1. Please read:
A personal appeal from
Wikipedia founder Jimmy Wales
Read now
Монголын түүх
Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
Харайх: Удирдах, Хайлт
Монголын түүх
Чингис хаанаас өмнө
Их Монгол Улс
Их Монгол Улсын
гүрнүүд
- Цагадайн улс
- Алтан Орд
- Ил Хан
- Юань
- Төмөрийн эзэнт
гүрэн
- Их Могол улс
Крымын ханлиг
Сибирийн ханлиг
Зүүнгар
Манж Чин улс

2. (Гадаад Монгол)
Бүгд Найрамдах
Монгол Ард Улс
Орчин үеийн
Монгол
Өвөр Монгол
Буриад Монгол
Халимаг
Хазара
Цахар
Хөх нуурын
Монголчууд
хайрцгийг засварла
Монгол улсын түүх
== Эртний түүх ==Made By Botink Ochko Өнөөгийн Монгол улсын нутагт одоогоос
800000[Ботинк очко, чигчлүүр түвшөө, тогоо ирээдүй бичив] жилийн өмнө хүн амьдарч
байсан гэсэн баталгаа байдаг. Тийм боловч МЭӨ 3-р зуунаас төмөр зэвсэг энэ нутагт орж
ирсэн үеэс л улс төрийн хувьд чухал болжээ. Ерөнхийдөө энэ үе хүртэлх Монголын түүх
нь Сибирь, умард Орос, Хятад, Араб Перс, Төв Азийн хооронд орших тал газрын түүхтэй
ижилхэн байжээ. Энэ тал газрыг, хааяа нэгддэг боловч амархан задарч үгүй болдог
холбоонуудыг үүсгэдэг тархай бутархай нүүдэлчин аймгууд эзлэж байв. Эдгээр нүүдэлчид
нь мал аж ахуй эрхэлж, газар тариалангийн улсууд ба хажуудах аймгуудтай худалдаа
хийж, тэдгээрийг довтолж амьдарч байжээ.
Хэдийгээр ийм тархай бутархай байсан ч зарим үе Хятад, Араб, Персийн орнуудад
заналхийлсэн хүчтэй нэгдлүүдийг бий болгож байв. Эдгээр нэгдлүүд нь амархан задарч
үгүй болдог байсан ч довтолсон орнуудынхаа хүмүүсийг тарааж, улс төрийг нь
тасалдуулж байв. Монголын талын нүүдэлчид нь голдуу ойр орших Хятадад анхаарлаа
хандуулж байсан ба ийнхүү энэ хоѐр тал нь өвөр хоорондынхоо түүхэнд харилцан
нөлөөлж байв.
Агуулга
[нуух]
1 Хүннү
2 Сүмбэ
3 Нирун
4 Түрэг
5 Уйгур

3. 6 Хиргис
7 Кидан
8 Монголын үе
o 8.1 12-р зууны байдал
o 8.2 Их Монгол Улс
o 8.3 Эзэнт гүрний бутрал
o 8.4 Дөчин дөрвөн хоѐр
9 Сэргэн мандалтын үе
10 Манжийн дарлал
11 Богд Хаант Монгол Улс
12 Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс
13 Ардчилал
14 Мөн үзэх
[засварлах] Хүннү
Хүннүгийн дайчид
Гол өгүүлэл: Хүннү гүрэн
МЭӨ III зуунд үүссэн Хүннү гүрэн нь Монголын газар нутаг дахь нүүдэлчдийн анхны
хүчирхэг улс гүрэн байжээ. Хамгийн хүчирхэг үедээ баруун зүгт Түрэгстан, зүүн зүгт Ляо
гол буюу одоогийн Ордос, хойд зүгт Байгаль нуур, өмнө зүгт Цагаан хэрэмд тулсан өргөн
уудам нутгийг эзлэж байжээ.
Хүннү гүрнийг анх Түвшөө шаньюй үндэслэжээ. Түүний хүү Ирээдүй шаньюй нь МЭӨ
209 онд эцгийгээ хөнөөж аймгуудыг нэгтгэж хүчирхэгжүүлжээ. Тэдгээр зүүн Монголд
хамгийн хүчтэй байсан гол өрсөлдөгч аймаг болох Бобби нарыг эзэлжээ. Улмаар Хогийн
улсын баруун аймгуудыг эзлэн өөртөө нэгтгэжээ. Гэвч Хятадын жанжин Тулуй энэ
эзлүүлсэн газрыг эргүүлэн авчээ.

