Байгаль орчныг хамгаалах бодлого, менежмент

1. Ëåêö 10. Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ áîäëîãî, ìåíåæìåíò
1. Áàéãàëü ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûí ñòðàòåãè
2. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà çàì
3. Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðèéí ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò
1.Áàéãàëü ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûí ñòðàòåãè
Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ áîäëîãî íü óëñ, á¿ñ íóòàã, àéìàã, àæ
àõóéí íýãæèéí õýìæýýíä áàéãàëèéí íººöèéã îíîâ÷òîé àøèãëàõ,
áàéãàëü îð÷íû áàéäëûã õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõàä
÷èãëýãäñýí èæ á¿ðýí àðãà õýìæýýíèé ñèñòåì þì.
Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë òºðººñ ýêîëîãèéí òàëààð áàðèìòëàõ
áîäëîãûã (1997 îí) òîäîðõîéëîõäîî “...Áàéãàëü îð÷èí, áàéãàëèéí
íººöèéíõºº õàðüöàíãóé äàâóó áàéäàëä òóëãóóðëàí íººö áàÿëãèéã íü
çîõèñòîé àøèãëàõàä çîõèöñîí àæ àõóéí óëàìæëàëò áîëîí îð÷èí ¿åèéí
íèéòëýã õýâøëèéã õîñëóóëàí õºãæ¿¿ëýõ çàìààð áàéãàëèéí áàÿëãèéã
íºõºí ñýðãýýæ, òºðõ áàéäëûã íü õàìãààëæ, èðãýíèé ýð¿¿ë, àþóëã¿é
îð÷èíä àìüäðàõ íºõöëèéã áèé áîëãîõîä ÷èãëýãäýíý” ãýæ çààæýý. Ìîíãîë
Óëñ àðä÷èëàë, çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä øèëæèõäýý ãàçàð íóòàã,
áàéãàëèéí áàÿëãàà íèéò àðä ò¿ìíèé ìýäýë, òºðèéí õàìãààëàëòàä
áàéëãàõààð ¯íäñýí õóóëèíäàà òóíõàãëàñàí þì. ¯íäñýí õóóëèéí äàãóó
ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, ò¿¿íèé ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñãèéí
¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëýõ, á¿õ íèéòèéí ýêîëîãèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ,
áàéãàëü îð÷íû óäèðäëàãûí àðãà, çîõèîí áàéãóóëàëòûã (ìåíåæìåíòèéã)
øèíý÷ëýõ çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí èæ á¿ðýí àðãà õýìæýýã
õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ áîäëîãûí õ¿ðýýíä ýêîëîãèéí ýðõ ç¿éí
¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëæ Óëñûí Èõ Õóðàë 20 ãàðóé õóóëü áàòëàí ãàðãàæýý.
Ýêîëîãèéí òàëààð òºðººñ áàðèìòëàõ òåõíèê, òåõíîëîãèéí áîäëîãûí
õ¿ðýýíä ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð, ãåîëîãè õàéãóóë, óóë óóðõàéí,
ãàçðûí õýâëèéí áàÿëãèéí çýðýã ýðäýñ áàÿëãèéí öîãöîëáîðûí
øèéäâýðëýõ çîðèëòûã äàðààõü áàéäëààð òîäîðõîéëñîí áàéíà. ¯¿íä:
 Ò¿ëø, ýð÷èì õ¿÷íèé ñàëáàð: Ýð÷èì õ¿÷ - áàéãàëü îð÷íû
óäèðäëàãà, ñòàíäàðò, õÿíàëòûí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõ, ýí òýðã¿¿íä õîò
ñóóðèíû õýðýãëýã÷äèéã îð÷èíä õàÿãäàëã¿é, óòàà òîðòîã áàãàòàé
ò¿ëøýýð õàíãàõ àðãà çàìûã ò¿ëøíèé ýõ ¿¿ñâýð, ãýðèéí çóóõíû õèéöòýé
õîëáîí ñóäàëæ, îíîâ÷òîé òîãòîîõ, íàð ñàëõè, óñ, öºìèéí ýð÷èì õ¿÷íèé
íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ ýõ ¿¿ñâýð, òîíîã òºõººðºìæ çîõèîí á¿òýýõ,

2. í¿¿ðñíèé ýð÷èì õ¿÷èéã îð÷èíä áîõèðäîëã¿é, õýìíýëòòýé àøèãëàõ àðãà
òåõíîëîãèéã ñóäàëæ íýâòð¿¿ëýõ;
 Ãåîëîãè õàéãóóë, óóë óóðõàéí ñàëáàð: Ãàçðûí õýâëèéí
áàÿëãèéã àøèãëàõ ¿åèéí áàéãàëü îð÷èíä íºëººëºõ áàéäëûí ¿íýëãýý,
õÿíàëò-øèíæèëãýý, áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºëºâëºãºº,
çºâøººðëèéí òîãòîëöîîã ñàéæðóóëàõ, ãåîëîãè õàéãóóëûí àæëûã ãàçðûí
õýâëèéä, ýðäýñ ò¿¿õèé ýäèéí íººöèéã õàÿãäàëã¿é ã¿éöýä áîëîâñðóóëàõ
äýâøèëòýò àðãà, òåõíîëîãèèéã ñóäàëæ ýð÷èìòýé íýâòð¿¿ëýõ, õàéãóóë
õèéæ, àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîñîí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýæ ýðã¿¿ëýí
àøèãëàõ àðãà àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ;
 Ãàçðûí õýâëèéí áàÿëãèéí òàëààð:
-Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì ýäèéí çàñãèéí òîãòâîðòîé õºãæèë íü
ýêîëîãèéí ýìçýã îð÷èíòîéãîî íÿãò ø¿òýëöñýí ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéí
îëîí òºðëèéí áàÿëàã íººöºº õýðõýí óõààëàã àøèãëàõààñ èõýýõýí øàëò-
ãààëäãèéã èø ¿íäýñ áîëãîí ãàçðûí õýâëèéí áàÿëãèéã áàéãàëü îð÷èíä
ñºðºã íºëººã¿éãýýð çîõèñòîé àøèãëàí, ò¿¿íèé ¿ð ºãººæèéã íü äýýä
çýðãýýð íýìýãä¿¿ëýõèéã ñòðàòåãèéí à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çíý.
-Ãåîëîãè-ýäèéí çàñàã, ãåîýêîëîãèéí èæ á¿ðýí ¿íýëãýý, òóðøèëòûí
¿íäñýí äýýð àøèãò ìàëòìàë, áàðèëãûí ìàòåðèàëûí á¿òýö, íàéðëàãà,
òåõíîëîãèéí øèíæ ÷àíàð, çîðèóëàëòûã áàéãàëü õàìãààëàõ øààðä-
ëàãàòàé õîëáîí ñóäàëæ, óëñ îðîí, á¿ñ íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áàò
áýõ ¿íäýñ ñóóðü áîëæ ÷àäàõ íººö, àãóóëãà ñàéòàé ýðäñèéí ò¿¿õèé ýäèéí
òºðºë, àøèãò ìàëòìàëûí îðäûã ñîíãîí òîãòîîíî.
