Εργασία για την Ιστορία της Β΄Λυκείου

1. Εργασία 2ου τετραμήμου
Μάθημα: Ιστορία
Καθηγήτρια: κ.Κουβάτσου
Μαθήτρια: Αντωνία Ρήγα
Θέμα: Αγία Σοφία,το Καμάρι της ορθοδοξίας
Αγία Σοφία

2. Αγία Σοφία
Το καμάρι της ορθοδοξίας.
Η Αγία Σοφία είναι το πρώτο κτίσμα που χτυπάει στα μάτια του επισκέπτη, καθώς
εισέρχεται από την Προποντίδα. Το ξεχωριστό αυτό σημείο είχαν επιλέξει για να
χτίσουν τους ναούς τους, αιώνες πριν από τους Βυζαντινούς, οι ειδωλολάτρες.
Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330
μ.Χ. όταν ονόμασε τη μετέπειτα Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας. Η ανέγερση του ναού ολοκληρώθηκε το 360 μ.Χ. επί Κωνσταντίου
Β΄ και τα εγκαίνια έγιναν το 346. Το 404 μ.Χ. κάηκε και ξαναχτίστηκε το 415 μ.Χ.
από το Θεοδόσιο Β΄. Το 532 μ.Χ., ο ναός καταστράφηκε κατά τη Στάση του Νίκα. Το
κτίσιμο του νέου ναού αποφασίστηκε και δρομολογήθηκε από τον Αυτοκράτορα
Ιουστινιανό τον Α' το 532. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε σε μικρό χρονικό
διάστημα και τα εγκαίνιά του τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Αρχιτέκτονες
του ναού ήταν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος της Μιλήτου. Ο ναός
είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος του
κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου ενώ τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, που απέχουν
μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω
στα οποία εδράζεται ο τρούλος. Από το 360 μέχρι το 1453 ήταν ορθόδοξος
καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης, με εξαίρεση την περίοδο 1204 - 1261
κατά την οποία ήταν ρωμαιοκαθολικός ναός, ενώ μετά την άλωση της
Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε τέμενος, μέχρι το 1934 και σήμερα αποτελεί
μουσειακό χώρο.

3. Ο ναός και η ιστορία του
Μετά τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης το 337, η ανέγερση ενός ναού της Αγίας
Σοφίας υπήρξε τμήμα ενός ευρύτερου προγράμματος οικοδόμησης γύρω από το
Μέγα Παλάτι. Η πρώτη Αγία Σοφία κατασκευάστηκε το 360 επί της αυτοκρατορίας
του Κωνσταντίου Β΄ και μαζί με το ναό της Αγίας Ειρήνης αποτελούσε τον κύριο
καθεδρικό ναό της πρωτεύουσας και έδρα του Πατριαρχείου της
Κωνσταντινούπολης. Εικάζεται ότι επρόκειτο για ξυλόστεγη βασιλική, τρίκλιτη ή
πεντάκλιτη. Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 404 και χτίστηκε εξαρχής τα επόμενα
χρόνια. Ο νέος ναός εγκαινιάστηκε το 415 επί βασιλείας του Θεοδοσίου Β΄ και
καταστράφηκε από τους οπαδούς του πατριάρχη επειδή ο Θεοδόσιος είχε μια
διαμάχη με τον Πατριάρχη, το 532 μ.Χ. Ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' αποφασίζει
να κατασκευάσει την εκκλησία από την αρχή, στον ίδιο χώρο, αλλά πολύ πιο
επιβλητική, για να δεσπόζει στη Βασιλεύουσα και τα τελικά εγκαίνιά του
τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537.
Ο ιστορικός Θεοφάνης και ο ανώνυμος χρονογράφος περιγράφουν τα εγκαίνια.
Τότε και σύμφωνα με το θρύλο, μόλις ο Ιουστινιανός αντίκρισε τελειωμένο το ναό
προχώρησε μόνος μέχρι τον άμβωνα , εξέτεινε τα χέρια του προς τον ουρανό και
ανέκραξε: "Δόξα τω θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά
σε Σολομών'', θέλοντας έτσι να εκφράσει το θαυμασμό του για το μνημείο το οποίο
ήταν πιο θαυμαστό από τον Ναό του Σολομόντα στα Ιεροσόλυμα.
Στα "θυρανοίξια" της Αγιάς Σοφιάς ο Ιουστινιανός, για να γιορτάσει όλος ο
πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης τα εγκαίνια του ναού, διέταξε και σφάξανε
χίλια βοοειδή, δέκα χιλιάδες αρνιά, εξακόσιες αίγες, χίλια χοιρίδια και είκοσι
χιλιάδες όρνιθες και όλα αυτά, παρασκευάστηκαν και μοιράστηκαν στον κόσμο που
πανηγύριζε.
Στο προαύλιο του ναού λέγεται πως υπήρχε κρήνη στην οποία ανεγράφετο η
φράση "νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν", ξέπλυνε δηλαδή τις αμαρτίες σου και
όχι μόνο το πρόσωπό σου. Η φράση αυτή, αν αναγνωσθεί ανάποδα (από δεξιά
προς τα αριστερά) αποδίδει τις ίδιες λέξεις και επομένως και το αυτό νόημα.
Ο βράχος που σήκωσε στη ράχη του τον ειδωλολατρικό ναό του Απόλλωνα επί
τόσους αιώνες, στάθηκε αδύναμος να αντέξει κάτω από το συνολικό βάρος της
νέας οικοδομής. Παρόλο που οι πεσσοί κατασκευάστηκαν ικανοί να επωμισθούν τα
βάρη και τις ωθήσεις του τρούλου, το υπέδαφος των πετρωμάτων, που ανήκαν στη
Δεβόνιο περίοδο, υπέστη μια πλαστική παραμόρφωση, αποτέλεσμα της οποίας
ήταν η βαθμιαία καθίζηση των θεμελίων της οικοδομής. Σύμφωνα με τους
υπολογισμούς τού θεμελιωτή της Μηχανικής του εδάφους (μιας επιστήμης που
ξεκίνησε 1387 χρόνια μετά το χτίσιμο της Αγίας Σοφίας) και καθηγητή της
Ροβερτείου Σχολής της Πόλης Karl Terzhagi, η πίεση που εξασκούν οι πεσσοί, τα
αντερείσματα, οι θόλοι, οι τοίχοι κ.λ.π. επάνω στο βράχο είναι ίση με 105 τόννους
ανά τετραγωνικό μέτρο.
Οι τέσσερις πεσσοί, και κυρίως ο βορειοανατολικός, απόκλιναν από την