4. МЭӨ 200 оны үе, Хүннү улсын үе
Ирээдүй шаньюй МЭӨ 174 онд нас барснаас хойш 100 гаруй жилийн турш Хүннү нар
дотоод Азид ноѐрхож байв. Харин улмаар эзлэгдсэн Бобби нар, өмнөд талаарх Хятадууд
нь Хүннүг өмнө, умар хоѐр тийш хуваан задалжээ. Өмнөд Хүннү нарыг Хятадууд эзлэж
нийлмэл цэргүүд нь Умард Хүннү нарыг довтолж эхлэжээ. Ийнхүү цохигдсон умардынхан
Очко шаньюйгаар удирдуулан Кангюй аймагтай холбоо тогтоож улмаар МЭ 372 оны үеэс
Ромын эзэнт гүрнийг барбаруудтай (Barbarians) хамтран унагаалцах болсон, Аттилагийн
үед дээд цэгтээ хүрсэн Хүн нар (Huns) болжээ.
[засварлах] Сүмбэ
Гол өгүүлэл: Сүмбэ улс
Сүмбэ бүсний горхи
Сүмбэ улсын үе, МЭ 200 оны үед
Сүмбэ буюу Сяньби улс нь МЭ 1-р зуунаас хүчирхэгжиж эхлэсэн бөгөөд Таньшихуайгийн
(141-181 онд амьдарч байсан) доор нэгдсэн улс болжээ. Таньшихуай хааны үед Хүннүгийн
захиргаанд байсан газрыг эзэмших болжээ. Сүмбэ нь 167 онд Хань улсын довтолгооныг
няцааж 180 онд Хятадын хойд хэсгийг эзлэн авчээ. Сүмбэгийн ард нь мал аж ахуйгаас
гадна бага хэмжээний газар тариаланг эрхэлж байжээ. Сүмбэ нь III зуунд бутарчээ.
Сүмбэ нарын нэгэн хэсэг болох Тоба аймаг нь 386 онд хойд Хятадад Тоба Вэй улсыг бий
болгожээ. Тоба Гуй хаан нь нүүдэлчдийг нэгтгэж урагш довтолсоор өөрийгөө Хятадын

5. хаанаар өргөмжилжээ. Гэвч тэдгээр нь хожмын Манжууд шиг Хятад үндэстэн рүү уусан
алга болсон ажээ. Тоба Вэй улс 581 онд бутарчээ.
Сүмбэ нарын гарал үүслийг Монгол гаралтай, Тунгус гаралтай, эсвэл энэ хоѐр үндэстний
аль алиных нь овог болно гэсэн 3 ерөнхий таамаг байдаг.:))
[засварлах] Нирун
МЭ 500 оны үед, Жоужаний үе
Гол өгүүлэл: Нирун улс
Жоужань буюу Нирун улс нь 330-555 оны хооронд Байгаль нуураас Говь цөл, Харшаараас
Солонгос хүртэлх нутгийг захирч оршин тогтножээ. 402 онд Шэлүнь буюу Жарун
ширээнд сууж хаан цолыг хэрэглэх болсон ба Шэлүний үеэс хойш хүчирхэгжсэн. 552 онд
Нируны удирдлага доорх Түрэг угсаатан бослого хийж, 555 онд мөхөөжээ. Түрэгүүдийн
байгуулсан Түрэгийн эзэнт гүрэн нь Чингисийн гүрнээс өмнөх нүүдэлчдийн хамгийн
хүчтэй гүрэн байжээ.
Нируны зарим хэсэг Монголоос гарч VI зууны үед Ижил мөрний хөндийд хүрээд Авар
хэмээн нэршсэн монгол язгуурын хаант улс байгуулсан юм. Монголд үлдсэн ард нь Татар
аймгуудын өвөг дээдэс болжээ.
[засварлах] Түрэг
МЭ 600 оны үед, Түрэгийн үе
Гол өгүүлэл: Түрэгийн эзэнт гүрэн
Түрэгийн хаант улс нь Хятадын Цагаан хэрэмнээс Хар тэнгис хүртэлх нутгийг өөрийн
захиргаандаа оруулжээ.

