Η επίδραση του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού ως κινητήρια δύναμη για τον ξεσηκωμό του 1821. Υπήρξε η Ελληνική Επανάσταση μια επανάσταση του κινήματος του Διαφωτισμού;
2. Ενότητες
ΟΡΙΣΜΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (Δ.3)
ΚΥΡΙΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (Δ.4)
ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ (Δ. 5-6)
ΡΙΖΕΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ (Δ.7)
ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ(Δ.8-13)
ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ (Δ.14-15)
ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821(Δ.16)
ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (Δ.17)
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ(Δ.18-19)
ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ (Δ.20-22)
ΣΚΟΠΟΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ (Δ.23)
ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ(Δ.24)
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ 18ου ΑΙΩΝΑ ΚΑΤΆ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ(Δ.25)
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ (Δ.26)
2
3. ΟΡΙΣΜΟΣ
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (τέλη 17ου - ολόκληρο 18ο αιώνα)
είναι ένα ιδεολογικό , φιλοσοφικό, γλωσσικό καθώς και
φιλολογικό κίνημα-ρεύμα το οποίο επιχείρησε να μεταφέρει τις
ιδέες και τις αξίες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού του οποίου
αποτελεί παρακλάδι στον χώρο που ζούσαν άνθρωποι
ελληνικής εθνικής συνείδησης ορθόδοξου γένους στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία.
* Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός παρατηρήθηκε αρχικά
στη Αγγλία, έπειτα στη Γαλλία, και αργότερα στις άλλες χώρες
της Ευρώπης αλλά και έξω απ' αυτή, προετοιμάζοντας
παράλληλα το έδαφος για τη Γαλλική Επανάσταση. Οι
διαφωτιστές πρέσβευαν τον ορθολογισμό και την πίστη στην
πρόοδο, αξιώνοντας αλλαγές σε όλες τις πτυχές της
ανθρώπινης δραστηριότητας, στους πολιτικοκοινωνικούς
θεσμούς, την οικονομία, την εκπαίδευση και τη θρησκεία.
Τάχθηκαν υπέρ της ατομικής ελευθερίας και εναντίον της
τυραννικής διακυβέρνησης και της καταπίεσης που ασκούσε
η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
3
4. ΚΥΡΙΟΣ ΣΚΟΠΟΣ
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός αποσκοπεί στη λύτρωση του
ανθρώπινου πνεύματος από τις προλήψεις , τις
δεισιδαιμονίες ,την αυθεντία του κράτους και της εκκλησίας
και την επικράτηση του ορθού λόγου, της πνευματικής
ελευθερίας ,της ανεξιθρησκίας και του σεβασμού της
ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
4
5. ΓΕΝΙΚΑ
Οι Έλληνες της Δύσης είναι οι κύριοι φορείς του Νεοελληνικού
Διαφωτισμού και συμμετείχαν ενεργά στην πνευματική
αναγέννηση των υποδούλων συμπατριωτών τους. Στις
οικονομικά εύπορες ελληνικές περιοχές η άνθηση της παιδείας
και της ελληνικής τυπογραφίας βοήθησαν στη διαδικασία της
αφομοίωσης των νέων ευρωπαϊκών ιδεών. Σε σύντομο
χρονικό διάστημα μεταφράστηκαν τα έργα σημαντικών
διαφωτιστών (του Λοκ, του Καρτέσιου, του Ρουσώ, του
Λάιμπνιτς, του Βολταίρου) και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός
συνδέθηκε με τα ανερχόμενα κοινωνικά στρώματα, των
Φαναριωτών και των εμπόρων, οι 4 οποίοι είχαν σπουδάσει
στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια της Ιένας, της Λειψίας και της
Πάδοβα.
