Τα Βυζαντινά μνημεία της Δράμας

1. Τα Βυζαντινά μνημεία της Δράμας
• Ημερολόγιο 2022
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα 4ου Γυμνασίου Δράμας

2. Η Βυζαντινή Δράμα
Ιανουάριος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31
1: Πρωτοχρονιά / 6: Θεοφάνεια / 30: Τριών Ιεραρχών
Η Δράμα κατά τη βυζαντινή περίοδο ακολουθεί την
τύχη της υπόλοιπης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Στη μεσοβυζαντινή εποχή (9ος-αρχές 13ου μ.Χ. αι.)
αναπτύσσεται σε ισχυρό Κάστρο και υπάγεται
στους Φιλίππους από διοικητική και
εκκλησιαστική άποψη. Είναι περιτειχισμένη
περιοχή σ' οχυρό υψίπεδο με έκταση γύρω στα
σαράντα στρέμματα και πληθυσμό 1500-2000
κατοίκους. Από το τέλος της περιόδου σώζονται σε
γραπτές πηγές οι ονομασίες “Darma” (l172) και
“Dramme” (1206).
Τον 12ο αιώνα ο Βενιαμίν (εκ Τουδέλης) αναφέρει ότι
στην πόλη υπήρχε αξιόλογη εβραϊκή παροικία, ο δε
Άραβας γεωγράφος Εδρισή μνημονεύει ότι οι Σέρρες
και η Δράμα ήταν από τις σημαντικότερες πόλεις
της Μακεδονίας.

3. Η Βυζαντινή Δράμα
Φεβρουάριος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28
Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο ( αρχές 13ου μ.Χ. αι. -
1453), η Δράμα αλλάζει συνεχώς κυρίαρχους. Το 1204 κατά
τη Λατινοκρατία, περνά στην κυριαρχία των Φράγκων,
όταν ο βασιλιάς τους στη Θεσσαλονίκη Βονιφάτιος ο
Μομφερατικός κατέλαβε το κάστρο της πόλεως (1206). Το
1223-1224 καταλαμβάνεται από τον Θεόδωρο Α' Κομνηνό
Δούκα, αυτοκράτορα της Θεσσαλονίκης και το 1246
επανήλθε από τους Βούλγαρους στους Βυζαντινούς, όταν
ο Ιωάννης Βατάτζης, αυτοκράτορας της βυζαντινής
Αυτοκρατορίας της Νίκαιας , ανακατέλαβε την ανατολική
Μακεδονία.
Στο πρώτο μισό του 14ου αι. υφίσταται τις ταραχές και τις
συγκρούσεις των βυζαντινών εμφυλίων πολέμων, μεταξύ
των δύο Ανδρονίκων Β' και Γ' των Παλαιολόγων.

4. Η Βυζαντινή Δράμα
Μάρτιος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31
7 : Καθαρά Δευτέρα / 25 : Επανάσταση του 1821
Στα χρόνια αυτά, η Δράμα υπήρξε τόπος παραμονής και
αναψυχής της αυτοκράτειρας Ειρήνης Μομφερατικής,
συζύγου του Ανδρόνικου Β‘ Παλαιολόγου, η οποία πέθανε
και ενταφιάστηκε στο Κάστρο της πόλης γύρω στα 1320 .
Ο Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών που ανάγεται στον
14ο αιώνα, εικάζεται ότι συνδέεται με τον θάνατο και την
πρώτη ταφή της Ειρήνης στη Δράμα. Αργότερα, γίνεται η
ανακομιδή του λειψάνου της στην Κωνσταντινούπολη και
η εναπόθεσή του στη Μονή Παντοκράτορα.
Κατά τα έτη 1344-1345, η Δράμα κατακτήθηκε από τον
Σέρβο κράλη (βασιλιά) Στέφανο Δουσάν. Μετά το θάνατο
του, «καίσαρας» της Δράμας τοποθετήθηκε ο Βοΐχνας το
1355. Ανακαταλαμβάνεται το έτος 1371 από τον Μανουήλ
Παλαιολόγο και παραμένει στη βυζαντινή αυτοκρατορία
μέχρι την οθωμανική της κατάκτηση το 1383.

