1. hier
hier
zit een
zit een
luchtje
luchtje
aan!
aan!
communiceren metje neus
communiceren via je neus

2. page0203
Mijn respect en dankaarheid gaat uit naar de volgende
personen. Zonder hen was deze scriptie niet tot leven gekomen.
1. Harold Koninckx, begeleiding.
2. Michel Gutlich, begeleiding.
3. Daniëlle Schaffelaars, begeleiding.
4. Corine Rommen, steun, spelling & koffie.
Hier zit een luchtje aan! door Kevin Rommen.
Een afstudeerscriptie voor Communication & Multimedia Design.
Avans Hogeschool Breda.
© Copyright 2007 Kevin Rommen.
Kevin Rommen | tel: 0031643905126 | mail: kevinrommen@gmail.com | web: http://www.kevinrommen.nl
Communication & Multimedia Design | tel: 0031765238625 | mail: info.cmd@avans.nl | web: http://www.cmd-breda.nl

3. voorwoord
Geuren zijn de toekomst
op het gebied van marketing! Met deze
afstudeerscriptie hoop ik volgelingen te
overtuigen van mijn mening.
Door de hulp van vele mensen is deze scriptie
werkelijkheid geworden en daarvoor wil ik
iedereen hartelijk danken. Ik hoop dat het de
scriptie is geworden wat iedereen er van
verwacht en dat iedereen ervan gaat genieten.
Kevin Rommen

4. inleiding
Belevingscommunicatie
geur en ons lichaam
geur en ons gedrag
geur, ons gedrag en Belevingscommunicatie
casus Belevingsruimtes verpleeghuis elderhoeve
casus energie veilig campagne
casus geurend toneelstuk kat
conclusie
Bijlagen

5. page 0607 - page 0607
page 0809 - page 1415
page 1617 - page 2021
page 2223 - page 2627
page 2829 - page 3031
page 3233 - page 3637
page 3839 - page 4041
page 4243 - page 4445
page 4647 - page 5051
page 5253 - page 6061

6. inleiding
Ieder persoon heeft vijf verschillende zintuigen. Horen, zien, voelen,
proeven en ruiken. Door deze zintuigen ontdekken we de wereld van
prikkels. We ontvangen allemaal verschillende prikkels waaronder
marketingcommunicatie. Per dag ontvangen we ongeveer 60.000
verschillende soorten marketingcommunicatieboodschappen. Deze
prikkels zijn voornamelijk gericht op beeld en geluid. De overige
zintuigen worden haast niet gebruikt in de marketing. Dat heeft me
geleid tot de volgende probleemstelling
Deze probleemstelling ga ik beantwoorden door te kijken naar
een aantal praktijk voorbeelden. Een van deze voorbeelden is een
probleeMstellinG: toneelstuk van K.A.T.(Kuijks Amateur Toneel) waar ik één april
ben wezen kijken. Het was een zeer interessant stuk door het actief
gebruik van geur. Voor deze casus heb ik ook een aantal bezoekers
op welke manier(en) is en de decor/lichtonwerper geinterviewd. Enerzijds kon ik zien hoe
de licht/decorontwerper geur wilde inzetten tijdens het toneelstuk en
anderzijds wat de effecten van de geur waren op de bezoekers.
het mogelijk om geur te
gebruiken in de belevingscommunicatie en
leidt de combinatie van geur, beeld en geluid
tot een totaalbeleving bij de gebruiker?

7. p0
Verpleeghuis Elderhoeve uit Arnhem is een ander praktijkvoorbeeld. door middel van een krasvlak. Om meer kennis op te doen over het
In het verpleeghuis zijn meer dan tweehonderd psychogeriatrische produceren van dergelijke folders heb ik Gerie Rikken geinterviewd,
bewoners die continu verzorgd worden. Door het monotone een grafisch technoloog bij Acket drukkerij-kartonnage te Oss.
karakter van het gebouw hadden de bewoners problemen met
a6
oriëntatie. Om dit probleem tegen te gaan zijn de belevingsruimtes Voordat we beginnen aan de praktijkvoorbeelden zal ik
ontworpen. Naast een uitgebreid artikel over deze ruimtes heb eerst onderzoek doen naar de verschillende factoren van de
ik ook een telefonisch interview gehad met Anna van Luik, een probleemstelling. In het eerste hoofdstuk zal ik een definitie
activiteitenbegeleidster bij verpleeghuis Elderhoeve. Zij heeft de over belevingscommunicatie vormen. Na deze definitie gaan we
g0
belevingsruimtes door de jaren heen van dichtbij mee gemaakt. onderzoeken hoe geuren gedrag kunnen beïnvloeden. Met de kennis
Deze informatie heeft me goed geholpen aangezien de reacties van van deze hoofdstukken gaan we de praktijkvoorbeelden bekijken en
psychogeriatrische patiënten moeilijk te bepalen is. kunnen we uiteindelijk tot een conclusie komen. Hierin formuleer
ik een duidelijk antwoord op de probleemstelling.
e7
Het laatste praktijkvoorbeeld in de casus is een folder van @HOME.
Deze folder informeert bewoners over de gevaren van een gaslek. Er
staat precies in beschreven welke stappen je moet ondernemen als
je gas ruikt. Voor de personen die de geur van aardgas niet kennen
is ook een oplossing bedacht. De geur is opgenomen in de folder