6. Түрэгүүд нь Жоужань улсад голдуу дархадын үүрэг гүйцэтгэж байжээ. Түрэгийн ахлагч
Бумин өөрийн дээд эзэн болох хаанд бослогыг дарахад нь тусалсан боловч нирунчууд
түүний тусыг албатын гүйцэтгэх үүрэг хэмээн нирунчууд тоомжиргүй хандсан байна.
Ийнхүү Бумин охинтой нь гэрлэж чадаагүйнхээ төлөө Жоужаний дайснуудтай холбоо
тогтоож 552 онд тэдний дарлалыг авч хаяж чаджээ. Түрэгийн холбоотнуудаас хойд
Хятадын Тобагийн Вэй улс их хэрэг болсон юм. Бумин өөрийн ах Истесимд өрнөд
хэсгийн газар нутгаас өгч түрэгийн эзэнт гүрнийг байгуулсан аж. Бумины дараагийн хаад
ялангуяа Мукан буюу Буга хааны үед түрэгүүд хиргис, киданчуудыг байлдан дагуулж
Жоужаний үлдэгдлийг хойд оросын нутаг хүртэл элдэн хөөжээ. Мөн Хятадын Чи, Жоу
улсууд 570 оноос түрэгийн хаанд татвар төлөх болов.
Гэвч 590 онд Түрэгийн хаант улс Дорнод Түрэг, Өрнөд Түрэг хоѐр хэсэгт хуваагджээ.
Ингэснээр хүч нь суларч, Тан династи Дорнод түрэгийг харьяалалдаа авчээ. Өрнөд Түрэг ч
гэсэн дотроо улам эвдэрч, хоѐр талаас нь Араб, Хятадууд цохиж эхэлжээ. 670 ба 682 онд
тус тус Өрнөд Түрэг ба Дорнод Түрэг дахин бага зэрг хүчирхэгжсэн ч гэсэн удаан тогтож
чадсангүй. 745 онд Түрэг улсын дотоод хямрал гүнзгийрсэн үеэр уйгур аймгууд бослого
гаргаж, Түрэг улсыг бүрэн мөхөөжээ.
Монголын эзэнт гүрэн буюу Их Монгол улс байгуулагдах хүртэл Монголын нутагт
Түрэгийн хаант улс шиг хүчтэй улс гарч ирээгүй юм.
[засварлах] Уйгур
Гол өгүүлэл: Уйгурын хаант улс
Дэлхий 820 онд

7. Уйгур гүнжийн зураг
Уйгурууд 745 онд Пейло хэмээх хааны үед Түрэгүүдийн эсрэг бослого гаргаж, Дорнод
Түрэгийн хаант улсыг орлож Уйгурын хаант улсыг байгуулжээ. Пейлогийн дараа хаан
суусан Моюнчур (747-759)-ын үед Уйгур улс хүчирхэгжижээ. 751 онд Орхон голын
хөндийд Хар балгас нийслэлийг үндэслэжээ. Уйгурын хаант улс нь дээд цэгтээ Алтайгаас
Хянганы нуруу, Соѐны нуруугаас говь хүрэлх газар нутгыг захирч байжээ. 755 онд Тан
улс тариаланчдын бослогийг дарахын тулд Уйгуруудыг урьж авчирч байжээ. 766 оноос
хойш 12 жилийн турш Тан улс Уйгурт алба гувчуур өгөх болжээ.
Уйгурууд нь өмнөх нүүдэлчдээсээ илүү их соѐлыг хөгжүүлж согд-түрэгийн бичгийг
сайжруулж өөрийн бичиг үсэгтэй болсон бөгөөд үүнийг хожмын нүүдэлчид өвлөн
хэрэглэх болжээ.
Уйгурын хаант улс 840 онд Енисейн хиргисүүдэд цохигдон бутарч, тэдний зарим нь
Дорнод Туркестанд очиж, шинэ улс байгуулсан ажээ.
[засварлах] Хиргис
Гол өгүүлэл: Хиргис
840 онд Енисейн хиргисүүд Уйгуруудыг хөөж богино хугацааны турш үргэлжилсэн хаант
улсыг одоогийн Монгол улсын нутагт тогтоожээ. 924 онд өөрсдөө кидан буюу хятан нарт
дээд Енисей хүртэл хөөгджээ. Хиргис нь Монгол нутагт ноѐрхсон сүүлийн түрэг угсааны
хүмүүс юм.

