Ο Λέων και η Μελίτη, δυο αδέλφια που μεγαλώνουν σε μια εύπορη οικογένεια της Αθήνας τον 5ο π.Χ. αιώνα μας ξεναγούν στην πόλη τους.

2. Το βιβλίο «Λέων και Μελίτη: Η καθηµερινή ζωή στην αρχαία Αθήνα»
αφορά στη µόνιµη έκθεση «Σκηνές α ό την Καθηµερινή Ζωή στην Αρχαι-
ότητα» ου αρουσιάζεται στον 4ο όροφο του Μουσείου Κυκλαδικής
Τέχνης. Τον σχεδιασµό της Έκθεσης και την αραγωγή του ο τικοακου-
στικού υλικού είχε η ισ ανική εταιρεία GPD Exposiciones y Museos, ενώ
την ε ιστηµονική τεκµηρίωση και ε ιµέλεια ο καθηγητής Νίκος Σταµ ο-
λίδης, διευθυντής του Μουσείου, και ο αρχαιολόγος Γιώργος Τασούλας,
ε ιµελητής του Μουσείου, τον ο οίο και θερµά ευχαριστούµε για την
ολύτιµη βοήθεια και συµ αράσταση στη δηµιουργία του εκ αιδευτι-
κού ρογράµµατος.
Ο Λέων και η Μελίτη, δύο αδέλφια, µεγαλώνουν σε µια εύ ορη οικογένεια
της Αθήνας τον 5ο αιώνα .Χ. Ο µικρός Λέων αναλαµβάνει να µας ξενα-
γήσει στην όλη του. Περιγράφει το γάµο των γονιών του, ό ως του τον
διηγήθηκαν. Στη συνέχεια αναφέρεται στις καθηµερινές ασχολίες των
γυναικών, µιλάει για τις αρέες του, τις αρέες της αδελφής του και για
τα αγα ηµένα τους αιχνίδια, για το σχολείο, τον αθλητισµό και τη
στρατιωτική εκ αίδευση. Κάνει λόγο για τα συµ όσια και τη συµµετοχή
των ανδρών στα κοινά και, τέλος, κάνει µία µικρή αναφορά στα ταφικά
έθιµα, εστιάζοντας στον τρό ο µε τον ο οίο τιµούν τους αγα ηµένους
τους ανθρώ ους ου έχουν φύγει α ό τη ζωή.
Η εικονογράφηση εριλαµβάνει σχεδιαστικές ανα αραστάσεις και
αντικείµενα τα ο οία εκτίθενται στον 4ο όροφο του Μουσείου, τα
ερισσότερα α ό τα ο οία χρονολογούνται στην Κλασική και την Ελλη-
νιστική ερίοδο (5ος–1ος αι. .Χ.).

3. Λέων & Μελίτη
Η καθηµερινή ζωή
στην αρχαία Αθήνα

4. Το σ ίτι του
Λέοντα &
της Μελίτης
Το όνοµά µου είναι Λέων. Γεννήθηκα και µεγά-
λωσα στην Αθήνα, την ιο ξακουστή όλη της
αρχαίας Ελλάδας, την ε οχή ου κτιζόταν ο
Παρθενώνας. Το σ ίτι µας είναι µεγάλο, έχει
δυο ορόφους και µια µεγάλη αυλή στο κέντρο,
γύρω α ό την ο οία είναι οργανωµένα όλα τα
δωµάτια. Εκτός α ό τους γονείς µου και τη
µικρή µου αδελφή, τη Μελίτη, µαζί µας µένουν
και οι δούλοι ου βοηθούν στις καθηµερινές ερ-
γασίες. Ανάµεσά τους ιδιαίτερη θέση έχει ο Κλέ-
αρχος, ο αιδαγωγός µου.
Η Αθήνα ου µένω δεν µοιάζει καθόλου µε την
όλη ου ξέρεις εσύ σήµερα. Οι κάτοικοι, οι
Αθηναίοι ολίτες δηλαδή µε τις οικογένειές
τους, είναι ερί ου 200.000. Υ άρχουν όµως
και οι ξένοι (µέτοικοι) και οι δούλοι.

5. 3
Οι συνοικίες της Αθήνας α λώνονται τυχαία,
ανάλογα µε το χώρο και τις ανάγκες, γύρω
α ό την Ακρό ολη ου α οτελεί το θρησκευ-
τικό κέντρο της όλης. Οι δρόµοι είναι στενοί
και ακανόνιστοι, χωρίς λακόστρωση και
φωτισµό. Υ άρχουν τρεις µόνο µεγάλοι δηµό-
σιοι δρόµοι ου εξασφαλίζουν την άνετη ε ι-
κοινωνία της όλης µε το λιµάνι του Πειραιά.
Τα ερισσότερα σ ίτια έχουν ηγάδια και
στέρνες για να συγκεντρώνουν το νερό της
βροχής. Σε διάφορα σηµεία της όλης υ άρ-
χουν κρήνες, στις ο οίες το νερό φθάνει α ό
τις ηγές του Ιλισού µέσω του Υδραγωγείου
ου κατασκεύασε ο Πεισίστρατος, 100 χρόνια
ερί ου νωρίτερα.

