2. 2
MỤC TIÊU BÀI GIẢNG
Sau khi học xong bài này, sinh viên có thể biết được:
Các quá trình ảnh hưởng đến số phận của thuốc
trong cơ thể.
Các thông số đặc trưng về Dược Động Học và ý
nghĩa của chúng.
3. 3
VAÄN MEÄNH CUÛA DÖÔÏC PHAÅM TRONG CÔ THEÅ
SÖÏ HAÁP
THU
SÖÏ ÑAØO
THAÛI
V
d
RECEPTOR
Sinh khaû
duïng
TAÙC DUÏNG
PHUÏ
TAÙC DUÏNG TRÒ
LIEÄU
HIEÄU ÖÙNG DÖÔÏC
LYÙ ÑOÄC TÍNH
T1/2
CL
SÖÏ PHAÂN
PHOÁI
THUOÁC
Thuoác ôû
daïng gaén
keát vôùi moâ
CHUYEÅ
N HOAÙ
THUOÁC
(Gan)
Chaát
chuye
ån
hoaù
Noàng ñoä thuoác trong huyeát töông:
PHÖÙC HÔÏP THUOÁC-PROTEIN
HUYEÁT TÖÔNG
THUOÁC ÔÛ DAÏNG TÖÏ DO
4. 4
Söï haáp thu döôïc phaåm laø quaù trình thuoác
thaâm nhaäp vaøo moâi tröôøng cô theå, ñeán nôi
taùc ñoäng.
Ñeå vaøo ñöôïc heä tuaàn hoaøn chung cuûa cô theå,
thuoác phaûi traõi qua 3 giai ñoaïn haáp thu nhö sau:
Söï haáp thu ngang qua maøng teá baøo.
Hieäu öùng vöôït qua laàn ñaàu (First-Pass
Effect).
Trong heä tuaàn hoaøn chung.
A. SÖÏ HAÁP THU DÖÔÏC PHAÅM
5. 5
I.1.Maøng teá baøo:
Vôùi baát cöù
ñöôøng cho thuoác
naøo, döôïc phaåm
muoán ñeán caùc
receptor ñeå phaùt
sinh hoaït tính sinh
hoïc ñeàu phaûi
vöôït qua maøng teá
baøo. Söï haáp thu
cuûa thuoác phuï
thuoäc raát nhieàu
vaøo baûn chaát
SÖÏ HAÁP THU DÖÔÏC PHAÅM
I. Giai ñoaïn ñaàu tieân: Söï haáp thu döôïc phaåm ngang
qua maøng teá baøo
6. 6
I.2. Cô cheá vöôït qua maøng teá baøo
cuûa thuoác:
AÁP THU DÖÔÏC PHAÅM
oaïn ñaàu tieân: Söï haáp thu thuoác ngang qua maøng teá b
7. 7
I.2. Cô cheá vöôït qua maøng teá baøo
cuûa thuoác:
i. Söï vaän chuyeån thuï ñoäng.
Khuyeách taùn qua lôùp lipid.
Khuyeách taùn qua loå loïc.
Qua maøng baèng caùc khe giöõa
teá baøo.
ii. Söï vaän chuyeån thuaän lôïi
iii. Söï vaän chuyeån chuû ñoäng.
ÖÏ HAÁP THU DÖÔÏC PHAÅM
Giai ñoaïn ñaàu tieân: Söï haáp thu
thuoác ngang qua maøng teá baøo
i.
ii.
iii
.
AT
P
AD
P
16. 16
III. 2. Khaùi nieäm veà sinh khaû duïng
(Bioavailability):
III.2.1. Phaàn khaû duïng F:
Neáu thuoác ñöôïc duøng baèng ñöôøng IV thì
F=1.
Neáu thuoác ñöôïc ñöa baèng ñöôøng ngoaøi tónh
maïch thì F luoân < 1.
Trò soá F chæ ñöôïc ñaùnh giaù trong moái
töông quan vôùi moät daïng baøo cheá quy chieáu.
Coù 2 loaïi sinh khaû duïng:
Sinh khaû duïng töông ñoái.
A.SÖÏ HAÁP THU DÖÔÏC PHAÅM
III. Trong heä tuaàn hoaøn chung
17. 17
A.SÖÏ HAÁP THU DÖÔÏC PHAÅM
III. 2. Sinh khaû duïng – Khaû duïng F
Noàng ñoä
Thôøi gian
Cmax
Noàng ñoä
IV
PO
Sinh khaû duïng tuyeät
ñoái:
(AUCt)PO
F% tuyeät ñoái =
x 100%
(AUCt)IV
Thôøi gian
PO
PO
Cmax
Tmax
Tmax
Sinh khaû duïng töông ñoái (PO):
(AUCt)test
F% töông ñoái = x 100%
(AUCt)standard
40. 40
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï chuyeån
hoaù thuoác:
Caùc yeáu toá di truyeàn.
Tuoåi taùc.
Giôùi tính.
Nhòp sinh hoïc.
Ñöôøng söû duïng.
Lieàu duøng.
Tình traïng beänh lyù.
Yeáu toá sinh hoïc:
Söï caûm öùng men.
C. SÖÏ CHUYEÅN HOAÙ THUOÁC TRONG CÔ THEÅ
41. 41
Kyù hieäu: e = Heä thoáng enzyme bình thöôøng
E = Heä thoáng enzyme bò caûm öùng
= Chaát coù hoaït tính
= Chaát khoâng coù hoaït tính
Coù 2 tröôøng hôïp xaûy ra:
e
Thuoác B
E
Thuoác A Hoaït tính A
e
Thuoác B
E
Thuoác A Hoaït tính A
C. SÖÏ CHUYEÅN HOAÙ THUOÁC: CAÛM ÖÙNG ENZYM
42. 42
C. SÖÏ CHUYEÅN HOAÙ THUOÁC: ÖÙC CHEÁ ENZYM
Kyù hieäu: e = Heä thoáng enzyme bình thöôøng
E = Heä thoáng enzyme bò öùc cheá
= Chaát coù hoaït tính
= Chaát khoâng coù hoaït tính
Coù 2 tröôøng hôïp xaûy ra:
e
Thuoác B
E
Thuoác A Hoaït tính A
e
Thuoác B
E
Thuoác A Hoaït tính A
47. 47
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
SÔ ÑOÀ PHAÂN PHOÁI VAØ ÑAØO
THAÛI THUOÁC
48. 48
S BAØI TIEÁT QUA THAÄN:Ự
Söï thaûi tröø thuoác qua thaän
phuï thuoäc vaøo 3 cô cheá:
Söï loïc qua quaûn caàu
thaän.
Söï taùi haáp thu ôû tieåu
quaûn thaän.
Söï baøi tieát chuû ñoäng qua
bieåu moâ oáng thaän.
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
49. 49
SÖÏ THAÛI TRÖØ QUA ÑÖÔØNG TIEÂU HOAÙ:
Nhöõng chaát khoâng ñöôïc haáp thu qua ruoät seõ
ñöôïc ñaøo thaûi qua ñöôøng naøy.
Maät ñoùng vai troø quan troïng trong söï thaûi tröø
naøy:
Sau khi chuyeån hoaù ôû gan, thuoác seõ vaøo
maät nhôø cô cheá vaän chuyeån chuû ñoäng hay
nhôø gaén vaøo caùc thaønh phaàn cuûa maät,
sau ñoù ñoå vaøo ruoät, chuyeån hoaù maát taùc
duïng vaø ñaøo thaûi ra ngoaøi.
Moät soá chaát ñöôïc taùi haáp thu laïi qua
nieâm maïc ruoät (thöôøng ôû daïng lieân hôïp
glucuronic, khi ñeán ruoät bò β-glucuronidase thuûy
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
50. 50
SÖÏ THAÛI TRÖØ QUA MAÄT:
Gan
Maä
t
Tónh maïch cöûa
RuoätRuoät giaø
Heä tuaàn
hoaøn
Chu trình gan
ruoät
cuûa thuoác
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
51. 51
SÖÏ THAÛI TRÖØ QUA PHOÅI.
CAÙC ÑÖÔØNG ÑAØO THAÛI KHAÙC:
Qua söõa meï:
Thuoác qua bieåu moâ cuûa tuyeán vuù
cuõng theo nguyeân taéc chung cuûa söï
khuyeách taùn thuoác qua maøng sinh
chaát.
Nhöõng thuoác tan maïnh trong lipid coøn
coù theå gaén vaøo protein cuûa söõa.
Caùc chaát thaûi tröø qua söõa nhö: röôïu,
kim loaïi naëng, ureâ, quinin, primaquin,
morphin, nicotin, atropin, heroin, strychnin,
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
53. 53
ÑÒNH NGHÓA:
Thôøi gian baùn thaûi laø thôøi gian caàn thieát ñeå noàng
ñoä thuoác trong huyeát töông giaûm ñi moät nöûa trong
giai ñoaïn thaûi tröø hoaëc laø thôøi gian caàn ñeå moät
nöûa löôïng thuoác ñöôïc ñaøo thaûi ra khoûi cô theå.
Khaùi nieäm t1/2 coù theå ñöôïc bieåu thò theo 2 nghóa:
t1/2 α hay t1/2 haáp thu: Neáu thuoác ñöôïc ñöa baèng
ñöôøng IV hay IM thì pha naøy khoâng coù hoaëc
khoâng ñaùng keå.
t1/2 β hay t1/2 baøi xuaát: coøn goïi laø thôøi gian baùn
thaûi, thöôøng ñöôïc duøng trong thöïc haønh ñieàu
trò.
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
1. Thôøi gian baùn thaûi (Half-life, t1/2)
54. 54
Cô quan ñöôïc töôùi maùu
nhieàu:
Tim, thaän, gan, naõo,
phoåi
Cô quan ñöôïc töôùi
maùu ít:
Moâ môû, da, cô
Huyeá
t
töông
Mô hình một gian
C (mg/L)
t
Cmax
tmax
α β
K
THUOÁ
C
Söï bieán ñoåi Cp khoâng theo ñöôøng
tónh maïch
α: pha haáp thu. β : pha thaûi tröø
K: h ng s t c th i trằ ố ố độ ả ừ
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
1. Thôøi gian baùn thaûi (Half-life, t1/2)
Gian II Gian I Gian III
58. 58
ÑÒNH NGHÓA:
CL bieåu thò khaû naêng cuûa moät cô quan naøo ñoù cuûa
cô theå (thöôøng laø gan vaø thaän) loïc saïch thuoác ra
khoûi huyeát töông khi maùu tuaàn hoaøn qua cô quan
ñoù.
CL ñöôïc tính baèng ml/phuùt, laø soá ml huyeát töông
ñöôïc moät cô quan loïc saïch thuoác trong thôøi gian 1
phuùt.
ν
CL = (ml/min)
Cp
Vôùi: ν laø toác ñoä baøi xuaát cuûa thuoác qua cô
quan (gan, thaän,..)(mg/min).
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
2. Heä soá thanh loïc (Clearance, CL)
59. 59
ÑÒNH NGHÓA:
CL coøn ñöôïc tính theo coâng thöùc:
F.D
CL =
AUCo
∞
Thoâng thöôøng:
CLTOAØN BOÄ = CLTHAÄN + CLGAN + CLCÔ QUAN KHAÙC ≈ CLTHAÄN + CLGAN
CL cuûa moät thuoác khi qua moät cô quan coøn tuøy
thuoäc vaøo löu löôïng maùu [Q] vaø heä soá ly trích [ER]
ôû cô quan ñoù.
Ci - Co
CL = Q x ER hay CL =
Ci
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
2. Heä soá thanh loïc (Clearance, CL)
Vôùi:
Ci: noàng ñoä thuoác khi vaøo
cô quan.
Co: noàng ñoä thuoác khi ra
60. 60
YÙ NGHÓA CUÛA CLEARANCE:
CL raát coù ích cho döôïc ñoäng hoïc laâm saøng. Töø CL,
coù theå tính ñöôïc toác ñoä ñöa thuoác vaøo cô theå, lieàu
duøng, toác ñoä ñaøo thaûi thuoác, ....
Tính ñöôïc toác ñoä ñaøo thaûi thuoác ra khoûi cô theå (ν):
ν = CL x Cp (mg/phuùt)
Töø Css ([C] steady-state), tính ñöôïc toác ñoä truyeàn (Vt):
Vt = CL x Css (mg/ml)
Lieàu duy trì (D) ñöôïc tính theo coâng thöùc:
CL x Css x t
D = Vôùi t: Khoaûng
caùch giöõa caùc lieàu.
F
0.693 x Vd
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
2. Heä soá thanh loïc (Clearance, CL)
61. 61
D. SÖÏ ÑAØO THAÛI DÖÔÏC PHAÅM
oái lieân quan giöõa soá laàn cho thuoác vaø Cmax, Cmin, va
Ñöôøng tieâm Ñöôøng uoáng