8. [засварлах] Кидан
Гол өгүүлэл: Кидан улс
1025 онд, Киданы үед
Кидан буюу Хятан нар нь 4, 5-р зууны үед Цагаан хэрмийн хойно нүүдэллэн амьдарч
байсан ба үүний улмаас нүүдэлчин ард иргэдээс хамгийн их хятадчлагдсан нь байлаа. 917
онд Киданы тэргүүлэгч Амбагян 3 жил тутам тэргүүлэгчийг сонгодог журмыг зөрчин,
Киданы хаан ширээг үе улиран залгамжлах болгов. Мөн Киданы хуучин 8 аймгийг үндэс
болгож, Кидан улсыг байгуулжээ.
Киданчууд нь Солонгос, Манжуур, мөн Хэрлэн, Туул, Орхон голын хөндийнүүдийг
захирч байжээ. Улам хүчирхэгжиж Хятадыг эзлэж эхлэснээр Ляо гүрэн хэмээн нэрийдэх
болжээ. Кидан улс нь хоѐр янзын амьдралтай иргэдээс тогтож байжээ: хойд талдаа
бэлчээрийн мал аж ахуй эрхэлдэг ард, өмнөд талдаа газар тариалан эрхэлдэг ард. Энэ 2
хэсэг нь бие биентэйгээ худалдаа наймаа өргөн хийдэг байжээ.
Киданчууд нь ханз бүхий киданы их бичиг, цагаан толгой бүхий киданы бага бичиг
хэмээх хоѐр төрлийн бичигтэй байжээ. Киданы Их бичгийг 920 онд Амбагяны ач хүү
Лубугу, эрдэмтэн Тулюйбу хоѐр хятад бичгээс үлгэр авч зохиожээ. Харин Амбагяны хүү
Елюй Тэла (Жүңдүхүн) уйгур бичгээс үлгэрлэн зохиосон бичиг нь Киданы Бага бичиг
хэмээн алдаршжээ. Киданчууд бөө мөргөлөөс арай холдож, буддизм шашинтай байжээ.
Кидан улс өмнөд талаараа Хятадын Сүн гүрэнтэй Шаньси мужаар хиллэн, 200 орчим
жилийн турш зүрчидийн Алтан улс байгуулагдах хүртэл оршин тогтножээ. Зүрчидэд
цохиулж Бээжинг булаалгасан киданчууд дүрвэсээр 1128 онд Кашкарт хүрч, тэндээ чухал
үүрэг гүйцэтгэсэн Хар Киданы хаант улсыг байгуулжээ.
[засварлах] Монголын үе
[засварлах] 12-р зууны байдал
12, 13-р зууны эхээр одоогийн Монгол нутагт нэгдсэн захиргаагүй, бие биентэйгээ
өрсөлдөгч олон биеэ даасан аймгууд оршин тогнож байжээ. Эдгээр нь гол төлөв Монгол,
Түрэг, Манж гаралтай байсан бөгөөд тоочвол:
Алтайн, Хангайн нурууны дунд Найман
Хангайн, Хэнтийн нурууны дундуур Туул-Орхоны сав газарт Хэрэйд

9. Байгал нуурын урдуур Сэлэнгийн ай саваар Мэргид
Их Хянганы нуруугаар Буйр нуурын орчмоор Хонгирад
Хэнтийн нуруунаас урагшаа Зүбү (Татар)
Их Говьд Онгуд
Хэнтийн нуруунд Хамаг Монгол
Мөн бусад газарт Олхонууд, Баяд, Ойн иргэн
тус тус байлаа.
Хожим нь эдгээрээс Хамаг Монгол давамгайлжээ.
Хамаг Монголын хаан Боржигин овгийн Хабул хан нэг хэсэг хүчирхэгжиж байснаа
дараагийн хэдэн үедээ дарагджээ. Түүний дараа Тайчуудын Амбагай хан цолыг авчээ.
Амбагай хан охиноо Татарт өгөхөөр явж байхдаа Татаруудад олзлогджээ. Тэдгээр нь
Амбагайг зүрчидэд өгч цаазалжээ. Энэ үеэс Татаруудад өш хонзонтой болж, Хабул хааны
хүү Хутуг дараа нь Хамаг Монголын ханд өргөмжлөгдөхөд Татарын эсрэг 13 удаа
дайтжээ. Хутуг хааны хожмын удирдагчид нь Хамаг Монголын хан цолгүй байсан нь хүч
суларч байсны шинж болно. Хабулын ач Есүхэй баатар нь 1171 онд Татаруудад хорлогдон
нас баржээ. Энэ үед түүний хүү Тэмүжин 9 настай байсан ба Монголын эзэнт гүрнийг
үндэслэгч болсон байна. Харин 1189 он хүртэл Хамаг Монгол ямар ч удирдагчгүй, зохион
байгуулалт байхгүй байлаа.
[засварлах] Их Монгол Улс
Гол өгүүлэл: Их Монгол Улс
Их Монгол Улсыг үндэслэгч Чингис хааны төрсөн гэгдэх газрын орчмын хөшөө
Есүхэй баатар Татаруудад хорлогдсоноос хойш Хамаг Монгол нь захирагчгүй байлаа.
Түүний хүү Тэмүжин нь хагас өнчин болж бага насандаа асар их зовлон бэрхшээлийг
туулжээ. Түүний эх Өэлүнг Мэргидийн Чилэдүгээс эцэг нь авсны өшөөнд Мэргидүүд
Тэмүжиний эхнэр Бөртэ үжинг авсан байна. Эхнэрээ аврах гэж Тэмүжин эцгийн анд Ван
хан Тоорил, өөрийн бага насны анд Жамухын тусламжтайгаар Мэргидийг сөнөөжээ. Энэ
хэрэг явдлаар Хамаг Монгол дотроо Тэмүжиний нөлөө ихээр ихэсч анд Жамухатай
өрсөлдөөн эхлэжээ. 1189 онд түүнийг Хамаг Монголын хаанд өргөмжилж, Чингис хаан
нэртэй болжээ. 1206 он хүртэл Тайчууд, Жүрхин, Татар, Найман гээд Монголын бүх
аймгуудыг нэгтгэжээ. Ингэснээр Онон голын орчимд хурилдай зохион байгуулж Их

10. Монгол Улсыг (Ехэ Монггул Улус) зарлан тунхагласан байна. Чингис хаан нь 1206-1227
оны хооронд Тангууд, Хорезм, Хар хятан, Зүрчидийн Алтан улсыг байлдан дагуулж
уртаашаа Манжуураас Каспийн тэнгис хүртэл уудам газар нутгийг эзэлжээ. Түүнийг нас
барах үед Монголын эзэнт гүрэнд зүүн хойд Перс, хойд Хятадын хэсэг, Сибирь, дундад
Ази багтаж байв. Үр удам нь байлдан дагуулалтыг үргэлжлүүлэн газар нутгаа хоѐр дахин
томруулжээ. Чингис хаан Их Монгол улсыг дөрвөн хүүдээ хуваан өвлүүлжээ. Зүчид
Уралын нуруунаас Эрчис мөрөн хүртэл газар нутаг, Цагадайд Эрчисээс Балхаш нуур, Төв
Ази, дорнод Персийг, Өгэдэйд Зүүнгар, Манжуур, хойд Хятад, отгон хүү Тулуйд Монгол
ѐс заншлаар язгуурын Монгол нутгийг тус тус өвлүүлжээ.
Их Монгол Улс үүссэн байдал
Өв залгамжлагч Өгэдэй хаан (1229-1241) нь гүрнийг улам тэлж, нийслэл Каракорум буюу
Хархоринг байгуулжээ. Түүний удирдлага доор Их Монгол улс нь Чингис хааны
дуусгаагүй Алтан улсыг эзлэж, баруун Ази, Европ руу улам тэлжээ. Өгэдэй хааныг нас
барсны дараа Чингисийн үр удмууд нь нэг талдаа Зүчи, Тулуйн удмынхан нөгөө талдаа
Өгэдэй, Цагадайн удмынхан гэж хоѐр хуваагджээ. Өгэдэй хааны дараа 1236 оны Их
хурилдайгаар түүний хүү Гүюгийг хаан (1236-1248) ширээнд залжээ. Гүюгийн дараа 1251
онд Тулуйн хүү Мөнхийг хаан (1251-1259) ширээнд суулгажээ. Мөнх хаан нь өөрийн дүү
Хүлэгүг Персийг дайтахаар явуулж тэрээр 1257-1259 онуудад Персээс гадна Багдад,
Кавказ, Сириг өөрийн эрхшээлдээ оруулжээ. 1260 оны Их хурилдайгаар Мөнхийн дүү
Аригбөхийг хаан ширээнд залсан боловч ах Хубилайтай 1261-1266 онд нас барах хүртлээ
тэмцэлджээ.
Их Монгол Улсын тэлэлт ба бутрал
[засварлах] Эзэнт гүрний бутрал

11. Хубилай хаан нь Хятадад Юан династиг (1271-1368) байгуулж өөрийгөө Их хаанд
өргөмжлөн нийслэлээ Даду буюу одоогийн Бээжинг болгосноор Их Монгол улсын бутрал
түргэсжээ. Их Монгол улс нь:
Юань
Ил Хан
Алтан Орд
Цагадайн улс
болж бутарчээ.
[засварлах] Дөчин дөрвөн хоёр
Юан гүрэн зуу гаруй жилийн турш оршин тогтносоор 1368 онд Мин улсаар солигджээ.
Ингэснээр Монголчууд умард зүг рүү төрөлх нутаг руугаа зугтжээ. Мингийн арми
тэдгээрийг хөөж Монголд ялалт байгуулсан ч гэсэн Монголыг эзлэж чадсангүй. Гэлээ ч
гэсэн 1380 онд Каракорум болон бусад Монголын хотуудыг сүйтгэжээ. Мөн
Монголчуудын олж авсан соѐлын дэвшил хөгжлийг устгаж, Монголчууд XVI-XVII зууны
сэргэн мандалт хүртлээ Их Монгол улсын өмнөх нүүдэлчин амьдрал руугаа эргэн оржээ.
Өмнөхөөс ялгаатай нэг гол зүйл нь овгийн зохион байгуулалт биш, отог буюу газар
нутгийн байршлын зохион байгуулалттай амьдрах болжээ.
Энэ үед Монголчууд ерөнхийдөө дөрвөн түмэн ойрд, халх гэж хоѐр хуваагджээ. 1393 онд
үхсэн Ойрадын ноѐн болох Мөнхтөмөрийн гурван хүү Махмуд, Тайчин, Батболд нар
Монголын хаанд захирагдахгүйгээ зарлажээ. Ингэснээр тэд тусгаарлаж, Мин
династийнхан аль хүч багатайд нь туслаж, нөгөөг нь дарах бодлого явуулж байлаа.
ычахаөрхархапрьлөпрьхьпхо 1418 онд Тогоон тайш гэгч ноѐн Ойрадыг удирдахаар
боллоо. Тэрээр бүх Монголыг нэгтгэж Тайсуныг хаан болгоод өөрөө тайши (шадар сайд)
нь болжээ. Түүний дараа хүү Эсэн тайши нь хятадтай дайтахаар болж байсан ч Тайсун
хаан эсэргүүцэж больжээ. Тайсун хаан 1451 онд алагдснаар өөрийгөө хаанаар зарлажээ.
Эсэн тайши Моголистантай байнга дайтаж байсан ба 1455 онд бослого гаргагчдад
алагджээ.
Монголыг дахин нэгтгэж чадсан бол Чингис хааны удам Батмөнх Даян хаан юм. Түүний
өмнө хаан байсан Мандуул нь хүүгүй байсан тул бага хатан Мандухай Батмөнхтэй сууж
түүний нэрээр улсыг захирч байжээ. Мандухай нь Ойрадыг цохин Монголыг нэгтгэж
чадсан ч Батмөнх нас барсны дараа Монгол буцаад өмнөх хэвэндээ оржээ.
XVI зууны үед Монгол нь Мандухай хатны үр удмууд дунд Халх, Цахар, Түмэд зэргээр
хуваагджээ. Даян хааны ач Алтан (1507-1582) жинхэнэ хааны хажууд өөрийгөө ханд
өргөмжилжээ. Тэрээр Хятад руу дайрч 1550 онд Бээжинд халдаж, Мин улстай
найрамджээ. 1557 онд Хөх хотыг байгуулжээ. 1577 онд Төвдөд очиж Төвдийн Дээд лам
Содномжамцтай уулзаад анх Далай лам гэдэг цолыг өгчээ. Энэ цагаас Алтан нь Төвдийн
Буддист болжээн бөрахрбдлтрдбтхрдбр
[засварлах] Сэргэн мандалтын үе

12. 15 16р зууны эхэн үе бол монголын соѐл урлагийн хөгжил дэвшил сэргэн мандалтын үе
юм.Энэ хөгжлийн үед архитектур, silk applique8 thangka martang nagtang зурагнууд болон
сийлбэрүүлд илүү хөгжсөн юм.Өргөмөл хүү Зая Бандида Намхайжамц монголын үсэг тод
бичгийг зохиосон юм. Занабазар халхын буддын тэргүүлэгч бууддын гүн ухааны тэргүүн
мастер тэрээр хорин нэгэн дарь эхийг урлан бүтээсэн юм.Түүний алдарт бүтээлүүд нь sita
tara siyama tara юм.энэхүү уран бүтээлүүдээрээ монголын үзэсгэлэнт бүсгүйн төрхийг
илэрхийлж өгчээ.sita tara гийн зүүн мөрөн дээр лянхуа цэцэг байдаг бөгөөд midteend
дэлбээлж буй лянхуй байдаг юм.харин siyama tara д байдаг лянхуа цэцэг нь аль хэдийн
дэлбээлчихсэн байдаг бөгөөд тун үзэсгэлэнтэй бүсгүйн дүрийн гаргажээ.тэрээр өөрийн
үзэсгэлэнт төрх байдалд сэтгэл хангалуун байдаг аж.тэрээр бясалгалаас сэрж буй
байдалтай лянхуа цэцгийн суудал дээр баруун хөлөө доошлуулан хүүхдээ хөхөөрө ө
хооллосон байдалтай суудаг. Олон олон сүм дуган занабазарын төслөөр хэрэгжиж
бүтээгдсэн байдаг.тэрээр монголын соѐмбо үсгийг зохиожээ.
Т. Болорчимэг D.SA11D001
[засварлах] Манжийн дарлал
Гол өгүүлэл: Манж Чин улс
Т.Төвшинтөр D.ES11D027
17-р зууны үеэс Монголын хааны эрх мэдэл маш суларчээ. Сүүлийн хаан Лигдэн нь
Цахарын Лигдэн нэртэй болсон нь бүх Монголыг бус зөвхөн Цахарыг л удирдлага доороо
байлгаж чадсаны шинж юм. Ингэснээр Монгол нь олон ноѐдын эзэмшил болон хувирч,
цэргийн нэгдсэн хүч гаргаж чадахгүй болжээ.
Энэ үеэс зүүн зүгт Манжууд хүчирхэгжжээ. 1636 онд одоогийн Өвөр Монгол Манжид
дагаар оржээ 1691 онд Халхыг 1750 онд Зүүнгарын хаант улсыг Манжууд буюу Манж Чин
улсын захиргаан дор оруулжээ. Ингэснээр Монгол нь 1911 он хүртэл дараагийн 220
жилийн турш Манж Чин улсын дарлалд оржээ. 1755 онд бас Баруун буюу Ойрад
Монголыг захиргаандаа авчээ.
[засварлах] Богд Хаант Монгол Улс