6. Γάµος
&
οικογένεια
Όταν οι γονείς µου αντρεύτηκαν, η µητέρα µου ήταν δεκατεσσάρων
ετών και ο ατέρας µου τριάντα. Ο γάµος τους κανονίστηκε α ό τους
γονείς τους, µια και η γνώµη των µελλονύµφων δεν βαραίνει και ολύ.
Ο ατέρας της νύφης είναι εκείνος ου θα α οφασίσει οιος α ό τους
νεαρούς ου γνωρίζει, θα είναι κατάλληλος σύζυγος της κόρης του. Θα
ρέ ει να είναι εργατικός και µε αρκετά χρήµατα ώστε να µ ορεί να συν-
τηρεί το νοικοκυριό και την οικογένειά του. Ο ατέρας του µελλοντικού
γαµ ρού ενδιαφέρεται κυρίως για την εργατικότητα της νύφης και την
ροίκα ου θα δώσει ο ατέρας της. Η ροίκα σε ερί τωση διαζυγίου,
γεγονός ολύ σ άνιο βέβαια, ε ιστρέφεται στον ατέρα της νύφης.
Οι γάµοι γίνονται συνήθως το µήνα Γαµηλιώνα (ο σηµερινός µήνας
Ιανουάριος). Η διαδικασία του γάµου διαρκεί τρεις µέρες και ανάµεσα
στις ροετοιµασίες ιδιαίτερη θέση έχει το λουτρό της νύφης.
Την αραµονή η νύφη συνηθίζεται να αφιερώνει τα αιχνίδια της σε µια
α ό τις θεές ου ροστατεύουν το γάµο (την Άρτεµη ή την Ήρα) και να
κάνει θυσίες.
Η τελετή του γάµου γίνεται στο σ ίτι της νύφης και ολοκληρώνεται µε
µια οµ ή συγγενών και φίλων ου συνοδεύουν τους νεόνυµφους στο
σ ίτι του γαµ ρού.

7. Για τον καλλω ισµό της νύφης χρησιµο οιούσαν
αρώµατα ου φυλάσσονταν µέσα σε
καθώς και διάφορα
καλλυντικά (ψιµύθια).
Η νύφη φορούσε κοσµήµατα, ό ως
και
και στο τέλος θαύµαζε
τον εαυτό της στον .
Την ε όµενη µέρα του γάµου, φίλοι και συγγενείς
ε ισκέ τονταν τους νεόνυµφους, ρόσφεραν
δώρα, ό ως κουτιά για κοσµήµατα ου ονοµά-
ζονταν και έδιναν ευχές.
Αττική ερυθρόµορφη τρι οδική υξίδα
(κοσµηµατοθήκη) µε λευκό βάθος.
Α εικονίζεται η ροσφορά δώρων στη νύφη
την ε όµενη µέρα του γάµου, τα λεγόµενα
ε αύλια, 460-450 .Χ.
τα κενά µε τις λέξεις:
Καθρέφτη αρωµατοδοχεία υξίδες
ενώτια (σκουλαρίκια) δακτυλίδια βραχιόλια
5
Συµ λήρωσε
Αττική λήκυθος µε λευκό βάθος
(λε τοµέρεια). Καθιστή γυναίκα
κρατά καθρέφτη και στεφάνι,
ερ. 460 .Χ.
Κυ ριακός χάλκινος καθρέφτης,
τέλη 4ου αι. .Χ.
Περιδέραιο µε
γυάλινες ψήφους,
1ος-3ος αι. µ.Χ.
Γυάλινο αλάβαστρο
(µυροδοχείο),
4ος αι. .Χ.
καθρέφτη αρωµατοδοχεία υξίδες
ενώτια (σκουλαρίκια) δακτυλίδια βραχιόλια
5

8. Το ρώτο
µου
αιχνίδι
Την ηµέρα ου γεννήθηκα οι γονείς µου κρέµασαν
στην εξώ ορτα ένα κλαδί ελιάς, για να δηλώσουν
ότι α όκτησαν αγόρι. Ε τά µέρες αργότερα, στα
αµφιδρόµια, έγινα δεκτός ως µέλος της οικογένειας
και δέκα µέρες αργότερα µου έδωσαν το όνοµα του
α ού µου, Λέων. Όταν γεννήθηκε η αδελφή µου
Μελίτη κρέµασαν στην είσοδο του σ ιτιού µαλλί
α ό ρόβατο ου συµβολίζει την εργατικότητα
της γυναίκας.
Με την αδελφή µου µεγαλώσαµε µαζί στα διαµερί-
σµατα των γυναικών, το γυναικωνίτη, µέχρι ου
έγινα ε τά χρονών και άρχισα να ερνάω την
ηµέρα µου µε τους άντρες του σ ιτιού, στον
ανδρωνίτη. Η ανατροφή µας και κυρίως οι καθηµε-
ρινές µας ασχολίες είναι ια τελείως διαφορετικές.
Το ρώτο µου αιχνίδι ήταν η λαταγή, µια
ήλινη κουδουνίστρα δηλαδή, ου είχε µέσα
ετραδάκια και µε το θόρυβο ου έκαναν όταν την
κουνούσα, ξεχνιόµουνα και σταµατούσα τα
κλάµατα. Η τροφός µας µάλιστα ιστεύει ότι έτσι
ξεγελιούνται τα κακά νεύµατα ου αραµονεύουν
γύρω α ό την κούνια των µωρών.
Πήλινο αττικό µελαµβαφές κουδουνάκι,
4ος αι. .Χ.