-Ýðäýñ áàÿëãèéã ò¿¿õèé ýäèéí áàéäëààð íü ýêñïîðòëîõûã
õÿçãààðëàæ, îð÷èíä õàëã¿é òåõíîëîãèîð àëü áîëîõ ã¿í áîëîâñðóóëæ çàõ
çýýëä ºðñºëäºí ºíäºð àøèã îëîõ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ çàìààð
áàéãàëèà ýðãýæ íºõºí ñýðãýýõýä ÷èãëýñýí íýìýëò ýõ ¿¿ñâýð áèé áîëãîõ
ÿâäëûã ýêîëîãèéí õóâüä çîõèñòîé ãýæ ¿çýæ òºðººñ çîõèöóóëíà.
-Ãàçðûí õýâëèéí òîãòîö, õºäëºë ç¿é, á¿ðäýë õýñã¿¿äèéí òýíöâýðò
áàéäëûã ã¿íçãèéð¿¿ëýí ñóäàëæ ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ
øààðäëàãàòàé õîëáîí ãàçðûí õýâëèéä õîðò áîäèñ, õàÿãäàë
áàéðëóóëàõûã õÿçãààðëàíà.
-Ãàçàð äîîð áàðèëãà áàéãóóëàìæ áàðèõ, áàéãàëèéí õèé, ãàçðûí òîñ
îëáîðëîõ, óë õºðñ, ã¿íèé óñ, ðàøààí áîëîí áóñàä áàÿëàã, àøèãò ç¿éëèéã
õàìãààëàõ, îð÷èíä íü õàëã¿é àðãà òåõíîëîãèîð àøèãëàõ àñóóäëûã
çîõèñòîé øèéäâýðëýõýä îíöëîí àíõààðíà.

3. -Àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõ ÿâöàä ýâäðýë ýëýãäýëä îðñîí îð÷èíã
íºõºí ñýðãýýõ, ãàð÷ áîëçîøã¿é õîðòîé íºëººë뺺ñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
àðãà õýìæýýã óã îðäûã àøèãëàã÷ààð íü ã¿éöýòã¿¿ëæ ò¿¿íä òàâèõ
õÿíàëòûã ñàéæðóóëàõ, îðä ãàçðûí íººöèéã ñîð÷ëîí àøèãëàõûã çîãñîîõ,
¿íäñýí áà äàãàëäàõ áàÿëãèéã íü èæ á¿ðýí õàÿãäàëã¿é àøèãëàõ
÷èãëýëèéã áàðèìòëàõààð òóñ òóñ çààñàí áàéíà.
Ýêîëîãèéí áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ýäèéí çàñãèéí ìåõàíèçìûã
äàðààõü ÷èãëýëýýð òîìú¸îëñîí áîëíî. ¯¿íä:
-Áàéãàëèéí áàÿëàã àøèãëàñíû òºëáºðèéã àøèãëàã÷ íü, îð÷íûã áî-
õèðäóóëñíû òºëáºðèéã áîõèðäóóëàã÷ íü íºõºí òºëæ õàìãààëäàã áàéõ,
ýêîëîãèéí òýíöëèéã õàíãàõ íèéòëýã çîðèëòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà ººðñäèéí õóâü íýìýð, õàíäèâàà îðóóëäàã áàéõ àðãà,
ñýòãýëãýýã òºëºâø¿¿ëýõ, îð÷èíä ñºðºã íºëººã¿é òåõíèê òåõíîëîãèéí
õýðýãëýýã óðàìøóóëæ, ñºðºã íºëººòýéã íü õÿçãààðëàõ ÷èãëýëýýð ýäèéí
çàñàã, ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëòûã õ¿÷òýé áîëãîõ;
-Áàéãàëèéí íººö àøèãëàñíû ýöñèéí ¿ð ä¿íã á¿ñ íóòãèéí íèéãìèéí
õºãæëèéí ò¿âøèíã òýíöâýðæ¿¿ëýõ çîðèëãîä çîõèñòîé õóâààðèëàõ íºõö-
ëèéã á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òàòâàð, òºëáºðèéí ÿëãàâàðòàé áîäëîãî
ÿâóóëàõ;
-Áàéãàëèéí áàÿëàã àøèãëàñíû ¿ð ºãººæººð ¿íäýñíèé áàÿëãèéí ñàí
áàéãóóëæ áàéãàëèéí ãàìøèã, õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëººë뺺ñ
àìüäðàõ îð÷íûã õàìãààëæ íºõºí ñýðãýýõ ÷èã çîðèëãîòîé ýêîëîãèéí
äààòãàë, ñàíõ¿¿æèëòèéí áèåý äààñàí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ;
-Óëñ îðîí, á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí áèå äààñàí áàéäëûã ýí ò¿-
ð¿¿íä áàéãàëèéí íººöèéí ¿íäýñ ñóóðü ñàéòàé ãàçðûí òîñ, óóë óóðõàé,
õºäºº àæ àõóé, àÿëàë æóó÷ëàë, àìðàëò, ðàøààí ñóâèëàë, îþóíû
áàãòààìæ èõòýé ¿éëäâýð, ¿éë÷èëãýýíèé ñàëáàðò òóëãóóðëàí øèéäâýðëýõ
çîðèëò òàâüæ ýäãýýð ñàëáàðûí õ¿ðýýíä áàéãàëèéí íººö, áàÿëãèéã õ¿í
àìûí àæ áàéäëûã äýýøë¿¿ëýõýä, áàéãàëü õàìãààëàõ ¿íäñèéã áýõæ¿¿ëýõ
çîðèëãîä íèéö¿¿ëýí çîõèñòîé àøèãëàæ, ýêîëîãèéí öýâýð, çàõ çýýëä
ºðñºëäºõ ÷àäâàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ ýäèéí çàñãèéí íºõöëèéã
á¿ðä¿¿ëýõ áîëíî;
-Àìüäðàõ îð÷íûã àðèóí áàéëãàõ òºðèéí áîäëîãûã äàðààõü áàéä-
ëààð òîäîðõîéëñîí áàéíà. ¯¿íä:
-Àãààð, óñ, õºðñèéã äîðîéòëîîñ õàìãààëæ áàéíãà íºõºí ñýðãýýõ íü
Ìîíãîë îðíû áàéãàëèéí öýâýð îíãîí òºðõ áàéäëûã õàäãàëæ, õ¿í àì

4. ýð¿¿ë, àþóëã¿é, öýâýð îð÷èíä àìüäðàõ ýðõèéã áàòàëãààòàé õàíãàõ
çàéëøã¿é íºõöºë õýìýýí ¿çýæ ýäãýýð îð÷íûã áàéãàëèéí ãàìøèã, õ¿íèé
¿éë àæèëëàãààíû ñºðºã íºëººë뺺ñ õàìãààëæ, äààö, ÷àäàâõèä íü
çîõèöñîí àìüäðàëûí õýëáýð, çîõèîí áàéãóóëàëòûã áèé áîëãîõîä
÷èãëýãäñýí áîäëîãî ÿâóóëíà.
-Ñóóðèí ãàçðûí óíäíû óñíû ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéí ýð¿¿ë àõóéí áîëîí
õàìãààëàëòûí á¿ñ, çóðâàñûã òîãòîîæ, ìîä óðãàìëûã òàðèàëæ
òîõèæóóëàõ, ¿éëäâýð, àõóéí áîõèð óñûã äàõèí öýâýðø¿¿ëýõ, õºðñºí
á¿ðõýâ÷èéã áîõèðäëîîñ ñýðãèéëæ ç¿ëýãø¿¿ëýõ, õîò îð÷ìûí íîãîîí á¿ñ
áàéãóóëàõ ýëýãäýë, ýâäðýëä îðñîí äîðîéòñîí ãàçðûã íºõºí ñýðãýýæ
çîõèñòîé àøèãëàõ.
-Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü îð÷èí, ìàë àìüòàíä ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿-
ëýõ öàöðàã èäýâõèò áîëîí õèìèéí õîðò áîäèñûí õýðýãëýýã áàãàñãàõ,
õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëàõ, çàðèì îíöãîé õîðò áîäèñ àøèãëàõ,
òýýâýðëýõ, õàäãàëàõ, èìïîðòëîõîä òàâèõ õÿíàëòûã õ¿÷òýé áîëãîõîîð
òîìú¸îëîí çààñàí áàéíà.
Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºðèéí áîäëîãî íü õ¿íèé ¿éë
àæèëëàãààã áàéãàëü, áèîñôåðèéí ººðèé㺺 ñýðãýýõ ÷àäàâõèéí õ¿ðýýíýýñ
õàëèõã¿é áàéõàä ÷èãëýãäýõ ¸ñòîéã äýýðõè ñóäàëãàà õàðóóëæ áàéíà.
Õýðýâ ýíý çàð÷èì çºð÷èãäâºë õ¿í òºðºëõòíèé àþóëã¿é àìüäðàõ íºõöºë
àëäàãäàõàä õ¿ðýõ áîëíî.
2.Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà çàì
Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûí àñóóäëûã Ìîíãîë Óëñûí ¯íäýñíèé
àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàëä òîäîðõîéëîõäîî “Ýêîëîãèéí àþóë-
ã¿é áàéäàë ãýæ áàéãàëü, öàã óóðûí ººð÷ëºëò áîëîí áàéãàëèéí íººöèéã
çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ áîäëîãûí õàðüöàà àëäàãäñàíààñ õ¿íèé
àìüäàðõ îð÷èí, ýäèéí çàñàãò ¿¿ñýõ ñºðºã íºëººë뺺ñ ñýðãèéëýõ íºõöºë
õàíãàãäñàí áàéäëûã õýëíý” ãýæýý. Ýë òîäîðõîéëîëòûí ã¿í ã¿íçãèé óòãà
àãóóëãûã äýëãýð¿¿ëæ ñóäàëáàë äàðààõü ìºí ÷àíàðûã îëæ õàðæ áîëíî.
Òóõàéëáàë: Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäàë ãýäýã áîë óëñ, íèéãýì, õ¿í,
áèîñôåð á¿õýëäýý áàéãàëèéí ãàìøèã, õ¿íèé ¿éë àæèëëàãààíààñ
õ¿ðýýëýí áóé îð÷èíä ¿¿ñýõ àþóëààñ õàìãààëàãäñàí áàéäëûã õýëíý ãýñýí
¿ã. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäàë ãýäýã áîë õ¿íèé ýðõýëäýã àæ àõóéí ¿éë
àæèëëàãàà õ¿ðýýëýí áàéãàà áàéãàëü îð÷íû òýíöâýðòýé çýðýãöýí îðøèõ
íºõöºë áà ò¿âøèí õàíãàãäñàí áàéõûã õýëýõ áºãººä îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ

5. à÷ààëëûí ò¿âøèí íü ò¿¿íèé íºõºí ñýðãýýãäýõ ÷àäâàðààñ õýòðýýã¿é áàéõ
¸ñòîé.
Ýíý áîë íýã ¿ãýýð õýëáýë àìüäðàëûí àÿòàé îð÷èíä àæ àõóé ýðõëýõ
òààòàé íºõöºë á¿ðä¿¿ëýõ ÿâäàë þì. Ýöñèéí ä¿íä ýíý áîë çºâõºí õ¿íèé
àæ àõóéí ¿éë àæèëëàãààíä òºäèéã¿é áàéãàëèéí ººðèéíõºí îð÷èíä
¿¿ñýæ áîëçîøã¿é, óðüä÷èëàí õàðæ áîëîõ åð áóñûí ¿çýãäýë (ãàçàð
õºäëºõ, ¿åð, õ¿÷òýé øóóðãà ãýõ ìýò) îíöãîé áàéäëûã ãàçàð àâàõóóëàõã¿é
áàéõàä ÷èãëýãäñýí èæ á¿ðýí àðãà õýìæýý, çîõèöóóëàõ ñèñòåì.
Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àñóóäàë áîë çºâõºí íýã îðíû,
òîäîðõîé íóòàã äýâñãýðèéí àñóóäàë áèø, á¿ñ íóòãèéí óëñ õîîðîíäûí,
óëìààð äýëõèéí íèéòèéí õ¿ðýýíä øèéäýãäýõ ºðãºí öàð õ¿ðýý á¿õèé
õºãæèë, ìºõëèéã øèéäâýðëýõ àñóóäàë ãýäãèéã õ¿í òºðºëõòºí îéëãîõ
áîëæ áàéíà.
Ìîíãîë Óëñ ººðèéíõºº ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà
çàì, ãàäààä äîòîîä õ¿÷èí ç¿éë òýäãýýðèéí áîëçîøã¿é ñºðºã íºëºº
çýðãèéã ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí ¿çýë áàðèìòëàëäàà òîäîðõîé
òóñãàñàí áàéíà. Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ñºðºã íºëººëæ
áîëîõ ãàäààä õ¿÷èí ç¿éëèéí äîòîð:
Äýëõèéí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí óëìààñ öºëæèëò ýð÷èìøèõ,
õóð òóíàäàñíû õýìæýý, ãàí çóäòàé æèëèéí òîî íýìýãäýõ, îçîíû
äàâõàðãà íèìãýðýõ,
Õèë äàìæèí àãààð óñààð îðæ èðýõ öàöðàã èäýâõèò èäýâõøèë, õè-
ìèéí áîõèðäîë, õ¿÷èëëýã áîðîî èõñýõ, õ¿í àìüòíûã îëíîîð
õºíººõ ºâ÷èí òàõàë ãàðàõ, îé ìîä, áýë÷ýýð, óðãàìëûã óñòãàõ,
õîðòîí ìýðýã÷èä, õîðõîé øàâüæ îëøðîõ,
Ìàíñóóðóóëàõ áîëîí õ¿íèé îþóí óõààí, ýð¿¿ë ìýíäýä õîðòîéãîîð
íºëººëºõ áîäèñûí ò¿¿õèé ýä áýëòãýõ ò¿øèö ãàçàð áîëãîí õóâèðàõ.
Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä ñºðºã íºëººëæ áîëîõ ãàäààä
õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä:
• Ýêîëîãèéí òýíöâýðò òîãòîëöîî àëäàãäàõ, õºðñíèé ýëýãäýë ýâäðýë
èõñýõ, óðãàìàë àìüòíû óäìûí ñàí õîìñäîõ,
• Óðãàìëûí íºìðºã ÿäóóð÷ îéí íººö õîìñäîí ìºðºí ãîë, íóóð,
ãàçðûí äîîðõè óñ òàòàð÷ øèðãýõ, íóòàã áýë÷ýýð ãàíäàí
õóóðàéøèõ,
• Áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéã ñîð÷ëîõ, öºëìºõ áàéäëààð àøèãëàõ,

6. • Õàÿãäàë èõòýé òåõíèê òåõíîëîãè õóðèìòëàãäàõ, õîðòîé õîã
õàÿãäàë ãàðãàäàã ¿éëäâýðëýë Ẻãíºðºõ ãàäààä îðíû õîðòîé õîã
õàÿãäàë áóëøëàõ ãàçàð áîëîõ çýðýã áîëíî.
Ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ àðãà çàìûã äàðààõü áàéäëààð
òîäîðõîéëîâ.
• Áàéãàëü îð÷íîî õàéðëàí õàìãààëàõ àðäûí óëàìæëàë, ¸ñ çàíøëûã
ñýðãýýæ á¿õ íèéòýä ò¿ãýýí òºëºâø¿¿ëýõ àæëûã òºðèéí áîäëîãûí
õýìæýýíä òàâèõ,
• Ãàçàð íóòãèéí çàðèì øààðäëàãàòàé õýñãèéã äàðõëàí õàìãààëæ,
áóñäûã íü ýêîëîãèéí òýíöâýðèéã áàðèõ áîäëîãî, õºø¿¿ðýãòýéãýýð
àæ àõóéí ýðãýëòýä ààæìààð îðóóëàõ,
• Ýäèéí çàñãèéí äýä á¿òýö, áàéãàëèéí íººöèéí èæ á¿ðäëèéã
áàãòààñàí áàéãàëü îð÷íû òýíöâýðèéã õàíãàõóéö öîãöîëáîð
á¿ðä¿¿ëýõ çîðèëãîîð çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéí
ºíººãèéí õóâààðèëàëòûã öààøèä çàäàëæ æèæèãð¿¿ëýõã¿éãýýð
ýêîëîãè-ýäèéí çàñãèéí á¿ñ áèé áîëãîõ ÷èãëýë áàðèõ,
• Îé ìîäûã íºõºí ñýðãýýõ, ãàë ò¿éìðèéí àþóëààñ ñýðãèéëýõ, áóëàã
øàíä, ãîë ãîðõèíû ýõèéã îéæóóëàõ, òàðèàëàíãèéí òàëáàéä
õàìãààëàëòûí îéí çóðâàñ áàéãóóëàõ çýðýã öîãöîëáîð àðãà õýìæýýã
¯íäýñíèé ñòðàòåãèéí çîðèëò áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõ,
• Ýìèéí áîëîí õ¿íñíèé ò¿¿í÷ëýí òåõíèêèéí ¿íýò óðãàìëûã
íóòàãøóóëàõ, òàðèìàëæóóëàõ çàìààð ¿éëäâýðëýëèéí õýìæýýíä
àøèãëàõ, Ìîíãîëûí óíàãàí áîëîí õîâîðäñîí àæ àõóéí ÷óõàë à÷
õîëáîãäîë á¿õèé àìüòàí óðãàìëûí ãàðàëòàé îëçâîðûí ç¿éëèéã
ýäèéí çàñãèéí àøèã ñîíèðõîëûí ¿¿äíýýñ ãàäààäàä ãàðãàõûã
õÿçãààðëàõ,
• Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéãàà íóóð, ìºðºí ãîë, óñò öýã¿¿ä,
óñíû íèéò íººö òºð, àðä ò¿ìíèé õàìãààëàëòàä áàéæ, óñíû
íººöèéã õýìíýëòòýé çàðöóóëàõ, õóðèìòëóóëàõ, õóð òóíàäàñíû óñ
õóðààõ ñàí áàéãóóëàõ, àõóéí áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí õýðýãöýýíèé
öýâýð óñíû íººö ÷àíàðûí õÿíàëòûí òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýõ,
• Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð áîëîí ò¿¿íèé õèëèéí îéðîëöîî
ãàçàðò öºìèéí çýâñýã òóðøèõ áàéðëóóëàõûí ýñðýã èäýâõèòýé ¿éë
àæèëëàãààã îíîâ÷òîé àðãà õýëáýðýýð ÿâóóëàõ,

7. • Áàéãàëü îð÷èíä õàëòàé íºëºº á¿õèé àæ àõóé ýðõëýõ ÿâäëûã ýðõ
ç¿éí áîëîí ýäèéí çàñãèéí õºø¿¿ðãýýð õÿçãààðëàõ ÷èãëýë
áàðèìòëàõ,
• Îçîíûã ñààðìàãæóóëàõ ¿éë÷èëãýý á¿õèé õèé ãàðãàäàã ¿éëäâýðëýë
ÿâóóëàõã¿é áàéõ, èéì òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õÿçãààðëàõ,
• Áàéãàëèéí ãàìøèã ãýíýòèéí áóñàä àþóëààñ ñýðãèéëýõ, òýìöýõ
òîãòîëöîî áèé áîëãîõ,
• Õóóðàé áóþó öºëæñºí á¿ñ íóòàãò õ¿í àðäûíõàà àìüäðàëûã õàíãàõ
¿íäýñíèé óëàìæëàëò òåõíîëîãèéã ñóäàëæ, óóð àìüñãàëûí
áîëçîøã¿é ººð÷ëºëòèéí àëèâàà òîõèîëäîëä ¿íäýñíèéõýý àìüäðàõ
÷àäâàðûã õàíãàõ áýëòãýëòýé áàéõ,
• Ìîíãîë îðíû àìüä áèåòèéí á¿ðäëèéí ºâºðìºö ãîëîìò, øèìò
ìàíäëûí çàíãèëãàà öýã¿¿äèéã äàðõàí ãàçðûí ñ¿ëæýýíä á¿ðýí
õàìðóóëàõûí õàò òýäãýýðèéí çàðèìûã íü îëîí óëñûí ñòàòóñòàé
áîëãîæ äýëõèéí ñî¸ëûí ºâä áàãòààõ àðãà õýìæýý àâàõ,
• Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðèéã îëîí óëñûí õàìãààëàëòòàé ýêîëî-
ãèéí á¿ñ íóòàãò õàìðóóëàõ áîäëîãî ÿâóóëàõ,
• Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ àñóóäëààð îëîí óëñûí
ãýðýý õýëýëöýýð áàéãóóëàõ, îëîí óëñûí áàéãóóëëàãóóä, õàíäèâëàã÷
îðíóóäòàé õàìòðàí ýêîëîãèéí ÷èãëýëèéí òºñë¿¿ä õýðýãæ¿¿ëýõ
çàìààð òýðã¿¿íèé òåõíîëîãè îðóóëàõ, áîëçîøã¿é àëèâàà àþóëààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ÿìàð ÷ íºõöºëä õîõèðîë áàãàòàé äàâàí
òóóëàõ òîãòîëöîî áèé áîëãîõ.
Õ¿íèé àþóëã¿é áàéäëûã ýêîëîãèòîé õîëáîæ àíõààðàõ çàðèì àñóóäàëä:
• ßäóóðëààñ áîëæ õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íîî ñ¿éòãýõ àþóëààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,
• Õºäºëìºðèéí áîëîí îð÷íû õàìãààëàëò, àþóëã¿é áàéäëûí íîðì,
ñòàíäàðòàä òàâèõ øààðäëàãûã óëàì ÷àíãàòãàõ,
• Õîò ñóóðèíãèéí àãààð, óñ, õºðñ áîõèðäîõîä íºëººëæ áóé õ¿÷èí
ç¿éëèéã àðèëãàõ çýðýã áîëíî.
Ãëîáàëü÷ëàëûí íºõöºëä õ¿íèé àþóëã¿é áàéäàëä ó÷èð÷ áîëîõ àþóëààñ
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõèéí òóëä àíõààðâàë çîõèõ ç¿éëýýñ çàðèìûã
äóðüäâàë:
• Ãëîáàëü÷ëàëûí ¿åä áàéãàëèéí áàÿëãèéã àøèãëàõ õýìæýý íýìýãäýæ
àøèãò ìàëòìàë, îé ìîä, öýâýð óñíû íººö áàãàñíà,

8. • Îçîíû äàâõàðãûí íèìãýðýëòýýñ ¿¿ñýõ äóëààðëûí àþóë áàãàñàõ
òºëºâã¿é áàéãàà,
• Áèîñôåðèéí õýâèéí ãîðèì ººð÷ëºãäñºíººñ óñíû ººðºº öýâýðøèõ
÷àäâàð, õºðñíèé ñýðãýëò, äóëààíû çîõèöóóëàã÷ ¿¿ðýã çýðýã
ýêîëîãèéí òýíöâýð àëäàãäàõàä õ¿ð÷ áàéãàà çýðýã áîëíî.
¯íäýñíèé áîëîí ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ óäèðäëàãûí
òîãòîëöîî áîëîí ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûí óäèðäëàãûí ñõåìèéí
òàëààð òîâ÷ ºã¿¿ëüå. Ìîíãîë Óëñàä ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ
¿¿ðãèéã Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë, Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ ò¿¿íèé
òýðã¿¿ëñýí ¯íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí Ǻâëºë, Çàñãèéí ãàçàð, Õóóëü
ñàõèóëàõ áîëîí òºâ îðîí íóòãèéí áàéãóóëëàãóóä ã¿éöýòãýíý. Ìîíãîë
Óëñûí áàéãàëü õàìãààëàõ áàéãóóëëàãûí á¿òýö,
•Åðºíõèé óäèðäëàãûí á¿ðýí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà (Åðºíõèéëºã÷,
Óëñûí Èõ Õóðàë, Çàñãèéí ãàçàð), Àéìàã, íèéñëýë, íóòãèéí ººðºº
óäèðäàõ áàéãóóëëàãà,
•Íýãäñýí óäèðäëàãûí á¿ðýí ýðõ á¿õèé òºðèéí áàéãóóëëàãà (Áàé-
ãàëü îð÷íû ÿàì, Óñ öàã óóð îð÷íû øèíæèëãýýíèé ãàçàð, ¯éëäâýð
õóäàëäààíû óëñûí õÿíàëòûí ãàçàð, Ýð¿¿ë ìýíäèéí óëñûí õÿíàëòûí
àëáà).
3.Óóë óóðõàéí ¿éëäâýðèéí ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò
¯éëäâýðèéí ãàçðûí ýêîëîãèéí ìåíåæìåíò ãýäýã áîë àæ àõóéí
òîäîðõîé íºõöºëä ¿éëäâýðèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã
ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýãäñýí óäèðäëàãûí ¿ð àøèãòàé øèéäâýð ãàðãàõ
óðëàã þì. Ýíý áîë òîäîðõîé á¿ñ íóòàã äýâñãýðèéí ¿éëäâýð àæ àõóéí
áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãààã òóõàéí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí
áàéõ ¸ñòîé õóðäûã õàíãàõäàà õ¿ðýýëýí áàéãàà áàéãàëü îð÷èíä ¿ç¿¿ëæ
áîëîõ à÷ààëëûí õýìæýýíýýñ õýòð¿¿ëýëã¿é, áàéãàëüä õîõèðîëã¿é,
ººðèé㺺 ñýðãýýõ ÷àäâàðòàé áàéëãàõààð çîõèöóóëàõ óäèðäëàãûí
õºø¿¿ðã¿¿äèéí ñèñòåì þì.
