Παρουσίαση ερευνητικής εργασίας της Α' λυκείου του ΓΕΛ Κάτω Μηλιάς με θέμα "Βυζαντικά και μεταβυζαντινά μνημεία του τόπου μας"

1. ΟΜΑΔΑ Β’
ΚΑΡΑΘΑΝΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ
ΚΟΥΚΟΥΛΙΑΤΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ
ΜΠΑΛΑΟΥΡΑΣ ΑΣΤΕΡΙΟΣ
ΜΠΑΛΑΟΥΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
ΤΣΙΜΠΟΥΚΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
ΤΣΙΝΙΚΟΣ ΛΑΖΑΡΟΣ

2. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΒΡΟΝΤΟΥΣ
ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΟΛΥΜΠΟΥ
ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΡΟΝΤΟΥΣ
ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΑΤΟΧΩΡΙΟΥ
Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΤΟΥ
ΕΝ ΟΛΥΜΠΟ
ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΝΤΑΡΙΩΤΙΣΣΑΣ

3. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ ΒΡΟΝΤΟΥΣ
H Αγία Τριάδα
βρίσκεται στο δρόμο
προς την Αγία Κόρη,
σε απόσταση περίπου 4
χλμ. από τη Βρόντου
και σε υψόμετρο 500μ,
κτισμένη πάνω στο
βράχο, σε μια απότομη
πλαγιά.

4. Βρίσκεται στην έξοδο
μιας μεγάλης ρεματιάς
(ρέμα Παπά) του
Ολύμπου. Από εδώ
ξεκινούν δυο σημαντικά
ορειβατικά μονοπάτια
προς τον Όλυμπο.

5. Η εκκλησία είναι κτισμένη σε τέτοιο σημείο, ώστε να
έχει ορατότητα προς την Παναγία της Κονταριώτισσας
και αυτή με τη σειρά της με τη Μονή του Αγίου
Διονυσίου του Ολύμπου και με την επισκοπή Πέτρας.
Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες υπήρχε ένα είδος
επικοινωνίας με φωτιές, για να ενημερώνονται οι
κάτοικοι των περιοχών αυτών για τις κινήσεις των
Τούρκων.

6. Πρόκειται για κτίσμα
Βυζαντινής εποχής του
14ου αιώνα.
Διατηρούνται ακόμα στο
εσωτερικό της δύο
στρώματα από
αγιογραφίες . Η πρώτη
έγινε το 1350 και η
δεύτερη το 1650.

7. Το πρώτο μέρος της
εκκλησίας ήταν
χωρισμένο σε δύο
ορόφους . Μια σκάλα , η
οποία κάηκε και δεν
υπάρχει σήμερα,
οδηγούσε στον πάνω
όροφο όπου ήταν τα
κελιά που έμεναν οι
καλόγεροι.

8. Σήμερα είναι ένα
γραφικό ξωκλήσι, που
συγκεντρώνει πλήθος
επισκεπτών, οι οποίοι
εντυπωσιάζονται από
την εξαιρετική θέα προς
τις απότομες
βουνοκορφές του
Ολύμπου.

9. Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΟΛΥΜΠΟΥ
Το πιο ονομαστό ερημοκλήσι του Ολύμπου είναι του
Προφήτη Ηλία που βρίσκεται σε υψ. 2803 μ., πάνω
στην ομώνυμη κορυφή και είναι ο πιο ψηλός
λατρευτικός χώρος της Ελλάδας. Το έκτισε ο Όσιος
Διονύσιος κατά τα μέσα του 16ου αιώνα, ενώ κάθε
Ιούλιο ανήμερα της γιορτής του Προφήτη, μοναχοί
της γειτονικής μονής ανεβαίνουν στην κορυφή και
κάνουν λειτουργία.

10.  Είναι ένα μικρό εκκλησάκι, με μέγιστο ύψος 1,60 μ.
κατασκευασμένο από δολομιτικές πλάκες, από αυτές που
βρίσκονται στη γύρω περιοχή. Αν και δεν βρέθηκαν
αρχαιολογικά λείψανα, θεωρείται ότι το εκκλησάκι χτίστηκε
πάνω σε αρχαίο ιερό κορυφής, όπως υπήρχε στην απέναντι
κορυφή του Αγίου Αντωνίου. Eκεί οι αρχαίοι κάτοικοι
πρόσφεραν θυσίες δυο φορές το χρόνο.

11. ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΟΥ ΠΛΑΤΑΜΩΝΑ
Το Κάστρο του
Πλαταμώνα, είναι κάστρο πόλη της μεσοβυζαντινής
περιόδου, (10ος μ.Χ
αιώνας) και είναι κτισμένο
νοτιοανατολικά του
Ολύμπου. Ο Πύργος του,
που δεσπόζει πάνω στην
εθνικό οδό, είναι ο πιο
εντυπωσιακός ακρόπυργος
που υπάρχει σε ελληνικό
κάστρο.

12. Ιστορία
Το Κάστρο είναι χτισμένο στη θέση της αρχαίας
Ηράκλειας. Το τοπωνύμιο "Πλαταμώνας" αναφέρεται για
πρώτη φορά το 1198 σε χρυσόβουλο του βυζαντινού
αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού. Πιθανότατα, υπήρχε
ένα Βυζαντινό κάστρο σε εκείνο το σημείο ήδη από τον 10ο
αιώνα.
Μετά την Δ' Σταυροφορία και την άλωση της
Κωνσταντινούπολης το 1204, ο Πλαταμώνας περιήλθε στη
δικαιοδοσία του Βονιφάτιου Μομφερατικού, ηγεμόνα της
Θεσσαλονίκης, που ακολουθώντας τις Φεουδαρχικές
πρακτικές της Δύσης, το παραχώρησε στον Λομβαρδό
ιππότη Ρολάνδο Πίσκια, που είναι αυτός που έχτισε το
κάστρο στη θέση των αρχαίων ερειπίων.

13. Το κάστρο έμεινε φράγκικο για πολύ λίγο. Καταλήφθηκε
το 1218 από τον δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο και
μετά τη μάχη της Πελαγονίας (1259), από τον αυτοκράτορα
Μιχαήλ Η΄ τον Παλαιολόγο. Γύρω στα 1385 έπεσε στα
χέρια του Τούρκων, οι οποίοι το διατήρησαν σε καλή
κατάσταση, δεδομένου ότι χρησίμευε ως βάση των
επιχειρήσεων τους εναντίον των ανταρτών του γειτονικού
Ολύμπου.
Το 1425 οι Ενετοί κατέλαβαν τον Πλαταμώνα, σε μια
επιχείρηση κατά την οποία 100 Τούρκοι κάηκαν ζωντανοί
μέσα στο κάστρο. Το 1427 όμως οι Τούρκοι το
ανακατέλαβαν.

14. Στα τέλη 18ου αιώνα ο Πλαταμώνας ήταν αρματολίκι, με
επικεφαλής τον Τσακνάκη, ενώ διοικητής διετέλεσε και ο
ήρωας του ‘21 Γεωργάκης Ολύμπιος. Το 1770 καταλήφθηκε
για ένα μικρό χρονικό διάστημα από τους Έλληνες, όπως
επίσης και το 1825 και 1878. Βομβαρδίστηκε από τον
πλοίαρχο Σαχτούρη το 1897 και από τότε εγκαταλείφθηκε
από του Τούρκους.
Στις 15-16 Αυγούστου 1941 στην περιοχή του Πλαταμώνα
συγκρούστηκε ένα νεοζηλανδικό τάγμα με γερμανικά
τμήματα και η μάχη έληξε με την υποχώρηση των
Νεοζηλανδών και αφού προηγουμένως οι Γερμανοί
βομβάρδισαν το κάστρο.