5. Τα Βυζαντινά τείχη
Απρίλιος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30
22 : Μεγάλη Παρασκευή / 24 : Πάσχα
Τα σωζόμενα τείχη της Δράμας είναι εξ ολοκλήρου
Βυζαντινής προέλευσης. Δεν υπάρχουν ενδείξεις της Ρωμαϊκής
οχύρωσης, ενώ φαίνεται πως και κατά την Τουρκοκρατία δεν
υπήρξαν σοβαρές παρεμβάσεις. Η α΄ φάση της κατασκευής
τους τοποθετείται στο 10ο αιώνα.
Τα όρια της Δράμας στη Βυζαντινή εποχή δεν ξεπερνούσαν
εκείνα της φυσικής οχύρωσης της πόλης. Το υψίπεδο πάνω
στο οποίο είναι χτισμένο το ιστορικό κέντρο της πόλης,
οριοθετείται από ένα μεγάλο χείμαρρο (Τσάι), στη Βόρεια και
Ανατολική πλευρά, από τα νερά της Αγ. Βαρβάρας στα νότια,
ενώ πιο ευάλωτη ήταν η δυτική πλευρά. Υπήρχαν δύο πύλες
εισόδου/εξόδου στην πόλη, με τον βασικό οδικό άξονα να
συμπίπτει με τη σημερινή οδό Βενιζέλου.
Τα φυσικά αυτά εμπόδια ουσιαστικά οριοθέτησαν τον
Βυζαντινό περίβολο. Τα τείχη με περίμετρο περίπου 850 μέτρα,
περιέκλειαν έναν μικρό οικισμό, ένα πολίχνιο, έκτασης μόλις
40 στρεμμάτων ή 4 εκταρίων.

6. Τα Βυζαντινά τείχη
Μάιος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30 31
1 : Πρωτομαγιά
Το σχήμα των τειχών ήταν ακανόνιστο, ενώ τετράγωνοι
πύργοι υψώνονταν σε απόσταση ο ένας από τον άλλο περίπου
60-80 μ. Ένας από τους πύργους της ανατολικής πλευράς ήταν
σημείο αναφοράς για την πόλη, μια που «το παλιό ρολόι» που
είχε τοποθετηθεί κατά την οθωμανική περίοδο έστεκε εκεί ως
το 1945.
Το συνολικό ύψος μαζί με τις επάλξεις έφτανε τα 14μ. Το
πάχος του τείχους ποικίλει, από 1.70 ως 3.30μ. ανάλογα με το
αν το τείχος είναι απλό, όπως στη νότια και δυτική πλευρά ή
διπλό, όπως συμβαίνει στις άλλες δύο.
Ως προς την τοιχοδομία παρατηρείται λιθοδομή στην οποία
παρεμβάλλονται 3-5 σειρές πλίνθων. Ως συνδετικό υλικό
χρησιμοποιείται ασβεστοκονίαμα με σπασμένο κεραμίδι.
Τα Βυζαντινά τείχη Δράμας χαρακτηρίστηκαν «ιστορικό
διατηρητέο μνημείο» με απόφαση της Ελληνικής πολιτείας το
1962, ενώ σήμερα εκτελούνται εργασίες συντήρησης.

7. Η Αγία Σοφία
Ιούνιος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4 5
6 7 8 9 10 11 12
13 14 15 16 17 18 19
20 21 22 23 24 25 26
27 28 29 30
Ο ναός της Αγίας Σοφίας, σημαντικότατος για την πόλη της Δράμας
και για τη βυζαντινή αρχιτεκτονική, τρουλλαίος ναός με περίστωο
μεταβατικού τύπου, δέσποζε άλλοτε στην κορυφή του οχυρωμένου
λόφου. Έχει εσωτερικά μήκος 13,40 μ. και πλάτος 10,46 μ. Ο κεντρικός
χώρος καλύπτεται με οκτάπλευρο τρούλλο και οι πλευρές του
περιστώου με ημικυλινδρικές καμάρες.
Σήμερα ξεπροβάλλει μισοχωμένος στο έδαφος με επεμβάσεις της
βυζαντινής περιόδου και με προσθήκες, τόσο από την εποχή της
οθωμανικής κυριαρχίας, όταν μετατράπηκε σε μουσουλμανικό
τέμενος («Μπέη Τζαμί» επί Μουράτ Α΄), όσο και από την περίοδο
μετά το 1913, οπότε και επαναλειτούργησε ως χριστιανικός ναός.
Ως προς την αρχιτεκτονική ο ναός προδίδει επιδράσεις από τα δύο
σπουδαιότερα κέντρα της αυτοκρατορίας, την Κωνσταντινούπολη
και τη Θεσσαλονίκη. Χρονολογείται στον 10ο αιώνα, την εποχή των
Μακεδόνων Αυτοκρατόρων και η τοιχοδομία μοιάζει με αυτή της
πρώτης φάσης των τειχών της Δράμας.
12 : Πεντηκοστή / 13 : Αγίου Πνεύματος