Äýëõèéí, á¿ñ íóòãèéí áîëîí íóòàã äýâñãýðèéí àëü ÷ õ¿ðýýíä
óäèðäëàãûí ÿìàð ÷ ñàéõàí øèéäâýð ãàðãàëàà ÷ ãýñýí ¿éëäâýð á¿ð
ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëàà õàíãàõã¿é áîë àñóóäàë íààøòàé øèéäýãäýæ
÷àäàõã¿é. ×óõàìäàà ¿éëäâýðèéí ãàçàð ë õ¿ðýýëýí áàéãàà áàéãàëü
îð÷èíòîé õàðèëöäàã á¿òöèéí ýëåìåíò ìºí áºãººä òýíä ë õ¿íèé ýäèéí
çàñãèéí ÷àäàâõè á¿òýýãäýæ, òýíä ë áàéãàëèéí íººöèéí èõýíõ õýñýã

9. àøèãëàãäàæ, òýíäýýñ õèé òîîñ ÿëãàð÷, áîõèðäñîí óñ õàÿãäàë ãàðäàã ø¿¿
äýý. Òýãýýä ÷ õ¿íèé ¿éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý ºðãºæèí
òýëæ ñóóðèí áàéðëàëòàé ¿éëäâýðýýñ ãàäíà àæëûí áàéð íü áàéíãûí
õºäºë㺺íä áàéäàã èë óóðõàé, ãàçðûí äîîðõè óóðõàé, á¿õ òºðëèéí
òýýâýð (àãààðûí, óñàí áà õóóðàé çàìûí) øèì ìàíäëûí ãàäíàõ ñàíñàðûí
ñòàíöóóä, ãàçðûí õýâëèéí ã¿íä 12 êì öîîíîã ºðºìäºæ áàéãàà ãýõ÷ëýí
õ¿í òºðºëõòºíä õ¿ðýõã¿é îð÷èí ãýæ àëãà áîëæýý. ¯¿íýýñ øàëòãààëæ
ýêîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí õ¿ðýý àñàð ºðãºæèí òýëæ øèíý ÷àíàðûã îëæ
ýêîëîãè-òåõíîëîãè-ýäèéí çàñãèéí íýãäìýë îð÷èí ãèïðîýäèéí çàñãèéí
ìåíåæìåíòèéí øèíæëýõ óõààí ¿¿ñýõ íºõöºë á¿ðäýæ áàéíà. Òîãòâîðòîé
õºãæëèéí íºõöºë äýõ ¿éëäâýðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ìåíåæìåíòèéí
çàð÷èì:
1. Òýðã¿¿ëýõ çàð÷èì. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã õàìãààëàõ àñóóäàë áîë
êîìïàíèéí ÷óõàë òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, ÷èãëýñýí çîðèëãîòîé
õºãæëèéí ÷óõàë õ¿÷èí ç¿éë ãýæ ¿çýæ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõäýý
ýêîëîãèéí õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã çààâàë òóñãàí ¿éëäâýðëýëèéí
áîäëîãî, õºòºëáºð, àðãà àæèëëàãààíû ãîë çýâñýã áîëãîí õýðýãëýâýë
çîõèíî.
2. Íýãäìýë óäèðäëàãà. ¯éëäâýð á¿ðò óäèðäëàãûí èéì áîäëîãî,
õºòºëáºð, àðãûã óäèðäëàãûí á¿õ ò¿âøèíä õàìãèéí ÷óõàë ýëåìåíò
áîëãîí ìºðäºõ.
3. Ñàéæðóóëàõ ÿâö. Øèíæëýõ óõààí-òåõíîëîãèéí äýâøèë, õýðýãëýã÷-
äèéí ýðýëò õýðýãöýý, õ¿í àìûí õ¿ñýëò çýðãèéã òóñãàñàí ýêîëîãèéí
áàðèìæàà á¿õèé àõóé ýðõëýõ áîäëîãî, õºòºëáºð, àðãàà áàéíãà
ñàéæðóóëàõäàà õóóëèéí øààðäëàãà áèåë¿¿ëýõýýñ ýõëýõ; äýëõèé
íèéòýýð ìºðäºæ áóé çàð÷ìûã ìºðäºõ.
4. Àæèëëàã÷äûí ýêîëîãèéí áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ. Àæèëëàãñàä
ººðñäèéí àæèë ¿¿ðãèéã ýêîëîãèéí øààðäëàãûí äàãóó ã¿éöýòãýäýã
áàéõààð áîäîæ ñóðãàëò, áýëòãýë ¿íäýñëýëèéí ñèñòåìèéã
õýâø¿¿ëýõ.
5. Óðüä÷èëàí ¿íýëãýý ºãºõ. Øèíý òºñºë ýõëýõ, ¿éëäâýð áàéãóóëàõ
áóþó õààõ, í¿¿í øèëæèõèéí ºìíº óã àëõàì íü õ¿ðýýëýí áàéãàà
îð÷èíä õýðõýí íºëººëºõ òàëààð ¿íýëãýý ºã÷ áàéõ ¸ñòîé.
6. Á¿òýýãäýõ¿¿í áà ¿éë÷èëãýý. Á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëæ, ¿éë÷èëãýý
¿ç¿¿ëýõäýý òýäãýýð íü õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä ñºðºã íºëºº
¿ç¿¿ëýõã¿é, õýðýãëýõýä àþóëã¿é, ýð÷èì õ¿÷, áàéãàëèéí íººö

10. õýðýãëýõ òàëààñàà ¿ð àøèã ñàéòàé, íºõºí ñýðãýýæ äàõèí õýðýãëýæ
áîëäîã çàéëóóëàõàä àþóëã¿é áàéõààð áîäîæ áîëîâñðóóëñàí
áàéâàë çîõèíî.
7. Õýðýãëýã÷äýä ºãºõ çºâëºë㺺. Íèéë¿¿ëæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿íýý
àþóëã¿é õýðýãëýõ, òýýâýðëýõ, õàäãàëàõ, çàéëóóëàõ àðãûí òàëààð
õýðýãëýã÷èä, îëîí íèéòýä çºâëºãºº ºãºõ, øààðäëàãàòàé áîë
ñóðãàëò ÿâóóëàõ õýðýãòýé. Èéì çàð÷ìûã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõäýý
íýãýí àäèë áàðèìòàëáàë çîõèíî.
8. Õ¿÷èí ÷àäàë áà ¿éëäâýðëýë. ¯éëäâýðèéí ãàçðóóäûí çóðàã òºñºë
áîëîâñðóóëàõ, àøèãëàõ, àæèëëóóëàõäàà ýð÷èì õ¿÷, ìàòåðèàëûã ¿ð
àøèãòàé õýðýãëýõ, áàéãàëèéí ñýðãýýãäýõ íººöèéã àøèãëàõ,
õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëºº, õîã õàÿãäëûã
áàãàñãàõ, õàÿãäëûã àþóëã¿é çàéëóóëàõ àðãà çàìûã èæ á¿ðýí
òóñãàñàí áàéõ ¸ñòîé.
9. Ýðäýì øèíæèëãýý. Áýëýí á¿òýýãäýõ¿¿í, ò¿¿õèé ýä, ¿éëäâýðèéí
¿éë àæèëëàãàà, áîõèðäóóëàã÷ õàÿãäàë, òýäãýýðèéí õ¿ðýýëýí áàéãàà
îð÷èí ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëëèéã áóóðóóëàõ àðãà õýðýãñëèéã
á¿òýýõ çýðýã ÷èãëýëýýð ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæèë õèéõ áîäëîãûã
äýìæèæ õýðýãæ¿¿ëýõ.
10. Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà. ¯éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû àðãà
òåõíîëîãè, á¿òýýãäýõ¿¿íèé áîðëóóëàëò õýðýãëýý, ¿éë÷èëãýýíä
øèíæëýõ óõààíû ìýäëýãèéí ò¿âøèíãèéí äàãóó øààðäëàãàòàé
ººð÷ëºëòèéã öàã àëäàëã¿é õèéæ õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã ýâäðýëä
îðóóëàõã¿é áàéâàë çîõèíî.
11. Òóñëàí ã¿éöýòãýã÷èä áà íèéë¿¿ëýã÷èä. ¯éëäâýðëýã÷èéí ìºðäºæ
áóé äýýðõè çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàõûã òóñëàõ ã¿éöýòãýã÷ áà
íèéë¿¿ëýã÷èääýý õ¿ñýõ øààðäàõ çýðãýýð àäèë çàð÷ìààð õàìòðàí
àæèëëàõ.
12. Îíöãîé òîõèîëäîëä áýëýí áàéõ. Íîöòîé àþóë ó÷èð÷ áîëçîøã¿é
ãàçàð îíöãîé íºõöëèéí àëáàä, áàéãóóëëàãà íóòãèéí îðøèí
ñóóã÷èäòàé õàìòðàí àæèëëàõ òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ,
õýðýãæ¿¿ëýõ áýëýí áàéäëûã õàíãàñàí áàéõ, èíãýõäýý õèë çàëãàà
íóòãèéíõàíä ó÷èð÷ áîëçîøã¿é ¿ð äàãàâðûã áîäîëöñîí áàéâàë
çîõèíî.

11. 13. Òåõíîëîãè øèëæ¿¿ëýõ. Ýêîëîãèéí öýâýð òåõíîëîãè, óäèðäëàãûí
àðãà, òîäîðõîé ¿éëäâýðëýë, àæ ¿éëäâýðèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí
ñàëáàðóóäàä øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæ îëãîõ.
14. Îëíû õ¿÷èí ç¿òãýëä õóâü íýìýð îðóóëàõ. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã
õàìãààëàõ ñàëáàðûí áîëîâñðîë ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí
¿éëäâýðëýã÷äèéí, óëñûí áîëîí îëîí óëñûí ñóðãàëòûí õºòºëáºð
õýðýãæ¿¿ëýõ, ýíý òàëààð íèéãìèéí áîäëîãî áîëîâñðóóëàõàä
èäýâõèòýé îðîëöîæ òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõ ¸ñòîé.
15. Îëîí íèéòòýé õàðèëöàõ. ¯éëäâýðëýë, á¿òýýãäýõ¿¿í, õàÿãäàë,
¿éë÷èëãýýòýé õîëáîîòîé áîëçîøã¿é àþóë ò¿¿íèé ¿ð äàãàâàðòàé
õîëáîîòîé îëîí ò¿ìíèé ñýòãýë ýìçýãëýæ áàéãàà àñóóäëààð
ººðèéíõºº ¿éëäâýðèéí àæèëëàãñàä áîëîí ºðãºí îëîí ò¿ìýíòýé
ñàíàë áîäëîî ñîëèëöîõ, ø¿¿í õýëýëöýõ èë òîä áàéäëûã äýìæäýã
áàéõ, ¿¿íäýý õèë äàìæñàí, äýëõèéí íèéòèéí ÷àíàðòàé àñóóäëûã ÷
õàìààðóóëäàã áàéæ áîëíî.
16. Õÿíàëò áà òàéëàí. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû íºëººëëèéã ¿íýëýõ,
òîãòîîñîí íîðì, õóóëèéí áàéãóóëëàãûí øààðäëàãà, òîãòñîí
çàð÷ìûã õýðõýí áèåë¿¿ëæ áàéãàà áàéäëûã òîãòìîë øàëãàæ,
ýêîëîãèéí ¿íýëãýý ºã÷ áàéõ; ýíý òàëààð çàõèðëóóäûí çºâëºë,
õóâüöàà ýçýìøèã÷èä, àæèëëàãñàä, çàõèðãàà, îëîí íèéòýä ¿å ¿å
ìýäýýëýë ºãäºã áàéõ ¸ñòîé.
Çîðèëòîò õºãæëèéí äýýð äóðüäñàí çàð÷ìóóäûã õýðýãæ¿¿ëýõ íü
¿éëäâýðèéí ãàçðûí ýêîëîãèéí áàðèìæààòàé ìåíåæìåíòèéí ¿íäýñ ìºí
áîëíî. Ýêîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí ¿å øàòóóäûí òàëààð òîâ÷õîí àâ÷ ¿çüå.
Àæ àõóéí àæèëëàãààíä áàðèìòëàõ ýêîëîãèéí ìåíåæìåíòèéí ãîë
çîðèëò áîë õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èíä ó÷ðàõ àþóëûã àðèëãàæ ò¿¿íèéã
¿éëäâýðëýëèéí ºñºëò áîëãîí õóâèðãàõàä îðøèõ áºãººä ýêîëîãèéí
ìåíåæåðèéí àæëûí çàð÷èì íü “ýêîëîãèò çîðèóëñàí çàðäàë ººðèé㺺
íºõºõ ¸ñòîé” ãýäýãò èòãýëòýé áàéõ ÿâäàë þì. Áàéãàëèéí íººöèéã
îíîâ÷òîé, òýíöâýðòýé àøèãëàñíààñ ¿éëäâýðèéí ãàçàð äàðààõü àøèã
îëíî:
Ýäèéí çàñãèéí àøèã îëîõ
a) Áàéãàëèéí ò¿¿õèé ýäèéã õýìíýëòòýé çàðöóóëæ, õàÿãäëûã äàõèí
áîëîâñðóóëæ õýðýãëýõ, äàéâàð á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áîðëóóëàõ,
òîðãóóëü òºëºõººð áóðóó ¿éëäýë õèéõã¿é áàéõ, õºíãºëºëòòýé çýýë
àâàõ, ýêîëîãèéí ñàíòàé õàìòàð÷ àæèëëàõ çàìààð çàðäàë õýìíýõ,

12. b) Ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ, áîðëóóëàëòûí øèíý
çàõ çýýë îëîõ, ºðñºëäºõ ÷àäâàðàà íýìýãä¿¿ëýõ, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éëäâýðëýõ, øèíý òåõíîëîãè íýâòð¿¿ëýõ, ýðýëò íýìýãä¿¿ëýõ
çàìààð îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ.
Ñòðàòåãèéí íýð õ¿íä îëîõ
Õºäºëìºðèéí á¿òýýìæýý ºñãºõ; Àæèëëàãñàäàà áàéãàëü õàìãààëàõ
òýìöýëä òàòàí îðîëöóóëæ õýâø¿¿ëýõ; Á¿òýýë÷ ñàíàà÷ëàãà ºðí¿¿ëýõ;
Òºðèéí áà õÿíàëòûí áàéãóóëëàãàòàé æèãä ñàéí õàðèëöààòàé áàéõ;
Ãàäààä çàõ çýýëä ãàðàõ; Ýêîëîãèéí øààðäëàãûã õºíãºí øóóðõàé
õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð íýð õ¿íä îëîõ áîëíî.
Ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ ýðäýì øèíæèëãýý
òóðøèëò çîõèîí á¿òýýõ àæëûã äàðààõü ñõåìò ¿ç¿¿ëñýí àðãà÷ëàëûí
äàãóó ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä:
1. Ýðäýì øèíæèëãýý, áîëîâñðóóëàëòûí çîðèëãî áà çîðèëò.
• Á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ áóé ïðîöåññèéã õ¿ðýýëýí áàéãàà
îð÷íûã õàìãààëàõ àñóóäàëòàé õîëáîí øèíæëýõ,
• Öýâýð òåõíîëîãè, õî¸ðäîã÷ ò¿¿õèé ýä àøèãëàõ çàìààð
¿éëäâýðëýëèéí øèíý ïðîöåññ, øèíý á¿òýýãäýõ¿¿í á¿òýýõ.
2. Àæèëëàæ áàéãàà ñèñòåìýý øèíæëýõ.
• Òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿í àìüäðàëûí á¿õ çàìä áàéãàëü îð÷èíä
¿ç¿¿ëæ áàéãàà íºëººëëèéã ñóäëàõ,
• Èíæåíåðèéí áà ºðòãèéí øèíæèëãýý,
• Òåõíèêèéí øèíæèëãýý,
• Çàõ çýýë ñóäëàõ.
3. Òåõíèêèéí íºõöºë áîëîâñðóóëàõ.
• Ýêîëîãèéí øààðäëàãà,
• Á¿òýýãäýõ¿¿íèé àìüäðàëûí çàìä òàâèãäàõ øààðäëàãà,
• Ýêîëîãèéí ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõ àæèë.
4. Àäèë òºñòýé á¿òýýãäýõ¿¿í áà ¿éëäâýðèéí äàìæëàãà á¿òýýõ
ìºðººäëèéí áîëîí áîäèò õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëàõ.
• Òàðõèà øèðãýýõ,
• Ýêîëîãèéí àþóëã¿é ìàòåðèàë õýðýãëýõ,
• Öýâýð òåõíîëîãè õýðýãëýõ.
5. Õîñ øèéäëèéí ¿íýëãýý.
• Ýêîëîãèéí øààðäëàãàä íèéöýæ áóé ýñýõ,
• ×àíàðûí õàðèóöëàãà,

13. • Ñîðèëûí àðãà,
• Ñåðòèôèêàöæóóëàõ àæèëëàãàà.
6. Ãàðãàñàí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ.
• Òºñëèéã óäèðäàõ,
• Öýâýð òåõíîëîãè.
7.Àøèãëàëòûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õýìæèõ áà õÿíàõ. Õóäàëäñàíû äàðààõü
¿éë÷èëãýý.
• Óðò õóãàöààíû òóðøèëò,
• Á¿òýýãäýõ¿¿íä ºãºõ õýðýãëýã÷äèéí ¿íýëãýý, òýäíèé äýìæëýã,
• Áàðààíû ýðãýëòèéí ñóäàëãàà.
Ǻâëºõ ìåíåæåð áà ìåíåæåð
Ýêîëîãèéí àñóóäàë õàðèóöñàí çºâëºõ ìåíåæåð íü ãóðâàí ¿íäñýí
çîðèëãûã ìºðäëºã áîëãîõ ¸ñòîé.
1. Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã õàìãààëàõ, õàäãàëàõ. Àæèëëàæ áóé
¿éëäâýðèéí îð÷èí áàéãàëèéí óíàãàí òºðõèéã õàäãàëàõ àðãà
õýìæýý àâàõ.
2. ¯éëäâýðèéí áîëîí ò¿¿íèé ýðãýí òîéðîíä àìüäàð÷ áóé
õ¿ì¿¿ñèéí ýð¿¿ë ìýíäèéã õàìãààëàõ.
3. Áàéãàëèéí íººöèéã õýìíýëòòýé, ¿ð àøèãòàé òýíöâýðòýé
çàðöóóëàõ.
Ìåíåæåðèéí çîðèëòóóä
1. Ýêîëîãèéí õàòóó øààðäëàãûã áèåë¿¿ëýõèéí õàìò ¿éëäâýðèéí
òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ.
2. Ýêîëîãèéí ºíäºð øààðäëàãà á¿õèé ñòàíäàðòûí òàëààð óëñûí
õÿíàëòûí àëáàíûõàíòàé ìàðãàëäàõààñ çàéëñõèéæ áàéõ.
3. Íóòãèéí õ¿ì¿¿ñ áîëîí íèéãìèéí äóíä ººðèéí ¿éëäâýðèéã
öýâýð áºãººä õ¿ðýýëýí áóé îð÷íûã áîõèðäóóëàõã¿é ãýäýã èòãýë
¿íýìøèë òºð¿¿ëýõ çýðýã çîðèëòûã ìºðäëºã áîëãîí àæèëëàíà.
Á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëòûí õóâüä ìåíåæåð íü çàõèðàë áóþó çàõèðëóóäûí
çºâëºëä øóóä çàõèðàãääàã áàéõ õýðýãòýé. Åðºíõèé èíæåíåðèéí àëáàíû
á¿ðýëäýõ¿¿íä îðæ ò¿¿íèé àþóëã¿éí òåõíèêèéí àñóóäàë õàðèóöñàí îðëîã÷èéí
àëáûã äàâõàð õàøèæ áîëîõã¿é.
Ýíý áîë ¿éëäâýðèéí ýêîëîãèéí àþóëã¿é áàéäëûã õàðèóöñàí, õ¿ðýýëýí áàéãàà
îð÷èí áà ¿éëäâýðèéí õîëáîî, á¿òýýãäýõ¿¿íèé àìüäðàëûí á¿õ çàì çýðýãòýé
õîëáîãäñîí ¿éëäâýðèéí ãàäíàõ áîëîí äîòîðõè àñóóäàëä õàðèóöëàãàòàé
õàíääàã áèå äààñàí ìýðãýæèëòýí àæèëòàí áàéõ ¸ñòîé þì.