na hindi minabuti ng manganglakal na
Kadis at Sebilya.
• Kaya nagpasa ng patakaran ng pagtatakada sa
nasabing pagkakalakalan at pinagpatuloy hanggang
noong 1800.

22. Kalakalang Galyon
• Nagdadala ng paninda mula sa Maynila pa – Meksiko.
• Pinahihintulutan lamang ang Gobernador Heneral,
mga Prayle, matataas na pinuno ng pamahalaan, mga
kai-kaibigan nla at ang mga balo ng mga
namahingang pinunong Kastila.
• Mayroon silang tiket na ang tawag ay BOLETA.
• Bawat sapi ay nagkakahalagang P 250.00

24. • Bawat BOLETA ay katumbas ng isang pitak sa Galyon
na paglalagyan ng panindang dadalhin sa Meksiko.
• “Maynila - Akapulko” – ang tawag sa kalakalang
Maynila at Meksiko.
• Naging “Kaban ng Kayamanan” ang Galyon, taglay
nito ang: produkto ng Silangan, gaya ng Sutla,
Porselanang Intsik, mahahalagang batong pang
Hiyas, mga Kayong bulak atbp.

25. • Ang pag-alis at pagdating ng Galyon ay araw ng
pangilin sa Maynila. Maligaya ang mga tao, may mga
palamuti sa lansangan, may mga tugtugan sa liwasang
bayan at ang mga simbahan ay napupuno ng Te Deum.
• Hindi laging nakikinabang ang nangangalakal sa
Galyon. May pagkakataong nahaharang ng mga
mgangungulimbat na Olandes at Inggles ang Galyon, o
kaya naman ay inaabutan ng bagyo, sa ganito’y nalulugi
ang mga mangangalakal at ang pagkaluging ito’y
pinagdadalamhatian ng Maynila.

26. • Pagbumalik ang Galyon ay may dala itong:
– Salaping pilak na ngkakahalaga ng tatlong angaw
na piso
– Sulat, mga kautusan at tagubiling opisyal.
– At ang Real Situado.
• Dumadaong ito sa Kabite, ang mga kargamento ay
iniaahon sa maliliit na sasakyang pandagat at
dinadala sa pampang ng Ilog Pasig, sa pook na
malapit ang Tanggapan ng Pambansang Ingat
Yaman.

27. Hindi Mabuting Epekto ng
Monopolyo sa Galyon.
• Napabayaan ng mga pinunong Kastila ang
pagpapaunlad ng Kabuhayan.
• Ang tanging yumayaman lamang ay ang ilang
kastila na walang inatupag kundi maghintay sa
pagdating ng Galyon na dala ang kanilang
pakinabang.
• Hindi nakinabang ang mga Pilipino.
• Sa pagpunta ng mga namamahalang Kastila sa
Maynila upang makipagkalakalan ay napabayaan
ang pamamahala sa mga lalawigan.

28. • Sa ika- 19 dantaon, ang kaisipang “huwag
makialam” ay namayani sa Europa.
– ang pangangalakal at produksyon ay dapat na
malaya at di dapat na tinatakdaan. Maliban kung para
sa ikabubuti ng bayan.
1815 – inalis ng Hari ng Espanya ang pangangalakal sa
Galyon.

29. Obras Pias
• May uring isang barko.
• Ang inuutangan ng mga mangangalakal sa
Meksiko na walng sapat na puhunan.
• Ang sinumang mangangalakal na kailangan ng
puhunang ilalagay sa pangangalakal sa Galyon ay
maaaring umutang at magbabayad ng limangpung
bahagdan (50%) ng tubo santaon.
• Kung sa Indiya mangangalakal ay tatlumput
limang bahagdan (35%) ng tubo, dalawangput
limang bahagdan (25%) sa Tsina.