8. Η Αγία Σοφία
Ιούλιος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3
4 5 6 7 8 9 10
11 12 13 14 15 16 17
18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31
Στο ιερό σώζεται μέρος της αρχικής τοιχογραφίας που
απεικονίζει την Κοίμηση της Θεοτόκου, η οποία
αγιογραφήθηκε κατά την ανέγερση του ναού. Στο νάρθηκα
σώζεται μεγάλη λαϊκότροπη τοιχογραφία του 1917 που
εικονίζει σκηνές από την Δευτέρα Παρουσία.
Πρόσφατα ολοκληρώθηκε το πρώτο στάδιο της
αποκατάστασης της Αγίας Σοφίας και νέα στοιχεία για την
οικοδομική της ιστορία ήρθαν στο φως. Διαπιστώθηκε ότι ο
ναός του 10ου αιώνα ανεγέρθηκε επάνω στα ερείπια μιας
τρίκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής που τα λείψανά της
αποκαλύφθηκαν κατά τις εργασίες διαμόρφωσης του αύλειου
χώρου της Αγίας Σοφίας. Η παλαιοχριστιανική αυτή
βασιλική, που η ανασκαφή της δεν ολοκληρώθηκε ακόμη,
συνιστά πλέον τον παλαιότερο σωζόμενο ναό στην πόλη της
Δράμας.

9. Ο Ναός των Ταξιαρχών
15 : Κοίμηση Θεοτόκου
Αύγουστος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4 5 6 7
8 9 10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
22 23 24 25 26 27 28
29 30 31
Ο ναός των Ταξιαρχών βρίσκεται στο κέντρο της σύγχρονης Δράμας,
πολύ κοντά στη βορειοανατολική πλευρά του τείχους της βυζαντινής
πόλης, με το οποίο τον συνδέει κλίμακα ανόδου. Πρόκειται για ένα
μικρών διαστάσεων μνημείο, που προσελκύει το ενδιαφέρον του
επισκέπτη με τη τοιχοποιία του και τον αξιόλογο τοιχογραφικό του
διάκοσμο. Η κατασκευή του χρονολογείται στην παλαιολόγεια
εποχή, στις αρχές του 14ου αιώνα.
Κατά μια εκδοχή, ενδεχομένως αποτέλεσε το ταφικό παρεκκλήσιο,
στο οποίο τάφηκε η σύζυγος του αυτοκράτορα Ανδρονίκου Β΄, Ειρήνη
η Μομφερατική η οποία είναι γνωστό ότι απεβίωσε και τάφηκε στη
Δράμα το 1320.
Ο ναός αποτελείται από μια μονόχωρη ορθογώνια αίθουσα, από την
οποία εξέχει στα ανατολικά η κόγχη του ιερού βήματος, τρίπλευρη
εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά. Η είσοδος βρίσκεται στη
δυτική πλευρά, ενώ κάθε μακριά πλευρά φέρει δύο παράθυρα. Από
αυτά, το ανατολικό της νότιας πλευράς ήταν αρχικά η είσοδος του
ναού, και στην αρχική του μορφή καλυπτόταν με ημικυλινδρική
καμάρα, ενώ σήμερα στεγάζεται με ξύλινη στέγη. Ο ναός είναι
κτισμένος με αργολιθοδομή και πλίνθους, οι οποίες περεμβάλλονται
στους οριζόντιους και κάθετους αρμούς.