9. Στην αριστερή λευρά της ροθήκης, στη φωτο-
γραφία, α εικονίζεται µια µητέρα µε τα δυο αιδιά
της. Στο χέρι της κρατάει ένα ήλινο
και ετοιµάζεται να τα σει το µωρό.
Τι νοµίζεις ότι αριστάνει η λαταγή ( ήλινη κουδουνίστρα)
ου βλέ εις µέσα στην ροθήκη;
Πήλινο αττικό µελαµβαφές
θήλαστρο (µ ιµ ερόν),
430–425 .Χ.
Κουδουνίστρα µε τη µορφή βρέφους
ξα λωµένου σε κρεβάτι, 3ος αι. .Χ.
7

10. Kαθηµερινές
ασχολίες
των
γυναικών
ΗΜελίτη, η µικρή µου αδελφή, µεγαλώνει στο γυναικωνίτη µε τη
µητέρα µας και την τροφό της. Ενώ οι φίλοι µου κι εγώ ηγαίνουµε
σχολείο, γυµναζόµαστε στην αλαίστρα και ροετοιµαζόµαστε να
γίνουµε Αθηναίοι ολίτες, η αδελφή µου, ό ως άλλωστε όλα τα
κορίτσια, µαθαίνει ότι δικός της ροορισµός είναι να αντρευτεί,
να κάνει αιδιά και να ασχολείται µε τη σωστή λειτουργία του
σ ιτιού της. Γιαυτό η µητέρα µας φροντίζει να της µάθει όλες τις
δουλειές του σ ιτιού, να γνέθει, να υφαίνει, να µαγειρεύει και να
διαχειρίζεται τα οικονοµικά. Η ιδανική αγωγή για το κορίτσι είναι
«να βλέ ει όσο το δυνατόν λιγότερα, να ακούει όσο το δυνατόν
λιγότερα και να κάνει όσο το δυνατόν λιγότερες ερωτήσεις».
Α ό τις ιο σηµαντικές καθηµερινές ασχολίες των γυναικών είναι
το γνέσιµο και η ύφανση στον αργαλειό. Η Μελίτη α ό µικρή έχει
µάθει και βοηθάει τη µητέρα µας και τις άλλες γυναίκες του
σ ιτιού στην ροετοιµασία του ρουχισµού. Τα σκε άσµατα του
κρεβατιού, κιλίµια για το δά εδο, κουρτίνες και όλα τα ενδύµατα
της οικογένειας κατασκευάζονται στο σ ίτι. Εµείς µάλιστα αίρ-
νουµε το µαλλί α ό τα δικά µας ρόβατα, ενώ άλλες οικογένειες
κάνουν τις ροµήθειές τους στην αγορά.

11. Αττική µελανόµορφη λήκυθος.
Δύο γυναίκες γεµίζουν τις υδρίες
τους στην κρήνη, 520–510 .Χ.
Σχεδιαστική ανα αράσταση αργαλειού
ου στηρίχθηκε σε αράσταση αγγείου
των µέσων του 6ου αιώνα .Χ.
9
τι νοµίζεις
Στο αγγείο ου βλέ εις µέσα στην ροθήκη
ότι κάνουν οι γυναίκες;

12. Παίζοντας
µε τους
φίλους µας
Οι µέρες µε τις διάφορες ασχολίες και υ οχρεώσεις
ερνούν, για τη Μελίτη κι εµένα, ολύ γρήγορα. Πάντα
όµως βρίσκουµε χρόνο για αιχνίδι µε τους αγα ηµένους
µας φίλους. Οι κούκλες, η σβούρα, το γιο-γιο, η µ άλα, τα
κότσια, αλλά και τα οµαδικά αιχνίδια, ό ως η τυφλό-
µυγα, το κουτσό, το κρυφτό, τα αγάλµατα, είναι µερικά
µόνο α ό τα αιχνίδια ου ροτιµά η αρέα µου.
Α ό τα ιο αγα ηµένα αιχνίδια της Μελίτης είναι οι
κούκλες, οι λαγγόνες. Παίζοντας µε τις κούκλες της
διασκεδάζει αντιγράφοντας τις γυναίκες του σ ιτιού και
έτσι, χωρίς να το καταλαβαίνει, µαθαίνει ώς να φροντί-
ζει την οικογένειά της όταν έρθει η ώρα. Οι κούκλες της
είναι ήλινες και τα χέρια και τα όδια τους στερεώνονται
στο σώµα µε σύρµα έτσι ου να κουνιούνται και να
µοιάζουν ζωντανές. Η αδελφή µου και οι φίλες της ώρες
ολόκληρες αίζουν µε αυτές. Τις ντύνουν µε ρουχαλάκια,
τους φορούν α ουτσάκια, τις βάζουν να ερ ατήσουν,
να χορέψουν, να κοιµηθούν. Στήνουν ολόκληρο δεί νο γι’
αυτές µε µικρά ήλινα αγγεία σαν κι αυτά ου χρησιµο-
οιούµε καθηµερινά στο σ ίτι µας. Έχουν µάλιστα και
καρέκλες, τρα εζάκια και κρεβάτια.
Πήλινη κούκλα ( λαγγόνα)
µε κινητά χέρια και όδια,
ερ. 490 . Χ.
Μικρογραφία αττικής ήλινης
λεκανίδας, 550–525 .Χ.

13. Αττικό ήλινο ειδώλιο σκύλου, 5ος αι. .Χ.
όσα α ό τα αρακάτω αιχνίδια
µ ορείς να βρεις µέσα στην ροθήκη:
Υ ογράµµισε
Αττικό ήλινο ειδώλιο χοίρου,
5ος αι. .Χ.
Μικρογραφία αττικού ήλινου κάλαθου,
550–525 .Χ.
11
Μ άλα
κούκλα
γιο-γιο
αστράγαλοι κουδουνίστρα
σβούρα
κουδουνάκι
Οι µικρογραφίες αγγείων ου βλέ εις µέσα στην ροθήκη
σε τι χρησίµευαν;
Παιχνίδι µε µορφή
εριστεριού σε τροχούς,
5ος αι. .Χ.
Μικρογραφία αττικού ήλινου
εξάλει τρου (αγγείο για
αρωµατικά έλαια και ψιµύθια),
550–525 .Χ.