30. • Nalugi ang Obras Pias dahil sa:
– Ang mga nangungutang ay ipinangsusugal lamang
ang pera.
– Hindi nasusuri ng maayos ang salaping inuutang.
Domestic Trade / Panganglakal na Panloob
- Walang gaanong naiunlad ito dahil sa pagkaraan
ng maraming taon ng pagkakasakop sa Pilipinas ay
nanatiling masama ang mga daan
- Isa pa’y pinagbabawalan ang mga pilipino na
mangibang bayan.

31. Ika – 19 dantaon:
• Si Gobernador Rafael Maria de Aguilar ang
humalili kay Basco.
– Pinagpatuloy ang pagpapaunlad sa bayan.
– Nagbukas ng mga bagong daan at pinaayos ang mga
luma na.
– Naglagay ng mga ilaw sa mga daan at lansangan ng
Maynila.
– Pinabakunahan ang mga mamamayan upang
maiwasan ang paglaganap ng salot.
– Pagbukas ng mraming daan at nagpagawa ng tulay.
– Inalis ang pagbabawal sa mga Pilipino na
mangibang bayan.

32. • Dahil sa pinayagan na ang mga Pilipino na
mangibang bayan, ito ang nagtulak sa kanila upang
mangalakal sa ibang bayang di sakop ng kanilang
lalawigan.
• 1848 – Nagkaroon ng mga Bapor sa Maynila.
• 1891 – Natapos ang daang tren mula Maynila
hanggang Pangasinan.
• 1893 – Nagkaroon ng tambriya.
– Pinasinayahan ang pagkakaroon ng
telepono, telegrapo at kableng pahatiran
– Naugnay ang Maynila sa ibang bansa.

33. • Naging mabilis ang paghahatid ng balita.
Na naging malaking pakinabang sa mga
mangangalakal at mamamahayag.
• Ang iba’t ibang basahin katulad ng aklat
ay nakapasok sa Maynila na nakatulong sa
pagpapalawak at pagpapaunlad ng
karunungan.

35. • Nang sakupin ng Espanya ang Pilipinas ay sinunog ng
mga unang Prayleng Misyonero ang mga tala ng mga
Pilipino na nakasulat sa mga dahon at banakal ng
punongkahoy sa paniwalang mga likha ito ng Dyablo.
• Nagturo ang mga unang prayle ng mga simulain ng
relihiyong Katoliko. Nagsulat ng mga aklat at
polyetong makakapang-akit sa mga Pilipino na maging
Katoliko.
• Tinuruan ng mga musikang kanluranin, pagpipinta,
pagdidibuho, paglilimbag at paglililok.

36. • Ika 16 – dantaon ay nasa rurok ng kapangyarihan ang
Espanya.
• Ang tadhana ng batas ng 1555 na lumiliwanag sa
patakarang Kastila:
“Upang makapaglingkod sa Diyos, ang ating
Panginoon, at sa kapakanan ng ating kaharian, ay
kailangan magkaroon ang ating mga basalyos,
nasasakupan, at mga katutubong mamamayan ng
mga unibersidad… na mapapasukan nila at
mapapagtapusan ng agham at iba pang
karunungan.”

37. • Walang layon ang mga Kastila na magturo sa mga
nasasakupan nila ng nauukol sa mundong ito, at
relihiyon ang namamayani sa kanilang kaisipan.
• Gayari sa sinabi ni Rafael Palma (Pangulo ng
Unibersidad ng Pilipinas):
“Ang mga layon at pakay ng buong paraan ng edukasyon ay
maliwanag na itanim at ipilit saisip ang kabutihan sa
pamamagitan ng disiplinang panrelihiyon, at isalin ang
karunungan at bagay-bagay na nahihinggil sa mundo at
Kalikasan, na palagay nilang lumilipas at di palagian, sa
mga bagay na nauukol sa buhay na walang hanggan at sa
kahanga hangang bagay sa kabilang daigdig.”