15. Στο κάστρο του
Πλαταμώνα συναντάμε τα
3 βασικά χαρακτηριστικά
των μεσαιωνικών
φρουρίων: τον πρώτο
περίβολο, τον δεύτερο
περίβολο που αποτελεί και
την ακρόπολη και τον
κεντρικό πύργο

16.  Ο εξωτερικός τοίχος του
κάστρου έχει σχήμα
πολυγωνικό. Ενισχύεται από
τρεις περίβολους και διατηρείται
σε καλή κατάσταση. Ο
εξωτερικός περίβολος είναι
ευρύχωρος και η είσοδός του
βρίσκεται στη νοτιοανατολική
πλευρά. Στην ίδια πλευρά
διακρίνεται και ερειπωμένο
προτείχισμα.
 Το ύψος των τειχών φτάνει
δεξιά από την είσοδο τα 9,5μ.
και αριστερά τα 7,5μ., ενώ το
πάχος κυμαίνεται μεταξύ 1,2 και
2 μέτρα.

17. Στην βορειοανατολική
πλευρά υψώνεται ο
μεγαλοπρεπής κεντρικό
πύργος του αμυντικού
συγκροτήματος με σχήμα
οκταγωνικό, ύψος 16μ. και
πάχος 2μ. του οποίου η
είσοδος βρισκόταν, για
λόγους ασφαλείας, σε
ύψος 2μ από την επιφάνεια
του εδάφους.

18. Πάνω από τις δύο πύλες
υπήρχε και άλλος πύργος,
σήμερα κατεστραμμένος
Στο χώρο του κάστρου
διατηρείται η εκκλησία της
Αγίας Παρασκευής (η μόνη
από τις 5 που υπήρχαν εκεί
παλαιότερα) η οποία κατά
τουρκοκρατία είχε
μετατραπεί σε τζαμί.

19. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΡΟΝΤΟΥ
Η πρώτη κατασκευή της
εκκλησίας ήταν ξύλινη και
έγινε το 1700.
Μετατράπηκε σε πέτρινη
κατασκευή τους
μεταγενέστερους χρόνους.
Ανακαινίσθηκε το 1879.
Είναι τρίκλιτος ναός
Βασιλικού ρυθμού,
κεραμοσκέπαστος, με
δάπεδο από πλάκες.

20. Η στέγη στηρίζεται σε
οκτώ κολόνες που
συνδέονται μεταξύτους
και με εξωτερικούς
τοίχους σταυροειδώς και
με χοντρούς ξύλινους
δοκούς.

21. Το καμπαναριό και το Άγιο Βήμα είναι κτισμένα
από πωρόλιθο. Δυτικά και νότια περιβάλλεται από
χαγιάτι στο οποίο υπάρχουν πέτρινα πεζούλια.
Διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο, σκαλισμένο στο χέρι.
Στο ναό υπάρχουν μία πέτρινη κολυμπήθρα και
δύο κηροπήγια από πέτρα με τις ημέρες του μήνα
χαραγμένες πάνω τους ξεκινώντας από 1760 και
διακοσμείται με το αστέρι της Βεργίνας και ένα
ξυλόγλυπτο μανουάλι που στηρίζεται σε τρεις
κεφαλές δράκου.

22. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΑΤΟΧΩΡΙΟΥ
Ο ναός του Αγίου
Νικολάου στον παλιό
οικισμό του Ελατοχωρίου
που σώζεται και σήμερα,
σύμφωνα με την παράδοση
χτίστηκε, όταν ένα
σημαντικό χρηματικό ποσό
που θα πλήρωναν οι
Τούρκοι ως λύτρα στους
κλέφτες για την
απελευθέρωση ομήρων,
κατέληξε κατά τύχη στα
χέρια των Ελλήνων.

