2. Το «Ανατολικό Ζήτημα» προκύπτει στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, μπροστά
στην επιταχυνόμενη παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, προβάλλουν αξιώσεις και επιχειρούν
κάθε είδους διείσδυση, οικονομική, πολιτική, στρατιωτική ή άλλη, στο χώρο της ανατολικής
Μεσογείου.
Το «Ανατολικό Ζήτημα», θεωρείται ότι λήγει με τον οριστικό διαμελισμό της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας, την επόμενη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και την ίδρυση του τουρκικού κράτους.
Επεισόδια του «Ανατολικού Ζητήματος» αποτελούν τόσο η ελληνική Επαναστάτη που γέννησε το
σύγχρονο ελληνικό κράτος όσο και οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες των υπόλοιπων βαλκανικών
λαών που διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους από την οθωμανική αυτοκρατορία.
Η Ρωσία, η Αγγλία και η Αυστρία
ασχολούνται με το Ανατολικό
Ζήτημα, γελοιογραφία του 1878.
3. Ο ανταγωνισμός των Δυνάμεων (Αγγλίας – Ρωσίας)
Στην Β Ενότητα, κεφ.11 «Επαναστατικά κινήματα και λαϊκές εξεγέρσεις» είχαμε δει ότι oι Ρώσοι είχαν
ως στόχο τον έλεγχο της Μαύρης Θάλασσας ώστε να ταξιδεύουν ελεύθερα και να εμπορεύονται στη
Μεσόγειο. Γι’ αυτό έκαναν αλλεπάλληλους πολέμους με τους Οθωμανούς.
Έτσι Η Ρωσία επεκτάθηκε στις ακτές του Εύξεινου Πόντου (1774) και έκανε σαφή την πρόθεση της να
επεμβαίνει στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προστατεύοντας τους χριστιανικούς
πληθυσμούς της.
Το Πέρασμα του Δούναβη από το
ρωσικό στρατό κατά τον
ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-
1878.
Έργο του Νικολάι Ντμίτριγιεφ-
Ορενγκμπούρκσκι, 1883
4. Οι επιδιώξεις όμως της Ρωσίας έβαζαν σε
κίνδυνο τα συμφέροντα της Αγγλίας που
ήθελε να έχει τον έλεγχο των θαλάσσιων
δρόμων προς την ανατολή.
Έτσι, η Αγγλία, για να ανακόψει την κάθοδο
της Ρωσίας προς την Μεσόγειο, στην αρχή
προσπάθησε να στηρίξει με κάθε τρόπο την
Οθωμανική Αυτοκρατορία, την οποία
θεωρούσε ως φυσικό εμπόδιο στην
επεκτατική ρωσική πολιτική.
Αργότερα, όταν πια έγινε κατανοητό ότι ο
«Μεγάλος ασθενής» - η Οθωμανική
αυτοκρατορία - βρισκόταν στα πρόθυρα της
διάλυσης, η Αγγλία στήριξε την ελληνική
επανάσταση και αργότερα κατάφερε να
θέσει κάτω από την οικονομική και πολιτική
της κηδεμονία το νεοσύστατο ελληνικό
κράτος (1832).
Με ποιο τρόπο η Αγγλία έθεσε κάτω από την
οικονομική και πολιτική της κηδεμονία το
νεοσύστατο ελληνικό κράτος;
Αγγλία και Ρωσία διαμελίζουν την οθωμανική
αυτοκρατορία.
5. Στο ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-
1878 η Ρωσία νίκησε την Τουρκία και
την υποχρέωσε να υπογράψει τη
συνθήκη του Αγίου Στεφάνου. Η
συνθήκη αυτή της εξασφάλιζε ισχυρή
επιρροή στα Βαλκάνια. Τότε ιδρύθηκε
μεγάλο, αυτόνομο βουλγαρικό κράτος
που περιλάμβανε και εδάφη – όπως η
Μακεδονία- όπου κατοικούσαν
σημαντικοί ελληνικοί πληθυσμοί.
6. Οι άλλες Μεγάλες δυνάμεις όμως αντέδρασαν· σε συνέδριο που έγινε στο Βερολίνο (1878) οι όροι
άλλαξαν και έγιναν ευνοϊκότεροι για την Τουρκία.
Η Σερβία και η Ρουμανία έγιναν ανεξάρτητες.
Η Βουλγαρία περιορίστηκε εδαφικά και παρέμεινε αυτόνομη.
Αυτονομία δόθηκε και στην Ανατολική Ρωμυλία.
Τέλος η Τουρκία παραχώρησε την Κύπρο στην Αγγλία, που τη βοήθησε να ξαναπάρει χαμένα
εδάφη της.
Η πρώτη συνάντηση των
αντιπροσώπων των
διαφόρων χωρών στο
συνέδριο του Βερολίνου.
Πίνακας του Άντον φον
Βέρνερ (1884) (Δημαρχείο
Βερολίνου).
7. Σε όλη τη διάρκεια του ρωσοτουρκικού
πολέμου οι ελληνικές κυβερνήσεις,
καθηλωμένες από τα αγγλικά
συμφέροντα, παρέμεναν - παρά την
αντίθεση της κοινής γνώμης- αδρανείς.
Όταν το Φεβρουάριο του 1878 ο
ελληνικός στρατός μπήκε στη Θεσσαλία,
για να την απελευθερώσει, ήταν πια πολύ
αργά. Η Τουρκία έχοντας ήδη υπογράψει
ανακωχή με τους Ρώσους (30 Ιανουαρίου)
απείλησε με πόλεμο την Ελλάδα. Με την
παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων ο
πόλεμος αποτράπηκε και ο ελληνικός
στρατός αναγκάστηκε να αποσυρθεί από
τη Θεσσαλία.
Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις περιμένουν τις εξελίξεις επί του
«ανατολικού ζητήματος», ενώ συδαυλίζουν τη φωτιά με
βεβαιότητα μελλοντικής ευνοϊκής λύσης η Βουλγαρία και η
Σερβία, αντίθετα από την Ελλάδα, η οποία με γυμνά χέρια
αποπειράται να διευθετήσει τα ξύλα και τα κάρβουνα, δείγμα
της ανίσχυρης θέσης της στη διεθνή διπλωματία. Στο καζάνι
βράζει η Οθωμανική αυτοκρατορία, ημισέληνος, ενώ ο
σουλτάνος τηρεί στάση αναμονής μπροστά στις εξελίξεις
συγκρατώντας τον αξιωματούχο δίπλα του από τη συμμετοχή
στη διαδικασία του βρασμού. Η λεζάντα στη σατιρική
εφημερίδα «Νέος Αριστοφάνης» έγραφε: «Πώς εργάζονται
οι ισχυροί της γης επί του ανατολικού ζητήματος».
8. Οι Μεγάλες δυνάμεις δε δέχτηκαν τη
συμμετοχή της Ελλάδα στο Συνέδριο
του Βερολίνου. Εκείνο που τελικά
δέχτηκαν ήταν να αρχίσουν
διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για
την παραχώρηση της Θεσσαλίας η
οποία τελικά ενσωματώθηκε με την
Ελλάδα στα 1881 μαζί με μικρό μέρος
της Ηπείρου (Άρτα).
Χάρτης με τις μεταβολές των συνόρων στα
Βαλκάνια το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Η περιοχή της Θεσσαλίας (ροζ χρώμα)
ενσωματώθηκε στην Ελλάδα (κίτρινο
χρώμα) 1881.
9. Το Συνέδριο του Βερολίνου αποτελεί
σημαντικό σταθμό για το «Ανατολικό
Ζήτημα». Η εμφάνιση ενός νέου ισχυρού
ανταγωνιστή, της Γερμανίας, αλλάζει το
συσχετισμό των δυνάμεων στην Ευρώπη.
Η Γερμανία στηριζόμενη στη μεγάλη
οικονομική της ανάπτυξη και
εκμεταλλευόμενη τον αγγλορωσικό
ανταγωνισμό καταφέρνει να κάνει
αισθητή την οικονομική και πολιτική της
διείσδυση στα Βαλκάνια και την Τουρκία
εκτοπίζοντας εν μέρη Ρώσους και Άγγλους.
Ο αγγλορωσικός ανταγωνισμός στο χώρο
των Βαλκανίων υποχωρεί και με τον καιρό
γίνεται αγγλογερμανικός ανταγωνισμός.
Ο Ότο φον Μπίσμαρκ κατάφερε να ενοποιήσει
την κατακερματισμένη Γερμανία στη δεκαετία
του 1870, και να την αναδείξει σε ισχυρό παίκτη
στον ανταγωνισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών
δυνάμεων.
10. Πτυχές του «Ανατολικού Ζητήματος» είναι:
το «Μακεδονικό Ζήτημα» ο
ανταγωνισμός δηλαδή μεταξύ των
βαλκανικών κρατών για τη διανομή των
εδαφών της Μακεδονίας μετά τη διάλυση
της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και
το «Κρητικό ζήτημα» δηλαδή ο
μακροχρόνιος πολεμικός και διπλωματικός
αγώνας για την απελευθέρωση της Κρήτης
και την ένωσή της με την Ελλάδα.
Μακεδόνες επαναστάτες στα 1878
11. Το Μακεδονικό Ζήτημα
Η Μακεδονία ως το γεωγραφικό κέντρο της
Βαλκανικής Χερσονήσου αποτέλεσε στόχο
διεκδικήσεων από τους λαούς της βαλκανικής.
Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία διεκδικούσαν
ένα μέρος του μακεδονικού πληθυσμού και την
κυριαρχία σε ολόκληρη ή μέρος της
Μακεδονίας. Παράλληλα ο ανταγωνισμός και οι
συγκρούσεις μεταξύ τους οξύνονταν με την
ανάμιξη των Μεγάλων Δυνάμεων.
Η σύγκρουση για την επικράτηση στην
Μακεδονία πήρε διάφορες μορφές κυρίως
ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βούλγαρους.
Αντάρτικες ομάδες Ελλήνων και Βουλγάρων
δρουν στην περιοχή και συχνά συγκρούονται
μεταξύ τους.
Η σύγκρουση όμως γίνεται και με άλλα μέσα
όπως η ίδρυση σχολείων καθώς κάθε εθνότητα
προσπαθεί να επιβάλει τη δική της γλώσσα ως
στοιχείο που θεμελιώνει τα δικαιώματά και τις
διεκδικήσεις της στην περιοχή
Ο χάρτης των Βαλκανίων σύμφωνα με τη συνθήκη του
Βερολίνου. Με λευκό χρώμα η περιοχή που αντιστοιχεί
στην Μακεδονία.
12. Το Κρητικό Ζήτημα
Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897
Κοντά στο Μακεδονικό Ζήτημα προστέθηκε και το ζήτημα της Κρήτης που είχε ξεχωριστή θέση στην
ανατολική Μεσόγειο.
Από το 1866 και με αποκορύφωμα το 1897 οι Κρήτες βρέθηκαν σε συνεχή επαναστατική κίνηση με
στόχο την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Στα 1897 η εξέγερση των Κρητικών ξεσηκώνει την
κοινή γνώμη στην Ελλάδα που εξωθεί την κυβέρνηση Δεληγιάννη να στείλει στρατεύματα στο
νησί., ενώ ταυτόχρονα εξεγείρονται η Ήπειρος και η Μακεδονία.
Στα 1866-1869 ξέσπασε μεγάλη
κρητική επανάσταση, που, παρά τις
αρχικές επιτυχίες της, καταπνίγηκε.
Ιδιαίτερη στιγμή της υπήρξε η
ανατίναξη μιας ομάδας
επαναστατών στη μονή Αρκαδίου
(κοντά στο Ρέθυμνο)
Πίνακας του Ιταλού ζωγράφου
Γκατέρι.
13. Η Ελλάδα όμως είναι κατεστραμμένη
οικονομικά και απροετοίμαστη
στρατιωτικά. Η Τουρκία κήρυξε τον
πόλεμο στην Ελλάδα. Τα στρατεύματά
της μπήκαν στη Θεσσαλία και νίκησαν
τον ελληνικό στρατό. Ο πόλεμος
σταμάτησε με την επέμβαση των
μεγάλων δυνάμεων. Η Θεσσαλία
δόθηκε πάλι στην Ελλάδα. Η Κρήτη
αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη κάτω
από την κυριαρχία του σουλτάνου.
Η Ελλάδα υποχρεώθηκε να καταβάλει
αποζημίωση στην Τουρκία (4.000.000
τουρκικές λίρες), ως πολεμική
επανόρθωση. Αναγκάσθηκε να πάρει
ένα ακόμη δάνειο και προκειμένου να
ξεπληρώσει το δυσβάστακτο χρέος της
τέθηκε υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο.
Οι δυνάμεις του τουρκικού πεζικού επιτίθενται κατα τη μάχη
του Δομοκού, ένα επεισόδιο του ελληνοτουρκικού πολέμου
του 1897
