Τα γεγονότα λίγο πριν και μετά την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Μαρτυρίες και μύθοι

1. Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΑΠΟ
ΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ
29 ΜΑΪΟΥ 1453
ΤΑΣΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ - ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015
3ο ΓΕ.Λ. ΙΛΙΟΥ

2. 1
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης
(1453)
Γενικές πληροφορίες
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε
το αποτέλεσμα της πολιορκίας της
βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας
Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ'
Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό,
με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β'. Η
πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως
την Τρίτη, 29 Μαΐου 1453 (Ιουλιανό
ημερολόγιο). Όταν τελικά η
Κωνσταντινούπολη αλώθηκε, η
υπερχιλιετής Βυζαντινή Αυτοκρατορία
έπαψε να υπάρχει.
Το Βυζάντιο ήταν ήδη εξασθενημένο και
διαιρεμένο τους τελευταίους δύο αιώνες,
σκιά της παλιάς Αυτοκρατορίας. Η Άλωση
του 1204 από τους Σταυροφόρους και
αργότερα, μετά την επανάκτησή της το
1261, οι πολιτικές και θρησκευτικές έριδες,
η αδυναμία βοήθειας από την Δύση, η

3. 2
άσχημη οικονομική κατάσταση και η φυγή
ανθρώπινου δυναμικού, οδήγησαν στη
σταδιακή εξασθένηση και συρρίκνωση. Η
κατάληψη της Καλλίπολης το 1354 από
τους Οθωμανούς, η οποία έφερε ορδές
φανατικών μουσουλμάνων πολεμιστών
στην Ευρώπη, σταδιακά κύκλωσε εδαφικά
το Βυζάντιο, το οποίο έγινε το 1373 φόρου
υποτελής στον Οθωμανό σουλτάνο. Έτσι, η
Άλωση ήλθε ως φυσικό αποτέλεσμα και της
αδιάκοπης επέκτασης της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι
συγκρούσεις ήταν ιδιαίτερα άνισες υπέρ
των Τούρκων, σε σημείο που να
μνημονεύεται από τις πηγές το
τετελεσμένο της έκβασης της πολιορκίας.
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται και στον ηρωισμό
των πολιορκημένων και ιδιαίτερα του
Αυτοκράτορα. Το γεγονός της πτώσης της
«θεοφυλάκτου Πόλεως», άφησε βαθιά ίχνη
στις πηγές της εποχής.
Απόρροια της Άλωσης ήταν η συνέχιση
της εδαφικής προώθησης των Τούρκων.
Κατά τα τέλη του 17ου αιώνα η Οθωμανική

4. 3
Αυτοκρατορία έφτασε στο απόγειό της,
απειλώντας την Βιέννη. Πολλές φορές η
Άλωση της Κωνσταντινούπολης
χρησιμοποιείται από τους ιστορικούς ως
γεγονός που σηματοδοτεί το τέλους του
Μεσαίωνα και την έναρξη της
Αναγέννησης. Πολλοί μάλιστα εξ αυτών
συμφωνούν στο ότι η μαζική μετακίνηση
πολλών Ελλήνων από την
Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία λόγω της
Άλωσης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη
διαμόρφωση του περιεχομένου και της
φιλοσοφίας που ακολούθησαν τα πρόσωπα
της Αναγέννησης.

5. 4
Οι αντίπαλοι ηγέτες
Μωάμεθ Β΄

6. 5
Στο οθωμανικό στρατόπεδο, ο Μωάμεθ Β',
είκοσι ενός μόλις ετών (το 1453),
χαρακτήρας, όπως υποστηρίζει ο
βυζαντινολόγος Βασίλιεφ, ιδιαίτερα
σκληροτράχηλος, φιλοπόλεμος, υπέκυπτε
γενικά σε κατώτερα πάθη, ταυτόχρονα
όμως έδειχνε ενδιαφέρον για την επιστήμη
και τη μόρφωση, ενώ κατείχε και τα
χαρίσματα του στρατηγού, του πολιτικού
και του οργανωτή. Ο Γ. Σφραντζής
αναφέρει ότι ασχολούνταν με ιδιαίτερο
ζήλο με τις επιστήμες, κυρίως αστρολογία,
διάβαζε παραμύθια και μιλούσε εκτός από
τουρκικά και άλλες πέντε γλώσσες. Οι
μουσουλμανικές πηγές εξυμνούν την
ευσέβειά του και την προστασία που
παρείχε στους ομόθρησκούς του λογίους.

7. 6
Η επιθυμία να κατακτήσει την
Κωνσταντινούπολη είχε γίνει έμμονη ιδέα
για τον νεαρό σουλτάνο: διασώζεται ότι
έμενε άυπνος για συνεχείς νύχτες,
χαράσσοντας στο χαρτί το σχέδιο της
πόλης και σημειώνοντας τα σημεία που
μπορούσαν να προσβληθούν ευκολότερα.
Αφού αποφάσισε να δώσει το τελικό
χτύπημα στην Πόλη, ο Μωάμεθ άρχισε να
εργάζεται με εξαιρετική προσοχή. Πρώτα
έκτισε, στα βόρεια της πόλης, στις
ευρωπαϊκές ακτές του Βοσπόρου, στο πιο
στενό σημείο του, ένα ισχυρό φρούριο, το

8. 7
Ρούμελι Χισάρ (ή Μπογάζ Κεσέν, στα
τουρκικά "Λαιμοκόφτης"). Τα κανόνια που
τοποθετήθηκαν εκεί ήταν ό,τι πιο
προηγμένο είχε να επιδείξει η πολεμική
τεχνολογία της εποχής. Αυτή η ενέργεια
προκάλεσε ιδιαίτερη ανησυχία στους
Βυζαντινούς, που πίστεψαν πια ότι
πλησιάζει το τέλος τους. Το οχυρωματικό
αυτό έργο απέκοπτε, σε συνδυασμό με το
προϋπάρχον οχυρό στην απέναντι ασιατική
ακτή (Ανατολού-χισάρ), την θαλάσσια
επικοινωνία της Κωνσταντινούπολης με τα
λιμάνια του Εύξεινου πόντου, στερώντας
έτσι πολύτιμες ενισχύσεις και εφόδια για
την πόλη. Αμέσως μετά, ο Μωάμεθ Β'
έστειλε τον Τουραχάν μπέη να εισβάλει
στις βυζαντινές περιοχές της
Πελοποννήσου, για να εμποδίσει την
αποστολή ενισχύσεων από τους αδελφούς
του Κωνσταντίνου, οι οποίοι διοικούσαν το
Δεσποτάτο του Μυστρά.

9. 8

10. 9
Κωνσταντίνος ΙΑ'
Παλαιολόγος

11. 10
Ο γιος του Εμμανουήλ Παλαιολόγου και
της Ελένης Δραγάτση, ήταν εκείνος που δέχ
τηκε να σηκώσει το βάρος,μολονότι είχε
πλήρη επίγνωση της κατάστασης, δέχτηκε
να στεφθεί Κύριος μιας Αυτοκρατορίας
που περιοριζόταν πια σε μερικά δεσποτάτα
να οργανώσει την άμυνα με άδεια ταμεία,
να σώσει την Πόλη του ή να χαθεί μαζί της,
να μην την αφήσει να σβήσει ακέφαλη.
Αυστηρός,ηθικός, γνήσιος ηγέτης από
αυτούς που δεν κρύβονται στα παλάτια
τους ή στα γραφεία τους, αλλά ηγούνται
‐θα πει‐ ορμούν πρώτοι στον αγώνα,ο

12. 11
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ήταν και είναι
η φωνή της Πόλης
και των ιδανικών της: Ελευθερία, Αγάπη,
Ομόνοια, Πίστη, Αγώνας μέχρις εσχάτων. Το
πρώτο μέλημά του ήταν η οικονομική
ανόρθωση του κράτους. Αλίμονο όμως:
Στην πιο κρίσιμη στιγμή της Πόλης, ο
άνθρωπος που είχε ορκιστεί να την προστα
τέψει από τους εχθρούς, έπρεπε να βρει
τρόπο να νικήσει το πιο φρικτό ελάττωμα τ
ης φυλής μας: τη διχόνοια.
Ενώ ο Μωάμεθ ένωνε τους μουσουλμάνους
από κάθε σημείο της Ανατολής, ο Κωνστα-
ντίνος είχε να αντιμετωπίσει τις συγκρού-
σεις ανάμεσα στους ενωτικούς και στους