14. Δερµάτινος φορµίσκος ( ουγκί)
και αστράγαλοι. Σύγχρονα αντίγραφα.
Σχεδιαστική ανα αράσταση ινακίδας
και γραφίδων.
Στο
σχολείο
Κάθε ρωί, µετά το ακράτισµα, το
ρωινό µου γεύµα δηλαδή, ξεκινώ για το
σχολείο µε τον Κλέαρχο, τον αιδαγωγό
µου, ου ροσέχει να είµαι στην ώρα µου
και να µη σταµατήσω στο δρόµο να
αίξω µε τους φίλους µου. Στο σχολείο,
µαζί µε τα άλλα αγόρια, µαθαίνω να
διαβάζω, να γράφω και να µετρώ, καθώς
και να αίζω τουλάχιστον ένα µουσικό
όργανο, ό ως λύρα ή αυλό. Ανάµεσα στα
ιο αγα ηµένα µας αναγνώσµατα είναι ο
Τρωικός όλεµος και οι ερι έτειες του
Οδυσσέα. Στο γράψιµο εξασκούµαστε σε
µια ξύλινη ινακίδα ου η ε ιφάνειά της
είναι αλειµµένη µε κερί και µε τη βοήθεια
µιας γραφίδας, του στύλου, α ό χαλκό
ή ξύλο, χαράζουµε τα γράµµατα. Συχνά
ο δάσκαλος, για να ανταµείψει τις ρο-
σ άθειές µας, µας χαρίζει αστραγάλους,
µια και το αστραγαλίζειν είναι το αγα η-
µένο µας αιχνίδι.

15. Πήλινο ειδώλιο Πανός ου αίζει µουσικό
όργανο α ό καλάµια και ονοµάζεται
σύριγγα, 4ος αι. .Χ.
Κυ ριακό ώρινο ειδώλιο
Α όλλωνα (;) ου αίζει λύρα,
600–550 .Χ.
Σχεδιαστική ανα αράσταση
λύρας.
Σχεδιαστική ανα αράσταση
σύριγγας του Πανός.
13
µέσα στην ροθήκη το αγαλµατάκι
ενός νέου άνδρα ου κρατάει µε το
αριστερό του χέρι ένα µουσικό όργανο.
Ποιο µουσικό όργανο νοµίζεις ότι είναι;
Υ ογράµµισε τη σωστή λέξη
Κιθάρα Λύρα Αυλός
Παρατήρησε

16. Α ό τα χρόνια του Σόλωνα η γυµναστική είναι υ οχρεωτική για τα αγόρια και έτσι κάθε µέρα
γυµναζόµαστε στην αλαίστρα ου ήρε το όνοµά της α ό το ιο σηµαντικό άθληµα για τη
διά λαση του σώµατος, την άλη. Οι αλαίστρες, ό ως και τα σχολεία ου διδάσκουν µουσική,
είναι ιδιωτικές. Ο δάσκαλος της γυµναστικής, ο αιδοτρίβης, φροντίζει για την ρο όνησή µας και
είναι υ εύθυνος για τη σχολαστική τήρηση των κανόνων των διαφόρων αθληµάτων.
Στην αλαίστρα η ρο όνηση στο άλµα, στη δισκοβολία και το ακόντιο γίνεται µε τη συνοδεία της
µουσικής του δι λού αυλού, ου δίνει ρυθµό στις κινήσεις µας και µας βοηθάει να συγκεντρωθούµε.
Η δισκοβολία, το άλµα εις µήκος και το ακόντιο, µαζί µε την άλη και το δρόµο, ου διεξάγεται στο
στάδιο, συνθέτουν το ένταθλο. Βέβαια η άλη και ο δρόµος α οτελούν και ανεξάρτητα αθλήµατα.
Στο χώρο της αλαίστρας γίνεται και το άθληµα της υγµαχίας ή υγµής. Οι αθλητές στο άθληµα
αυτό τυλίγουν τα χέρια τους µε δερµάτινες λωρίδες, τους υκτικούς ιµάντες.
Στην
αλαίστρα

17. Οι αθλητές συνήθιζαν να αλείφουν το σώµα τους µε
λάδι ου µετέφεραν µέσα σε
ή .
αρύβαλλο υδρία αλάβαστρο κάνθαρο
Μετά την άθληση καθάριζαν τη σκόνη α ό το σώµα
τους µε .
το σφουγγάρι τη στλεγγίδα
Συµ λήρωσε
Κορινθιακός ήλινος
αρύβαλλος,
ερ. 550 .Χ.
Χάλκινη στλεγγίδα, είδος ξύστρας
µε λαβή ου χρησιµο οιούσαν οι
αθλητές για να καθαρίζουν το
σώµα τους α ό τη σκόνη της
αλαίστρας, 5ος αι. .Χ.
15
ξεχώρισεΣτο αγγείο µε τους νεαρούς υγµάχους τον άνδρα
µε το ραβδί και σηµείωσε οιος είναι
τα κενά µε τις σωστές λέξεις
Αττική ερυθρόµορφη κύλικα µε αράσταση
δύο υγµάχων ου αγωνίζονται υ ό το
βλέµµα του αιδοτρίβη, ερ. 480 .Χ.