8. page
0809 Belevings
in dit hoofdstuk gaan we onderzoeken wat
belevingscommunicatie precies is en hoe we in
een beleveniseconomie terecht zijn gekomen.
tegen graan werden geruild. In deze tijd maken
we gebruik van geld als waardepapier. Geld opent
deuren en zorgt voor brood op de plank. Dat geld
er zijn meerdere oorzaken waardoor we in een kun je ruwweg op een aantal verschillende manieren
beleveniseconomie zijn beland. Allereerst gaan verdienen. Je kunt stellen dat de economie op
we kijken naar de natuurlijk vooruitgang van verschillende manieren benaderd kan worden. Dat
commodity naar product, van product naar dienst en zijn de volgende manieren: Commodities, goederen,
uiteindelijk van dienst naar belevenis. Deze natuurlijke diensten en sinds een korte tijd belevenissen.
vooruitgang is niet de enige oorzaak voor onze
beleveniseconomie, ook de huidige overvloedeconomie Onder een commodity verstaan we materialen uit de
en de technologische economie zijn oorzaken natuur. Materialen die gefokt, gedolven of geplant
hiervan. Deze worden ook nog besproken. Met al worden. Deze commodities komen terug op markten
deze informatie kunnen we een definitie vormen over waar de prijs bepaald wordt door vraag en aanbod.
belevingscommunicatie. De materialen zijn altijd gelijk ongeacht door welke
persoon ze verwerkt zijn. Een goed voorbeeld hiervan
Commodities, goederen, diensten & belevenissen zijn ruwe koffiebonen die verhandeld gaan worden.
Onze economie draait als sinds lange tijd op
ruilhandel. Dat was al sinds de tijd dat koeien nog

9. communicatie
Goederen zou je kunnen zien als de volgende
stap vanuit een commodity. Het verwerken van
een commodity tot een bruikbaar product via
dienstverlenende kop koffie plaatsen op een heerlijk
plein in hartje Venetië. Zo rond de klok van twaalf uur
als de zon net over het plein schijnt, de vogels fluiten
de natuurlijke vooruitgang is de toenemende welvaart
ook een zeer belangrijke factor. Onze samenleving
kan zich veel meer veroorloven waardoor de zoektocht
fabricageprocessen Deze goederen zijn per stuk aangezien ze gevoerd worden door voorbijgangers. naar emotionele bevrediging ook groeit. We willen
verkrijgbaar in elk gewenst aantal. Denk hierbij aan Af en toe komt de ochtendbries nog voorbij, want steeds meer vastgrijpen uit ons leven. We willen
pakken koffie die in de supermarkt verkrijgbaar zijn. je voelt hem langs je enkels glijden. Je geniet van je leven in het nu. Dat leven willen we tegelijkertijd
heerlijke dampende cappuccino met slagroom. Je bent ook meteen bewaren. Digitale fotocamera’s en
Haaks tegenover goederen staan diensten. Goederen in extase. Precies om deze reden kost die cappuccino videocamera’s vliegen over de toonbank De kwaliteit
zijn materiële producten en diensten zijn immateriële, ook maar liefst het driedubbele van een cappuccino in van ons leven komt ter sprake door de welvaart. We
ontastbare activiteiten. De vraag van een cliënt wordt een achterstraat van Venetië. Er zit een beleving aan willen meer kwaliteit om het idee te kunnen krijgen
uitgevoerd als dienstverlening, gebruikmakend van gekoppeld, dit moment staat gegrift in het geheugen dat we iets betekenen. We zoeken naar uitbundigere
de materiële producten. Het bestellen van een kop van de gast. wegen om onszelf emotioneel te bevredigen.
koffie in een restaurant bijvoorbeeld, valt onder de
dienstverlenende sector. Het creëren van een belevenis in tegenstelling tot een Deze economische standaard heeft het sinds kort ook
dienstverlening is enerzijds het gevolg van natuurlijke zwaar te verduren. Het internet zorgt ervoor dat de
Tenslotte komen we op beleving. In de voorgaande vooruitgang. Deze vooruitgang is er geweest van economie van een totaal andere kant bekeken kan
alinea’s ben ik een aantal maal teruggevallen op commodity naar product. Van product naar dienst en worden.
voorbeelden over koffie, zoals ook hier. Als we nu de als laatste naar het vormen van belevenissen. Naast