5
6. ΓΕΝΙΚΑ
Βασικά στηρίγματα αυτού του ρεύματος ήταν αφενός η οικονομική
ανάπτυξη που εμφάνισαν κάποιες περιοχές και αφετέρου η
ανακάλυψη της τυπογραφίας και η διάδοση του γραπτού λόγου. Η
σημασία του νεοελληνικού διαφωτισμού υπήρξε ο βασικότερος
παράγοντας στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των
νεοελλήνων.
Ο ελληνικός διαφωτισμός έχει τις ρίζες του στον 15ο αιώνα και υπό
την επιρροή του ευρωπαϊκού πνεύματος συστηματοποιεί έως τις
αρχές του 19ου αιώνα την ιδέα της εθνικής ταυτότητας για τους
πληθυσμούς των παλαιότερων αρχαίων ελληνικών
επικρατειών. Κατά τον Απόστολο Διαμαντή ο νεοελληνικός
διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό κίνημα με αίτημα την παιδεία
των Ελλήνων.
Στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα διαμορφώθηκε μια
ιστοριογραφική σχολή που μελέτησε έντονα την έννοια του
Διαφωτισμού σε σχέση με την ελληνική ιστορία. Ιδρυτής αυτής της
σχολής ήταν ο Κωνσταντίνος Δημαράς, με μια σειρά από
συνεχιστές όπως οι Φίλιππος Ηλιού, Παναγιώτης Μουλάς, Άλκης
Αγγέλου κ.ά. Πιστεύεται ότι η σχολή αυτή υπερεκτίμησε το ρόλο του
Διαφωτισμού.
6
7. ΡΙΖΕΣ
Η αγγλική βιομηχανική επανάσταση διαδόθηκε στη Γαλλία και
τις Κάτω Χώρες, οδηγώντας την αστική τάξη σε ανοδική πορεία.
Ωστόσο, στην κεντρική, τη νότια και την ανατολική Ευρώπη
εξουσίαζε στη συγκεκριμένη περίοδο η αριστοκρατία. Οι λαϊκές
τάξεις, αγροτικές κυρίως, υπέφεραν εξαιτίας της οικονομικής
αστάθειας και της επακόλουθης αύξησης των τιμών. Το αποτέλεσμα
ήταν η διαφοροποίηση της βορειοδυτικής Ευρώπης, που άρχισε να
εκσυγχρονίζεται και της υπόλοιπης ηπείρου που έμεινε στο
περιθώριο. Η αγγλική αστική επανάσταση του 17ου αι., η Γαλλική
του 18ου και ο πόλεμος ανεξαρτησίας των Η.Π.Α. στράφηκαν
ενάντια σε ένα παρηκμασμένο πλέον φεουδαρχικό σύστημα, που
αποτελούσε εμπόδιο στην αστική ανάπτυξη.
7
9. Ευγένιος Βούλγαρης 1716-1806
Είναι ένας σημαντικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού.
Υπήρξε θαυμαστής του Βολτέρου και ο πιο θερμός υποστηρικτής
του. Έγραψε πολλά επιστημονικά, φιλοσοφικά και θεολογικά
συγγράμματα
Ιώσηπος Μοισιόδαξ 1730-1800
Ασχολήθηκε με τα παιδαγωγικά και τις φυσικές επιστήμες. Στο
γλωσσικό πρόβλημα, σε ποια γλώσσα θα φωτιζόταν το έθνος,
τάχθηκε υπέρ της Κοινής
Δημήτρης Καταρτζής-Φωτιάδης 1730-1800
Προοδευτική προσωπικότητα που επηρεάστηκε από το γαλλικό
διαφωτισμό. Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις βρίσκονται μέσα στο
δοκίμιό του Γνώθι σαυτόν.
9
10. Στην ανάπτυξη του επαναστατικού ρεύματος, ο Ρήγας Βελεστινλής
και Αδαμάντιος Κοραής, συνέβαλαν σημαντικά. Ο Ρήγας κυρίως
από τη Βιέννη εξέδωσε συγγράμματα όπως ο Θούριος όπου
εξέφραζε τους πόθους για την ελευθερία όλων των λαών της
Βαλκανικής μετασχηματίζοντας τις αξίες του διαφωτισμού που
αναπτύχθηκαν στη Γαλλία. Στη Βιέννη ίδρυσε μια μυστική εταιρεία
στις αρχές του 1790.Είχε ετοιμάσει ένα επαναστατικό σχέδιο
προκειμένου να ανατραπεί ο Σουλτάνος και υπερασπιζόταν την
ιδέα ενός κράτους που θα αντηχούσε τα ιδεώδη της Γαλλικής
Επανάστασης. («Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα») .Ωστόσο,
συνελήφθη από τις Οθωμανικές αρχές και εκτελέστηκε.
10
12. Ο Κοραής όντας αυτόπτης μάρτυρας των επαναστατικών
διαδικασιών στη Γαλλία καλούσε με το συγγραφικό του
έργο (Αδελφική Διδασκαλία, Άσμα Πολεμιστήριον, Σάλπισμα
Πολεμιστήριον κ.α.) σε επανάσταση καθώς επίσης
αντιτασσόταν στις νουθεσίες που εξέδιδε μαζικά το Πατριαρχείο
ενάντια στις αξίες του Διαφωτισμού και την επαναστατική
προοπτική. Πιθανόν να συνέγραψε και το Ελληνική Νομαρχία,
ένα έργο που συνδύαζε τον αντικληρικισμό με τον πόθο της
απελευθέρωσης και είχε σημαντική επίδραση ανάμεσα στους
Έλληνες.
12
13. ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΚΟΡΑΗ
13
Σάλπισμα Πολεμιστήριον Άσμα Πολεμιστήριον Αδελφική Διδασκαλία
14. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑΣ
Η περίοδος του νεοελληνικού διαφωτισμού διακρίνεται για
την ενεργοποίηση της ελληνικής κοινωνίας, διανοουμένων,
εμπόρων, κληρικών, προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας
της παιδείας, εξαιτίας της ουσιαστικής βελτίωσης των
κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών των υπόδουλων
Ελλήνων. Οι Έλληνες ομογενείς των οργανωμένων
παροικιών της Ευρώπης έγιναν η αιχμή του δόρατος στη
διαφωτιστική προσπάθεια, χρηματοδοτώντας σχολεία και
εκδόσεις βιβλίων, χορηγώντας ικανά χρηματικά ποσά για
σπουδές στο εξωτερικό και γενόμενοι φορείς εκπαιδευτικής
ανανέωσης. Στην Ελλάδα οι έμποροι και οι καπεταναίοι
φέρνουν την πεποίθηση ότι η παιδεία μπορεί να γίνει φορέας
καλύτερης και ελεύθερης ζωής, ενώ παράλληλα αναζητούν
νέους διδάσκαλους για την εκπαίδευση των παιδιών τους.
14
15. Αποτέλεσμα της ως άνω ενεργοποίησης ήταν η ποσοτική και
ποιοτική αύξηση των ελληνικών σχολείων. Πολλοί δάσκαλοι
εισήγαγαν νέες μεθόδους διδασκαλίας και δίδαξαν τις νέες
ανακαλύψεις της επιστήμης, ενώ άλλοι μετέφρασαν βιβλία στην
Ελληνική με παρόμοιο περιεχόμενο. Χαρακτηριστική είναι η
περίπτωση του Κωνσταντίνου Κούμα, ο οποίος μετέφρασε γαλλικά
βιβλία μαθηματικών και φυσικής. Την περίοδο 1809 - 1812 δίδαξε
στο φημισμένο στην εποχή του Φιλολογικό γυμνάσιο Σμύρνης,
όπου παρέδιδε δημόσια μαθήματα φυσικής και χημείας με
πειράματα σε πλήθος κόσμου.
15
Κωσταντίνος Κούμας
Σχολείο Ιωαννίνων
16. ΔΙΑΦΩΤΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821
Ο Διαφωτισμός και οι επαναστάσεις που προηγήθηκαν σε Ευρώπη
και Αμερική προετοίμασαν το έδαφος για την Ελληνική επανάσταση,
καθώς ενέπνευσαν το αίτημα για εθνική αυτοδιάθεση με την ίδρυση
ανεξάρτητου κατά τα σύγχρονα πρότυπα, ελληνικού εθνικού
κράτους. Η επίδραση των ριζοσπαστικών ιδεών που ξεπήδησαν
από τη γαλλική επανάσταση ήταν τόσο έντονη που αρκετοί
ερευνητές χαρακτήρισαν την ελληνική επανάσταση περισσότερο ως
έκφραση ενός γενικότερου φιλελεύθερου αναβρασμού, παρά ως μια
πατριωτική εξέγερση
16
17. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ
1821
Η Ελληνική Επανάσταση ή Επανάσταση του 1821 ήταν η ένοπλη εξέγερση
των επαναστατημένων Ελλήνων εναντίον της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας με σκοπό την αποτίναξη της οθωμανικής κυριαρχίας και τη
δημιουργία ανεξάρτητου κράτους. Η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των
Ελλήνων εντοπίζεται κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο, από τον 13ο έως
15ο αιώνα, αλλά οι απαρχές του ελληνικού εθνικού κινήματος που οδήγησε
στην Επανάσταση εμφανίζονται πολλούς αιώνες αργότερα, στην ώριμη
φάση του νεοελληνικού Διαφωτισμού το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Τον
Φεβρουάριο του 1821 ο αρχηγός της Εταιρείας, Αλέξανδρος Υψηλάντης
έλαβε την απόφαση να ξεκινήσει την επανάσταση από τις παραδουνάβιες
ηγεμονίες της Μολδαβίας και της Βλαχίας, οι οποίες αποτελούσαν μεν
επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όμως καθορίζονταν από ένα
ιδιότυπο καθεστώς που μεταξύ άλλων απαγόρευε την παραμονή του
οθωμανικού στρατού σε αυτές. Ένα βασικό πλεονέκτημα που παρουσίαζαν
οι ηγεμονίες αυτές είναι ότι διοικούνταν από μέλη της φαναριώτικης
αριστοκρατίας, και ότι στην περιοχή κατοικούσε μεγάλος πληθυσμός
Ελλήνων, αν και αποτελούσε μειοψηφία. Ήδη από τα τέλη του 1820, ο
Υψηλάντης είχε έρθει σε επαφή με τον ηγεμόνα της Μολδαβίας, Μιχαήλ
Σούτσο. Εξαιτίας απρόσμενων εξελίξεων στη διεθνή σκηνή, τα σχέδια για
την έναρξη της επανάστασης αναβλήθηκαν αρκετές φορές μέχρι τον
Φεβρουάριο του 1821.
17
18. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ
ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης (12 Δεκεμβρίου 1792 - 31
Ιανουαρίου 1828) ήταν Έλληνας ευγενής της Ρωσικής
αριστοκρατίας, αξιωματικός του Ρωσικού Στρατού που έφερε τον
βαθμό του Υποστράτηγου και Αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1792 και ήταν γιος
του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, Ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας.
Το 1810 κατατάχτηκε με τον βαθμό του ανθυπίλαρχου
(ανθυπολοχαγός του Ιππικού) στο σώμα των εφίππων
σωματοφυλάκων του Τσάρου Αλέξανδρου Α΄ της Ρωσίας.
Διακρίθηκε στους πολέμους κατά του Ναπολέοντα, όπου στη μάχη
της Δρέσδης (27 Αυγούστου 1813) έχασε το δεξί του χέρι (21 ετών).
Το 1814-1815 συμμετείχε και αυτός ως μέλος της αυτοκρατορικής
ακολουθίας στο Συνέδριο της Βιέννης με το βαθμό του
υποστρατήγου.