10. Ο Ναός των Ταξιαρχών
Σεπτέμβριος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30
Στο εσωτερικό του ναού, στο ανατολικό του τμήμα και στα
εσωρράχια των παραθύρων, διασώζονται λείψανα
τοιχογραφικού διακόσμου, που χρονολογείται στις πρώτες
δεκαετίες του 14ου αιώνα. Πρόκειται για σκηνές από τον κύκλο
των Παθών και μεμονωμένες μορφές αγίων, που παρά την
κακή τους διατήρηση αντιπροσωπεύουν επάξια τη ζωγραφική
τέχνη της παλαιολόγειας περιόδου στην περιοχή της Δράμας.
Πιο συγκεκριμένα, στις παραστάδες της αρχικής νότιας
εισόδου έχουν ζωγραφιστεί δύο άγιοι Στυλίτες : ο Συμεών ο
Στυλίτης και ο Αλύπιος Κιονίτης. Στην κόγχη του Ιερού
Βήματος διακρίνονται δύο συλλειτουργούντες ιεράρχες, ο
Ιωάννης ο Χρυσόστομος και πιθανόν ο Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Στο νότιο τοίχο απεικονίζονται ο Μυστικός Δείπνος, ο
Νιπτήρας και η Προσευχή στη Γεσθημανή. Κάτω από τη
σκηνή του Νιπτήρα διακρίνεται μετωπικός με εκτεταμένες
φθορές ο ένας από τους Ταξιάρχες → ταφικό παρεκκλήσι (;).
Ο ναός διέθετε και μαρμάρινο τέμπλο, από το οποίο βρέθηκε
μεγάλος αριθμός αρχιτεκτονικών μελών κατά τη διάρκεια των
εργασιών αποκατάστασης του μνημείου.

11. Ιερά Μονή
Παναγίας Εικοσιφοίνισσας
Οκτώβριος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31
28 : Επέτειος του Όχι
Η Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης είναι ιστορικό μοναστήρι
της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 753
μέτρων, στη βόρεια πλευρά του όρους Παγγαίου. Βρίσκεται στον Δήμο
Αμφίπολης του Νομού Σερρών, κοντά στα όρια με τους
Νομούς Καβάλας και Δράμας.
Η ίδρυση μοναστικού οικισμού στη θέση Βίγλα ανάγεται στα
χρόνια του επισκόπου Φιλίππων Σώζοντος, ο οποίος έλαβε μέρος στη
Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (451 μ.Χ.). Ωστόσο, η Μονή
ιδρύθηκε ουσιαστικά από τον Όσιο Γερμανό, τον 8ο αιώνα. Αυτός,
μετά την ανέγερση του μοναστηριού, αναζητούσε κατάλληλη σανίδα
για την εικόνα της Θεοτόκου. Τότε, Εκείνη με θαυματουργικό τρόπο
του προσέφερε την μέχρι και σήμερα σωζόμενη εικόνα Της, που
άστραφτε κι εξέπεμπε «φοινικούν», δηλαδή κοκκινωπό φως. Έτσι,
επικράτησε ο όρος «Εικοσιφοίνισσα» (εικών φοίνισσα –
Εικοσιφοίνισσα).
Κατά μια άλλη πιο αδύναμη εκδοχή, ο κτήτωρ της Μονής, Άγιος
Γερμανός, βρισκόταν σε μια μικρή όαση έξω από τη Μονή του Τιμίου
Προδρόμου στους Αγίους Τόπους, όπου είχε είκοσι φοίνικες. Εκεί
έλαβε εντολή από τον άγγελο της Θεοτόκου για την ανέγερση της
Μονής και σε ανάμνηση της τοποθεσίας την ονόμασε «Παναγία η
Εικοσιφοίνισσα».