4. κατακόρυφο και απομακρύνθηκαν από το κέντρο του τετραγώνου. Έτσι, έπειτα από
τους αλλεπάλληλους σεισμούς του Αυγούστου 553,Ιανουαρίου 557 και Μαίου 558,
κατέρρευσε το μεγάλο ανατολικό τόξο, η αψίδα και μέρος του τρούλου. Την
αποκατάσταση της οικοδομής ανέλαβε, όπως είναι γνωστό, ο ανιψιός του
Ισιδώρου, Ισίδωρος ο νεότερος. Ο νέος Ισίδωρος ενίσχυσε τα μεγάλα τόξα,
ελάττωσε το φωτισμό του ναού περιορίζοντας τον αριθμό των παραθύρων στα
μεγάλα ημιθόλια από δεκαπέντε σε πέντε και αντικαθιστώντας το τρίλοβο
παράθυρο των τύμπανων με πέντε μικρότερα. Τόνισε ελαφρώς τον κατακόρυφο
άξονα του ναού ανακατασκευάζοντας υψηλότερο τον τρούλο - όχι τόσο ώστε να μη
γίνεται ορατή η κορυφή του από την μεσαία βασιλική πύλη. Με τις τεχνικές και
αισθητικές μεταλλαγές που επέφερε, πρόσθεσε τη δική του άποψη και
αναστήλωσε μια νέα Αγία Σοφία ισοδύναμη με την πρώτη και την κληροδότησε
στους επόμενους αιώνες. Στις 24 Δεκεμβρίου του 563 υπό τον Πατριάρχη Ευτύχιο
τελέστηκαν τα δεύτερα εγκαίνια παρουσία του Αυτοκράτορα και του λαού της
Κωνσταντινούπολης.
Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας την έδρα του
Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και σημαντικότερος ναός της
Ορθόδοξης εκκλησίας. Κατά την περίοδο των Σταυροφοριών και συγκεκριμένα κατά
την περίοδο 1204-1261 ο ναός έγινε Ρωμαιοκαθολικός και μετά την Άλωση της
Κωνσταντινούπολης το 1453 μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Ειδικότερα
και κατά την διάρκεια της άλωσης από τους Φράγκους, η Αγία Σοφία υπέστη
τεράστιες ζημιές. Επίσης κατά την περίοδο την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έγιναν
στο ναό σημαντικές καταστροφές στις τοιχογραφίες του ναού (ασβεστώθηκαν),
αφού η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος θεωρείται βλασφημία για το Ισλάμ.
Ο ναός με την σπουδαία αρχιτεκτονική του αποτέλεσε πρότυπο για την κατασκευή
και άλλων τεμενών όπως το Μπλε Τζαμί.
To 1930 o Μουσταφά Κεμάλ, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της Τουρκίας
μετέτρεψε το τέμενος σε μουσείο. Σήμερα ο ναός εξακολουθεί να είναι μουσείο,
ενώ πραγματοποιούνται σε αυτόν πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά δυστυχώς και
εκδηλώσεις που δεν αρμόζουν στο χώρο, όπως επιδείξεις μόδας. Παράλληλα
γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση των ψηφιδωτών του ναού.

5. Αρχιτεκτονική και δομή του ναού
Βασιλική με τρούλο
Ο Ιουστινιανός ανέθεσε το χτίσιμο στον μηχανικό Ανθέμιο και στον αρχιτέκτονα
Ισίδωρο, από τους μεγαλύτερους στην ειδικότητά τους στην ελληνική Ανατολή με
την εντολή να τον σχεδιάσουν έτσι ώστε όμοιος του να μην υπάρχει πουθενά.
Οι δύο αρχιτέκτονες συνδύασαν το ρυθμό της ορθογώνιας βασιλικής και του
περίκεντρου ναού με τρούλο. Έτσι γεννήθηκε η βασιλική με τρούλο που επηρέασε
την αρχιτεκτονική ως τις μέρες μας.
Για το χτίσιμο εργάστηκαν 10.000 εργάτες και τεχνίτες, ενώ το συνολικό κόστος για
το χτίσιμο, έφτασε τα 360 εκατομμύρια χρυσές δραχμές.

6. Κάτοψη Βασιλικής
Κάτοψη Τρούλου

7. Συνδιασμός των δύο ρυθμών

8. Ο Ναός αποτελείται από:
- το αίθριο,
- τους δύο νάρθηκες
- και τον κυρίως ναό.

9. Το Αίθριο
Το αίθριο είναι η υπαίθρια μαρμαρόστρωτη και περίστυλη αυλή στο μέσον της
οποίας ήταν η "κομψή φιάλη" η μαρμάρινη κρήνη που έφερε την ονομαστή
καρκινική επιγραφή "ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ" .
Οι Νάρθηκες
Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε
πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και
Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Από τον έσω νάρθηκα εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος
οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών καλούνται Βασιλικές πύλες
επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις επίσημες τελετές. Και οι δύο
νάρθηκες καταλάμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του Ναού με μικρό μήκος
εισόδου ο καθένας. Εκατέρωθεν του νάρθηκα διασώζονται προσαρτήματα μεγάλης
ιστορικής σημασίας. Το προς Ν. εκαλείτο Προπύλαιο του Νάρθηκα ή Ωραία Πύλη
που από τον 10ο αιώνα ήταν η κύρια είσοδος στον Ναό. Δεξιά αυτού του
προπυλαίου ήταν το αποδυτήριον όπου ο Αυτοκράτορας κατά την είσοδό του
άλλαζε το τζιτζάκιο και φορούσε το σαγίο. Πάνω από τον έσω νάρθηκα είναι ο
γυναικωνίτης, εξ ου και το όνομα "νάρθηξ γυναικωνίτιδος" η είσοδος στον οποίο
οδηγούσε άλλο προαύλιο της Β. Πλευράς.

10. Ο Κυρίως Ναός, αποτελείται από:
- τα κλίτη,
- τον τρούλο
- και τα τόξα.

11. Ο κυρίως Ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη (στοές θα λέγαμε σήμερα), των οποίων το
μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των εκατέρωθεν.
Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι, συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα
οποία και φέρονται επιθόλια τόξα συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική βάση επί
της οποίας και εδράζει ο τεράστιος θόλος.
Για να εξισορροπηθούν οι πλάγιες ωθήσεις κατασκευάσθηκαν προς Α και Δ δύο
μεγάλα ημιθόλια που υποβαστάζονται από τρεις μικρότερους θόλους και από
χαμηλότερους πεσσούς. Προς Β και Ν δεν υπήρχαν ημιθόλια παρά τα μεγάλα τόξα
κατέληγαν σε τύμπανα, η κορυφή των οποίων φωτίζονταν από μεγάλα τρίλοβα
παράθυρα.
Ο χώρος επομένως γύρω από τον τρούλο υποχωρούσε, τα σφαιρικά τρίγωνα
υποχωρούσαν και ο τρούλος φαινόταν αιωρούμενος επάνω στο κενό,
περιιπτάμενος. Αν λάβει κανείς υπόψιν του τον φωτισμό από τα 15 παράθυρα του
ανατολικού και του δυτικού ημιθολίου καθώς και από τα παράθυρα των τύμπανων,
εκ των οποίων το υψηλότερο, τρίλοβο με δύο κιονίσκους όπως περίπου το
παράθυρο της δυτικής πλευράς και ακόμη τα 40 παράθυρα της βάσης του τρούλου
(ο φωτισμός του ναού ήταν τότε διπλάσιος από τον σημερινό), θα δικαίωνε τη
φράση του ιστορικού Προκόπιου: δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι
ουρανού που κρέμεται στη γη.
Διαστάσεις
Το μήκος του ναού από τη βασιλική πύλη μέχρι την κορυφή της αψίδας του ιερού
είναι 80,90 μ., το πλάτος 69,5 μ. και το ύψος από το δάπεδο μέχρι την κορυφή του
τρούλου 55,6 μ. Η διάμετρος του τρούλου είναι 33 μ. και το ύψος αυτού 13,8 μ. Οι
δύο τελευταίες διαστάσεις προδίδουν ότι ο τρούλος δεν είναι ημισφαιρικός.

12. Τα υλικά κτίσης του ναού
Η διακόσμηση πού κάλυπτε το εσωτερικό του ναού ήταν ίσης σπουδαιότητας με
την αρχιτεκτονική του. Υψηλοί κίονες από πορφύρα, λευκό και πρασινωπό
διάστικτο μάρμαρο, στεφανωμένοι με μαρμάρινα κιονόκρανα ήταν διακοσμημένοι
με γραμμές χρώματος μπλε ή χρυσαφί. Οι τοίχοι καλύπτονταν με μάρμαρα
πολύχρωμα, ζωγραφισμένα από τούς πιο επιδέξιους ζωγράφους, και από
ψηφιδωτά πού έλαμπαν μέσα στο βαθύ μπλε ή αργυρό φόντο. Η Αγία Τράπεζα
ήταν κατασκευασμένη από καθαρό χρυσό και έλαμπε διακοσμημένη με σπάνια
κοσμήματα και σμάλτο, ενώ το Ιερό ήταν στολισμένο με μεταξωτά και χρυσά
κεντήματα. Ο τεράστιος πολυέλαιος με τα χιλιάδες κεριά φώτιζε το ναό, ο οποίος
φωτιζόταν και στο εξωτερικό του κατά τη διάρκεια της νύκτας και έκανε την
εκκλησία να λάμπει με πύρινη λαμπρότητα και να αναγγέλλει στους ναυτικούς από
μακριά τη δόξα της αυτοκρατορίας και το τέλος του ταξιδιού τους.
Η έρευνα για τα υλικά με τα οποία χτίστηκε η Αγία Σοφία διήρκεσε δεκαέξι χρόνια.
Υλικά που χρησιμοποιήθηκαν την έσωσαν και εξακολουθούν να τη σώζουν, εδώ και
δεκαπέντε αιώνες, από καταστρεπτικούς σεισμούς.
Όπως αποκαλύφθηκε από μια επιστημονική έρευνα, το υλικό υποδομής που
χρησιμοποιήθηκε στον θόλο της Αγίας Σοφίας είναι κατά 97% παρόμοιο με εκείνο
που χρησιμοποιήθηκε στα ιστορικά κτίρια της Ρόδου και περιέχει ένα συστατικό
που αντέχει στη φωτιά και εξελίχθηκε στην Ανατολή. Αυτό το οικοδομικό υλικό, ένα