10. page
1011 Belevings
Bron: Pine & Gilmore 2005, p. 18.

11. communicatie
Veel producten en diensten zijn met de komst van
het internet teruggevallen naar een commodity.
Het menselijke aspect en sociaal contact in koop en
koppelen aan het product kan er een meerwaarde
gecreëerd worden.
De laatste vijftig jaar is de samenleving zeer gericht
geweest op de technologie. Ontwikkeling van nieuwe
producten en technologieën stonden centraal om
verkoop heeft plaatsgemaakt voor een groot aantal Zelfs producten waar ogenschijnlijk geen verschil ons allen het leven te vergemakkelijken. Helaas heeft
“voordelen” zoals: acute prijsvergelijking, snelle tussen zit, bijvoorbeeld toiletpapier, kunnen door een deze drang naar technologie ons niet alleen vooruit
veilige transacties, minder tijd en minder geld. emotionele beleving verschil in merkbeleving krijgen. gebracht maar ook op een punt stil laten staan. Zoals
Hierdoor krijgt beleving nog een sterkere positie in de Producten kunnen hierdoor eerder gekocht worden we weten staat stilstand voor achteruitgang. De
economische standaard dan er op dit moment is. puur door het verschil in de emotionele waarde. De behoefte aan emotionele productwaarde en beleving is
kern van het product is niet verschillend ten opzichte volledig achtergesteld in de technologische economie.
overvloedeconomie van zijn concurrenten.
In onze huidige westerse wereld is het mogelijk om Dat onze technologische producten totaal niet op
tien verschillende soorten tandenborstels te kopen technologische economie beleving en gevoel zijn geïnspireerd zien we ook
en tegelijkertijd ook tien verschillende soorten Naast deze economische redenen zijn er ook duidelijk terug in de producten. Als voorbeeld
toiletpapier. We leven in een overvloedeconomie. technologische redenen waardoor de behoefte hiervoor nemen we een videorecorder. Iemand die
Van alle producten en diensten zijn er merken en aan beleving groeit. Producten zoals cd-spelers en nog nooit een videorecorder gebruikt heeft kan alleen
mogelijkheden in overvloed aanwezig. Je moet jezelf videorecorders worden allemaal bedient vanuit de door het lezen van de handleiding een programma
op een originele manier onderscheidden van de techniek. De interactie gaat niet op gevoel maar er is opnemen.
overige producten. Door een emotionele beleving te een handleiding nodig om de bediening te snappen.

12. page
1213 Belevings
Door conditionering zijn we gewend geraakt aan de
betekenis van de knoppen. Er is hier niet gezocht naar
een oplossing die in het verlengde van het menselijk
terug te vinden is in een gezin of woonomgeving. Als
men zich eenmaal veilig voelt breidt de zoektocht zich
uit naar vriendschap en liefde. Dan gaat men op zoek
lichaam ligt, waar we dus gevoelsmatig op kunnen naar waardering en erkenning voor zijn verschillende
reageren. De interactie moet aangeleerd worden. competenties en de laatste trap in het model is
zelfontplooiing, het ontwikkelen van de mentale
Maslows piramide groeimogelijkheden.
Als we kijken naar de piramide van Maslow heeft de
mens een aantal verschillende behoeften. We hebben al Onze huidige samenleving heeft helemaal niets te
deze behoeften nodig om ons te ontwikkelen. Het doel klagen als we kijken naar de piramide van maslow. De
is om uiteindelijk in de hoogste trap van de piramide meeste treden van de piramide zijn voor de westerse
terecht te komen. Om ons tevreden te houden willen samenleving normaal. Volgens de piramide moeten
we niet meteen geplaatst worden in de hoogste trap. we onze emotionele behoeften bevredigen door langs
Er moet moeite gedaan worden om van trap naar trap de verschillende trappen te gaan. Nu de eerste treden
te groeien. Het proces staat hierbij gelijk aan het doel. van de piramide normaal zijn voor ons zoeken we
Hierbij zoeken we eerst naar voldoening van onze naar bevrediging van onze emotionele behoeften. De
lichamelijke behoeften zoals voedsel en drank. De beleveniseconomie is de respons op de zoektocht naar
volgende trap gaat over veiligheid en zekerheid, wat bevrediging van onze emotionele behoeften.