12. Ιερά Μονή
Παναγίας Εικοσιφοίνισσας
Νοέμβριος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30
17 : Επέτειος του Πολυτεχνείου
Δε σώζονται πηγές σχετικές μέ τήν ιστορία της Μονῆς για περίοδο
αρκετών αιώνων. Γνωρίζουμε ότι έγινε Σταυροπηγιακή, δηλ. εξαρτιόταν
απευθείας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Η Μονή έζησε νέα εποχή ακμής, όταν το 1472 σε αυτή έζησε για
περιορισμένο διάστημα ο παραιτηθείς Οικουμενικός Πατριάρχης Διονύσιος
Α΄, ο οποίος με τη δράση και την περιουσία του της έδωσε πνοή ζωής. Για το
λόγο αυτό ονομάστηκε δεύτερος Κτήτωρ της Μονής και η Εκκλησία τον
ανακήρυξε Άγιο.
Κατά την Τουρκοκρατία, το μοναστήρι της Εικοσιφοίνισσας στο
Παγγαίο αποτέλεσε πνευματικό και εθνικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής
της Δράμας που ενίσχυε τους Χριστιανούς κι απέτρεπε τους εξισλαμισμούς.
Στις 25 Αυγούστου 1507 ο Τούρκος τοπάρχης κατέσφαξε και τους 172
μοναχούς της Εικοσιφοίνισσας, ενοχλημένος από τη δράση τους υπέρ της
διατήρησης της ελληνικότητας του πληθυσμού της περιοχής.
Κατά τη Β΄ Βουλγαρική Κατοχή της Ανατολικής Μακεδονίας ανάμεσα
στις βιαιότητες του βουλγαρικού στρατού ήταν και η δολοφονία του
γέροντος μοναχού Μακαρίου στις 3 Οκτωβρίου 1916.
Τη Μεγάλη Δευτέρα 27 Μαρτίου 1917, βούλγαροι στρατιώτες με επικεφαλής
τον κομιτατζή Πανίτσα, εισήλθαν στη Μονή και αφού βιαιοπράγησαν
κατά των μοναχών, άρπαξαν τα περισσότερα κειμήλια και τα μετέφεραν
στη Βουλγαρία, όπου κατακρατούνται μέχρι σήμερα στο Εθνικό Ιστορικό
Μουσείο Σόφιας. Η βιβλιοθήκη μάλιστα, της Μονής αριθμούσε 1300 τόμους
βιβλίων, από τα οποία τα 400 ήταν χειρόγραφες μεμβράνες.

13. Βυζαντινός λουτρώνας
Δεκέμβριος 2022
Δε Τρ Τε Πε Πα Σα Κυ
1 2 3 4
5 6 7 8 9 10 11
12 13 14 15 16 17 18
19 20 21 22 23 24 25
26 27 28 29 30 31
25 : Χριστούγεννα / 26 : Σύναξη Θεοτόκου
Στις πηγές της Αγίας Βαρβάρας (περιοχή Δερβίς Μπαλή), δίπλα στη
σημερινή Δημόσια Βιβλιοθήκη, εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια
σωστικών ανασκαφών το 1973 και το 1979 βυζαντινός λουτρώνας.
Βρισκόταν εκτός των βυζαντινών τειχών με τοιχοποιία, όμως
ανάλογη αυτών, ήταν δηλαδή κατασκευασμένος από λίθους και
πλίνθους (13,30 μ. Χ 4,85 μ.). Εντός των τειχών υπήρχαν περίπου 200-
250 κατοικίες εκείνη την εποχή. Ο βασικός οδικός άξονας της
περίκλειστης πόλης κατά τη βυζαντινή περίοδο συνέπιπτε με τη
σημερινή οδό Βενιζέλου. Ο λουτρώνας χρονολογείται πιθανότατα
στο 12ο-13ο αι.
Η στερεότυπη δομή των βυζαντινών λουτρώνων ήταν η εξής:
προθάλαμος (χώρος αποδυτηρίων), ψυχρολουσίο-frigitarium,
(προπαρασκευαστικός χώρος), μέσον-tepidarium (χώρος
καθαρισμού) και ενδότερος θόλος-caldarium (εφίδρωση και τελικός
καθαρισμός). Οι λουτρώνες ήταν εφοδιασμένοι με δεξαμενές θερμών
και ψυχρών υδάτων. Η θέρμανση του νερού γινόταν με θερμαντικούς
κλιβάνους ή υπόκαυστα (χαμηλοί υπόγειοι χώροι, κάτω από το
δάπεδο όπου κυκλοφορούσαν καυτά αέρια).

14. Σας ευχαριστούμε
Υπεύθυνες καθηγήτριες : Ασκονίτη Αργυρή ΠΕ02
Κωνσταντίνου Θεοδώρα ΠΕ 03
4ο Γυμνάσιο Δράμας Σχολικό έτος 2021-2022
Η ομάδα των μαθητών των τμημάτων Β1 και Β2
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα : «Τα Βυζαντινά μνημεία της Δράμας»
ΔΔΕ Δράμας και Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας