Hocmai.vn luyện thi đại học môn ngữ văn - phân tích bài thơ tây tiến

1. Tài liệu Khóa học Luyện thi Đại học môn Ngữ văn thầy Nguyễn Quang Ninh Tây Tiến - Quang Dũng
ĐOẠN ĐẦU (14 CÂU THƠ ĐẦU) BÀI THƠ TÂY TIẾN
Cuối năm 1948 tại Phù Lưu Chanh, nhà thơ Quang Dũng đã viết bài thơ Tây Tiến. Bài thơ ra đời khi những
cảm xúc, kí ức của tác giả về những ngày chiến đấu ở binh đoàn Tây Tiến còn chưa xa, còn nóng bỏng trong tâm trí
nhà thơ. Ban đầu, nhà thơ đặt tên là: Nhớ Tây Tiến, lần sau in lại ông bỏ từ “nhớ” đi, bởi từ “nhớ” ở đầu đề bài thơ là
thừa. Không cần dùng từ “nhớ” bởi Tây Tiến ngay từ những câu thơ đầu tiên đã thấy hiển hiện một nỗi nhớ da diết
khắc khoải như có hình có khối trong lòng người. Tình cảm ấy đã trở thành điểm tựa tinh thần để ngòi bút Quang
Dũng đi vào miêu tả, tái hiện lại chặng đường hành quân gian khổ của người lính trong binh đoàn Tây Tiến:
“Sông mã xa rồi Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi”
1) Giới thiệu vài nét về đoạn thơ và bài thơ.
Bài thơ Tây Tiến có thể chia làm ba phần chính, tái hiện những mảng màu khác nhau trong bức tranh về đời
sống chiến đấu của người lính. Đoạn trích nói trên ở phần đầu tác phẩm vẽ nên cảnh hiểm trở, hoang sơ mà hùng vĩ
nên thơ của núi rừng Tây Bắc và con đường hành quân đầy gian khổ của người lính.
2) Hai câu đầu: Trước hết nhà thơ gửi về Tây Tiến nỗi nhớ da diết, cháy bỏng:
- Mở đầu bài thơ Tây Tiến là một tiếng gọi thiết tha, cất lên từ miền xa thẳm của nỗi nhớ trong kí ức, dòng
chảy cảm xúc như được khơi mạch bắt đầu từ tiếng gọi ấy:
“Sông Mã xa rồi,Tây Tiến ơi!
Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi.”
Lời thơ vang lên bằng âm điệu trìu mến, da diết cháy bỏng, tưởng không thể kìm nén nổi như tiếng gọi đối với
người tình nhân trong xa cách:
“Em buồn em nhớ chao em nhớ!
Em gọi thầm anh suốt cả ngày.”
(Xuân Diệu)
Kỉ niệm sống dậy, tràn ngập trong tâm hồn nhà thơ nỗi niềm bâng khuâng nhớ tiếc; nhớ tiếc những
tháng ngày hành quân cùng binh đoàn Tây Tiến giữa miền đất Tây Bắc kì vĩ. Nhớ tiếc cái quá khứ chia xa, nhưng giờ
đây chỉ còn là hoài niệm. Câu thơ thứ hai có điệp từ “nhớ” như để tô đậm, khắc sâu, gia tăng sắc thái, ý nghĩa cho
nhau. Từ "nhớ" thứ nhất hướng về một đối tượng cụ thể (núi rừng). Từ “nhớ” thứ hai chỉ tính chất nhớ của nỗi lòng.
Trước Quang Dũng đã có nhiều người viết hay, viết nhiều về nỗi nhớ: như nhớ bồi hồi, bồn chồn, nhớ đôi mắt, nhớ
tiếng…
“Anh nhớ tiếng,anh nhớ hình,anh nhớ ảnh
Hocmai.vn – Ngôi trư ng chung c a h c trò Vi t T ng đài tư v n: 1900 58-58-12 - Trang | 1 -

2. Tài liệu Khóa học Luyện thi Đại học môn Ngữ văn thầy Nguyễn Quang Ninh Tây Tiến - Quang Dũng
Nhớ đôi môi đang cười ở phương trời
Nhớ đôi mắt đang nhìn anh đăm đắm”
(Xuân Diệu)
Nhưng có lẽ trạng thái "chơi vơi", thì hình như là sáng tạo táo bạo, độc đáo của Quang Dũng. Với từ “chơi
vơi”, một từ láy vừa gợi cảm, vừa gợi hình, nỗi nhớ như bỗng có hình dáng chông chênh, bồng bềnh bồng bềnh trong
không gian bao la, trong thời gian xa thẳm, bâng khuâng, lửng lơ mà lưu luyến đầy ắp nhớ thương gợi cho người đọc
một ấn tượng rất thú vị. Hai câu thơ đều được kết bằng âm “ơi”, là âm mở khiến cho lời thơ như lan tỏa mênh mang,
như tiếng gọi thiết tha, như chiều sâu nỗi nhớ da diết pha lẫn tiếc nuối.
3) Hình ảnh núi rừng trùng điệp hoang sơ mà giàu chất thơ và con đường hành quân đầy gian khổ của
người lính.
- Từ nỗi nhớ chơi vơi, mạch cảm xúc của bài thơ như tuôn chảy dưới ngòi bút của Quang Dũng, tái hiện sinh
động khung cảnh núi rừng miền Tây hiểm trở, dữ dội hoang sơ, mà giàu chất thơ và con đường hành quân đầy gian
khổ của người lính:
“ Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi”
Những địa danh Sài Khao, Mường Lát…đi vào trong lời thơ gợi cái hoang vu xứ lạ. Người lính Tây Tiến đi
trong màn sương dữ dội, dày đặc. Sương như lấp cả Sài Khao hay lấp đoàn quân mỏi đang đi. Câu thơ trên đọng lại ở
chữ “mỏi” như hơi thở nặng nhọc của con người, thì câu thơ dưới, cảm giác mệt mỏi được xóa đi bởi những hình ảnh
đẹp lung linh như trong cõi mộng: “Hoa về trong đêm hơi”. Đây là hình ảnh đầy sáng tạo, một hình ảnh thơ mang
đậm tâm hồn một thi nhân. Nó xuất phát từ hiện thực cuộc sống là đoàn người đi phải đốt đuốc trong đêm Tây Bắc
mịt mù sương núi. Nhưng với con mắt lãng mạn tinh tế, bằng hàng loạt thanh bằng, Quang Dũng đã nâng thực tế đó
lên thành hình ảnh diễn tả trạng thái lâng lâng như sương, như hương, như hoa như hồn người. Thật là một câu thơ
rất tài hoa, lãng mạn.
Tiếp tục cảm hứng lãng mạn tài hoa ấy, khung cảnh núi rừng miền Tây với thác lũ mưa nguồn cùng con đường
hành quân cheo leo trên dốc núi, trong sương mờ, bên vực thẳm cứ lần lượt hiện ra như một cuốn phim màu quay
chậm, theo bước chân hành quân của người lính:
“Dốc lên khúc khuỷu Dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai pha luông mưa xa khơi.”
Miền Tây Tổ quốc xa xôi với đủ núi cao vực thẳm dường như sống dậy trước mắt người đọc. Bốn câu thơ sử
dụng nhiều tính từ là từ láy rất tạo hình: "khúc khuỷu", "thăm thẳm", "heo hút"...cùng với các điệp từ, điệp ngữ, tiết
tấu nhịp điệu, âm thanh...tất cả như để nhấn mạnh hơn sự hiểm trở, dữ dội, hoang vu, heo hút, điệp trùng và độ cao
ngất trời của núi rừng miền Tây Tổ quốc. Dường như dốc nọ nối tiếp dốc kia gập ghềnh thăm thẳm để thử thách lòng
nhẫn nại dũng cảm, can trường của người lính. Câu thơ thứ ba ngắt nhịp ở giữa:
Hocmai.vn – Ngôi trư ng chung c a h c trò Vi t T ng đài tư v n: 1900 58-58-12 - Trang | 2 -

3. Tài liệu Khóa học Luyện thi Đại học môn Ngữ văn thầy Nguyễn Quang Ninh Tây Tiến - Quang Dũng
“Ngàn thước lên cao/ngàn thước xuống”
tạo nên ấn tượng gấp khúc. Câu thơ như bẻ đôi gây cảm giác hai sườn núi vút lên đổ xuống gần như thẳng
đứng. Thiên nhiên chênh vênh dựng đứng là lời thách thức bước chân chinh phục của người lính Tây Tiến. Và trên
nền khung cảnh thiên nhiên ấy, chi tiết “súng ngửi trời” như đưa tư thế người lính vượt lên trên sự heo hút hiểm trở
của núi rừng. Hai chữ “ngửi trời” được dùng rất tự nhiên, độc đáo và cũng thật khỏe khoắn tinh nghịch. Nhất là từ
“ngửi” tạo được một hình ảnh nhân hóa. Mũi súng như đang ngửi để thăm dò, nhận biết, thưởng thức cái hương vị
của mây trời. Nhờ đó mà thiên nhiên trở nên gần gũi với con người và người lính được nâng lên một tư thế rất đỗi tự
hào. Đó là tư thế chiến thắng của những con người tươi trẻ lạc quan yêu đời trước thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ,
hoành tráng. Đúng như Tố Hữu đã viết:
“Mấy chàng lính trẻ măng tơ
Nghêu ngao gõ bát hát chờ cơm sôi”
Giọng thơ gân guốc hào hùng bởi rất nhiều thanh trắc bỗng dịu đi tha thiết bâng khuâng bởi câu thơ kết toàn
thanh bằng: “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”. Âm hưởng nhịp nhàng, nhè nhẹ của những thanh bằng cộng với cách
ngắt nhịp câu thơ 2-2-3 như kéo dài âm điệu mượt mà trong lời thơ, vẽ ra một không gian mênh mang, bao la. Không
gian ấy được thu vào tầm mắt người lính Tây Tiến từ một thế đứng rất “lính”. Người lính đã nhìn lên, nhìn xuống,
đến đây như dừng chân bên dốc núi phóng tầm mắt nhìn ngang ra xa để thấy nhà ai đó thấp thoáng, ẩn hiện sau một
không gian mịt mùng, sương rừng mưa núi. Hai câu thơ có sự phối hợp bằng trắc rất tài tình; làm ta nhớ tới hai câu
thơ nổi tiếng của Tản Đà:
“Tài cao, phận thấp, chí khí uất,
Giang hồ mê chơi, quên quê hương?”
Chỉ có điều Tản Đà dồn nén nhịp điệu, biến đổi âm thanh,lời thơ để bộc bạch tâm trạng phẫn uất bất đắc chí
của nhà Nho tài tử ngạo đời, thì Quang Dũng sử dụng nghệ thuật đó để vẽ nên thiên nhiên Tây Bắc vừa hoành tráng
dữ dội vừa uyển chuyển mềm mại tinh tế.
- Hai câu thơ tiếp theo sau đó, vừa tiếp nối mạch cảm xúc về thiên nhiên Tây Bắc, vừa làm nổi rõ hình ảnh
người lính:
“Chiều chiều oai linh thác gầm thét
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người”
Tây Băc dữ dội hoang sơ không chỉ được mở ra theo chiều không gian, theo những địa danh xứ lạ: Sài Khao,
Mường Lát, Pha Luông, Mường Hịch…mà còn được khám phá ở cả chiều dài thời gian. “Chiều chiều”, “đêm đêm”
là những điệp từ nhấn mạnh cái hoang vu, dữ dội và cái uy lực ghê rợn của thiên nhiên, dường như chỉ có thác gầm
và cọp hú ngự trị ngày đêm.
Hocmai.vn – Ngôi trư ng chung c a h c trò Vi t T ng đài tư v n: 1900 58-58-12 - Trang | 3 -

4. Tài liệu Khóa học Luyện thi Đại học môn Ngữ văn thầy Nguyễn Quang Ninh Tây Tiến - Quang Dũng
4)Hình ảnh người lính và kỉ niệm tình quân dân ấm áp
Trên nền thiên nhiên kì vĩ hoang dã, nỗi nhớ của nhà thơ với đồng đội của mình trở nên day dứt, trầm lắng đi,
khi nghĩ đến những người bạn đã “bỏ quên đời” giữa chặng đường hành quân gian khổ:
“Anh bạn giãi Dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời”
Không nên hiểu câu thơ theo ý nghĩa người lính mệt mỏi gục lên súng mũ quên hết thảy sự đời. Hiểu như thế e
làm mất đi vẻ hào hùng, khí phách đẫm chất bi tráng của người lính nổi bật trên nền núi rừng hiểm trở. Ở đây Quang
Dũng miêu tả cái chết của đồng đội như một sự xả thân cho lí tưởng. Người lính chết mà vẫn cầm chắc tay súng, chết
trong tư thế lên đường, tư thế hành quân. Đây là hình ảnh vừa bi vừa hùng làm tỏa sáng vẻ đẹp lí tưởng của người
lính. Khắc họa sự hi sinh của người chiến sĩ trong tư thế chiến đấu là hình ảnh được nhiều nhà thơ xây dựng, ngợi ca.
Đó là người lính trong thơ Chính Hữu:
“Bạn ta đó chết trên Dây thép ba tầng
Một bàn tay chưa rời báng súng
Chân lưng chừng nửa bước xung phong”
Đó là hình ảnh giải phóng quân hiên ngang trong thơ Lê Anh Xuân:
“Và anh chết trong khi đang đứng bắn
Máu anh phun theo lửa đạn cầu vồng
Bởi anh chết rồi nhưng lòng Dũng cảm
Vẫn đàng hoàng nổ súng tiến công”
Giữa những kỉ niệm đầy gian nan khổ ải, đoạn thơ Quang Dũng khép lại bằng những kỉ niệm ấm áp, vút cao
như một tiếng hát vui:
“Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp sôi”.
Âm điệu đang căng thẳng bi thương, bỗng chuyển sang êm ả thanh bình. Nhớ về Tây Tiến, nhà thơ không thể
quên tình cảm quân dân trong những tháng ngày hành quân dãi dầu gian khổ. Trên con đường gian lao, một hôm nào
đó người lính đã dừng chân ở một bản làng giữa rừng sâu. Nơi đây, các anh đã được đồng bào, đặc biệt là các cô gái:
Mèo, Mán, Mường… xinh đẹp như những bông hoa rừng đón tiếp niềm nở bằng những bữa cơm nếp xôi mà khói
hương từ đấy cứ thơm ngát mỗi bước quân hành. Đúng như nhà thơ Quang Huy đã viết:
“Buổi anh đi em hơ tàu chuối ngự
Nắm xôi rền thơm mãi giữa hàng quân.”
Câu thơ của Quang Dũng có từ “ôi” để gợi lên nỗi nhớ, “nhớ ôi” như tiếng nói hoài niệm, sao xuyến cháy bỏng
trong trái tim nhà thơ. Bữa cơm đầu lên khói tỏa lan mùi nếp xôi gợi nhớ tới không khí gia đình đầm ấm, xua tan đi
cảm giác heo hút trống vắng ở tâm hồn những người chiến sĩ còn rất trẻ. Cách nói của Quang Dũng trong câu thơ rất
lạ, không phải Mai Châu nhà em mà là “Mai Châu mùa em”. “Mùa” ở đây phải chăng là mùa của nỗi nhớ về những
Hocmai.vn – Ngôi trư ng chung c a h c trò Vi t T ng đài tư v n: 1900 58-58-12 - Trang | 4 -

5. Tài liệu Khóa học Luyện thi Đại học môn Ngữ văn thầy Nguyễn Quang Ninh Tây Tiến - Quang Dũng
tấm lòng thơm thảo, của kỉ niệm một mốc thời gian đã trở thành dấu ấn in sâu trong trái tim người chiến sĩ. Đúng như
Chế Lan Viên đã viết:
“Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch
Bữa xôi đầu còn toả nhớ mùi hương”
Giáo viên: Nguyễn Quang Ninh
Nguồn: Hocmai.vn
Hocmai.vn – Ngôi trư ng chung c a h c trò Vi t T ng đài tư v n: 1900 58-58-12 - Trang | 5 -