13. communicatie
behoefte aan
zelfontplooiing
behoefte aan
waardering en erkenning
behoefte aan
sociaal contact
behoefte aan
veiligheid en zekerheid
lichamelijke behoeften
Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Piramide_van_Maslow.

14. page
1415 Belevings
Definitie:
belevingscommunicatie is een vorm van
communicatie met als kerndoel de bevrediging
van onze emotionele behoeften. Goederen en
dienstverlening zijn slechts onderdelen om
een persoonlijke meerwaarde te creëren in
de vorm van een belevenis. We benaderen de
belevingscommunicatie vanuit de multisensory
marketing om te zorgen voor een totaalbeleving.

15. communicatie
beleveniseconomie & communicatie
Door onze geschiedenis en verschillende economische
ingeslagen richtingen zijn we beland in de
belevingscommunicatie is een vorm van
communicatie met als kerndoel de bevrediging
van onze emotionele behoeften. Goederen en
beeldcultuur. In De emotiemarkt van Susanne Piët
wordt de beeldcultuur uitgebreid beschreven. Om
de emotiemarkt ook daadwerkelijk een beleving te
beleveniseconomie. Deze economie kunnen we in dienstverlening zijn slechts onderdelen om een kunnen geven moeten we onze blik verruimen, naast
het kort beschrijven zoals Suzanne Piët doet in haar persoonlijke meerwaarde te creëren in de vorm van beeldcultuur moeten we ook aandacht besteden aan
boek De emotiemarkt. “Onder een beleveniseconomie een belevenis. de geluidscultuur, geurcultuur, smaakcultuur en
kunnen we alle productie en dienstverlening verstaan tastcultuur.
die gericht is op de bevrediging van onze emotionele Multisensory Marketing
behoeften als groep of individu. Niet als bijproduct, “Naarmate de vraag naar belevenissen toeneemt, groeit Multisensory marketing is een begrip wat we steeds
maar als kernactiviteit!”.1 ook de vraag naar soorten producten die belevenissen vaker zien. Het staat voor de verruimende blik richting
mogelijk maken. Hiertoe behoren producten die de de zintuigen. Het doel van deze marketing is om een
In de vorige hoofdstukken hebben we verschillende zintuigen aanspreken”, zoals Gilmore & Pine vertellen totaalbeleving te geven aan een persoon door meerdere
redenen gevonden om beleving en emotie aan te in het boek De Beleveniseconomie.2 Het stimuleren van of alle zintuigen te benaderen in de communicatie.
spreken in communicatie. Belevingscommunicatie de zintuigen is een belangrijke factor bij het creëren Aangezien we ons ook op meerdere zintuigen richten
is de “nieuwe” manier van communiceren. Als van de belevenis. kunnen we de definitie uitbreiden.
duidelijke richtlijn voor de casus is de volgende
definitie van toepassing. Om deze belevenis zo compleet mogelijk te maken
zullen we ook verder moeten kijken dan alleen de

