1. 2. Από τις Γεωγραφικές Ανακαλύψεις
στο Διαφωτισμό
2α Οι Γεωγραφικές Ανακαλύψεις
2. Οι φόβοι των Πορτογάλων ναυτικών για τον
περίπλου της Αφρικής
«Όπως έλεγαν οι ναύτες, είναι φανερό ότι
πέρα από αυτό το Ακρωτήριο δεν υπάρχουν
ούτε άνθρωποι, ούτε κατοικημένοι τόποι,…ενώ
τα ρεύματα είναι τόσο φοβερά, ώστε αν ένα
καράβι περάσει το Ακρωτήριο δεν θα
μπορέσει ποτέ να επιστρέψει».
Αυτά έγραψε ο Πορτογάλος ιστορικός Γκόμες
Εάνες ντε Ζουράρα για τον τρόμο που έπιανε
τους ναυτικούς στις αρχές της δεκαετίας του
1430, όταν προσέγγιζαν τα νότια όρια του
κόσμου τους, το Ακρωτήριο Μποζαντόρ.
Μέχρι τότε, οι ταξιδιώτες από την Ευρώπη
είχαν ταξιδέψει προς τα ανατολικά, αλλά ποτέ
νότια ή δυτικά. Προς αυτές τις κατευθύνσεις
βρίσκονταν εδάφη και θάλασσες άγνωστες,
που όπως έλεγαν μερικοί ήταν αδύνατο να
εξερευνηθούν.
3. Όπως φαίνεται η εικόνα του κόσμου που είχαν οι Ευρωπαίοι ως τα τέλη του
15ου αιώνα ήταν πολύ περιορισμένη.
Το μεγάλο άλμα έγινε από το τέλος του 15ου ως τις αρχές του 17ου αιώνα και
άλλαξε με δραματικό τρόπο την στενή και περιορισμένη αντίληψη του κόσμου
που είχαν μέχρι τότε οι άνθρωποι.
Το άλμα αυτό ξεκίνησε με μεγάλα, περιπετειώδη και εξαιρετικά επικίνδυνα
θαλασσινά ταξίδια και με την εξερεύνηση περιοχών, που για τους Ευρωπαίους
ήταν άγνωστες.
4. Για να γίνουν κατορθωτά τα μεγάλα θαλασσινά ταξίδια έπρεπε να υπερνικηθούν δυο εμπόδια:
- Μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα δεν υπήρχε ένα πλοίο κατάλληλο να αντιμετωπίζει την
κακοκαιρία και να έχει τη δυνατότητα να πλέει με αντίθετο άνεμο.
- Η δυνατότητα επανάληψης του ίδιου δρομολογίου με σχετική ακρίβεια. Η έλλειψη δηλαδή
οργάνων που να βοηθούν τον καπετάνιο να προσδιορίζει την πορεία και να υπολογίζει το
γεωγραφικό σημείο στο οποίο κάθε φορά βρισκόταν.
5. Τα προβλήματα αυτά λύθηκαν:
- Με την κατασκευή ενός ευέλικτου και ανθεκτικού πλοίου της καραβέλας.
- Με την προσθήκη τριγωνικών πανιών που επιτρέπουν ελιγμούς με αντίθετο
άνεμο.
- Με την χρησιμοποίηση της πυξίδας, του αστρολάβου και της βαλλιστρίδας.
Πυξίδα Αστρολάβος Βαλλιστρίδα
6. Τι έσπρωξε τους Ευρωπαίους ηγεμόνες να
χρηματοδοτήσουν τα ριψοκίνδυνα αυτά
ταξίδια;
- Η ανάγκη να απαλλαγεί το εμπόριο με τις Ινδίες
από το υψηλό κόστος και τους κινδύνους των
στεριανών μεταφορών.
- Η επιθυμία των Ευρωπαίων εμπόρων να
διεξάγουν αυτό το εμπόριο μόνοι τους από τον
τόπο παραγωγής (Ινδίες) ως τον τόπο
κατανάλωσης (Δυτική Ευρώπη),
παρακάμπτοντας τις δυσκολίες που έβαζε οι
εγκατάσταση των Οθωμανών Τούρκων στην
ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.
Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος (1394-1460)
Ο δημιουργός της καραβέλας
7. - Η κυριαρχία των Βενετών και των Αράβων και ο μονοπωλιακός τρόπος με τον
οποίο διεξήγαν το εμπόριο των μπαχαρικών.
- Η πορεία προς τη διαμόρφωση «εθνικών» κρατών (Ισπανία, Πορτογαλία) και
αντίστοιχων «εθνικών» οικονομιών που εντείνει τον ανταγωνισμό για τον
έλεγχο των θαλάσσιων δρόμων και την εξασφάλιση εμπορικών σταθμών.
- Η αναζήτηση πολύτιμων μετάλλων στα οποία υστερούσε η Ευρώπη με
αποτέλεσμα να εμποδίζεται η κοπή νομισμάτων και να καθηλώνονται οι
εμπορικές συναλλαγές.
Το μάζεμα του πιπεριού
8. Τα μεγάλα ταξίδια και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Για να δείτε την πορεία των μεγάλων
ταξιδιών κάντε κλικ στην καραβέλα
9. Ο Χριστόφορος Κολόμβος ανακαλύπτει την Αμερική το 1492 μ.Χ
Μας πρόσφεραν παπαγάλους από βαμβάκι, ακόντια και πολλά άλλα πράγματα, τα οποία
αντάλλασσαν με γυάλινες χάντρες και κουδουνάκια. Αντάλλασσαν πρόθυμα οτιδήποτε τους
ανήκε... Είναι καλοφτιαγμένοι με γερά σώματα και όμορφα χαρακτηριστικά… Δεν οπλοφορούν
και δεν γνωρίζουν τι είναι τα όπλα. Τους έδειξα ένα σπαθί και αυτοί το έπιασαν από τη λάμα και
κόπηκαν. Τα ακόντιά τους είναι από ξύλο. Θα ήταν ιδανικοί υπηρέτες. ….Με 50 άνδρες θα
μπορούσαμε να τους υποτάξουμε όλους και να τους αναγκάσουμε να κάνουν οτιδήποτε
θέλουμε».
Από το ημερολόγιο του Χριστόφορου Κολόμβου, Χ. Ζιν, «Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών»
Ο Χριστόφορος Κολόμβος
αποβιβάζεται στην Αμερική
10. Ο περίπλους της γης από τον Μαγγελάνο και το πλήρωμά του
(1519-1522)
«Την Τετάρτη, 28 Νοεμβρίου του 1520
ξεμπουκάραμε από εκείνο το στενό και
βουτήξαμε στη θάλασσα του Ειρηνικού.
Περάσαμε τρεις μήνες χωρίς να βάλουμε στο
στόμα μας φρέσκια τροφή κανενός είδους.
Τρώγαμε γαλέτα που μόνο γαλέτα δεν ήταν
πια αλλά σκόνη με χούφτες σκουλήκια που
είχαν φάει το καλύτερο.»
«Και επιμείναμε σ’ αυτούς στη βάρκα, άμα
βγουν στη στεριά, να ρωτήσουν τι μέρα ήταν.
Οι Πορτογάλοι τους είπαν πως αυτοί είχαν
Πέμπτη, αφήνοντάς τους κατάπληκτους γιατί,
με τους δικούς μας υπολογισμούς ήταν
Τετάρτη, και δεν μπορούσαν να φανταστούν
πως είχαμε πλανηθεί έτσι. Εγώ ο ίδιος
κατέγραφα την κάθε μέρα για να μη χάσω τα
λογικά μου.»
Πιγκαφέτα, «Μαγγελάνος, Το πρώτο ταξίδι γύρω από
τον κόσμο», εισαγωγή-μετάφραση Ν. Πρατσίνης, εκδ.
Στοχαστής, Αθήνα 1999, σελ. 78 & 171
Ο Μαγγελάνος
11. Ποιες ήταν οι συνέπειες των Γεωγραφικών
Ανακαλύψεων;
- Η Μεσόγειος έχασε το ρόλο που
για χιλιάδες χρόνια είχε
διατηρήσει: να είναι το
αποκλειστικό κέντρο των
οικονομικών ανταλλαγών και
πολιτιστικών επικοινωνιών. Όλα
τα μεγάλα μεσογειακά εμπορικά
κέντρα σταδιακά παρακμάζουν.
- Οι μεγάλοι εμπορικοί δρόμοι
μετατοπίζονται προς τον
Ατλαντικό ωκεανό. Η δυτική και
βόρεια Ευρώπη αναδεικνύονται
σε κέντρο των διεθνών εξελίξεων.
4ος αι. π.Χ.
1ος αι. μ.Χ.
12. - Η εκμετάλλευση των νέων εμπορικών
δρόμων, η εισροή μεγάλων ποσοτήτων
πολύτιμων μετάλλων και νέων προϊόντων
αλλά και η αναγωγή του χρήματος σε
βασικό μέτρο του πλούτου οδηγούν στη
συσσώρευση πλούτου και δύναμης στα
χέρια λίγων.
- Σταδιακά μια βαθιά μεταβολή
συντελείται: η μετάβαση από την
Φεουδαρχική στην καπιταλιστική
οικονομία. Ιδρύονται μεγάλες τράπεζες
και εργοστάσια. Ενώ μια νέα κοινωνική
ομάδα σχηματίζεται αυτή των εμπόρων
που αποκτά χαρακτηριστικά κοινωνικής
τάξης γιατί διέθετε και διαχειριζόταν
μεγάλο πλούτο που της απέδιδε
κοινωνική και πολιτική δύναμη.
Ο τραπεζίτης και η γυναίκα του,
(Quentin Metsys, 1514)
13. - Η κατάληψη των «νέων χωρών» από τους Ευρωπαίους δεν έγινε με
ειρηνικό τρόπο. Για να υποτάξουν τους πληθυσμούς τους οι Ευρωπαίοι
χρησιμοποίησαν κάθε μέσο ωμής βίας. Πολιτισμοί και λαοί (Ίνκας, Μάγια,
Αζτέκοι) που για αιώνες άκμασαν σε αυτές τις περιοχές κυριολεκτικά
αφανίστηκαν. 15- 20 εκατ. Αφρικάνοι αιχμαλωτίστηκαν και πουλήθηκαν ως
σκλάβοι στις φυτείες της Αμερικής. Χωρίς να υπολογίζονται όσοι δεν
επέζησαν από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια των δουλεμπόρων.
14. Γλωσσάρι:
Τριγωνικά πανιά: τοποθετούνταν κατά μήκος του σκάφους, και του έδιναν τη δυνατότητα να
πλέει με πολύ μικρότερη γωνία ως προς την κατεύθυνση του ανέμου απ' ότι με τα τετράγωνα
πανιά.
Πυξίδα: η μαγνητική βελόνα της πυξίδας δείχνει πάντα προς τον βορρά. Με αυτό το όργανο οι
ναυτικοί μπορούσαν να εντοπίζουν τα σημεία του ορίζοντα.
Αστρολάβος: όργανο με το οποίο μετρούσαν το ύψος των αστεριών και κυρίως του Πολικού
αστέρα από τον ορίζοντα.
Βαλλιστρίδα: όργανο με το οποίο μετρούσαν το γεωγραφικό μήκος την απόσταση δηλαδή σε
μοίρες από τον Πρώτο Μεσημβρινό προς τα ανατολικά και προς τα δυτικά.
Φεουδαρχία: σύστημα πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης του μεσαιωνικού
κόσμου στη Δύση από τον 8ο μέχρι το 13ο αι. που βασιζόταν στον έλεγχο της εξουσίας από
αυτούς που είχαν στα χέρια τους την ιδιοκτησία της γης.
Καπιταλισμός: παρέχουμε σε όλους τα μέσα να παράγουν, στοχεύουμε στο μέγιστο κέδρος,
κερδίζουμε πουλώντας φτηνότερα και περισσότερα προϊόντα, συγκεντρώνουμε πλούτο άρα και
δύναμη. Αυτά είναι τα χαρακτηριστικά αυτού που ονομάζουμε κεφαλαιοκρατία ή καπιταλισμό.
Νέες χώρες: με τον όρο αυτό ονομάζουν οι Ευρωπαίοι τις νέες περιοχές που ανακάλυψαν και
κατέκτησαν με τα μεγάλα εξερευνητικά ταξίδια.