13. Богд хаан
20-р зууны эхнээс Чин улс Шинэ засгийн бодлого гээч Гадаад Монголыг Хятадад нэгтгэх
бодлогыг хэрэгжүүлэх болжээ. Энэхүү бодлогыг эсэргүүцэн 1911 оны зун VIII Богд
Жавзандамба хутагтад бат-оршил өргөх үеэр зөвлөлдөн манжийн эрхшээлээс ангижрахаар
шийдвэрлэсэн монголын хаад ноѐд, дээд лам нар Чин ван Ханддорж тэргүүтэй
төлөөлөгчдийг 8 сард Хаант Орос улсын Санкт-Петербург руу илгээжээ. Энд Оросууд
тусалцаа өгөх болно гэж шийдвэрлэж Монголд эргэн ирэхэд нь Хятадад хувьсгал гарч,
Чин улсын нөлөө, эрхшээл багасч байсныг далимдуулж 1911 оны 12 сард Хүрээний манж
амбаныг Бээжин руу буцаажээ. Ингээд 12 сарын 29-нд Богд Жавзандамбыг шашин төрийг
хослон баригч хаанд өргөмжилж албан ѐсоор тусгаар тогтнолоо зарлажээ.
1913 онд Өвөр Монголыг шинээр тусгаар тогтносон Монгол улстай нэгтгэхээр цэргүүдийг
явуулсан ч, Хаант Орос, Дундад Иргэн Улс дарамт шахалт үзүүлснээр цэргүүдээ татжээ.
Иймд Монгол нь тусгаар тогтнолоо зарласан ч гэсэн үнэн хэрэгтээ Хаант Орос, Дундад
Иргэн Улсын шахалтад байснаар 1915 оны Гурван улсын гэрээнд Монгол улсыг ДИУ-ын
автономит болж тусгаар тогтнол нь устжээ.
Харин Орос дахь Октябрын хувьсгалыг Хятадууд ашиглаж Монгол руу цэрэг илгээн 1919
онд Монголын автономийг устгах гэрээг хүчээр зуруулжээ. Энэ нөхцөл байдалд Монгол
Ардын Нам (МАН) байгуулагдаж, Зөвлөлт Орос Улсаас тусламж хүсэхээр болжээ. Энэ
үеэр Барон Унгерн фон Штернберг Хүрээг эзлэж, 1921 оны 3 сард дахин Хятадаас
тусгаарлаж 7 сарын 6-нд хаант засгыг байгуулж, хятад цэргүүдийг хөөжээ. Харин 1921
оны 7 сарын 6-нд МАН, Зөвлөлтын цэргүүд Хүрээг эзлэж, шинэ засгийн газрыг
байгуулжээ. Дараагийн хэдэн жилүүдэд ЗОУ-ын нөлөө улам ихэсч, Богд хаан нас барсны
дараахан 1924 оны 11 сарын 26-нд Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг тунхаглажээ.
[засварлах] Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс
Гол өгүүлэл: Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс

14. Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс нь ЗХУ-тай маш нарийн харилцаатай байжээ. 1920 ба
30-аад оны үед Зөвлөлтын нөлөөллийг эсэргүүцэж, илүү тусгаар тогтносон байдлыг
дэмжиж байсан Догсомын Бодоо, Солийн Данзан нар нь эрх мэдлийн төлөөх тэмцэлд
хохирогч болж алагджээ. 1928 онд Хорлоогийн Чойбалсан удирдагч болжээ. Тэрээр
хувийн өмчийг хурааж, шашинд дайсагнаж, 1937 оноос эхлүүлсэн Их Хэлмэгдүүлэлтэд
30,000 гаруй хүн алагджээ.
БНМАУ нь Дэлхийн хоѐрдугаар дайны үед ЗХУ-д тусламж илгээж байсан ба 1939 оны
Халх голын дайнд ЗХУ, Монголын хамтарсан хүчин Японы хүчинг дийлжээ. Энэ
байлдааны үр дүнд ЗХУ нь Японтой төвийг сахих гэрээнд гарын үсэг зуржээ. Дэлхийн
хоѐрдугаар дайны сүүлийн өдрүүдэд БНМАУ ЗХУ-тай хамт Японд дайн зарласан байна.
1945 онд Иосиф Сталин, Чан Кайши нар Японы эсрэг хоорондоо холбоо тогтоож, энэ үед
Бүгд Найрамдах Хятад Улс нь Монголын тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрчээ. Бүгд
Найрамдах Хятад Ард Улс байгуулагдахад 1949 оны 10 сарын 6-нд дахин бие биеэ хүлээн
зөвшөөрчээ.
1952 оны 1 сарын 26-нд Хорлоогийн Чойбалсан Москва хотод нас барахад Юмжаагийн
Цэдэнбалд эрх мэдэл шилжив. Энэ үеэс харьцангуй тайван байдал өрнөх болжээ. 1961 онд
НҮБ-ийн гишүүн болж, өрнөдийн орнуудтай дипломат харилцаа тогтоох болжээ. Харин яг
энэ үед буюу 1960-аад оноос ЗХУ-БНХАУ хоорондын харилцаа таслагдаж Монгол нь
ЗХУ-тай нэг тал болжээ. Ингэснээр ЗХУ-ын нөлөө ихэссэн ч гэсэн Монголын эдийн засаг
эрчимтэй хөгжиж, бичиг үсэг мэдэх байдал ихэсчээ. 1984 онд Цэдэнбал Москвад айлчилж
байхад нь түүний өвчин Их Хурлыг шинэ удирдагч Жамбын Батмөнхийг сонгоход
хүргэжээ.
[засварлах] Ардчилал
Нэмсэн DSA11D001
1989 оны 12-р сарын 10нд ардчилалын хөдөлгөөн нь монголд анх даруу уулзалт зохион
байгуулснаар Монголын ардчилалын холбооны эхлэл тавигджээ. Дараагийн уулзалтанд
дэмжигч гишүүд нэмэгдэн хамрагдажээ. Энэ уулзалтанд 100000 хүмүүс оролцсон бөгөөд
одоогийн эрх чөлөөний талбай тэр үеийн Ялалт кино театрын талбайг 1990 оны 3-р сарын
4-нд энэ газрыг авчээ. Засгийн газрын ордны өмнө болсон жагсаалд ард түмэн, төр засгийн
удирдах байгууллагын зөвлөл оролцож байжээ. Жагсаалд оролцогчид улстөрийн товчоог
татан буулгаж мар засгийн ард түмний байгуулага төр засгийн удирдах байгууллагын
зөвлөлийг халж засгийн газрын бүрэн эрхт өргөдөл гаргажээ. Коммунист засгийн газар
эсэргүүцсэн боловч монголын ардчилсан зөвлөлийн хэдэн гишүүд 1990 оны 3-н сарын 7-
9ны хооронд өлсгөлөн зарлажээ. Үр дүнд нь улс төрийн товчоо огцорч улс төрийн
шинэчлэлийн гэрээ хийгджээ. Анхны ардилалын сонгууль 1990оны 6-н сард зохиогджээ.
[засварлах] Мөн үзэх
Монгол улс

15. Монголын тал хээр
Их Хэлмэгдүүлэлт
"http://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B3%D0%BE
%D0%BB%D1%8B%D0%BD_%D1%82%D2%AF%D2%AF%D1%85&oldid=221543"-с
авсан
Ангилал:
Монголын түүх
Хувийн хэрэгсэлүүд
Нэвтрэх / Бүртгүүлэх
Нэрний зайнууд
Хуудас
Хэлэлцүүлэг
Хувилбарууд
Харсан тоо
Унших
Засварлах
Түүхийг үзэх
Үйлдлүүд
Хайх
Залуурдагч
Нүүр хуудас
Бүлгэмийн портал
Сүүлийн үеийн мэдээ
Сүүлийн өөрчлөлтүүд
Санамсаргүй хуудас
Тусламж
Хандив
Багаж хэрэгслүүд
Энд холбогдсон хуудсууд

16. Холбогдох өөрчлөлтүүд
Тусгай хуудсууд
Хэвлэх хувилбар
Тогтмол холбоос
Энэ бичлэгийг эш татах
Бусад хэлээр
Български
Català
Deutsch
English
Español
Français
‫עברית‬
Lietuvių
Македонски
Bahasa Melayu
Português
Română
Русский
Svenska
Українська
Tiếng Việt
中文
Энэ хуудсыг хамгийн сүүлд өөрчилсөн нь 09:59, 21 Арваннэгдүгээр сар 2011.
Text is available under the Creative Commons Attribution/Share-Alike License;
additional terms may apply. See Terms of use for details.
Хувийн мэдээллийн талаарх баримтлал
Википедиагийн тухай
Татгалзлууд
Mobile view