18. Σχεδιαστική ανα αράσταση του σταδίου της Ολυµ ίας,
ό ως ήταν στα κλασικά χρόνια.
Για τους Ολυµ ιακούς αγώνες έχω ακούσει
ολλά α ό τον ατέρα και τον α ού
µου. Α ό τα ιο αλιά αγωνίσµατα είναι ο
δρόµος σταδίου, δηλαδή αγώνας ταχύτητας
ερί ου 190 µέτρων ου αντιστοιχούν σε
ένα στάδιο. Αγώνας ταχύτητας είναι και ο
δίαυλος, στον ο οίο οι αθλητές διανύουν
µιαν α όσταση ερί ου 380 µέτρων, δυο
φορές δηλαδή το στάδιο. Σε αυτό το αγώνι-
σµα οι δροµείς ξεκινούν α ό την αφετηρία,
φθάνουν στο τέρµα, στρίβουν στον καµ-
τήρα και τερµατίζουν άλι στην αφετηρία.
Στο στάδιο διεξάγεται και ο δόλιχος,
αγώνας δρόµου αντοχής, µια και οι αθλητές
διανύουν συνήθως µιαν α όσταση 20
σταδίων, δηλαδή 3700 – 3850 µέτρα.
Παρατήρησε τη στάση των χεριών των δροµέων και
υ ογράµµισε τη σωστή α άντηση
Στο αγγείο µε τους δροµείς οι αθλητές αίρνουν µέρος σε
Αγώνα δρόµου ταχύτητας Αγώνα δρόµου αντοχής
Αττική ήλινη µελανόµορφη λήκυθος (λε τοµέρεια).
Α εικονίζονται τρεις αθλητές σε αγώνα δρόµου,
540–530 .Χ.

19. Υ ογράµµισε
Αττική ήλινη µελανόµορφη
λήκυθος (λε τοµέρεια)
µε αρµατοδροµία τεθρί ων,
ερ. 475 .Χ.
Σχεδιαστική ανα αράσταση του ι οδρόµου της Ολυµ ίας.
17
Στους Ολυµ ιακούς Αγώνες α ό τα ιο θεαµατικά
αγωνίσµατα είναι τα ι ικά, οι ι οδροµίες δη-
λαδή και οι αρµατοδροµίες. Σε αυτά αίρνουν
µέρος εύ οροι άνθρω οι, µια και µόνο αυτοί έχουν
τη δυνατότητα να εκτρέφουν άλογα. Οι ιδιοκτήτες
των αλόγων µισθώνουν ι είς ή ηνιόχους ου
αγωνίζονται για λογαριασµό τους. Νικητές όµως
θεωρούνται οι κάτοχοι των αλόγων. Ο χώρος ό ου
διεξάγονται τα αγωνίσµατα είναι ο ι όδροµος,
µια χωµάτινη έκταση ου θυµίζει το στάδιο µε
ολύ όµως µεγαλύτερες διαστάσεις. Ο στίβος χω-
ρίζεται κατά µήκος µε το έµβολο, στις άκρες του
ο οίου υ άρχουν οι καµ τήρες, µικροί κίονες δη-
λαδή, γύρω α ό τους ο οίους γίνεται η στροφή
των αλόγων και των αρµάτων. Ανάλογα µε τον
αριθµό των αλόγων οι αρµατοδροµίες ξεχωρίζουν
σε αρµατοδροµίες τεθρί ων (µε τέσσερα άλογα)
και συνωρίδων (µε δυο άλογα).
τη σωστή α άντηση
Νικητής στις ι οδροµίες ήταν:
Ο ιδιοκτήτης του αλόγου
ο ι έας
το άλογο

20. Αττικός ήλινος ερυθρόµορφος κρατήρας
µε σκηνή κώµου (ε ιστροφή α ό συµ όσιο),
440–430 . Χ.
Στο
συµ όσιο
Ο ατέρας µου και οι φίλοι του, όταν θέ-
λουν να διασκεδάσουν, αλλά και να συζη-
τήσουν, οργανώνουν σε ένα α ό τα
σ ίτια της αρέας συµ όσιο. Ο οικοδε-
σ ότης αναλαµβάνει να στείλει τις ρο-
σκλήσεις µε ένα δούλο, καθώς και να βρει
το µάγειρα ου θα αναλάβει την ροετοι-
µασία του φαγητού. Στις συγκεντρώσεις
αυτές η µητέρα µου δεν αίρνει µέρος, µια
και οι µόνες γυναίκες ου αρευρίσκον-
ται είναι δούλες, µουσικοί ή χορεύτριες.
Το συµ όσιο αρχίζει µε το ρό ωµα, ένα
οτήρι γλυκό αρωµατισµένο κρασί. Στη
συνέχεια σερβίρεται το δεί νο ου α ο-
τελείται α ό ορεκτικά, ό ως ελιές ή κρεµ-
µύδια, κρέας ή ψάρι, µαγειρεµένο µε
διάφορους τρό ους, και γλυκά. Το κρασί
σερβίρεται αραιωµένο µέσα α ό τους
κρατήρες, ειδικά αγγεία για τη µείξη του
οίνου µε το νερό. Κύρια θέση στα συµ ό-
σια εκτός α ό τις συζητήσεις έχουν η
µουσική και τα τραγούδια, τα αιχνίδια,
τα αινίγµατα και οι γρίφοι. Εµφανίζονται
µάλιστα και διάφοροι καλλιτέχνες, µου-
σικοί, χορευτές και ακροβάτες.

21. µ ορείς να δεις
Κατωιταλιωτικό
ήλινο ερυθρόµορφο
ιχθυο ινάκιο,
350–340 .Χ.
Αττικός ήλινος ερυθρόµορφος
κιονωτός κρατήρας µε σκηνή κώµου
(ε ιστροφή α ό συµ όσιο),
470–460 .Χ.
19
Στην ροθήκη διάφορα σκεύη,
ήλινα και χάλκινα, ου ήταν α αραίτητα στο µαγείρεµα, αλλά και στο τρα έζι.
Τα αρακάτω σκεύη χρησίµευαν (κάνε τις αντιστοιχίες)
Κύλικα
Ιχθυο ινάκιο
Αρύταινα (κουτάλα)
ιάτο
σερβίρισµα φαγητού
οτήρι κρασιού
Στο αγγείο ου βλέ εις δεξιά στην ροθήκη οια αράσταση α εικονίζεται;

22. Στην
αγορά
Αττικό χάλκινο σταθµίο
(βάρους 446 γρ.) µε ανάγλυφο
δελφίνι και δύο εγχάρακτα γράµµατα: Η Ε,
6ος–5ος αι. .Χ.
Η Αγορά είναι ο χώρος ό ου γίνονται
όλες οι εµ ορικές συναλλαγές και
συγχρόνως α οτελεί το ολιτικό και
διοικητικό κέντρο της όλης. Στην Αγορά
βρίσκονται οι άγκοι των εµ όρων µε τα
διάφορα ρο όντα, οι κρήνες ου
ηγαίνουν οι γυναίκες να άρουν νερό,
οι τσαγκάρηδες, οι κουρείς και διάφοροι
άλλοι ε αγγελµατίες. Εκεί είναι συγκεν-
τρωµένες όλες οι δηµόσιες υ ηρεσίες, τα
δικαστήρια, αλλά και οι στοές ό ου οι
φιλόσοφοι ανα τύσσουν τις α όψεις
τους. Είναι, τέλος, ο χώρος ό ου ραγ-
µατο οιούνται διάφορες θρησκευτικές
εκδηλώσεις, θεατρικές αραστάσεις,
καθώς και αθλητικοί αγώνες.

23. συγκεντρώνονταν µια φορά το χρόνο
στην Αγορά για να α οφασίσουν αν
κά οιος ολίτης ήταν ε ικίνδυνος για τη Δηµοκρα-
τία και έ ρε ε να εξοριστεί. Χάραζαν το όνοµα σε
ένα κοµµάτι α ό σ ασµένο αγγείο, το έριχναν σε ένα
χάλκινο αγγείο, την κάλ η, και στη συνέχεια
µετρούσαν τις ψήφους. Ό οιος συγκέντρωνε τις
ερισσότερες α ό τις 6000 ψήφους εξοριζόταν για
δέκα χρόνια.
Πώς ονοµαζόταν το µέτρο αυτό;
Οι Αθηναίοι
Θραύσµατα αγγείων (όστρακα) µε εγχάρακτο το όνοµα του Μεγακλή,
γιου του Ι οκράτη, ου εξορίστηκε (οστρακίστηκε) το 486 .Χ.
(Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραµεικού)
Χάλκινη υδρία εργαστηρίου
της βορειοδυτικής Πελο οννήσου.
Ανάλογα αγγεία συχνά χρησιµο οιούνταν
ως κάλ ες σε ψηφοφορίες, ερ. 450 .Χ.
Θραύσµα αγγείου (όστρακο) µε εγχάρακτο το
όνοµα του Κίµωνα, γιου του Μιλτιάδη, ου εξορίστηκε
(οστρακίστηκε) το 461 .Χ.
(Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραµεικού)
21

24. Αττική µελανόµορφη λήκυθος. Α οχαιρετισµός
τριών ολεµιστών, 500–490 .Χ.
Στρατιωτικές
υ οχρεώσεις
Στην ηλικία των δεκαοκτώ χρόνων οι φίλοι µου
κι εγώ θα υ ηρετήσουµε για δυο χρόνια στο
στρατό. Θα µάθουµε την ολεµική τέχνη και σε
ερί τωση ολέµου θα υ ερασ ιστούµε την
ατρίδα µας. Οι ιο λούσιοι α ό τους Αθηναί-
ους ολίτες κατατάσσονται στους ο λίτες,
αυτούς ου φέρουν το ό λον, την ασ ίδα δη-
λαδή, και στους ι είς.
Πριν την αναχώρηση για τη µάχη, ό ως µου έχει
διηγηθεί ο ατέρας µου, συνηθίζεται η οικογένεια
να α οχαιρετά τον ολεµιστή µε µια τελετή, στην
ο οία συνήθως η µητέρα κάνει σ ονδή και ο
ατέρας τού αραδίδει τα ό λα.

25. Κυ ριακό µολύβδινο
βλήµα σφενδόνης µε
ε ιγραφή ΦΙΛΕΤΑΙΡ,
4ος–3ος αι. .Χ.
Κυ ριακό µολύβδινο
βλήµα σφενδόνης
µε αράσταση σου ιάς,
7ος αι. .Χ.
Σφενδόνη
Σιδερένιο αµφίστοµο
(δίκο ο) ξίφος α ό τη
νεκρό ολη της Ορθής
Πέτρας στην Ελεύθερνα
Ρεθύµνου (Κρήτη),
750–700 .Χ.
Χάλκινο κράνος κορινθιακού τύ ου µε
σειρά ο ών για την ρόσδεση δερµάτινης
εσωτερικής ε ένδυσης,
τέλη 7ου / αρχές 6ου αι. .Χ.
23
Αµυντικός ο λισµός
Ασ ίδα
Θώρακας
Κράνος
Κνηµίδες
Ε ιθετικά ό λα
Δόρυ
Ξίφος
Αιχµή α ό βέλος
Βλήµατα σφενδόνης
Οι ολεµιστές στη µάχη χρησιµο οιούσαν
αµυντικό ο λισµό και ε ιθετικά ό λα.
όσα α ό τα αρακάτω
βλέ εις µέσα στην ροθήκη
Υ ογράµµισε
Κυ ριακή χάλκινη
αιχµή βέλους,
1200–1050 .Χ.

26. Αττική λευκή λήκυθος.
Ανδρική µορφή
ε ισκέ τεται τάφο
ου σηµατοδοτείται α ό
ε ιτάφια στήλη, 460-450 .Χ.
Ε ίσκεψη
στον τάφο
Η µητέρα µου µαζί µε τις άλλες γυναίκες του σ ιτιού κάνουν συχνές ε ισκέψεις
στους τάφους για να τιµήσουν τους νεκρούς της οικογένειάς µας. Αύριο µάλιστα
θα τις βοηθήσω να µεταφέρουν στα καλάθια τις ροσφορές, στεφάνια µυρτιάς,
ρόδια, σέλινο και µυροδόχα αγγεία, ου είναι α αραίτητα για την ταφική λατρεία.
Πάνω στους τάφους είναι το οθετηµένες οι µαρµάρινες στήλες, σε βαθµιδωτό
βάθρο. Θα στολίσουν τις µαρµάρινες στήλες µε ερυθρές ταινίες και στις βαθµίδες
θα το οθετήσουν λευκές ληκύθους.

27. 25
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόµος Β (σ. 438-501), Τόµος Γ2 (σ. 192-214), Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000
Jenkins Ian, Greek and Roman Life, publ. by British Museum Press, 1993
Κόννολλυ Πίτερ, Ντοτζ Χάζελ, Η Αρχαία Πόλη. Η ζωή στην αρχαία Αθήνα και στη Ρώµη, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2001
Πλατή Μαρίνα, Παίζοντας στην Αρχαία Ελλάδα… µε τον Λύσιν και την Τιµαρέτην, Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Αθήνα 1998
Φωκά Ιωάννα, Βαλαβάνης Πάνος, Αρχιτεκτονική και Πολεοδοµία, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1998
Προτεινόµενη Βιβλιογραφία

28. Γλωσσάρι
Ακράτισµα (το) (<άκρατος οίνος) Το ρόγευµα. Τα άλλα
δύο γεύµατα της ηµέρας ονοµάζονταν
άριστον και δεί νον. Περιελάµβανε λίγο
κριθαρένιο ή σταρένιο ψωµί, βουτηγµένο
σε ανέρωτο, άκρατον οίνον.
Αλάβαστρο (το) Ε ίµηκες µικρό αγγείο µε στενό στόµιο για
αρωµατικά έλαια ου χρησιµο οιούσαν
κυρίως οι γυναίκες.
Αµφιδρόµια (τα) Η τελετή του καθαρµού ου γινόταν µετά
τον τοκετό.
Ανδρών (ο)
ή Ανδρωνίτης Το τµήµα του σ ιτιού, στο ο οίο κατοι-
κούσαν οι άνδρες.
Αρύβαλλος (ο) Μικρό σφαιρικό αγγείο µε στενό στόµιο,
µέσα στο ο οίο φύλασσαν οι αθλητές το
λάδι µε το ο οίο άλειφαν το σώµα τους.
Αρύταινα (η) Κουτάλα.
Αστραγαλίζειν (το) Α ό το ρήµα αστραγαλίζω, αίζω µε τους
αστραγάλους ή κότσια, τα µικρά κόκαλα
ανάµεσα στην κνήµη και τη φτέρνα των
κατσικιών.
Γαµηλιών (ο) Ένας α ό τους µήνες του χρόνου στα αρ-
χαία χρόνια, ο Ιανουάριος ου ήταν αφιε-
ρωµένος στη θεά Ήρα και κατά τον ο οίο
κυρίως ραγµατο οιούνταν οι γάµοι.
Γραφίς (η) Όργανο γραφής. Στην αρχαιότητα ονοµα-
ζόταν και στύλος.
Γυναικών (ο)
ή γυναικωνίτης Το τµήµα του σ ιτιού, στο ο οίο κατοι-
κούσαν οι γυναίκες.
Δίαυλος (ο) Αγώνας ταχύτητας. Οι αθλητές έ ρε ε να
διανύσουν α όσταση 380 µέτρων ερί ου,
δηλαδή δυο φορές το στάδιο.
Δόλιχος (ο) Αγώνας (δρόµου) αντοχής. Οι αθλητές
έ ρε ε να διανύσουν α όσταση 3700–
3850 µέτρων. Η α όσταση οίκιλλε α ό
7 έως 24 στάδια, µε συνηθέστερη τα 20
στάδια.
Δόρυ (το) Πολεµικό ό λο των αρχαίων, µακρύ ξύλινο
κοντάρι µε µεταλλική αιχµή.
Έµβολο (το) Χαµηλή λίθινη ή ξύλινη κατασκευή ου
χώριζε κατά µήκος την κονίστρα του ι -
οδρόµου σε δύο διαδρόµους.
Εξάλει τρον (το) Αγγείο µικρό ανοικτού σχήµατος χωρίς κά-
λυµµα για αρωµατικά έλαια και ψιµύθια.
Α εικονίζεται σε σκηνές του γυναικωνίτη,
σε γαµήλιες τελετές, αλλά και σε νεκρικές
τελετές. Ονοµάζεται και ληµοχόη, όταν
έχει κάλυµµα.
Ε αύλια (τα) Η ροσφορά δώρων στη νύφη τη δεύτερη
µέρα του γάµου.
Ηνίοχος (ο) Αυτός ου κρατά τα ηνία (γκέµια) του
αλόγου.
Θήλαστρο (το) Αγγείο µε το ο οίο έδιναν το γάλα στα
µωρά στην αρχαία Ελλάδα (µ ιµ ερόν).
Θώρακας (ο) Αµυντικό ό λο ου φορούσαν οι στρατιώ-
τες για την ροφύλαξη του κορµού.
Ιχθυο ινάκιο (το) Πινάκιο, ιάτο.
Καµ τήρας (ο) Μικρός άσσαλος στην άκρη του σταδίου,
το σηµείο στο ο οίο οι αθλητές έστριβαν ή
τερµάτιζαν.
Κάνθαρος (ο) Αγγείο όσεως µε δυο ψηλές κάθετες
λαβές. Στις αραστάσεις των αγγείων το
έχει συνήθως στο χέρι του ο θεός Διόνυσος
ή ο Ηρακλής.
Κνηµίδες (οι) Περικνηµίδες, ροστατευτικά ερικαλύµ-
µατα της κνήµης.

29. 27
Κότσι (το) Βλ. αρα άνω αστραγαλίζειν.
Κρήνη (η) Δηµόσια βρύση.
Κύλιξ (η) Αγγείο όσεως µε ψηλό όδι, ευρύ στόµιο και δυο
λαβές. Το ιο συνηθισµένο οτήρι του κρασιού.
Λήκυθος (η) Ο ιο συνηθισµένος τύ ος αγγείου για αρωµατικά
έλαια. Οι λευκές λήκυθοι ήταν α οκλειστικά ταφι-
κής χρήσης.
Ξίφος (το) Σ αθί.
Όστρακο (το) Κοµµάτι α ό σ ασµένο ήλινο αγγείο.
Παιδαγωγός (ο) Ο ιο έµ ιστος δούλος του σ ιτιού, ο ο οίος
αναλάµβανε τη φροντίδα των αγοριών. Ο αιδα-
γωγός τα συνόδευε στις µετακινήσεις τους και
ήταν υ εύθυνος για τη συµ εριφορά τους.
Παιδοτρίβης (ο) Υ εύθυνος για την τήρηση των κανόνων κατά την
άσκηση των αιδιών στην αλαίστρα. Συχνά ήταν
και ο ιδιοκτήτης της αλαίστρας.
Παλαίστρα (η) Η αλαίστρα άλλοτε α οτελούσε τµήµα του
γυµνασίου, χώρου άθλησης των νέων, και άλλοτε
ήταν ανεξάρτητο ίδρυµα για τη γυµναστική αγωγή
των αιδιών α ό ε τά έως δεκαοκτώ ετών.
Αρχικά η αλαίστρα δεν ήταν οικοδόµηµα, αλλά
λατεία, η ο οία εριείχε το «σκάµµα», µέρος
ανεσκαµµένο µε µαλακό χώµα, κατάλληλο για το
άθληµα της άλης.
Πινακίδα (η) Ξύλινη ινακίδα αλειµµένη µε κερί άνω στην
ο οία µάθαιναν γραφή τα αιδιά στην αρχαία
Ελλάδα.
Πλαγγών (η) Κούκλα.
Πλαταγή (η) Κρότος, άταγος. Στα αρχαία χρόνια λαταγή
ονοµαζόταν η κουδουνίστρα.
Περόνη (η) Καρφίτσα ου χρησίµευε για να συγκρατούν τα
ενδύµατά τους οι γυναίκες.
Πυκτικοί
ιµάντες (οι) Δερµάτινα λουριά, ιµάντες, τα ο οία οι υγµάχοι
τύλιγαν στα χέρια τους την ώρα του αγώνα. Οι
υκτικοί ιµάντες δηλαδή ήταν τα γάντια της υγ-
µαχίας.
Πυξίς (η) Κοσµηµατοθήκη.
Σ ονδή (η) Θυσία, ροσφορά.
Στάδιο (το) Μονάδα µέτρησης µήκους ου ισοδυναµεί µε 192
ερί ου µέτρα.
Σταθµίο (το) Βαρίδι ζυγαριάς.
Στλεγγίς (η) Είδος χάλκινης ξύστρας µε λαβή ου χρησιµο οι-
ούσαν οι αθλητές για να καθαρίσουν το σώµα
τους α ό τη σκόνη της αλαίστρας.
Στοά (η) Μακρόστενο κτήριο του ο οίου η µια µακριά
λευρά, η ρόσοψη, είναι ανοικτή µε κιονοστοιχία
αντί για τοίχο. Στοές χτίζονταν σε δηµόσιους
χώρους, ό ως λατείες, αγορές, ιερά, θέατρα
κλ . και ροσέφεραν ροστασία α ό τη βροχή ή
τον ήλιο.
Στύλος (ο) Βλ. αρα άνω γραφίς.
Συµ όσιο (το) Συγκέντρωση αντρικής α οκλειστικά συντροφιάς
σε ένα σ ίτι την ώρα του δεί νου για να διασκε-
δάσουν και να συζητήσουν.
Τροφός (η) Έµ ιστη δούλη, η ο οία φρόντιζε τα αιδιά της
οικογένειας, όσο ήταν µωρά και συχνά τα έτρεφε
µε το γάλα της.
Υδρία (η) Αγγείο µεταφοράς νερού µε τρεις λαβές, δυο ορι-
ζόντιες και µια κάθετη. Συχνά η υδρία χρησίµευε
και ως τεφροδόχο αγγείο.
Ψιµύθια (τα) Λευκός ανθρακικός µόλυβδος ου χρησιµο οιού-
σαν στην αρχαιότητα ως καλλυντικό ( ούδρα).

30. Κείµενα–ε ιµέλεια: Μαρίνα Πλατή, Ελένη Μάρκου
Σχεδιασµός έκθεσης και αραγωγή ο τικοακουστικού υλικού: GPD Exposiciones y Museos
Τα σχέδια της οικίας, της αλαίστρας, του αργαλειού, της ινακίδας και της γραφίδας, της
σφενδόνης, των µουσικών οργάνων, του σταδίου, του ι όδροµου και της ταφικής στήλης
έγιναν α ό τον Μιχάλη Καλλιµό ουλο
Καλλιτεχνική ε ιµέλεια: AltSys
E εξεργασία φωτογραφιών, ηλεκτρονικό µοντάζ: Δ. Πλέσσας
Εκτύ ωση: Α. Τσάκος - Ελ. Μ ένου - Στ. Καµαράδου
ISBN: 978-960-7064-76-9
© Ίδρυµα Ν. Π. Γουλανδρή – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Εκ αιδευτικά Προγράµµατα, 2008