13. 12
ανθενωτικούς. Ήταν δε το μίσος τόσο δυ-
νατό, που οδηγούσε σε προδοσία: την ώρα
που ο Αυτοκράτορας χρειαζόταν και το
τελευταίο νόμισμα, πολλοί ανθενωτικοί
προύχοντες έκρυβαν στα υπόγεια των
σπιτιών τους τα τιμαλφή, αρνούμενοι να
βοηθήσουν, γιατί όπως είχε πει ο μέγας
Λογοθέτης Λουκάς Νοταράς:
«κάλιο το σαρίκι του σουλτάνου, παρά η
τιάρα του Πάπα»! Μέσα στη γενική αναστά-
τωση, ο Κωνσταντίνος αγωνιζόταν να οργα
νώσει την άμυνα: Έκλεισε τον Κεράτιο
κόλπο με τεράστια αλυσίδα και ενίσχυσε
με άνδρες τα πιο αδύναμα σημεία του
διπλού Βυζαντινού τείχους ανάμεσα
στις πύλες του Ρωμανού και Ανδριανού-
πολης, όπου τα τείχη ακολουθώντας
το ύψος του εδάφους χαμήλωναν. Είχε δε
στη διάθεσή του 4.973 Έλληνες της Πόλης,
2.000 εθελοντές και 700 σιδηρόφρακτους ά
νδρες του Ιουστινιάνη, του πρωτοστρά-

14. 13
τορα. Στο πλάι του , ως αρχηγός του
στόλου ‐αν και ανθενωτικός‐ ο Νοταράς, ο
οποίος είχε στείλει στα τείχη τα δύο μεγαλύ
τερα αγόρια του και ήταν από τους λίγους
που έβαλε τελικά την προσωπική του
γνώμη στο περιθώριο για το καλό της
πατρίδας.
Η περιοχή που
αναγνώριζε την
εξουσία του
τελευταίου
Βυζαντινού
Αυτοκράτορα, περιοριζόταν στην
Κωνσταντινούπολη, με τις πλησιέστερες
προς αυτήν εκτάσεις της Θράκης, καθώς
και το μεγαλύτερο μέρος
της Πελοποννήσου (Μορέως), η οποία
βρίσκονταν μακριά από την βασιλεύουσα
και κάτω από την ουσιαστική κυριαρχία
των αδελφών του Αυτοκράτορα.

15. 14
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' κατέβαλε
γενναιόδωρες προσπάθειες να περισώσει
από την Αυτοκρατορία ό,τι ήταν δυνατό, ο
ίδιος ως χαρακτήρας διακρινόταν για την
ενεργητικότητα και την ανδρεία του.
Ένας Ιταλός ανθρωπιστής, ο Φραντσέσκο
Φίλελφο, τον χαρακτηρίζει ως άνθρωπο «με
ευσεβές και ανώτερο πνεύμα».
Πολλοί ερευνητές
υποστηρίζουν
ότι ο
βυζαντινός
Αυτοκράτορας
κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια σε
αυτόν τον άνισο αγώνα, μετέφερε στην
πόλη όλες τις ποσότητες σιτηρών που ήταν

16. 15
δυνατόν να συγκεντρωθούν και
επισκεύασε τα τείχη της πόλης. Η είσοδος
του Κεράτιου κόλπου κλείσθηκε με βαριά
αλυσίδα, όπως συνέβαινε κάθε φορά σε
επικείμενες καταστάσεις πολιορκίας για να
αποτραπεί η διείσδυση του εχθρικού
στόλου. Η φρουρά της πόλης όμως μόλις
έφθανε τις λίγες χιλιάδες.
Ο Αυτοκράτορας
στράφηκε για
βοήθεια και προς τα
κράτη της Δύσης.
Τελικά σοβαρές
στρατιωτικές
ενισχύσεις δεν
κατέφθασαν ποτέ
στην πόλη. Αντί για
στρατιωτική
βοήθεια στην Κωνσταντινούπολη έφθασε
ένας καρδινάλιος, ελληνικής καταγωγής, ο
Ιουστινιάνης

17. 16
Ισίδωρος, που είχε λάβει παλαιότερα μέρος
στην Σύνοδο της Φλωρεντίας. Ο Ισίδωρος
τέλεσε και μια λειτουργία στην Αγία Σοφία,
το γεγονός αυτό όμως προκάλεσε μεγάλη
αναταραχή μεταξύ του πληθυσμού της
πόλης. Ένας από τους πιο σημαντικούς
βυζαντινούς στρατηγούς του
Αυτοκράτορα, ο Λουκάς Νοταράς, είπε:
Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν τη μέση τη
πόλει φακίολον βασιλεύον Τούρκων ή
καλύπτραν Λατινικήν.

18. 17
Παρατάξεις
Ο Οθωμανικός στρατός
Ίσως να θεωρείται βέβαιο από τις πηγές
ότι ο στρατός του Μωάμεθ Β' ήταν
τουλάχιστον 150.000 άντρες. Σύμφωνα
όμως με νεότερους ιστορικούς τα τακτικά
στρατεύματα πρέπει να έφταναν τους
80.000-100.000 στρατιώτες, οι οποίοι
συγκεντρώθηκαν από τις ευρωπαϊκές και
ασιατικές επαρχίες. Σε αυτούς
συμπεριλαμβάνονταν το επίλεκτο σώμα
12.000 γενιτσάρων και αρκετοί χριστιανοί
υποτελείς των Οθωμανών. Το στράτευμα
συνίστατο σε πεζικό, ιππικό, πυροβολικό.
Επίσης υπήρχαν ελαφρά σώματα από
τοξότες, σφενδονιστές και ακοντιστές.
Όλοι οι πολεμιστές ήταν πολύ καλά
εξοπλισμένοι με κάθε είδους όπλο,
αμυντικό ή επιθετικό και έφεραν ασπίδες,
επενδυμένες με σίδερο, κράνη, τόξα και
βέλη, ξίφη και οτιδήποτε άλλο θεωρούνταν
κατάλληλο για τειχομαχία. Ο στρατός ήταν

19. 18
άριστα εκπαιδευμένος και οργανωμένος
και επικρατούσε μεγάλος ενθουσιασμός. Ο
οθωμανικός στρατός φαινόταν πολύ
μεγαλύτερος γιατί τον ακολουθούσε
μεγάλος αριθμός από επικουρικό
προσωπικό.
Επί πλέον
είχαν
συγκεντρωθεί
ατελείωτα
πλήθη
Τούρκων
ατάκτων, που
τους
προσέλκυσε η
προοπτική της
λεηλασίας. Επίσης πολυάριθμοι φανατικοί
μουσουλμάνοι μοναχοί (δερβίσηδες) και
ιερωμένοι κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους
στρατιώτες και με κηρύγματα τόνωναν την
πολεμική ορμή τους.

20. 19
Ο Μωάμεθ γνώριζε ότι χωρίς να μπορέσει
πρώτα να ελέγξει την θαλάσσια περιοχή
της πόλης πολύ δύσκολα θα κατάφερνε την
άλωση της μόνο από την ξηρά. Γι΄ αυτό
αποφάσισε να δημιουργήσει ένα ισχυρό
στόλο που αποτελούνταν από 6 τριήρεις (οι
οποίες αντί για τρεις παράλληλες σειρές
κωπήλατων που είχαν οι αρχαίες, αυτές
είχαν μία με τρεις κωπηλάτες), 10 διήρεις,
περίπου 15 γαλέρες, περίπου 70 φούστες,
20 παραντάρια και έναν άγνωστο αριθμό
από καΐκια και κότερα. Το μέγεθός του
πρέπει να έφτανε τις 150 μονάδες. Ο
σουλτάνος προσωπικά επέλεξε με προσοχή
τους αξιωματικούς που θα τον στελέχωναν,
ενώ ως διοικητή του επέλεξε έναν
Βούλγαρο εξωμότη, τον Σουλεϊμάν
Μπαλτόγλου.
Όμως εκεί πού έδωσε την μεγαλύτερη
προσοχή ο σουλτάνος ήταν στην
κατασκευή πυροβόλων που θα μπορούσαν
να καταστρέψουν τα ισχυρά τείχη που
προστάτευαν την Κωνσταντινούπολη. Ο
Μωάμεθ Β' υπήρξε ο πρώτος στρατιωτικός

21. 20
ηγέτης που είχε στην διάθεσή του
πραγματικά οργανωμένο πυροβολικό. Ο
άνθρωπος που το αναβάθμισε και το έκανε
το καλύτερο της εποχής του ήταν ένας
επιδέξιος τεχνίτης, ο Ουρβανός, ο οποίος
ήταν ουγγρικής ή σαξονικής καταγωγής. Το
μεγαλύτερο πυροβόλο που έφτιαξε ο
Ουρβανός είχε μήκος 8 μέτρα και εκτόξευε
πέτρινα βλήματα βάρους περίπου 400
κιλών.
Συνολικά το οθωμανικό πυροβολικό είχε
70 πυροβόλα από τα οποία τα 11 εκτόξευαν
βλήματα 250 κιλών και πάνω από 50
χρησιμοποιούσαν βλήματα 100 κιλών. Με

22. 21
αυτά ο Μωάμεθ σχημάτισε 14
πυροβολαρχίες, 9 από τις οποίες
περιλάμβαναν μικρότερου διαμετρήματος
πυροβόλα και 5 που περιλάμβαναν τα
μεγαλύτερα πυροβόλα. Ο ιστορικός
Κριτόβουλος χαρακτηριστικά αναφέρει ότι
οι υπόνομοι και οι υπόγειοι διάδρομοι που
άνοιγαν οι Τούρκοι κάτω από τα τείχη
αποδείχθηκαν εντελώς περιττοί καθώς τα
κανόνια έδωσαν την λύση στο θέμα. Ακόμη
και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν
ορατά σε πολλά σημεία της πόλης τα
τεράστια βλήματα που βρίσκονταν στην
ίδια θέση που είχαν πέσει το 1453.

23. 22
Οι υπερασπιστές της
Κωνσταντινούπολης
Σχετικά με το στρατό των αμυνόμενων,
εγκυρότερη θεωρείται η αναφορά του
Σφραντζή, ο οποίος ανέλαβε την
καταμέτρηση των δυνάμεων κατ’ εντολή
του αυτοκράτορα. Ο Σφραντζής αναφέρει
4.937 βυζαντινούς και περίπου 2000
ξένους. Από τους ξένους ξεχώριζαν οι 700
κατάφρακτοι στρατιώτες που έφθασαν
στην βυζαντινή πρωτεύουσα τον Ιανουάριο
του 1453 με δύο γενουατικά πλοία.
Ο Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος απένειμε
στον αρχηγό τους Ιωάννη Ιουστινιάνη
Λόνγκο, έμπειρο πολεμιστή, τον τίτλο
του πρωτοστάτορος (αρχιστρατήγου) και
του ανέθεσε την άμυνα της πόλης. Σε κάθε
περίπτωση ο συνολικός αριθμός δεν πρέπει
να υπερέβαινε τους 8.500.
Οι βυζαντινοί διέθεταν και πυροβολικό,
μικρότερο σε μέγεθος διαμετρημάτων σε
σχέση με το οθωμανικό. Χρησιμοποιήθηκε
κυρίως στις πρώτες μέρες τις πολιορκίας

24. 23
και μετά σίγησε λόγω της ελάχιστης
ποσότητας πυρίτιδας και βλημάτων, αλλά
και τις διαφωνίας στον τρόπο χρήσης
αυτών των όπλων.
Στην
αρχή τις
πολιορκί
ας
υπήρχαν
στον Κερ
άτιο
κόλπο 26
πλοία
πολεμικά.
Από αυτά
10 ανήκαν στο Βυζάντιο, 5 ήταν βενετικά, 5
γενοβέζικα, 3 κρητικά, 1 από την Αγκώνα, 1
από την Καταλονίας και 1 από
την Προβηγκία. Υπήρχαν επίσης μικρότερα
σκάφη και εμπορικά πλοία των Γενοβέζων
που ήταν ελλιμενισμένα στο Πέραν.

25. 24
Κατάσταση της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας
Κατά τα 1.100 χρόνια ζωής της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, η
Κωνσταντινούπολη είχε πολιορκηθεί
αρκετές φορές αλλά μόνο μία φορά είχε
πέσει στα χέρια των εχθρών, το 1204 από
τους Σταυροφόρους της Δ' Σταυροφορίας.
Μετά το 1204 στην πόλη εγκαθιδρύθηκε
ένα αδύναμο Λατινικό βασίλειο και οι
υπόλοιπες περιοχές της Αυτοκρατορίας
είχαν
διασπαστεί
σε επί μέρους
βασίλεια. Ένα
από αυτά, η
ελληνική Αυτοκρατορία της Νίκαιας
κατάφερε να επικρατήσει στην περιοχή και
να ανακτήσει την Πόλη το 1261.
Τους επόμενους δύο αιώνες, η
εξασθενημένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία

26. 25
δεχόταν συνεχείς επιθέσεις από Λατίνους,
Σέρβους, Βουλγάρους και ιδιαίτερα από
τους Οθωμανούς Τούρκους. Το 1453 στην
Αυτοκρατορία ανήκαν εκτός από την ίδια
την Κωνσταντινούπολη και τα περίχωρά
της, το μεγαλύτερο τμήμα της
Πελοποννήσου, με επίκεντρο τον Μυστρά.
Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ένα
ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε το
1204 στην άκρη της Μικράς Ασίας και
κατάφερε να επιβιώσει όλο αυτό το
διάστημα, αποτελούσε εντελώς ξεχωριστή
από το Βυζάντιο πολιτική οντότητα.

27. 26
Μία μαρτυρία λίγο πριν από την Άλωση
Όταν έφτασε η πρώτη ώρα της νύχτας, οι
Τούρκοι άναψαν πάλι σ' όλο το στρατόπεδο
τους τρομερές φωτιές, πολύ μεγαλύτερες
από εκείνες που είχαν ανάψει τις δυο
προηγούμενες νύχτες. Κι ήταν τόσο δυνατά
τα ουρλιαχτά τους, που εμείς οι χριστιανοί
δεν μπορούσαμε να τα υποφέρουμε, ενώ
συγχρόνως εξαπέλυαν πολλούς λίθους με
τις βομβάρδες τους και μολύβδινες σφαίρες
με τα τουφέκια. Σχεδόν νομίζαμε ότι
βρισκόμασταν στην ίδια την Κόλαση. Αυτή
η αλλοφροσύνη κράτησε μέχρι τα
μεσάνυχτα κι έπειτα οι φωτιές σβήστηκαν,
αλλά αυτοί οι ειδωλολάτρες ολημερίς κι
ολονυχτίς δεν έκαναν άλλο παρά να
παρακαλούν τον Μωάμεθ να τους δώσει
νίκη να κυριεύσουν την
Κωνσταντινούπολη. Εμείς οι χριστιανοί
μέρα και νύχτα ικετεύαμε το Θεό μαζί με τη
μητέρα Του Παναγία Μαρία και όλους τους

28. 27
αγίους και τις αγίες που βρίσκονται στον
ουρανό. Με μεγάλους θρήνους τους
παρακαλούσαμε ευλαβικά να μας δώσουν
τη νίκη για να γλιτώσουμε από τη μανία
αυτού του λυσσαλέου ειδωλολάτρη.
Έχοντας παρακαλέσει η μια πλευρά και η
άλλη το Θεό της να δώσει νίκη -εκείνοι το
δικό τους κι εμείς τον εδικό μας- ο Κύριος
και Θεός ημών όρισε στον ουρανό μαζί με
τη μητέρα Του ποιοι θα έβγαιναν νικητές
από αυτήν τη σκληρή μάχη, της οποίας
αύριο θα δούμε την κατάληξη.
Η 29η
Μαΐου είναι
η τελευταία
μέρα της
πολιορκίας,
κατά την
οποία ο
Κύριος και
Θεός ημών

29. 28
έδωσε την καταδικαστική απόφαση
εναντίον των Γραικών, και με θέλημά του
σήμερα η Πόλη έπεσε στα χέρια του
Μωάμεθ, διάδοχου του Τούρκου Μουράτ,
όπως θα πληροφορηθείτε στη συνέχεια. Κι
ακόμα, ο αιώνιος Θεός ήθελε να δοθεί αυτή
η σκληρή απόφαση για να επαληθευθούν
όλες οι παλιές προφητείες και κυρίως η
πρώτη, εκείνη που έκανε ο Άγιος
Κωνσταντίνος, που στέκει στο άλογό του
πάνω σε μια στήλη κοντά στην εκκλησία
της Αγίας Σοφίας και προφητεύει με το χέρι
και λέει: Από εδώ θα έρθει εκείνος που θα
με αφανίσει,
δείχνοντας την
Ανατολία, δηλαδή
την Τουρκία. Η
άλλη προφητεία
λέει πως όταν σ'
αυτήν την
αυτοκρατορία
βρεθεί ένας
αυτοκράτορας
που θα έχει το

30. 29
όνομα Κωνσταντίνος γιος της Ελένης, η
Κωνσταντινούπολη θα χαθεί. Και η άλλη
λέει πως όταν η σελήνη δώσει σημείο στον
ουρανό, μέσα σε λίγες μέρες οι Τούρκοι θα
πάρουν την Κωνσταντινούπολη. Και οι
τρεις αυτές λοιπόν προφητείες έχουν
εκπληρωθεί, δηλαδή οι Τούρκοι πέρασαν
στην Ελλάδα, βρέθηκε ο αυτοκράτορας που
ακούει στο όνομα Κωνσταντίνος και είναι
γιος της Ελένης και το φεγγάρι έδωσε
σημάδι στον ουρανό. Όλες λοιπόν οι
προφητείες επαληθεύτηκαν και ο Θεός
αποφάσισε να δώσει τη μοιραία απόφαση
κατά των χριστιανών και της
αυτοκρατορίας του Κωνσταντίνου, όπως
θα δείτε στη συνέχεια. Σήμερα, την 29η
Μαΐου του έτους 1453, την τρίτη ώρα πριν
την ημέρα, ο Μωάμεθ, γιος και διάδοχος του
Τούρκου Μουράτ, έρχεται αυτοπροσώπως
στα τείχη για να κάνει τη γενική επίθεση,
με την οποία καθαίρεσε την Πόλη.

31. 30
Ο Τούρκος αυθέντης είχε οργανώσει τους
άντρες του σε τρία ασκέρια, και κάθε
ασκέρι διέθετε πενήντα χιλιάδες άντρες. Το
ένα ασκέρι απαρτιζόταν από χριστιανούς,
εκείνοι που εκρατούντο με τη βία στο
στρατόπεδο. Το δεύτερο ασκέρι αποτελείτο
από ανθρώπους των κατώτερων
στρωμάτων, απολίτιστους αγρότες και όλα
τα κατακάθια , και το τρίτο ασκέρι ήταν
όλοι γενίτσαροι που φορούσαν τα λευκά
φέσια. Οι γενίτσαροι ήταν όλοι στρατιώτες
του αυθέντη, που τους πλήρωνε μέρα με
την ημέρα, όλοι δε άντρες διαλεγμένοι και
ανδρείοι στη μάχη. Πίσω από αυτούς ήταν
όλοι οι αξιωματούχοι και πίσω από τους
αξιωματούχους ήταν ο Τούρκος αυθέντης.

32. 31
Τα τελευταία γεγονότα πριν την Άλωση
Στις 5 Απριλίου 1453 ο Μωάμεθ δίνει στον
Κωνσταντίνο την τελευταία ευκαιρία:
Εάν μου παραδώσεις την Πόλη θα πας
όπου θέλεις με τους άρχοντες και τα
υπάρχοντά σου, και ο λαός δε
θα πάθει τίποτε από μας...
Ο Αυτοκράτορας,
μπροστά στο δέλεαρ της σωτηρίας,
δίνει μια απάντηση που θα την στηρίξει ως τ
ο τέλος και της οποίας οι πέντε τελευταίες
λέξεις συνοδεύουν ως σήμερα το
Στρατό των Ελλήνων:
«Το να σου παραδώσω την πόλη δεν
είναι στο χέρι μου ούτε στο χέρι κανενός άλ
λου από αυτούς που κατοικούν σʹ αυτή. Γιʹ
αυτό με κοινή απόφαση, και με τη θέλησή
μας θα πεθάνουμε και δε θα λογαριάσουμε τ
η ζωή μας... ου φεισόμεθα της ζωής ημών»
Ο Κωνσταντίνος καλεί τους συμβούλους και
τους ζητά ομοψυχία:

33. 32
απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού
και την πύλη της Αδριανούπολης ανάμεσα
στις κόκκινες σημαίες των Οθωμανών
έστεκε επιβλητική η μπομπάρδα και στο
βάθος της θάλασσας, έξω από τον Κεράτιο
κόλπο ανήμπορα να πλησιάσουν διακρίνο-
νταν τα 300 οθωμανικά καράβια.
 Στις 12 Απριλίου οι 14 πυροβολαρχίες βάλ-
λουν κατά των τειχών. Η πολιορκία αρχίζει.
Όλη την ημέρα τα κανόνια χτυπούν και όλη
τη νύχτα οι αμυνόμενοι επισκευάζουν τις ζη
μιές με ξύλα και δεμάτια από μαλλί.
 18 Απριλίου γίνεται η πρώτη γενική επίθεση
Ο άτακτος στρατός του σουλτάνου επιχει-
ρεί να ανέβει στα τείχη μα οι Βυζαντινοί,
κάτω από τις εντολές του Ιουστινιάνη τον α
ποτρέπουν.
Η πόλη αντέχει. Ο Μωάμεθ επιχειρεί να σπά
σει την αλυσίδα στον Κεράτιο για να προ-

34. 33
σεγγίσει τα θαλάσσια τείχη μα δεν το μπο-
ρεί. Η πόλη αντέχει.
 Την Κυριακή 22 Απριλίου οι Βυζαντινοί
αντικρίζουν ένα συγκλονιστικό θέαμα. Από
το βουνό που πέφτει στον Κεράτιο,
κατεβαίνουν Καράβια! Ο ευφυής νεαρός σου
λτάνος είχε διατάξει τους άνδρες του να μετ
αφέρουν 72 καράβια από το Βόσπορο στη σ
τεριά και να τα κυλήσουν στη θάλασσα με
ξύλινους διαδρόμους, για να παρακάμψουν
την αλυσίδα. Οι πολιορκημένοι έντρομοι
παρακολουθούν το συγκλονιστικό
θέαμα, ενώ στο παλάτι των Βλαχερνών ο Κω
νσταντίνος αρχίζει να οργανώνει σχέδιο
εμπρησμού των πλοίων.
 28 Απριλίου:Το σχέδιο των Ελλήνων να
κάψουν τα καράβια αποτυγχάνει ,γιατί οι
Οθωμανοί το έχουν πληροφορηθεί από τους
Γενοβέζους της Πόλης. Οι πόλη δεν έχει μόνο
εχθρούς. Έχει και προδότες!
 1η Μαΐου: Το κλίμα είναι βαρύ, κάτω από το
ν άκαιρα συννεφιασμένο ουρανό και με το Β
όσπορο χαμένο μέσα σε μια αδικαιολόγητη γ
ια την εποχή ομίχλη. Οι ανθενωτικοί τριγυρ
νούν στα σοκάκια της πόλης και

35. 34
ερμηνεύουν τη μαγιάτικη βροχή ως
κατάρα τουΘεού, φανατίζοντας την ήδη
 βεβαρημένη ατμόσφαιρα. Ο Κωνσταντίνος
μάταια αγωνίζεται να πείσει
ανεγκέφαλους Έλληνες ότι το δεμάτι δεν
σπάει αν είναι
ενωμένο , ότι τούτες είναι ώρες που
απαιτούν ηρεμία και ενότητα.
 7 Μαΐου: Οι Οθωμανοί εξαπολύουν δεύτερη
γενική επίθεση στην κοιλάδα του Λύκου.
Η πόλη αντέχει.
 12 Μαΐου: Νέα επίθεση στις πύλες της Ανδρι
ανούπολης και Καλιγαρίας. Η πόλη αντέχει.
Ο Σουλτάνος διατάσσει τους σέρβους μηχα-
νικούς να σκάψουν λαγούμια. Εάν δεν μπο-
ρεί να πάρει την Πόλη κανονικά, είναι

36. 35
αποφασισμένος να την πάρει υπόγεια. Ο Ιου
στινιάνης το έχει προβλέψει και με τη
βοήθεια του σκωτσέζου μηχανικού Γιόχαν
Γκράντ οι στρατιώτες του
μέσα από τους υπονόμους καίνε ζωντανούς
τους επιτιθέμενους. Η πόλη αντέχει.Ο Μωά-
μεθ αγωνιά. Καλεί έκτακτο συμβούλιο και
ακούει το βεζίρη Χαλίλ να προτείνει λύση τη
ς πολιορκίας. Στο παλάτι των Βλαχερνών ο
Κωνσταντίνος περιμένει τους
απεσταλμένους του να ειδοποιήσουν ότι
έρχεται βοήθεια από τη Δύση. Περιμένει και
ελπίζει: Οι χριστιανοί δε θα άφηναν μια
χριστιανική πόλη να πέσει στα χέρια των απ
ίστων. Ή μήπως θα την άφηναν;
 23 Μαΐου 1453: Οι ηρωικοί απεσταλμένοι ν
αυτικοί περνώντας μέσα από τον Οθωμανικ
ό στόλο, φτάνουν στην Πόλη με άσχημα
μαντάτα:Στον ορίζοντα δεν φαίνεται
Δυτικό πανί. Οι σύμβουλοι ‐ σύντροφοι καλύ
τερα να πούμε‐ προτρέπουν τον Βασιλέα να
φύγει. Ο Ιουστινιάνης με την αγωνία του φί
λου τον παρακαλεί να μπει σʹ ένα δικό του
καράβι.Ο Κωνσταντίνος όμως δεν είναι ένας
συνηθισμένος πολιτικός άνδρας: «Εάν
έφευγα τι θα έλεγε για

37. 36
μένα η οικουμένη; Σας ικετεύω μην με παρα
καλάτε να φύγω.
Επιθυμώ να πεθάνω εδώ μαζί σας» απαντά.
Από τα παράθυρα του παλατιού φτάνουν οι
κραυγές των Οθωμανών. Ο Μωάμεθ τους
τάζει γλέντι τριών ημερών εάν του φέρουν
την Βασιλεύουσα κι εκείνοι υποδέχονται τη
ν υπόσχεση με ζητωκραυγές
χορούς και τυμπανοκρουσίες.
Ο Αυτοκράτορας δεν αντέχει άλλο: ξέσπασε
σε κλάματα για την πόλη που χάνεται,
προδομένη από φίλους και προπάντων
διχασμένη.
 25 Μαΐου: Όλοι γνωρίζουν ότι σε 4 μέρες οι
Οθωμανοί θα χτυπήσουν.Η πόλη δεν έχει

38. 37
ψωμί και ως έφεδροι έχουν μείνει μόνο οι
καλόγεροι που περιμένουν στο ναό των Απο
στόλων τη στιγμή που θα τους καλέσει ο
Βασιλιάς τους να πολεμήσουν. Το
συμβούλιο θέτει και πάλι το ζήτημα που πλη
γώνει τον Κωνσταντίνο: Εάν δεν μπορούμε
να σώσουμε την Πόλη, ας σώσουμε τουλά-
χιστο τον Αυτοκράτορα! Ο Παλαιολόγος
αντιδρά με οργή και εξουθενωμένος από τη
νηστεία, την κόπωση και την αγωνία χάνει
τις αισθήσεις του. Δε δέχεται όμως να φύγει.
 28 Μαΐου 1453: Το πρωί οι καμπάνες καλούν
τους Έλληνες στις λιτανείες. Στο παλάτι
των Βλαχερνών οι αξιωματούχοι
συγκεντρώνονται για τελευταία φορά. Ο Κω
νσταντίνος απευθυνόμενος στους Έλληνες
τους υπενθυμίζει το καθήκον της φυλής:
Ο άνθρωπος πρέπει να είναι έτοιμος να
πεθάνει
για τέσσερις μεγάλες αξίες: Την πατρίδα, τη
ν πίστη,τον ηγεμόνα
και την οικογένεια. Είναι η ώρα για τον Λαό
της Κωνσταντινούπολης να πεθάνει για όλα
αυτά. Ευχαριστεί τους Λατίνους για τη
συμπαράσταση και έπειτα, όπως πράττουν
μόνο οι σπουδαίοι ζητά συγγνώμη από όλου

39. 38
ς και τους ζητά να πράξουν το ίδιο. Σε τέτοιο
αίτημα ενός τέτοιου άρχοντα ποιος θα τολμ
ούσε να αρνηθεί; Μπροστά στον
Κωνσταντίνο, Έλληνες και Λατίνοι γίνονται
μια αγκαλιά. Επιτέλους
η ομόνοια λίγες ώρες
πριν το τέλος. Στην Αγια Σοφιά οι κληρικοί
ντυμένοι με τα επίσημα άμφια τελούν την τ
ελευταία Θεία Λειτουργία για να λάβει ο
λαός την ύστατη κοινωνία. Οι υπερασπι-
στές της Πόλης μεταλαμβάνουν και τρέχουν
ξανά στις επάλξεις, μαζί το
υς και ο
Αυτοκράτορας. Ευχ
αριστεί τους άνδρε
ς του και με το άλο
γο γυρίζει τα τείχη
για να
δώσει κουράγιο στ
ους αγωνιστές,
ίσως και για να απο
χαιρετήσει το φως
του ήλιου από την
Πόλη του... Και ο ήλιος δύει. Θα είναι η τελευ
ταία δύση που θα αντικρίσει η
ελληνική Κωνσταντινούπολη.
Κερκόπορτα

40. 39
 Τα Μεσάνυχτα της 29ης Μαΐου 1453 οι
κραυγές των
επιτιθέμενων σχίζουν τον αέρα και η
Κωνσταντινούπολη καλεί με τις καμπάνες
το λαό της στα τείχη. Η επίθεση ξεκινά
κατά κύματα: Πρώτα στέλνονται οι άτακτο
ι. Για δύο ώρες τα τείχη πολιορκούνται μα η
άμυνα κάνει καλή δουλειά. Η Πόλη δεν
γονατίζει. Από θαλάσσης τα πράγματα δεν
είναι τόσο δύσκολα για τους έλληνες, αν και
όλοι καταλαβαίνουν ότι ο στόλος του
εχθρού θέλει μόνο να απασχολήσει άνδρες
και όχι να τους νικήσει. Η μεγάλη μάχη δίνε-
ται στην κοιλάδα του Λύκου. Ο Μωάμεθ
ρίχνει το ασκέρι του Ισχάκ Πασά, αλλά η
πυκνή τους διάταξη επιτρέπει στους Έλλην
ες να ρίχνουν στο ψαχνό. Η Πόλη δεν γονατί
ζει. Τα κανόνια τραντάζουν τα τείχη.
Λίγο πριν το ξημέρωμα η μπομπάρδα γκρε-
μίζει ένα τμήμα από το εξωτερικό
τείχος του Αγίου Ρωμανού και οι
πρώτοι 300οσμανλήδες ορμούν μα αποδεκα
τίζονται από τον Κωνσταντίνο και τους
άνδρες του. Η Πόλη δε γονατίζει. Με το πρώ
το φως της ημέρας ο Μωάμεθ στέλνει τους

41. 40
γενίτσαρους, αλλά οι αμυνόμενοι, άριστα
εκπαιδευμένοι από τον Ιουστινιάνη, άριστα
εμψυχωμένοι από τον Παλαιολόγο δεν εγκα
ταλείπουν. Η Πόλη δεν γονάτισε ακόμα.
Ο Ιουστινιάνης όμως πληγώνεται την πιο
κρίσιμη στιγμή και οι άνδρες του τον απομα
κρύνουν από το πεδίοτης μάχης. Ο Κωνσταν
τίνος σπεύδει στο πλευρό του και πάνω
στην αγωνία τον ικετεύει να παραμείνει:
«Κάνε υπομονή αδερφέ. Σε έχουμε ανάγκη».
Εκείνος όμως δεν αντέχει άλλο. Οι άνδρες το
υ τον βάζουν σʹ ένα καράβι με
προορισμό τη Χίο. Πεθαίνει εν πλω.
Ο Κωνσταντίνος επιστρέφει στα τείχη, και
ρίχνεται στη μάχη αλλά την αναταραχή που
προκάλεσε η απώλεια του Ιουστινιάνη
αντιλαμβάνεται ο Μωάμεθ. Τα κανόνια
Πύλη Αγίου
Ρωμανού

42. 41
χτυπούν το εξωτερικό τείχος που τελικά
υποχωρεί. Όλο το δράμα παίζεται τώρα
στην πύλη του Αγίου Ρωμανού όπου
ο Κωνσταντίνος
δίνει την ύστατη μάχη και στην πύλη της
Αδριανούπολης, πολύ κοντά σε μια πόρτα
που αν και ασήμαντη για τους
Βυζαντινούς, έμεινε γνωστή ως
η πιο μυστηριώδης πόρτα της ιστορίας: την
Κερκόπορτα. Κανένας δεν μπορεί να πει
με σιγουριά κάτω από ποιες συνθήκες κυμά
τισε η σημαία του Μωάμεθ πάνω από την
κερκόπορτα. Ήταν προδοσία;
Κι αν ναι από ποιους; Η αλήθεια χάθηκε στη
δύνη της μάχης ή
των συμφερόντων και μόνο θρύλοι κράτησ
αν το όνομά της
ζωντανό κι έμεινε η Κερκόπορτα ως «ένας
κόκκος άμμου που
έκρινε την ιστορία του κόσμου»,
όπως παρατηρεί ο Στέφαν Τσβάιχ. Η σημαία
των Οθωμανών πάνω στα τείχη έδωσε πρώ
τη το μήνυμα : ΕΑΛΩ Η ΠΟΛΗ...

43. 42
Η Πόλη του Κωνσταντίνου γονάτισε μετά από
57 μέρες πολιορκίας, μετάαπό 1123 χρόνια πο
ρείας. Την είδε γονατισμένη εκείνος ή είχε
χαθεί πριν συνειδητοποιήσει το τέλος της
αγαπημένης του;
Κανένας δεν ξέρει.Το σώμα του αναζητήθηκε
από το Μωάμεθ μέσα στις επόμενες μέρες και
αναγνωρίστηκε από τα χρυσά αυτοκρατορικά
σανδάλια. Τον αναγνώρισε ενώπιον του
Σουλτάνου ο αιχμάλωτος Νοταράς. Ο
Νοταράς εκτελέστηκε, αφού είδε να
πεθαίνουν ο 14χρονος γιος και ο γαμπρός του,
όπως ο ίδιος
είχε ζητήσει. Ο γενναίος Βυζαντινός
προτιμούσε να τους δεινα πεθαίνουν, παρά να
τον δουν εκείνοι.
Φοβόταν λένεμήπως ο γιος του τρομάξει από
το θάνατο του πατέρατου και
αλλαξοπιστήσει. Όσο για την Αγια Σοφιά;
Έγινε φρικτός τάφος
για τους ικέτες, από τους πρώτους
Οθωμανούς που μπήκαν στην
Πόλη και θα καταστρεφόταν στα

44. 43
σίγουρα από τη μανία των
απαίδευτων στρατιωτών, εάν δεν έσπευδε
ο ίδιος ο Μωάμεθ για να τηνπροστατέψει.
Κάποιοι λένε πως την προστάτεψε
από φόβο προς τους Δυτικούς
(μήπως η καταστροφή του σημαντικού Ναού
προκαλούσε
την αντίδραση των χριστιανών) και κάποιοι
εις μνήμην της χριστιανής μητριάς του.
Το σίγουρο είναι ότι ο Σουλτάνος πάτησε το
ίδιο απόγευμα πάνω στην αγία τράπεζα και
στρέφοντας το πρόσωπο προς τη Μέκκα
ευχαρίστησε τον Αλλάχ,
χρίζοντάς το Ναό σε τζαμί. Την Παρασκευή 1
Ιουνίου 1453 γίνεται
και η επίσημη μουσουλμανική προσευχή στο
Ναό της του Θεού Σοφίας. Οι τοιχογραφίες της
καλύφθηκαν από ασβέστη και μόνο
η Πλατυτέρα δεν δέχτηκε να καλυφθεί μα στέ
κει εκεί μέχρι σήμερα
με ακάλυπτο το πρόσωπο κι ορθάνοιχτα τα μά
τια και φυλάει την
Πόλη της καρδιάς της. Ποιος ξέρει; Ίσως θέλει
να είναι παρούσα όταν πραγματοποιηθεί η πρ
οφητεία των Αρχαγγέλων:

45. 44
Μην κλαις
Αφέντρα και Κυρά πάλι δικιά σου θα ‘ναι...
Η Πύλη του Χαρισίου από την οποία μπήκε στην
Κωνσταντινούπολη ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής όπως είναι
σήμερα. Υπάρχει στα δεξιά μαρμάρινη επιγραφή που
υπενθυμίζει το γεγονός.

46. 45
Η είσοδος του Μωάμεθ Β΄ στην Κωνσταντινούπολη

47. 46
Λεηλασίες
Η πολιορκία κράτησε περίπου 3 μήνες
και, τελικά, ο σημαντικά ισχυρότερος
Μωάμεθ κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη
την Τρίτη 29 Μαΐου 1453(αποφράς ημέρα).
Μετά τον θάνατο του Κωνσταντίνου οι
Τούρκοι
όρμησαν
μέσα στην
πόλη,
αρχίζοντας
μαζικές
λεηλασίες.
Ένα μεγάλο
πλήθος
πολιτών
κατέφυγε
στην Αγία
Σοφία,
ελπίζοντας
να βρει εκεί
ασφάλεια. Αλλά οι Τούρκοι διέρρηξαν την

48. 47
κεντρική πύλη και όρμησαν μέσα στην
εκκλησία όπου
έσφαξαν το πλήθος. Την ημέρα της πτώσης
της Κωνσταντινούπολης, ή πιθανόν την
επόμενη, ο Σουλτάνος εισήλθε επίσημα στην
πόλη και πήγε στην Αγία Σοφία, όπου και
προσευχήθηκε. Κατόπιν ο Πορθητής
εγκαταστάθηκε στα αυτοκρατορικά
ανάκτορα των Βλαχερνών.
Όπως παραδίδει ο Σφραντζής, δόθηκε
διαταγή για τριήμερη λεηλασία της πόλης.
Άλλες πηγές αναφέρουν πως ουσιαστικά η
λεηλασία έπαυσε μετά την πρώτη ημέρα. O
ιστορικός Δούκας αναφέρει πως ο
σουλτάνος επιφύλαξε για τον εαυτό του τα
οικοδομήματα και τα τείχη της πόλης,
αφήνοντας τα υπόλοιπα αγαθά, τους
αιχμαλώτους και τα λάφυρα στη διάθεση
των στρατευμάτων. Ο άμαχος πληθυσμός
της Κωνσταντινούπολης θανατωνόταν
χωρίς διάκριση. Οι εκκλησίες με επικεφαλής
την Αγία Σοφία, καθώς και τα μοναστήρια
με όλο τους τον πλούτο λεηλατήθηκαν και

49. 48
βεβηλώθηκαν, ενώ οι ιδιωτικές περιουσίες
έγιναν αντικείμενο αρπαγής και
λαφυραγωγίας. Κατά τη διάρκεια αυτών
των ημερών χάθηκαν αναρίθμητοι
πολιτιστικοί θησαυροί. Πολύτιμα βιβλία
κάηκαν, κομματιάστηκαν ή πουλήθηκαν σε
εξευτελιστικές τιμές. Ο ιστορικός
Κριτόβουλος, που ανήκε στο οθωμανικό
στρατόπεδο, αναφέρει ότι δεν υπήρξε
στοιχειώδης οίκτος κατά τις λεηλασίες και
η πόλη ερημώθηκε ολοσχερώς.

50. 49
Θρύλοι και παραδόσεις
Ο τρόπος που θυσιάστηκε ο τελευταίος
Αυτοκράτορας, καθώς και ότι δεν
διασώθηκαν πληροφορίες για τις
τελευταίες στιγμές του στο πεδίο της
μάχης, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για
ποικίλους θρύλους με κυριότερο αυτόν του

51. 50
«μαρμαρωμένου βασιλιά» που περιμένει την
στιγμή να ανακτήσει την Πόλη και την
Αυτοκρατορία του.
Μια λαϊκή χριστιανική παράδοση,
αναφέρει ότι τη στιγμή που διέρρηξαν οι
Τούρκοι την πύλη της Αγίας Σοφίας
τελούνταν η θεία λειτουργία και ο ιερέας τη
στιγμή που είδε τους μουσουλμάνους να
ορμούν στο πλήθος των πιστών, εισήλθε και
εξαφανίσθηκε μέσα στον τοίχο, πίσω από
το Άγιο Βήμα, που άνοιξε μπροστά του κατά
τρόπο μαγικό. Λέγονταν ότι όταν η
Κωνσταντινούπολη θα επανέλθει στα χέρια
των Χριστιανών, ο ιερέας θα βγει από τον
τοίχο για να συνεχίσει την λειτουργία. Ένας
άλλος θρύλος λέει ότι ο αυτοκράτορας
Κωνσταντίνος στο ένα του χέρι είχε έξι
δάχτυλα και αν βρεθεί κάποιος Έλληνας
που έχει έξι δάχτυλα τότε θα ανακτήσει ( ο
Κωνσταντίνος ) την Πόλη και την
αυτοκρατορία του.
Κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, ο
Αμερικάνος ιστορικός Ε. Α. Γκρόσβενορ

52. 51
αναφέρει ότι στην συνοικία Αμπού
Βέφα στην Κωνσταντινούπολη, υπήρχε ένας
χαμηλός ανώνυμος τάφος τον οποίο οι
Έλληνες τιμούσαν ως τάφο του
Κωνσταντίνου και τον χρησιμοποιούσαν
κρυφά ως τόπο προσευχής. Όμως η
Οθωμανική Κυβέρνηση επενέβη εκείνη την
εποχή επιβάλλοντας ποινές και
ερημώνοντας το μέρος.

53. 52
Ένα συγκλονιστικό
ντοκουμέντο για την
εκπλήρωση του πιο
μεγάλου Ελληνικού
ονείρου...
Κάποτε μου μίλησε ο πάππους μου για
ένα Κρητικό παπά, αληθινό παλικάρι, πού
το Γενάρη του 1919 λειτούργησε κάτω από
τους χιλιόχρονους θόλους της Άγια-Σοφίας!
Πρωταγωνιστής αυτού του συγκλονιστικού
γεγονότος της εθνικής μας ζωής, το όποιο
δυστυχώς αγνοούν πολλοί Έλληνες, ήταν
ένα αληθινό παλικάρι, ένα βλαστάρι της
λεβεντογέννας Κρήτης, της οποίας τα
ανδρεία παιδιά έδωσαν πάντα το μεγάλο
παρόν σ' όλους τους αγώνες του Γένους, από
τα πανάρχαια χρόνια ως τις μέρες μας.
Αναφερόμαστε στον παπά-Λευτέρη
Νουφράκη από τις Άλωνες Ρεθύμνου, ό
οποίος υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιερέας

54. 53
στη Β' Ελληνική Μεραρχία, μια από τις δυο
Μεραρχίες πού συμμετείχαν στις αρχές του
1919 στο «συμμαχικό» εκστρατευτικό
σώμα στην Ουκρανία. Ή Μεραρχία αύτη στο
δρόμο προς την Ουκρανία στάθμευσε για
λίγο στην Κωνσταντινούπολη, την Πόλη των
ονείρων του Ελληνικού λαού, ή οποία
βρισκόταν τότε υπό «συμμαχική
επικυριαρχία», ύστερα από το τέλος του Α'
Παγκοσμίου Πολέμου.
Μια ομάδα Ελλήνων αξιωματικών με
επικεφαλής 4ο γενναίο κρητικό και μαζί του
τον ταξίαρχο Φραντζή, τον Ταγματάρχη
Λιαρομάτη, το Λοχαγό Σταματίου και τον
Υπολοχαγό Νικολάου αγνάντευαν από το
πλοίο την πόλη και την Άγια-Σοφιά,
κρύβοντας βαθιά μέσα στην καρδιά τους το
μεγάλο μυστικό τους, τη μεγάλη απόφαση
πού είχαν πάρει το περασμένο βράδυ,
ύστερα από πρόταση και έντονη επιμονή
του λιονταρόψυχου Κρητικού παπά-
Λευτέρη Νουφράκη. Να βγουν δηλαδή στην
πόλη και να λειτουργήσουν στην Άγια-
Σοφιά.

55. 54
Όλοι τους ήταν διστακτικοί, όταν άκουσαν
τον παπά-Λευτέρη να τους προτείνει το
μεγάλο
εγχείρημα.
Ήξεραν ότι
τα
πράγματα
ήταν πολύ
δύσκολα. Η
Άγια-
Σοφιά
ήταν
ακόμη
τζαμί και
σίγουρα
κάποιοι
φύλακες
θα ήταν
εκεί, κάποιοι άλλοι θα πήγαιναν για
προσευχή, δεν ήταν δύσκολο από τη μία
στιγμή στην άλλη να γεμίσει η εκκλησία.
Ύστερα ήταν και οι ανώτεροι τους που δεν
θα έβλεπαν με καλό μάτι αυτή την ενέργεια,

56. 55
ή οποία σίγουρα θα προκαλούσε θύελλα
αντιδράσεων από τους «συμμάχους» για
την «προκλητικότητα» της. Ίσως μάλιστα
να δημιουργείτο και διπλωματικό επεισόδιο
πού θα έφερνε σε δύσκολη θέση την
Ελληνική κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό
Ελευθέριο Βενιζέλο. Όμως ο παπά-Λευτέρης
είχε πάρει την απόφαση του, ήταν
αποφασιστικός και κατηγορηματικός. Αν
δεν έρθετε εσείς, θα πάω μοναχός μου! Μόνο
ένα ψάλτη θέλω. Εσύ, Κωνσταντίνε
(Λιαρομάτη), θα μου κάνεις τον ψάλτη;
Εντάξει, παππούλη, του απάντησε ο
Ταγματάρχης, πού πήρε και αυτός την ίδια
απόφαση, κι όλα πια είχαν μπει στο δρόμο
τους. Τελικά, μαζί τους πήγαν και οι άλλοι.
Το πλοίο πού μετέφερε τη Μεραρχία είχε
αγκυροβολήσει στ' ανοιχτά, γι' αυτό
επιβιβάστηκαν σε μία βάρκα στην οποία
κωπηλατούσε ένας Ρωμιός της Πόλης και σε
λίγο αποβιβάστηκαν στην προκυμαία.
Ο Κοσμάς, ο ντόπιος βαρκάρης, έδεσε τη
βάρκα και τους οδήγησε από το
συντομότερο δρόμο στην Άγια-Σοφιά. Ή

57. 56
πόρτα ήταν ανοιχτή λες και τους περίμενε.
Ο Τούρκος φύλακας κάτι πήγε να πει στη
γλώσσα του, όμως τον καθήλωσε στη θέση
του και τον άφησε άφωνο ένα άγριο κι
αποφασιστικό βλέμμα του Ταξίαρχου
Φραντζή. Όλοι μπήκαν μέσα με ευλάβεια
και προχώρησαν κάνοντας το σταυρό τους.
Ο παπά-Λευτέρης ψιθύρισε με μεγάλη
συγκίνηση: «Εισελεύσομαι εις τον οίκον σου,
προσκυνήσω προς Ναόν Άγίον σου εν
φόβω...». Προχωρεί γρήγορα, δεν
χρονοτριβεί Εντοπίζει το χώρο στον όποιο
βρισκόταν το Ιερό και ή Αγία Τράπεζα.
Βρίσκει ένα τραπεζάκι, το τοποθετεί σ'
αυτή τη θέση, ανοίγει την τσάντα του,
βγάζει όλα τα απαραίτητα για τη Θεία
Λειτουργία, βάζει το πετραχήλι του και
αρχίζει.
Ευλογημένη ή Βασιλεία του Πατρός και
του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, νυν και
αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν,
αποκρίνεται ό Ταγματάρχης Λιαρομάτης
και η Θεία Λειτουργία στην Άγια-Σοφιά έχει

58. 57
αρχίσει. Μακάρι να μας αξιώσει ο Θεός να
την ολοκληρώσουμε, σκέφτονται όλοι, και
σταυροκοπιούνται με κατάνυξη. Οι
αξιωματικοί μοιάζουν να τα ‘χουν χαμένα,
όλα έγιναν τόσο ξαφνικά και φαίνονται
απίστευτα. Η Θεία Λειτουργία προχωρεί
κανονικά. Ή Άγια-Σοφιά ύστερα από 466
ολόκληρα χρόνια ξαναλειτουργείται!
Ο παπά-Λευτέρης συνεχίζει. Όλα γίνονται
ιεροπρεπώς, σύμφωνα με το τυπικό της
Εκκλησίας. Ακούγονται τα «ειρηνικά», το
«Κύριε ελέησον», «ό Μονογενής Υιός και
Λόγος του Θεού...», πού γράφτηκε από τον

59. 58
ίδιο τον Ιουστινιανό με την προσταγή και
την φροντίδα του οποίου χτίστηκε και ή
Άγια-Σοφιά. Ακολουθεί ή Μικρή Είσοδος, το
«Τη Υπερμάχω Στρατηγώ...», ό Απόστολος
από τον Ταξίαρχο Φραντζή και το
Ευαγγελικό Ανάγνωσμα από τον παπά-
Λευτέρη. Χρέη νεωκόρου εκτελεί ο
Υπολοχαγός Νικολάου. Στο μεταξύ ή Άγια-
Σοφιά αρχίζει να γεμίζει με Τούρκους.
Ο παπά-Νουφράκης δεν πτοείται και
συνεχίζει. Οι άλλοι κοιτάζουν σαστισμένοι
πότε τον ατρόμητο παπά και πότε τους
Τούρκους, πού μέχρι εκείνη τη στιγμή
παρακολουθούν σιωπηλοί μη μπορώντας
ίσως να πιστέψουν στα μάτια τους, γιατί
αυτό πού γινόταν εκείνη την ώρα μέσα στην
Άγια-Σοφιά ήταν πραγματικά κάτι το
απίστευτο. Μετά το Ευαγγέλιο ακολουθεί το
Χερουβικό από τον Ταγματάρχη Λιαρομάτη,
ενώ ο παπά-Λευτέρης τοποθετεί το
αντιμήνσιο πάνω στο τραπεζάκι, για να
κάνει την Προσκομιδή. Οι Τούρκοι συνεχώς
πληθαίνουν. Οι ώρες είναι δύσκολες, αλλά
και ανεπανάληπτες, επικές.

60. 59
Ο παπα-Νουφράκης συνεχίζει. Βγάζει από
την τσάντα ένα μικρό Άγιο Ποτήριο, ένα
δισκάριο, ένα μαχαιράκι, ένα μικρό
πρόσφορο κι ένα μικρό μπουκαλάκι με
νάμα. Με ιερή συγκίνηση και κατάνυξη
κάνει την προσκομιδή, ενώ ο Λιαρομάτης
συνεχίζει να
ψάλει το
Χερουβικό.
Όταν
ολοκλήρωσε
την
Προσκομιδή,
στρέφεται
στον
Υπολοχαγό
Νικολάου,
του λέει ν'
ανάψει το κερί για να ακολουθήσει ή
Μεγάλη Είσοδος.
Ο νεαρός Υπολοχαγός προχωρεί μπροστά με
το αναμμένο κερί και ακολουθεί ό παπάς

61. 60
βροντοφωνάζοντας: «Πάντων ημών
μνησθείη Κύριος ό Θεός...». Στη συνέχεια
ακολουθούν οι «Αιτήσεις»» και το
«Πιστεύω», το οποίο είπε ο Φραντζής .
Στο μεταξύ η Άγια-Σοφιά, έχει γεμίσει με
Τούρκους κι ανάμεσα τους υπάρχουν και
πολλοί Έλληνες της Πόλης, πού βρέθηκαν
εκεί αυτή την ώρα και παρακολουθούν με
συγκίνηση τη λειτουργία, χωρίς να τολμούν
να εξωτερικεύσουν τα συναισθήματα τους
«δια τον φόβον των Ιουδαίων» δηλαδή των
Τούρκων. Μόνο κάποιες στιγμές δεν
μπορούν να συγκρατήσουν τα δάκρυα, πού
τρέχουν από τους οφθαλμούς τους και για
να μην προδοθούν φροντίζουν και τα
σκουπίζουν πριν γίνουν «πύρινο» ποτάμι
και τότε ποιος θα μπορούσε να τα
συγκρατήσει.
Η Λειτουργία στο μεταξύ φτάνει στο
ιερότερο σημείο της, την Αναφορά. Ο παπά-
Λευτέρης, με πάλλουσα από τη συγκίνηση
φωνή, λέει: «Τα Σα εκ των Σων, Σοι
προσφέρομεν κατά πάντα και δια

62. 61
πάντα».Όλοι οι αξιωματικοί γονατίζουν και
η φωνή του Ταγματάρχη Λιαρομάτη
ακούγεται να ψέλνει το «Σε υμνούμεν, Σε
ευλογούμεν, Σοι ευχαριστούμεν, Κύριε, και
δεόμεθά Σου, ό Θεός ημών». Σε λίγη ώρα
ήηαναίμακτη θυσία του Κυρίου μας έχει
τελειώσει στην Άγια-Σοφιά, ύστερα από 466
ολόκληρα χρόνια!! Ακολουθεί το «Άξιον
εστίν», το «Πάτερ ημών», το «Μετά φόβου
Θεού πίστεως και αγάπης προσέλθετε» και
όλοι οι αξιωματικοί πλησιάζουν και
κοινωνούν τα Άχραντα Μυστήρια. Ο παπά-
Λευτέρης λέει γρήγορα τις ευχές και ενώ ο
Λιαρομάτης ψέλνει το «Είη το όνομα Κυρίου
ευλογημένον...» καταλύει το υπόλοιπων της
Θείας Κοινωνίας και απευθυνόμενος στον
Υπολοχαγό Νικολάου του λέει: «Μάζεψε τα
γρήγορα όλα και βαλτά μέσα στην τσάντα».
Ύστερα κάνει την Απόλυση! Ή Θεία
Λειτουργία στην Άγια-Σοφιά, έχει
ολοκληρωθεί. Ένα όνειρο δεκάδων γενεών
Ελλήνων έχει γίνει πραγματικότητα. Ό
παπα-Νουφράκης και οι τέσσερις
αξιωματικοί είναι έτοιμοι να αποχωρήσουν

63. 62
και να επιστρέψουν στο πλοίο. Η Εκκλησία
όμως είναι γεμάτη Τούρκους, οι όποιοι έχουν
αρχίσει να γίνονται άγριοι, επιθετικοί
συνειδητοποιώντας τι ακριβώς είχε συμβεί.
Η ζωή τους κινδυνεύει άμεσα.
Όμως δε διστάζουν, πλησιάζει ό ένας τον
άλλο, γίνονται «ένα σώμα», μια γροθιά και
προχωρούν προς την έξοδο. Οι Τούρκοι είναι
έτοιμοι να τους επιτεθούν, όταν ένας
Τούρκος αξιωματούχος παρουσιάζεται με
την ακολουθία του και τους λέει: «Ντουρούν
χέμεν» (αφήστε τους να περάσουν). Το είπε
με μίσος. Θα ήθελε να βάψει τα χέρια του
στο αίμα τους, όμως εκείνη τη στιγμή έτσι
έπρεπε να γίνει, αυτό επέβαλαν τα
συμφέροντα της πατρίδας του, δεν ήταν
χρήσιμο γι' αυτούς να σκοτώσουν τώρα
πέντε Έλληνες αξιωματικούς μέσα στην
άγια Σοφιά. Δεν ξεχνά ότι στ' ανοιχτά της
Πόλης βρίσκονται δυο ετοιμοπόλεμες
Ελληνικές Μεραρχίες κι ακόμη ότι η
Κωνσταντινούπολη βρίσκεται ουσιαστικά
υπό την επικυριαρχία των νικητών του Α'
Παγκοσμίου Πολέμου στους οποίους βέβαια

64. 63
δεν συμπεριλαμβάνονται οι Τούρκοι. Στο
άκουσμα αυτών των λόγων οι Τούρκοι
υποχωρούν. Ο παπα-Νουφράκης και οί άλλοι
αξιωματικοί βγαίνουν από την Άγια-Σοφιά
κατευθυνόμενοι προς την προκυμαία, όπου
τους περιμένει η βάρκα.
Ένας μεγαλόσωμος Τούρκος τους
ακολουθεί, σηκώνει ένα ξύλο και ορμά για
να χτυπήσει τον παπα-Νουφράκη.
Διαισθάνεται, ξέρει ότι αυτός ο παπάς είναι
ό εμπνευστής, ό δημιουργός αυτού του
γεγονότος. Ο ηρωικός παπάς σκύβει για να
προφυλαχθεί, αλλά ο Τούρκος καταφέρνει
και τον χτυπά στον ώμο. Λυγίζει το σώμα
του από τον αβάσταχτο πόνο, όμως μαζεύει
τις δυνάμεις του, ανασηκώνεται και
συνεχίζει να προχωρεί.
Στο μεταξύ ό Ταγματάρχης Λιαρομάτης
και ό Λοχαγός Σταματίου αφοπλίζουν τον
Τούρκο, που είναι έτοιμος για να δώσει το
πιο δυνατό κι ίσως το τελειωτικό χτύπημα
στον παπά. Ήδη, πλησιάζουν στη βάρκα.
Μπαίνουν όλοι μέσα.

65. 64
Ο Κοσμάς μαζεύει τα σχοινιά και αρχίζει
γρήγορα να κωπηλατεί. Σε λίγο βρίσκονται
πάνω στο ελληνικό πολεμικό πλοίο
ασφαλείς .και θριαμβευτές. Βέβαια
ακολούθησε διπλωματικό επεισόδιο και οι
«σύμμαχοι» διαμαρτυρήθηκαν έντονα στον
πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος
αναγκάστηκε να επιπλήξει τον παπά-
Λευτέρη Νουφράκη. Όμως κρυφά
επικοινώνησε μαζί του και «τον επαίνεσε
και συνεχάρη τον πατριώτη ιερέα, πού
έστω και για λίγη ώρα ζωντάνεψε μέσα
στην Άγια-Σοφιά τα πιο ιερά όνειρα του
Έθνους μας». Αυτό ήταν σε γενικές γραμμές
το ιστορικό της Θείας Λειτουργίας πού έγινε
ύστερα από 446 χρόνια στην Άγια-Σοφιά
από τον ηρωικό παπά-Λευτέρη Νουφράκη.
Σίγουρα οι περισσότεροι Νεοέλληνες το
αγνοούμε.

66. 65
Πηγές:
1. http://library.antibaro.gr/text/History/1
453/Ptosi_Konstantinoupoleos.pdf
2. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%86%
CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7_%CF
%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CF%8
9%CE%BD%CF%83%CF%84%CE%B1%
CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE
%BF%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%B
B%CE%B7%CF%82_(1453)
3. http://www.impantokratoros.gr/F74FB3
6A.el.aspx
4. http://vatopaidi.wordpress.com/

67. 66
Πάλι με χρόνους
με καιρούς πάλι
δικιά μας
Θα’ ναι!
Αναστάσιος
Βασιλειάδης
Β1’