13. είδος πυρίμαχου τούβλου, είναι όμως δώδεκα φορές πιο ελαφρύ από το κανονικό
τούβλο και αντέχει στην ένταση που προκαλεί ο σεισμός. Αποκαλύφθηκε επίσης ότι
η λάσπη που χρησιμοποιήθηκε αποτελείται από ημιαποκρυσταλλοποιημένο υλικό
το οποίο έχει την ιδιότητα να απορροφά την ενέργεια του σεισμού.
Ψηφιδωτά και τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας
Αν και στους περισσότερους φαίνεται παράξενο, όσο και αν οι Οθωμανοί Τούρκοι
σοβάτισαν με τον πιο παχύ σοβά (2 δάχτυλα) όλες τις τοιχογραφίες και τα
ψηφιδωτά του Ναού της Αγίας Σοφίας ήταν αδύνατο να καλύψουν τα
καλλιτεχνήματα αυτά. Αν κανείς παρατηρήσει με πολλή προσοχή, θα προσέξει
ορθόδοξους βυζαντινούς σταυρούς. Πολλοί αναφέρονται σε θαύμα, λέγοντας πως
η χριστιανική θρησκεία δεν μπορεί να κρυφτεί, πόσο μάλλον από μίσος .Άλλοι
μιλούν για μεταλλικούς σταυρούς. Όμως αγιογράφος που έχει εργαστεί σε
ψηφιδωτά αποκλείει την εκδοχή αυτή. Άλλο παράξενο που θα συναντήσει κανείς
στο Ναό είναι το χερουβείμ που «ήρθε στο φως» τον Ιούλιο του 2009. Επίσης 4
άγγελοι ήταν καλυμμένοι με σοβά και ήταν τουρκικό κρατικό μυστικό. Στη θέση
τους, τοποθετήθηκαν ασπίδες με αραβικές προσευχές. Τη διαταγή έδωσε ο
σουλτάνος Abdülmecit. Οι άγγελοι αυτοί,(900 - 1300 μ. Χ.) έμειναν στο «σκότος»
για αιώνες. Πιστεύουν για ιστορική ανακάλυψη.
Τα σπουδαιότερα ψηφιδωτά του ναού
Το Αμερικάνικο Βυζαντινό Ινστιτούτο το 1930 ανέλαβε
την εργασία για την αποκάλυψη των ψηφιδωτών, όπου τα σπουδαιότερα απ’ αυτά
είναι:

14. α) «Ένθρονος Θεοτόκος»
Παρουσιάζεται να κρατά αγκαλιά τον Χριστό, και οι αυτοκράτορες Ιουστινιανός και
Μέγας Κωνσταντίνος αριστερά και δεξιά να της προσφέρουν ο ένας το ναό και ο
άλλος την Πόλη. Είναι ψηφιδωτό του 10ου αιώνα και βρίσκετε στο τύμπανο του
τόξου της Νότιας Πύλης του νάρθηκα.
β) «Ένθρονος Χριστός»

15. Παρουσιάζεται να προσκυνείται από τον αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ (886-912).
Αριστερά, μέσα σε στηθάριο, βρίσκετε δεομένη η Θεοτόκος και δεξιά άγγελος
Κυρίου. Βρίσκετε στο τύμπανο του τόξου της Κεντρικής Πύλης του εσωνάρθηκα.
Είναι ψηφιδωτό του 10ου ή 11ου αιώνα (υποθέση του γράφοντος).
γ) «Ένθρονος Χριστός»
Παρουσιάζεται με τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Θ΄ το Μονομάχο
(1042-1055) και Ζωή (1028-1055) να προσφέρουν δώρα, που προφανώς
αποθανατίζει τις δωρεές του Μονομάχου, οι οποίες σύμφωνα με τον ιστορικό
Σκυλίτζης, εξασφάλισαν την καθημερινή τέλεση της λειτουργίας που γινόταν μόνο
Σάββατα, Κυριακές και μεγάλες εορτές, από έλλειψη προσόδων. Η εικόνα βρίσκετε
στο νότιο υπερώο (γυναικωνίτη) και είναι ψηφιδωτό του 1044 (11ου αι.). Στα
κεφάλια των μορφών αυτού του ψηφιδωτού, τα οποία αντικατέστησαν τα κεφάλια
παλαιότερου ψηφιδωτού που παρίστανε την αυτοκράτειρα Ζωή και τον πρώτο της
σύζυγο Ρωμανό Γ΄ Ανάργυρο εκατέρωθεν του Χριστού σε ανάμνηση προγενέστερης
δωρεάς στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας, παρατηρείτε και η ζωγραφική τεχνοτροπία
που χαρακτηρίζει την τέχνη της περιόδου μεταξύ των ετών 1040 και 1070.

16. δ) «Θεοτόκος βρεφοκρατούσα»
Παρουσιάζεται ανάμεσα στους αυτοκράτορες Ιωάννη Β΄ τον Κομνηνό (1118-1143)
και Ειρήνη την Ουγγαρέζα με ξανθά μαλλιά και φωτεινά μάτια να προσφέρουν
δώρα. Βρίσκετε στο υπερώο (γυναικωνίτη) και είναι ψηφιδωτό περίπου του 1118
(12ου αι.).
ε) «Δεήσεως»
Βρίσκετε όπως και τα δύο προηγούμενα ψηφιδωτά (γ΄ και δ΄) στο υπερώο

17. (γυναικωνίτη) και είναι ψηφιδωτό του 1261 (13ου αι.), για το οποίο μάλιστα
πιστεύεται ότι ήταν αφιέρωμα στη μεγάλη εκκλησία του αυτοκράτορα Μιχαήλ
Παλαιολόγου μετά την ανάκτηση της Πόλης.
Μεγάλος ακόμα αριθμός ψηφιδωτών απομένει ν’ αποκαλυφθεί.Στα σφαιρικά
τρίγωνα υπήρχαν Σεραφείμ και στον τρούλο σταυρός, που περιβαλλόταν με
στεφάνι.
Στη κόγχη του ιερού παράσταση με την Παναγία να κρατά τον Χριστό, και οι δύο
Αρχάγγελοι κοντά της (χρονολογείται περί το 867).
Στα τύμπανα των πλαγίων τόξων υπήρχαν ολόσωμες μορφές αγίων, προφητών
κ.λπ. σήμερα σώζονται του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και των Αγίων
Ιγνατίων, νεοτέρου και του Θεοφόρου.

18. Οι αρχιτέκτονες του ναού
Ανθέμιος ο Τραλλιανός
Ο Ανθέμιος ο Τραλλιανός ήταν Έλληνας μηχανικός μαθηματικός και αρχιτέκτονας,
καθηγητής της Γεωμετρίας στην Κωνσταντινούπολη. Γεννήθηκε στην πόλη Τράλλεις
της Λυδίας, από όπου και η προσωνυμία του. Ο Ανθέμιος συνεργάσθηκε με τον
Ισίδωρο τον Μιλήσιο για την κατασκευή του Ναού της Αγίας Σοφίας στην
Κωνσταντινούπολη (532 μ.Χ.), μετά από ανάθεση του αυτοκράτορα Ιουστινιανού,
καθώς ο προηγούμενος ναός είχε καταστραφεί στη Στάση του Νίκα.
Ο Ανθέμιος προερχόταν από μια μορφωμένη οικογένεια. Είχε 4 αδελφούς και ο
πατέρας τους, ο Στέφανος ο Τραλλιανός, ήταν γιατρός. Από τους αδελφούς του, ο
Διόσκουρος ακολούθησε το πατρικό επάγγελμα στις Τράλλεις, ο Αλέξανδρος το ίδιο
αλλά στη Ρώμη, όπου έγινε ένας από τους πιο φημισμένους γιατρούς της εποχής
του, ο Ολύμπιος ήταν βαθύς γνώστης του Ρωμαϊκού Δικαίου, ενώ ο Μητρόδωρος
έγινε διακεκριμένος γραμματικός στην Κωνσταντινούπολη.
Τα τολμηρά σχέδια που κατέστρωσε ο Ανθέμιος για τον ναό της Αγίας Σοφίας
επιδεικνύουν τόσο τις γνώσεις του, όσο και την άγνοιά του. Το κορυφαίο
σχεδιαστικό του επίτευγμα εδώ αφορά τον τρούλο του ναού, που φαίνεται σαν να
αιωρείται στον αιθέρα, πάνω από τα γήινα. Οι δεξιότητές του ως πολιτικού
μηχανικού διαφάνηκαν και στην επισκευή των αντιπλημμυρικών έργων του
Νταράς.
Μία ιστορία που θρυλείται σχετικά με τον Ανθέμιο ίσως ρίχνει κάποιο φως στον
χαρακτήρα και τα επιστημονικά ενδιαφέροντά του. Μετά από μία διαμάχη με τον
γείτονά του Ζήνωνα, ο Ανθέμιος προσομοίωσε σεισμούς, αστραπές και βροντές στο
δώμα, όπου εκείνος φιλοξενούσε τους καλεσμένους του, χρησιμοποιώντας
καμπύλους καθρέφτες και ατμό που διοχέτευσε με δερμάτινους σωλήνες κάτω από
το δάπεδο.
Ο Ανθέμιος ήταν εξίσου ικανός ως μαθηματικός. Περιέγραψε την κατασκευή της
ελλείψεως με νήμα, όπως αναφέρει σχόλιο του Ευτόχιου στις Κωνικές τομές του
Απολλωνίου, και συνέγραψε πραγματεία πάνω στις κωνικές τομές, μία θαυμάσια
προετοιμασία για τον σχεδιασμό του τρούλου της Αγίας Σοφίας. Συνέταξε επίσης
μία επισκόπηση για τα είδη και τις διατάξεις των κατόπτρων στο έργο του για τα
παράδοξα μηχανήματα, που ήταν γνωστό στους Άραβες μαθηματικούς, όπως ο
Ιμπν αλ-Χαϊθάμ. Στη διαδικασία δημιουργίας επιφανειών που ανακλούν προς ένα
σημείο όλες τις ακτίνες αδιακρίτως διευθύνσεως που περνούν από ένα άλλο
σημείο και μία δέσμη παράλληλων ακτίνων, ο Ανθέμιος ανακαλύπτει μία ιδιότητα
κωνικής τομής που δεν βρίσκεται στο έργο του Απολλωνίου.