23.  Ιστορικό κτίσμα με σπουδαία
αρχιτεκτονικά στοιχεία, πολύτιμες
τοιχογραφίες, μοναδικό ξυλόγλυπτο
τέμπλο και αγιογραφίες ανεκτίμητης
αξίας. Οι ξυλόγλυπτες από το Μέτσοβο
λέγεται ότι χρειάστηκαν 27 χρόνια για τη
φιλοτέχνησή του. Κτίστηκε τον17ο αιώνα
(σώζεται επιγραφή του 1779), ιδιαίτερης
αρχαιολογικής αξίας ως μεταβυζαντινό
μνημείο. Ο περιβάλλον χώρος του Ναού
έχει πανύψηλα έλατα και τ
καταπληκτικό τοπίο .
Λειτουργεί: 6 Δεκεμβρίου Αγ.
Νικολάου, Δεύτερη ημέρα του Πάσχα,
Δεύτερη ημέρα Χριστουγέννων και 20
Μαΐου που είναι η ανακομιδή των
λειψάνων του Αγίου.

24. ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ ΕΝ ΟΛΥΜΠΟΥ
Η Ιερά Μονή του Αγίου
Διονυσίου του εν
Ολύμπω είναι η
σημαντικότερη ίσως Μονή
στο νομό Πιερίας και
υπάγεται στην Ιερά
Μητρόπολη Κίτρους,
Κατερίνης και
Πλαταμωνος. Βρίσκεται
στον Όλυμπο, σε
υψόμετρο 900μ. σε θέση
φύσει οχυρή ανάμεσα σε
δύο ρέματα και απέχει 18
χιλιόμετρα από
το Λιτόχωρο.

25. . Η Παλαιά Μονή ιδρύθηκε το 16ο αιώνα από
τον Άγιο Διονύσιο Εν Ολυμπω και στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας σημείωσε οικονομική και
πνευματική ακμή. Μετά το1821καταλήφθηκε από
τον τουρκικό στρατό, πυρπολήθηκε και
λεηλατήθηκε. Το1943 ανατάχθηκε από τους Ναζί
επειδή στα κτήριά της κρύβονταν Έλληνες
αντάρτες. Έκτοτε μεταφέρθηκε στο Μετόχι της,
κοντά στο Λιτόχωρο. Μέχρι το1928το Μοναστήρι
ήταν Σταυροπηγιακό, Πατριαρχικό υπό την
δικαιοδοσία του Οικουμενικού θρόνου. Το 1929
υπήχθη στις Νέες Χώρες.

26. Σήμερα αναπτύσσει πνευματική και
φιλανθρωπική δραστηριότητα, με ολοήμερες
εξομολογήσεις και πνευματικές διδαχές κάθε
Κυριακή πρωί μετά το τέλος της Θείας
Λειτουργίας, όπως επίσης διαλόγους, συνέδρια και
ολονύκτιες αγρυπνίες. Πανηγυρίζει στις 23
Ιανουαρίου, που είναι και η ημέρα μνήμης του
Αγίου Διονυσίου. Επίσης, στις 14 Σεπτεμβρίου
τελείται η τοπική εορτή του Σταυρού, στην Παλαιά
Μονή του Αγίου Διονυσίου.

27. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΥ
Το μοναστήρι ιδρύθηκε από τον Άγιο Διονύσιο εν Ολύμπω
γύρω στο 1542, επί Πατριάρχης Ιερεμίας του Β' (1522-1546)
και όταν ήταν Σουλτάνος ο Σουλεϊμάν Α (1520-1566). Ο
Άγιος, επιστρέφοντας από το Πηλιο, έλαβε από τον
Τούρκο Αγά της περιοχής την άδεια να κτίσει ελεύθερα
μοναστήρι και μάλιστα του δόθηκε και η κυριότητα της
περιοχής.
Ο Διονύσιος εν Ολύμπω έχτισε κελιά, παρεκκλήσια και
μύλους ενώ φρόντισε για τον εμπλουτισμό του
μοναστηριού με κειμήλια, λείψανα αγίων, εικόνες (ήταν ο
ίδιος αγιογράφος), με βιβλιοθήκη πατερικών κειμένων και
έγραψε κανονισμούς για την ομαλή λειτουργία της Μονής.