38. • Sa bisa nga ganyang patakaran ay itinatag ang unang
misyonero, ang unang paaralang Primarya.
• 1582 – si Obispo Domingo de Salazar ang
nagbalangkas ng mga tuntuning sususundin sa
pagtatatag ng mg paaralan.
Mga alituntunin:
- Pagtatatag ng mga paaralang primarya para sa mga
lalaki at para sa mga babae.
- Paghirang sa mga gurong makakatulong ng Prayle.
- Sapilitang pagpapatala sa mga bata sa mga
paaralan.
- Pagtuturo ng magandang asal, Doktrina Kristyana,
pagsulat, pagbasa, at pagbilang.

39. • Ang mga unang paaralan ay mga paaralang parokya o
pinamamahalaan ng kura.
– Tinuturuan ang mga bata ng relihiyon, Kastila,
pagsulat, pagbasa, pagbilang, musika, at
paghahanap buhay.
– Ang mga aralin o leksiyon ay isinasaulo.
Ang sabi ng paring Heswitang si Pedro Chirino
(1604):
“Natutuhan nila ang ating wika, ang pagbigkas
dito, at sumusulat sila sa wikang ito ng mas mahusay
kaysa pagsulat natin, sapagkat gayon nalamang ang
kanilang katalinuhan na madali nilang natutuhan
ang kahit na ano.”

40. • Antonio de Morga (Mehiko 1609)
- nagpatotoo sa kanyang aklat na Sucesos de las
Islas Filipinas hinggil sa kahusayan ng mga Pilipino sa
musika:
“Nagpakilala sila rito ng kakayahan, lalo na
yung mga mamamayan sa gilid ng Maynila, at dito’y
masusumpungan ang mga mang-aawit at musikong
katutubo…. Ang mga batang lalaki ay nagtatanghal ng
dula at komedya, sa Kastila at sa wikang katutubo, sa
isang paraang kahali-halina.”

41. • Nagtatag din ang mga prayle ng mga paaralang
sekundarya upang maihanda ang mga magaaral
sa pagpasok sa mataas na paaralan.
• 1599 – Itinatag ng mga Heswita ang kolehiyo
ng San Ignacio sa Maynila. Nang sumunod na
taon ay ang kolehiyo ng San Ildefenso sa Sebu
na naging Seminaryo ng San Carlos.
• 1601 – Itinatag naman ang Kolehiyo ng San
Jose.

42. • 1611 – Ang mga Dominikano naman ay itinatag ang
Kolehiyo ng Santo Rosario na naging Kolehiyo ng
Santo Tomas noong 1616.
• 1630 – Itinatag nila ang Kolehiyo ng San Juan de
Letran.
• Sa mga kolehiyong ito ay nagtuturo ng tungkol sa :
Banal na Kasaysayan, Doktrina Kristyana, etika,
hiyograpiya, balarilang Latin at Kastila, matematika,
panitikang Latin, pilosopiya, lohika, retorika at
panulaan.
• Wikang Kastila ang gamit sa pagtuturo.

43. • Nagpatayo rin ng kolehiyo para sa mga kababaihan,
ginawa ito upang sila’y maging mabuting asawa hindi
ang ipantay sila sa mga lalaki.
• 1594 – Itinatag ang kauna-unahang kolehiyong
pambabae ang kolehiyo ng Santa Potencia. Na laan
lamang sa mga babaeng anak ng mga kawal na Kastila
at sa mga ulila na.
• 1596 – Itinatag ang Kolehiyo ng Santa Isabel
• 1696 – Itinatag ang Beateryo ng Santa Catalina
• 1750 – Itinatag ang Kolehiyo ng Santa Rosa
• 1869 – Itinatag ang Kolehiyo ng Concordia
• 1892 – Itinatag ang Kumbento ng Asuncion

44. • Itinuturo dito ang Doktrina Kristyana, Kastila,
Latin, Kasaysayan, Matematika, Musika,
magandang asal, pagpipinta, mga sining na
pantahanan, gaya ng pananahi, paggawa at
pagaayos ng bulaklak, at pagbuburda.
• Dahil sa pangangailangan sa mga guro na may
sapat na kakayahan, ay gumawa sila ng
komisyon noong 1855 upang pag-aralan ang
kalagayan ng edukasyon ng Pilipinas.

45. • Ang Paaralang Normal
- Nagkakaloob ng sertipiko o katibayan pagkatapos
ng tatlong taong pagaaral.
• 1861 – Ang komisyon ay nag-ulat at itinagubilin ang
pagbubukas ng paaralang normal para sa babae’t lalaki.
• 1863 – Inilathala ang Batas Ukol sa Edukasyon na
nagtatadhana ng pagbubukas ng paaralang normal para
sa mga lalaki.
• 1865 – Binuksan ang paaralang ito sa ilalim ng
pamamahala ng mg Heswita.
• 1871 – Binuksan ang paaralang Normal para sa mga
babae dahil sa kulang parin ang bilang ng mga guro.

46. • 1875 – nagtayo ng Paaralang Normal sa Naga para sa
mga lalaki.
• 1893 – Isa pang paaralang normal para sa mga babae.
• 1863 – Itinadhana rin ng Kautusan ang pagbubukas ng
Paaralang Bayan na tutustusan ng pamahalaan.
- Sapilitan at walang bayad ang pagpasok dito.
Ang Padre Kura ang inspektor sa paaralan.
 Ang mga batang lalaki ay tinuturuan ng kasaysayan
ng Espanya, hiyograpiya, pagsasaka, aritmetika,
doktrina kristiyana, pagsulat, pagawit, at magandang
asal.

47.  Ang mga babae ay tinuturuan ng: pagbuburda,
paggagantsilyo, pagluluto (kapalit ng pagsasaka),
hiyograpiya, at kasaysayan ng Espanya.
 1589- Itinatag ng mga Heswita ang unang unibersidad
sa Pilipinas ang Unibersidad ng San Ignacio.
 1611 – Itinatag naman ng mga Dominikano ang
Unibersidad ng Santo Tomas.
 1707 – Itinatag ng pamahalaan ang Unibersidad ng
San Felipe.
 Ang mga unibersidad na ito ay nagkakaloob ng titulo
sa pagaabugado at panggagamot.

48. • Ngunit ang mga paaralan, kolehiyo at unibersidad ay
bukas lamang para sa mga Kastila at mestisong
Kastila. At pinid na pinid para sa mga Pilipino.
• Kahit na pinag-utos ng Hari na ituro ang wikang
Kastila sa mga Pilipino ay hindi ito sinunod ng mga
namamahalang Kastila.
• Sapagkat ang pagtuturo sa mga Pilipino ng wikang
Kastila ay nangangahulugang:
– Pagkakaroon ng iisang wikang pambansa.
– Maaring gamitin upang humingi ng pagbabago at
kaluwagan sa buhay at kabuhayan.
– Tuluyan na silang magkakaunuwaan.
– Pagkakaisa ng bansa, pagkakaisa laban sa mga Kastila.

49. • Ikalawang hati ng ika-19 na dantaon nagbukas
ang pinto ng mga paaralan, kolehiyo,
unibersidad para sa mga Pilipino.
• Sa mga kolonya ng ibang bansang Europeo, ay
nagkaroon ng edukasyon na inihatid ng mga
Kastila sa Pilipinas.
• Ang mga mamamayan ng mga nasabing
kolonya, (gaya ng MALAYA, INDONESIA,
INDIA atbp) ay hindi natuto ng mga wika ng
mga bansang nanakop.

50. • 1593
– Itinatag ng mga Dominikano ang unang
limbagan sa pook na tinatawag na San Gabriel.
- Inilimbag ang kauna unahang aklat ang
Doctrina Christiana sa wikang Tagalog
na sinundan ng Doctrina Christiana sa
wikang Intsik.

51. • Mga Unang Manlilimbag:
– Juan de Vera at Tomas Pinpin
– Si Pinpin ang may akda ng Librong Pagaaralan
ng mga Tagalog nang uicang Castilla. (1610)
– Si Gaspar Aquino De Belen ang tumagalog sa
bantog na Pasion ni Jesu Christong P. Natin.
(1704).
– Si Domingo Laoag ang naglimbag ng kauna
unahang diksyonaryong tagalog, ang Vocabulario
de Lengua Tagala (1613).

53. • Mga Pilipinong Dalubhasa sa Paguukit:
– Si Nicolas de la Cruza Bagay ang umukit ng mapa
ng Pilipinas noong (1734)
– Laureno Atlas, Felipe Sevilla, Cipriano Bagay.
• Ang pagbabasa ng mga romansa na pawang
salaysaying patula at nahihinggil sa mga santo at
bayani, ito ang uri ng panitikan na inihatid dito ng
mga kastila.
• Ganyan ang mga Ibong Adarna, Bernardo Carpio,
Don Juan Tenoso, Doce Peres de Francia at
marami pang ibang hindi na kinahuhumalingan
ngayon.

54. • Dalawang Uri ng Romanse
– Awit – salaysaying patula
– Kurido – walong pantig sa bawat taludtod.
MGA DULANG KANLURANIN
• Duplo – ginaganap sa bakuran ng may patangahal
sa pagsisiyam.
- BELYAKO – tawag sa lalaking naganap
- BELYAKA – tawag sa babaeng naganap
• Moro – Moro
– pagkamatay ng Muslim o kaya pagpapabinyag at
pagyakap sa relihiyong Katoliko.

55. • Komedya – pagiibigan ng prinsesa at prinsipe.
• Dakong katapusan ng ika 19 na dantaon:
o Sarsuwela – dulang may salitaan, awitan, at sayawan
o Karilyo – mga karton na tau tauhan ang
pinapagalaw sa harap ng ilaw upang magkaroon ng
anino sa putting tabing.
o Sinakulo – pagsasadula ng paghihirap,
pagpapakasakit at pagkamatay ng poong Hesus. Na
tinatanghal tuwing Mahal na Araw.

56.  Comision Permanente de Censura
- Magsuri sa lahat ng aklat na ipalilimbag at
ipapalathala.
• Jose de la Cruz / Huseng Sisiw(1746-1829)
-Prinsipe Baldovino, Jason at Madea,
Reina Encantadia, Hernandez at Glisandra, atbp.
• Francisco Baltazar / Balagtas (1789 - 1861) –
La India Elegante y el Negrito Amante,
Orosman at Zafira, Abdal at Miserena,
Almanzor at Rosalina atbp.

57. • Sa larangan ng akdang tuluyan o prosa:
– Modesto de Castro – may akda ng urbano at Feliza
– Vicente Garcia – nagsalin ng Pagtulad cay Cristo
– Juan Evangelista – tumagalog sa Martir sa
Golgota.
• Mga Ilokanong Manunulat.
– Pedro Bukaneg (1591 - 1630) – may akda ng Biag
ni Lam ang
– Mena Crisologo, Leona Florentino, Isabelo de los
Reyes.

58. • Mga Kapampangan Manunulat
– Anselmo Fajardo – may akda ng Don Gonzalo de
Cordoba
– Juan Crisostomo Soto
• Sa Kabisayaan:
- Mariano Perfecto, Magdalena Jalandoni, Pedro
Monteclaro, Dionisio Gumban, Juan Villagonzalo,
Martha Jalandoli, Cornelio Hilado atbp.

59. • Sa musika:
(Mga Pangunahing Kompositor at Musiko)
– Marcelo Adonay, Jose Canseco, Bibiano Morales,
Hipolito Rivera, Andres Dancel, Ladislao Bonus
atbp.
• Sa pagpipinta:
- Juan Luna, Felix Resurrecion Hidalgo, Damian
Domingo, Lorenzo Guerrero, Isidro Arceo,
Simeon Flores, Rafael Enriquez, Telesforo
Sucgang atbp.

60. • Sa Paglililok:
– Romualdo Teodoro de Jesus, Manuel Asuncion,
Jose Arevalo, Sotero Garcia, Isabelo Tampinco at
Manuel Flores.
• Si Tampinco ang naglilok ng dambana at iba pang
bahagi ng simbahan ng mga Heswita.

61. End of Presentation