18
20. ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
Μία από τις οργανώσεις που δημιουργήθηκαν μέσα σε αυτό το
ιδεολογικό και πολιτικό κλίμα ήταν η Φιλική Εταιρεία, μια μυστική
οργάνωση που ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό από τρεις Έλληνες
εμπόρους, με σκοπό την προετοιμασία μιας ελληνικής
επανάστασης. Οι Φιλικοί είχαν αρχικά περιορισμένη επιτυχία,
οικειοποιούμενοι, όμως μια παράδοση ορθόδοξων προφητειών για
την ανασύσταση της ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και
αφήνοντας να εννοηθεί ότι είχαν τη στήριξη της τσαρικής Ρωσίας,
κατάφεραν εν μέσω μιας κρίσης της εμπορικής ναυτιλίας από το
1815 και εξής, να προσεταιρισθούν τα παραδοσιακά
ελληνορθόδοξα στρώματα.
20
21. Η σημαντικότερη μυστική οργάνωση ήταν η Φιλική Εταιρεία.
Υπολογίζεται ότι ιδρύθηκε το 1814 από τρεις ριζοσπάστες
έμπορους μεσαίας οικονομικής εμβέλειας, τους Νικόλαο
Σκουφά, Αθανάσιο Τσακάλωφ και Εμμανουήλ Ξάνθο,
στην Οδησσό της Ρωσίας. H οργάνωσή της είχε ομοιότητες
με τις μασονικές στοές.Υπήρχε ιεραρχία ανάμεσα στα μέλη.
Στην πρώτη περίοδο της Εταιρείας (1814-17) τα μέλη
χωρίζονταν σε βαθμούς. Επικεφαλής ήταν η Αόρατος
Αρχή με ένα πέπλο μυστικότητας να σκεπάζει τα μέλη της.
21
22. 22
Η Μικρασιάτισσα Κυριακή Ναύτη από τη Σμύρνη ήταν η
πρώτη γυναίκα μέλος. Οι Φιλικοί, αφού μυούνταν στην
Εταιρεία, έδιναν όρκο πίστης και επικοινωνούσαν με
κώδικες, ψευδώνυμα και συνθηματικές λέξεις. Αυτή η
μυστικότητα εξηγεί εν μέρει τα λίγα και ασαφή τεκμήρια που
διαθέτουμε για την συγκεκριμένη οργάνωση.
Κυριακή Ναύτη Ο όρκος της Φιλικής Εταιρείας
23. ΣΚΟΠΟΣ ΦΙΛΙΚΗΣ
ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Η Φιλική Εταιρεία είχε ως κυριο στόχο τη συγκέντρωση
πόρων και τη δημιουργία δομών για την κήρυξη
επανάστασης και την ίδρυση ανεξάρτητου εθνικού κράτους.
Σε αντίθεση με τις πολλές εξεγέρσεις που είχαν λάβει χώρα
κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας στον
κατακτημένο ελληνικό χώρο, οι οποίες συνδέονταν με
πολιτικά σχέδια μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων, η
επανάσταση που σχεδίαζαν οι Φιλικοί επρόκειτο να είναι
αυτοδύναμη επανάσταση των Ελλήνων.
23
24. ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Ένα από τα κυριότερα προβλήματα για το εθνικοαπελευθερωτικό
εγχείρημα ήταν το ότι η Εκκλησία και οι τοπικές ηγετικές ομάδες του
ελληνικού κόσμου, οι Φαναριώτες, οι αρματολοί και οι προεστοί,
ήταν ενταγμένες στο οθωμανικό σύστημα εξουσίας, ενώ οι μη
εγγράμματες μάζες δε συμμερίζονταν τις εθνικές ιδέες των
διανοούμενων της διασποράς.
24
Προεστοί
Αρματολοί Φαναριώτες