19. Ισίδωρος ο Μιλήσιος
O Ισίδωρος ο Μιλήσιος ήταν Έλληνας μαθηματικός, μηχανικός και αρχιτέκτονας. Ως
βοηθός του Ανθέμιου από τις Τράλλεις, συμμετείχε στην ανοικοδόμηση του ναού
της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, έχοντας μεγάλη συμβολή στην
εκπόνηση και υλοποίηση των αρχιτεκτονικών σχεδίων. Πιθανότατα συμμετείχε
επίσης στην κατασκευή άλλων έργων επί της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού Α',
όπως και στην επίβλεψη αντιπλημμυρικών και οχυρωματικών έργων.
Σημαντική ήταν η συμβολή του στα μαθηματικά, κυρίως μέσα από τη διάδοση
κειμένων του Ευκλείδη και του Αρχιμήδη. Σε αυτόν οφείλεται η συλλογή και η
διάδοση των σχολίων του Ευτόχιου πάνω σε έργα του Αρχιμήδη και του
Απολλώνιου. Δημιούργησε μια αξιόλογη συλλογή με έργα του Αρχιμήδη, η οποία
ολοκλήρωθηκε κατά τον 9ο αι. από τον Λέοντα. Συνέθεσε επίσης σύγγραμμα που
διαπραγματευόταν το έργο του Ήρωνα Περί καμαρικών. Ο ίδιος ήταν δάσκαλος των
μαθηματικών, αλλά και ιδρυτής σχολής μηχανικών. Σύμφωνα με τον Ευτόχιο, ο
Ισίδωρος ήταν επίσης εφευρέτης οργάνου, σε μορφή διαβήτη, για τη χάραξη
παραβολών.
Εικόνες ναού

27. Μυστήρια του ναού
Στον τρούλο της Αγίας Σοφιάς υπάρχουν τα σχήματα σφαίρας και κύβου.Στα αρχαία
Ελληνικά μυστήρια η σφαίρα συμβόλιζε τον Ουρανό και με τα λεγόμενα του
Πλάτωνα ο κύβος είναι η γεωμετρική αναπαράσταση της Γης.Πολλά είναι τα
ενδιαφέροντα σημεία μέσα στον Ναό που όλοι όσοι πηγαίνουν τα θαυμάζουν,όμως
δύο από τα πιο ασυνήθιστα και πιο αγνοημένα είναι ο ομφαλός και η δακρύζουσα
κολώνα.Ο ομφαλός θεωρείτο το ιερότερο σημείο του ναού που γινόταν η στέψη
του Αυτοκράτορα.Η δακρύζουσα κολώνα είναι ένας τετράγωνος μαρμάρινος κίονας
στην ΒΔ γωνία ,ο οποίος ιδρώνει εδώ και πολλούς αιώνες.Το μέταλλο με το οποίο
είναι επενδεδυμένος,έχει λειανθεί απο τα χέρια των τουριστών, οι οποίοι
ακουμπούν και θαυμάζουν το περίεργο αυτό συμβάν.
Θρύλοι του ναού
ΤΟ ΧΤΙΣΙΜΟ ΤΗΑ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ (ΘΡΑΚΙΚΟΣ ΘΡΥΛΟΣ)
Υπάρχει ένας νεοεελληνικός θρύλος από την περιοχή της Θράκης που μας
πληροφορεί για τον τρόπο που με τον οποίο ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός βρήκε το
σχέδιο για το χτίσιμο της Αγίας Σοφίας μετά το 530 π.χ.
Ο θρύλος λοιπόν αυτός μας περιγράφει και μας εξηγεί ότι το σχέδιο για να κτισθεί
η Αγία Σοφία, έγινε γνωστό στον αυτοκράτορα με έναν τελείως διαφορετικό τρόπο
απ΄αυτόν που μάθαμε από το μάθημα της Ιστορίας. Αξίζει ιδιαίτερης προσοχής
αυτή η παράδοση γιατί δεν είναι γνωστή από άλλους τόπους παρά μόνο από τη
Θράκη. Τη διηγιόντουσαν στη Βιζύη της Θράκης κατά τον 20 αιώνα, και εκεί, στην
ιδιαίτερη του πατρίδα την έμαθε μικρό παιδί ο ποιητής Γεώργιος Βιζυηνός.
Μάλιστα θέλοντας να σώσει από την λησμονιά αυτή την παράδοση-θρύλο την
περιέγραψε έμμετρα μέσα στην ποιητική του συλλογή «Ατθίδες αύραι».
Ο θρακικός θρύλος λέει:
«Ηταν ο καιρός που ο αυτοκράτορας στην Πόλη είχε αποφασίσει να χτίσει την Αγία
Σοφία. Είχε καλέσει τον πρωτομάστορα, και ο τελευταίος είχε κάνει ένα σχέδιο και
ύστερα και άλλο και ύστερα και άλλα σχέδια, πώς να χτιστεί η μεγάλη εκκλησία.
Κανένα όμως από αυτά τα σχέδια δεν ευχαριστούσε το βασιλιά. Ηθελε κάτι άλλο,
πολύ πιο σπουδαίο. Και ο πρωτομάστορας κάθε μέρα προβληματιζόταν και πιο
πολύ και σκεφτόταν τι νέο σχέδιο να φτιάξει.
Μια Κυριακή, την ώρα που τελείωνε η λειτουργία, ζύγωσε πρώτος ο αυτοκράτορας
να πάρει το αντίδωρο, εκείνο όμως του ξεφεύγει από το χέρι και πάφτει κάτω. Μια
στιγμή αργότερα παρουσιάζεται μια μέλισσα που φτεροκοπούσε προς το ανοιχτό
παράθυρο, κρατώντας το πεσμένο αντίδωρο του αυτοκράτορα.Βγάζει αμέσως
διαταγή ο βασιλιάς ότι όσοι έχουνε μελίσσια να τ΄ανοίξουνε και να ψάξουν, για να
βρεθεί το αντίδωρο. Ψάχνει και ο πρωτομάστορας στα δικά του μελίσσια και τι

28. βλέπει; Είχανε κάτσει οι μέλισσες μέρες πριν και είχανε φτιάξει με το κερί μέσα
στην κυψέλη μιαν εκκλησία πανέμορφη και σκαλιστή και μεγαλοπρεπή, που δεν
είχε όμοιά της σ΄ολόκληρη την Οικουμένη.Όλες οι λεπτομέρειες είχανε γίνει στην
εντέλεια μέσα κι έξω στην εκκλησία. Η πόρτα της ανοιχτή, ο τρούλος έτοιμος οι
κολώνες στη θέση τους, ως και η Αγία Τράπεζα τελειωμένη. Την είχαν αποτελειώσει
σ΄όλα της την εκκλησία, και επάνω στην Αγία Τράπεζα της είχε φέρει εκείνη η
μέλισσα και είχε αποθέσει το αντίδωρο του βασιλιά.
Είδε την εκκλησιά ο πρωτομάστορας και θαύμασε το τέλειο σχέδιό της. Την είδε
κατόπιν και ο αυτοκράτορας και ήταν όλος χαρά. Το σχέδιο που είχανε φτιάξει οι
μέλισσες, έγινε το σχέδιο που χτίστηκε η Αγία Σοφία.
Η ΑΓΙΑ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ
Την μέρα που πάρθηκε η Πόλη, έβαλαν σ΄ένα καράβι την Αγία Τράπεζα της Αγιας-
Σοφιάς, να την πάνε στην Φραγκιά, για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.
Εκεί όμως στη θάλασσα του Μαρμαρά άνοιξε το καράβι και η Αγία Τράπεζα
εβούλιαξε στον πάτο. Στο μέρος εκείνο η θάλασσα είναι λάδι, όση θαλασσοταραχή
και κύματα κι αν είναι γύρω. Γνωρίζουν το μέρος αυτό οι ναυτικοί από τη γαλήνη,
που είναι πάντα εκεί, και από την ευωδία που βγαίνει. Πολλοί μάλιστα αξιώθηκαν
να την ιδούν στα βάθη της θάλασσας.
ΟΙ ΕΙΚΟΝΕΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΚΑΤΑΣΤΡΕΦΟΝΤΑΝ
Τις πιο πολλές εικόνες και τοιχογραφίες της Αγίας Σοφίας τις κατέστρεψαν οι
Τούρκοι. ΄Όταν όμως οι άπιστοι εισβολείς έφτασαν στον εξώστη-γυναικωνίτη και
ένας τσαούσης (Τούρκος αξιωματικός) προσπάθησε με έναν πέλεκυ να
καταστρέψει μια τοιχογραφία της Παναγίας που κρατά στα χέρια της τον Ιησού
μωρό, έγινε θαύμα. Τη στιγμή που ο Τούρκος προσπάθησε να καταφέρει το πρώτο
χτύπημα στην τοιχογραφία κεραυνοβολήθηκε κι έπεσε νεκρός. Τη θέση του πήρε
ένας άλλος Τούρκος, αλλά την ίδια στιγμή κι έκείνος είχε την ίδια τύχη. Οι
υπόλοιποι βάρβαροι πανικοβλήθηκαν από το πρωτόγνωρο γι αυτούς θαύμα και
γεμάτοι τρόμο αλλά και σεβασμό εγκατέλειψαν την ανόσια προσπάθειά τους. Η
συγκεκριμένη τοιχογραφία σώζεται μέχρι σήμερα στον δεξιό εξώστη της Αγίας
Σοφίας.
Ο ΙΕΡΕΑΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣΕ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ
Μια λαική παράδοση αναφέρει, ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι Τούρκοι την πύλη
της Αγίας Σοφίας τελούνταν θεία λειτουργία και ο ιερέας τη στιγμή που είδε τους
μουσουλμάνους να ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε και εξαφανίστηκε
μέσα στον τοίχο, πίσω από το Αγιο Βήμα που άνοιξε μπροστά του κατά τρόπο
μαγικό. Λέγεται ότι όταν η Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια των

29. Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία.
ΜΥΘΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ
Ενας θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι
δάκτυλα και αν βρεθεί κάποιος Ελληνας που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο
Κωνσταντίνος) την Πόλη και την αυτοκρατορία του.
Μυστηκά της Αγίας Σοφίας
Τούρκοι δύτες και σπηλαιολόγοι μπήκαν στα έγκατα της Αγίας Σοφίας,
κινηματογραφώντας μυστικά αιώνων.Εντυπωσιακές σκηνές με δύτες και
σπηλαιολόγους να βρίσκονται στο εσωτερικό της Αγίας Σοφίας και να εισέρχονται
στα έγκατά της, μπορεί κανείς να αντικρύσει σε τουρκικό ντοκιμαντέρ. «Τα υπόγεια
μέρη της Αγίας Σοφίας είναι ακόμη πιο συναρπαστικά από το επίγειο κομμάτι της»,
είπε εντυπωσιασμένος στην εφημερίδα «Χουριέτ» ο Τούρκος σκηνοθέτης Γκιοκσέλ
Γκιουένσεϊ που πραγματοποίησε ένα ταξίδι διαφορετικό από τα άλλα. Ένα ταξίδι
στις υπόγειες στοές και στέρνες της Αγίας Σοφίας που είναι δαιδαλώδεις και
ανεξερεύνητες. Κρύβουν ακόμη μεγάλες εκπλήξεις, όπως έδειξε η τυχαία
ανεύρεση, κατά τη διάρκεια του εγχειρήματος, θαλάμου με δύο τάφους μεγάλης
σημασίας για τους ορθόδοξους χριστιανούς: ο ένας εικάζεται ότι είναι του 15ου
αιώνα και ανήκει στον Πατριάρχη Αθανάσιο, ο άλλος είναι ακόμη παλιότερος, κατά
δύο αιώνες, και θεωρείται ότι ανήκει στον αγιοποιηθέντα παίδα Αντινέγενο.
«Ξέραμε ότι υπήρχαν και τους ψάχναμε, αλλά δεν τους βρίσκαμε», είπε ο
Γκιουένσεϊ.
Βραβευμένος ήδη το 1992 για το ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Αγία Σοφία» είχε
προβληθεί στα φεστιβάλ του Σαν Σεμπάστιαν, του Τάμπερε της Φινλανδίας και της
Άγκυρας ο Τούρκος σκηνοθέτης αποφάσισε να μη σταματήσει εκεί: «Ήθελα να
αποκαλύψω τις στοές και τις στέρνες. Αργότερα, σε τρίτο ντοκιμαντέρ, θα
επιχειρήσω να ερευνήσω τους θαλάμους κάτω από την αψίδα. Λένε ότι ο ένας
συνδέεται με το ανάκτορο του Τοπ Καπί με στοά. Αλλά αυτό δεν έχει ερευνηθεί
ακόμα». Είναι η πρώτη φορά που κατεβαίνει άνθρωπος στις συγκεκριμένες στοές.
Την κάθοδο επιχείρησαν, μέσα από στόμιο μικρής διαμέτρου, ένας κάμεραμαν και
ένας δύτης-φωτογράφος. Το άνοιγμα ήταν τόσο στενό που δεν μπορούσε να
περάσει ο σωλήνας του δύτη και χρειάστηκε αργότερα να του παρέχουν οξυγόνο
από μεγάλη απόσταση. «Είναι σαν να βυθίζεσαι στην Ιστορία», είπε συγκινημένος ο
δύτης Οζάν Τσοκντεγιέρ, που διήνυσε 283 μέτρα μέσα σε στοές. Όταν κατέβηκε σε
βάθος 12 μέτρων, αντίκρυσε δύο μεγάλα ρόπαλα σε πολύ καλή κατάσταση, αλλά
μόλις τα άγγιξε έγιναν σκόνη. Το ίδιο συνέβη με ένα δοχείο. Γι΄ αυτό και προτίμησε,
όταν επεσήμανε και έναν σκελετό ζώου, να μην τον πειράξει για να μην του κάνει
ζημιά. «Σε ένα σημείο βρήκαμε και μία αλυσίδα την οποία ακολουθήσαμε και
οδηγούσε σε έναν τοίχο με δύο κρίκους. Εκεί πρέπει να φυλάκιζαν τους
ανεπιθύμητους», είπε. Την παρακινδυνευμένη κάθοδο επέτρεψε αλλά μόνο για

30. οκτώ ώρες και επέβλεψε προσωπικά ο αρχαιολόγος Χαλούκ Τουρσούν, πρόεδρος
του Ιδρύματος Μουσείου Αγίας Σοφίας.
Στο παρελθόν έχουν γίνει σκέψεις εξερεύνησης των υπόγειων στοών ακόμη και από
ξένους αρχαιολόγους, κανείς όμως δεν παίρνει αυτό το ρίσκο λόγω της
πιθανότητας υπόσκαψης των θεμελίων της Αγίας Σοφίας.
Νερό που δεν στερεύει ποτέ.
Κάτω από την Αγία Σοφία υπάρχουν δύο στοές με νερό που οπωσδήποτε
συνδέονται με το Βυζαντινό Υδραγωγείο, το οποίο βρίσκεται κοντά στον ναό. Το
1945 είχε γίνει μια προσπάθεια να αντληθεί το νερό, αλλά αυτό δεν στέρευε ποτέ,
γεγονός που υποχρέωσε τη διακοπή των εργασιών. Οι δύτες πιστεύουν, από αυτά
που αντίκρυσαν, ότι επαλήθευσαν κάποιες εικασίες: ότι η Αγία Σοφία συνδεόταν
υπόγεια με το παλάτι του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και βέβαια με το
Βυζαντινό Υδραγωγείο. Θρύλοι αναφέρουν ότι οι Οθωμανοί επεξέτειναν τις στοές
ώστε να μπορούν μέσω αυτών να πηγαίνουν οι Σουλτάνοι στην Αγία Σοφία, που
είχαν μετατρέψει σε τζαμί, για να προσευχηθούν. Κάποιοι ακόμη πιο ευφάνταστοι
πιστεύουν ότι οι στοές μπορεί να οδηγούν ακόμη και στα Πριγκιπόνησα, κάτι που
θα σήμαινε ότι περνούν κάτω από τη Θάλασσα του Μαρμαρά.

31. Βιβλιογραφία
http://www.sansimera.gr/articles/48
http://www.slideshare.net/petfros/ss-6791061
http://www.ekpaideusi.com/KONSTANTINOUPOLI/agia%20sofia.html
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%B3%CE%AF%CE%B1_%CE%A3%CE
%BF%CF%86%CE%AF%CE%B1_(%CE%9A%CF%89%CE%BD%CF%83%CF
%84%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%8D%CF
%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7)
http://egpaid.blogspot.com/2010/11/blog-post_30.html
http://www.cmkon.org/home.php?
action=view1&category=/konstantinoupoli/agia_sofia&hr=1&language=GR
http://miraclesofagiasofia.blogspot.gr/2011/03/blog-post_2540.html
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BD%CE%B8%CE%AD%CE%BC%CE
%B9%CE%BF%CF%82_%CE%BF_%CE%A4%CF%81%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE
%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82
http://sinefo.heavenforum.org/t252-topic