28. Σύντομα τον ακολούθησαν στο Μοναστήρι πολλοί
μοναχοί, καθώς η φήμη του Αγίου εξαπλώθηκε με
τα θαύματά του και τη λιτή χριστιανική ζωή του.
Έπειτα από 35 χρόνια σχεδόν από την ίδρυση της
Μονής, έχουμε γραπτή μαρτυρία για την
ακτινοβολία που εξέπεμπε σε επιστολή του
Θεοδόσιου Ζυγομαλά προς το Στέφανο Γκέρλαχ,
καταδεικνύοντας τον εντυπωσιακά μεγάλο αριθμό
μοναχών που υπήρχαν στη μονή σε τόσο μικρό
χρονικό διάστημα από την ίδρυσή της.

29. Ο Άγιος Διονύσιος επιδόθηκε σε τριπλή εργασία μέχρι
το θάνατό του. Έκανε περιοδείες στην ευρύτερη
περιοχή του Ολύμπου, διδάσκοντας και
εξομολογώντας αλλά και στήριζε τον υπόδουλο
ελληνισμό, ενθαρρύνοντας την απελευθέρωση από τον
τουρκικό ζυγό.

30. Ο βιογράφος του Δαμασκηνός Ρεντίνης
αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο Άγιος εργαζόταν
για όλα αυτά.
Ο Όσιος απεβίωσε εκεί στις 23 Ιανουαρίου
και είναι άγνωστο το πια χρονολογία έγινε
αυτό. Τάφηκε στο αριστερό παρεκκλήσι του
Καθολικού της Μονής, όπου σώζεται ο τάφος
του μέχρι και σήμερα. Αποτελεί πόλο έλξης για
χιλιάδες προσκυνητές κάθε χρόνο.

31. Διεθνής ακτινοβολία
Μετά την αποδημία εις Κύριον του Διονυσίου, η φήμη του
Μοναστηριού ξεπέρασε τα όρια της Θεσσαλίας και
Μακεδονίας και έφτασε μέχρι και τη Ρωσία. Αυτό φαίνεται
από σωζόμενη στη Μονή επιστολή των Αυτοκρατόρων της
Ρωσίας με χρονολογία 13 Ιουνίου 1692, με την οποία
επιτρέπεται στους Μοναχούς του Ολύμπου να περιφέρουν
την κάρα του Αγίου Διονυσίου στη Ρωσία. Επίσης, αξίζει να
σημειωθεί ότι πολλά μοναστήρια και ναοί στη Βόρεια
Ήπειρο κοσμούνται με αγιογραφίες, έργα των αγιογράφωνμοναχών του Ολύμπου. Μερικά αφιερώματα στο
σκευοφυλάκιο της Μονής φέρουν ρουμανικές επιγραφές,
που δείχνει ότι και στην τότε Μολδοβλαχία είχε απλωθεί η
φήμη της Μονής.

32. Καταστροφές και λεηλασίες
Το μοναστήρι δέχθηκε την
οργή των Τουρκαλβανών
του Αλή Πασά αλλά και
των Τούρκων και
Γερμανών αργότερα. Οι
πολλές πυργκαγιές και
καταστροφές που υπέστη
η μονή έχουν καταστήσει
άγνωστη την ιστορία της
το 17ο και 18ο αιώνα.

33. Το 1790-91 κάηκε από πυρκαγιά, όπως αναφέρεται στην
αλληλογραφία των πατέρων της Μονής με τον επίσκοπο
Καμπανίας Θεόφιλο, αδελφό διατελέσαντα της Μονής του
'Ολύμπου και καυχώμενον δια τον τίτλο του " Ώλυμπίτου".
Την περίοδο της Επανάστασης του 1821 η Μονή
πυρπολήθηκε από τους Τούρκους, όπως μνημονεύει ο
Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος. Από τις
πυρκαγιές αυτές καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος της
βιβλιοθήκης, των κειμηλίων και των υπαρχόντων στη
Μονή. Πολλά από αυτά τα έκαψαν οι ίδιοι οι μοναχοί από
το φόβο τους το 1878 κατά την Επανάσταση του Ολυμπου.

34. Το μοναστήρι από πολύ παλιά αποτέλεσε κέντρο
όλων των κλεφτών και αρματολών του Ολύμπου,
αλλά και την έδρα των επαναστατικών
κυβερνήσεων, κατά το 1821, 1828 και 1878. Κατά
την εξέγερση του 1878, στη μονή κατέφυγαν τα
γυναικόπαιδα από το Λιτόχωρο και μεγάλη ήταν η
βοήθειά της στον αγώνα για την Απελευθέρωση,
στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο (1897) και επίσης
κατά το Μακεδονικό Αγώνα.

35. Στα χρόνια της Ναζιστικής κατοχής, το μοναστήρι
δέχθηκε το τελευταίο πλήγμα με το βομβαρδισμό
του από τους Γερμανούς και την ανατίναξη των
κτηρίων του (διασώθηκε μόνο το ηγουμενείο),
επειδή σε αυτά είχαν καταφύγει αντάρτες. Έπειτα
μεταφέρθηκε στο Μετόχι ή Σκάλα, που υπάρχει
από το 18ο αιώνα, κοντά στο Λιτόχωρο . Το εν
λόγω Μετόχι αναφέρεται σε σιγγίλιο του
Οικουμενικού Πατριαρχείου το 1753.

36. To Μοναστήρι σήμερα
 Μέσα στο μοναστήρι, σε πρόσφατα
ανακαινισμένο κτήριο του 1860
λειτουργεί και το νέο σκευοφυλάκιο
(Εκκλησιαστικό Βυζαντινό
Μουσείο), το οποίο εγκαινιάστηκε
από τον Οικουμενικό
Πατριάρχη Βαρθολομαίο στις 29
Μαΐου 1999. Σε αυτό φυλάσσονται
εκκλησιαστικά κειμήλια μεγάλης
καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας.
Ενδεικτικά αναφέρονται εικόνες του
15ου-19ου αιώνα, πατριαρχικά
σιγγίλια, κεντητά άμφια,
πατριαρχικοί σταυροί, τμήμα Τιμίου
Ξύλου, άγια λείψανα και παλαιά
χειρόγραφα. Από αυτά γνωρίζουμε
σήμερα πολλά στοιχεία για την
Ιστορία της Μονής.

37.  Η Μονή προσπαθεί και ακολουθεί σχεδόν κατά γράμμα το αγιορείτικο
τυπικό και οι γυναίκες εκκλησιάζονται στο εξωτερικό καθολικό της
Μονής (γιατί η Μονή διατηρεί το άβατο)..
 Κοντά στη σημερινή θέση της Μονής Αγίου Διονυσίου βρίσκεται η
τοποθεσία Μύλοι, που έλαβε την ονομασία της από το νερόμυλο, ο
οποίος είναι ακόμα σε λειτουργία και έχει διαμορφωθεί σε χώρο
αναψυχής.

38. ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΝΤΑΡΙΩΤΙΣΣΑΣ
Η εκκλησία της
Παναγίας
Κονταριώτισσας είναι το
παλιότερο βυζαντινό
μνημείο της Πιερίας. Ο
σπάνιος αρχιτεκτονικός
του τύπος και η
περιορισμένη του
διακόσμηση τον
χρονολογούν στις αρχές
του 11ου αιώνα

39. Πρόκειται για ναό μεταβατικού τύπου με τρούλο και
περίστωο. Σώζει ένα σπάνιο εικονογραφικό
πρόγραμμα με τον Χριστό Παντοκράτορα στον
τρούλο και την Κοίμηση της Θεοτόκου πάνω από το
τρίβηλο (5ος ή 6ος αιώνας). Ενδιαφέρον προκαλεί το
οικοδομικό του υλικό που μεταφέρθηκε από το
γειτονικό Δίον. Στην ίδια περιοχή υπάρχει και
νεκροταφείο της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου.