ΥΛΙΚΟ

1. ΙΙΙ. Οι οπτικές της γλώσσας
Κάθε άνθρωπος βλέπει και αξιολογεί τα πράγματα, τα γεγονότα και τις καταστάσεις από τη δική
του σκοπιά, τη δική του οπτική γωνία, που δεν είναι άσχετη με τις γνώσεις, την κοινωνική θέση, την
καλλιέργεια, το επάγγελμα, τα συμφέροντα και την ιδεολογία. Συσκοτίζεται έτσι η ΑΛΗΘΕΙΑ, η
οποία όμως υπάρχει.
Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει, γιατί οι άνθρωποι:
 χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις για να δηλώσουν τα ίδια πράγματα
 χρησιμοποιούν σε διαφορετικές περιπτώσεις τις ίδιες λέξεις φορτίζοντας τες με εντελώς
διαφορετικό σημασιολογικό φορτίο από εκείνο που αυτές είχαν αρχικά.
 παρουσιάζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη με αποτέλεσμα
τη σημασιολογική της διαφοροποίηση.
Η οπτική, η άποψή μας για έναν άνθρωπο καθορίζεται από το βαθμό συγγένειας, οικειότητας,
από τις περιστάσεις και τις συνθήκες μιας σχέσης μαζί του.
Διαφορετικοί άνθρωποι, διαφορετικές σκοπιές, διαφορετικές εκφράσεις ακόμα και όταν το
αντικείμενο παραμένει το ίδιο.
Ακόμα και ο ίδιος άνθρωπος μιλώντας για το ίδιο αντικείμενο/γεγονός μπορεί να χρησιμοποιήσει
διαφορετικό επίπεδο λόγου.
ΙV. Η δημιουργικότητα της γλώσσας
1. Στην επικοινωνιακή πράξη απαιτούνται:
α) πομπός: αυτός που στέλνει την πληροφορία, ο ομιλητής
β) δέκτης: αυτός που λαμβάνει το μήνυμα, ο ακροατής
γ) μήνυμα: η πληροφορία, η είδηση
2. Οι λειτουργίες της γλώσσας:
α) αναφορική (ή κυριολεκτική): λογική χρήση της γλώσσας,εκφράζει τον πραγματικό κόσμο και
την αντίληψη που έχουμε γι’ αυτόν. Στόχος η πληροφόρηση.
Π.χ. «Το άθροισμα των γωνιών ενός τριγώνου ισούται με δύο ορθές».
β) ποιητική (ή μεταφορική ή συγκινησιακή): δεν ενδιαφέρει η πληροφόρηση αλλά το ίδιο το
μήνυμα και η μορφή του. Στόχος η αισθητική απόλαυση του δέκτη.
Π.χ. «Στο περιγιάλι το κρυφό
κι άσπρο σαν περιστέρι
διψάσαμε το μεσημέρι
μα το νερό γλυφό»
Το φαινόμενο της δήλωσης και της συνυποδήλωσης
Οι όροι δήλωση και συνυποδήλωση χρησιμοποιούνται συχνά στη νεότερη γλωσσολογία. Δήλωση
είναι η άμεση καθημερινή και πιο απλή σημασία της λέξης, η σημασία δηλαδή εκείνη που αποτελεί
το αντικείμενο της συμφωνίας, μέσα στη γλωσσική κοινότητα, πχ. η λέξη «λευκό», σημαίνει το
αντίστοιχο χρώμα. Κάποτε όμως και σε ορισμένα γλωσσικά περιβάλλοντα το λευκό σημαίνει το
καθαρό, το αγνό, το χρώμα της αθωότητας. Αυτό είναι συνυποδήλωση. Τη δεύτερη φορά δηλαδή η
λέξη έχει συνειρμική σημασία. Έτσι λέμε τη σημασία που ποικίλλει σε μια λέξη ανάλογα με τις

2. εμπειρίες του ομιλητή. Αντίθετή της είναι η γνωστική (δηλωτική) σημασία που είναι απρόσωπη και
σταθερή. Η συνυποδήλωση έχει συγκινησιακές αποχρώσεις.
Ασκήσεις:
1. Να δώσεις την κυριολεκτική σημασία των παρακάτω μεταφορικών εκφράσεων:
• Δε φτάνει η ζημιά που έκανε, αλλά ζητάει και τα ρέστα
……………………………………………………….………………………………………………..
• Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, δεν το βάζει κάτω:
…………………………………………………………………………………………………………
• Τα ’κανε μούσκεμα:……………………………………………………………….............................
• Έπεσε έξω στις εκτιμήσεις μου:……………………………………………………………………...
• Έγινε καπνός:………………………………………………………………………………………...
• Λέει τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη:…………………………….……………………………...
• Καβάλησε το καλάμι:………………………………………………………………………………..
• Λύνει και δένει:………………………………………………………………………………………
• Του υποσχέθηκε πως θα τον βοηθήσει και αυτός το έδεσε κόμπο:………………............................
…………………………………………………………………………………………………………
• Έφτασε ο κόμπος στο χτένι:……………………………………………………………….................
• Πλήρωσε τη νύφη: …………………………………………………………………………………..
2. Τι σημαίνουν κυριολεκτικά οι παρακάτω λέξεις και με ποια μεταφορική σημασία τις
χρησιμοποιούμε στο λόγο μας;
Κυριολεξία Μεταφορά
• κυκεώνας
• φενάκη
• σμιλεύω
• ρήξη
• δίνη
• διελκυστίνδα
3. Να συμπληρώσεις τα κενά των ακόλουθων προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο των λέξεων.
(Δύο από αυτές δε θα χρειαστούν.)
(Λεξιλόγιο: Ανακοίνωση – Αναφορά – Διάγγελμα – Εγκύκλιος – Ενημέρωση – Κοινοποίηση –
Υπόμνημα – Ψήφισμα)
1. Ο αριθμός των εκδρομώνπου προβλέπεται να πραγματοποιηθούν σεένα σχολικό έτος καθορίζεται
με ……………………….από το ΥΠΕΠΘ.
2. Με αφορμή την επέτειο της εθνικής ανεξαρτησίας ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας απηύθυνε
………………………..προς τον ελληνικό λαό.
3. Ο λυκειάρχης μας, με……………………………του, απαρίθμησε τα προβλήματα του σχολείου
στον προϊστάμενο.

3. 4. Η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης αναβλήθηκε, γιατί δεν είχε επιδοθεί
στους ενδιαφερόμενους εγκαίρως……………………….της δικαστικής απόφασης για την
πραγματοποίησή της.
5. Ο γεωργικός συνεταιρισμός υπέβαλε ……………………………….στην κυβέρνηση εκθέτοντας
τις απόψεις του για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων.
6. Με ……………………….της στον τύπο η εταιρία γνωστοποιεί τη διακοπή της λειτουργίας της
για ένα τρίμηνο.