16. page 1617
nu we belevingscommunicatie hebben haast opnieuw beleven. Dit heeft
onderzocht gaan we verder met geuren. te maken met de werking van het
in de aankomende hoofdstukken gaan reukorgaan in de hersenen.
we dieper in op geuren zodat we weten
wat ze allemaal met ons kunnen doen. Als een geur je neus bereikt komt hij
in het eerste hoofdstuk hebben we het bij het reukepitheel. Deze is geplaatst
voornamelijk over het menselijk lichaam bovenaan de neusholte, onder je ogen.
en kunnen we zien hoe de neus werkt. Het reukepitheel van de mensen is
geur
Als we weten hoe onze neus werkt gaan ongeveer zo groot als een postzegel.
we kijken hoe dit ons gedrag kan Het bevat 6 tot 10 miljoen zintuigcellen,
beïnvloeden. Als laatste hoofdstuk wat op het eerste oog misschien veel
leggen we de onderzochte begrippen bij lijkt maar een hondenneus bevat 150 tot
elkaar in de tussenconclusie. Hier gaan 220 miljoen zintuigcellen. De neus van
we op zoek naar manieren om geur in te een konijn bevat ongeveer 50 miljoen
zetten in belevingscommunicatie. zintuigcellen.
Werking/bouw van het reukorgaan Boven het reukepitheel vinden we het
Geuren spelen veelal in op zeefbeen. Door het zeefbeen lopen de
herinneringen en stemmingen. Als je reukzenuwen vanuit het reukepitheel
een geur ruikt die je vroeger vaker hebt die contact maken met de bulbus
geroken roept dit al die herinneringen olfactorius. Hier vindt de eerste
meteen weer op. Je kunt de herinnering verwerking van de zintuigcellen plaats.

17. en
ons lichaam
Uitlopers van miljoenen reukcellen systeem ook de plaats van ons waargenomen intensiteit van de geur zal adaptatie hierop toepassen. Omdat
komen samen in de Bulbus. geheugen en onze herinneringen. neemt steeds verder af maar zal nooit het twee verschillende geuren betreft,
Vervolgens gaan de signalen door helemaal verdwijnen. Pas als er een spreken we van kruisadaptatie.
naar het limbisch systeem in de Adaptatie van geuren duidelijk verandering optreedt in de
rechterhersenhelft. Adaptatie aan geuren wil zeggen samenstelling van de geur zal een Als er geen adaptatie zou optreden
dat je neus zich aanpast aan de geur nieuwe stimulans opgemerkt worden zou onze neus verzadigen. Eventueel
“Het limbisch systeem is primitief in een omgeving. Als je een ruimte door de gebruiker. andere belangrijke geuren, zoals
beslissingscentrum waar gekozen betreedt neem je de geur die er hangt waarschuwingsgeuren, zouden dan
wordt uit vier verschillende in jezelf op. Vanaf het moment dat Als de neus een geur ruikt die geen aandacht meer krijgen. Geuren
gedragsalternatieven: vechten, vrijen, je de geur opgenomen hebt neemt bijna hetzelfde is als een andere die verspreidt worden in zeer hoge
vluchten of vreten”. Dit vertelt Ton de kwantiteit af. De kwantiteit van de eerder waargenomen geur kan er concentraties zijn minder gevoelig voor
Teerling in Geur & Ontwerp3. Naast een geroken geur is in de eerste minuut kruisadaptatie optreden. Je lichaam adaptatie. Je neus went er niet aan.
beslissingscentrum is het limbisch al met dertig procent afgenomen. De denkt dat de geuren overeenkomen en

18. page 1819
Daarnaast zijn sommige geuren ook van persoon tot persoon aangezien
niet gevoelig voor adaptatie, zoals de we het door de jaren heen opbouwen.
geur van rottend voedsel of aardgas. Het Hieruit kunnen we afleiden dat er
is zelfs belangrijk dat bij zulke geuren weinig geuren zijn die voor alle mensen
geen adaptatie optreedt. gelijk zijn. Geuren zijn zeer persoonlijk
en cultuurgevoelig. Een aantal geuren
Geurgeheugen & geurcultuur blijken toch voor iedereen gelijk te zijn.
Vanaf onze geboorte beginnen we met Geuren zoals vanille en banaan worden
geur
het aanmaken van een geurgeheugen. als plezierig ervaren.
Alle verschillende geuren die we Geuren zoals rottend voedsel worden
waarnemen worden opgeslagen in dat vies gevonden.
geheugen. Op het moment dat we een
geur ruiken kunnen we hem later ook In de westerse cultuur aan het einde
weer ophalen uit dat geheugen. Als die van de 19e eeuw werd reuk bestempeld
onthouden geur in een geurmengsel als een van de lagere zintuigen. Zien en
voorkomt is het voor ons veel moeilijker horen waren de hogere zintuigen. De
om de geur te plaatsen. Het herkennen gevolgen hiervan zijn nog steeds terug te
van die geur lukt dan meestal niet. vinden in onze samenleving. We worden
niet opgevoed met geuren, iets wat in
We kunnen het geurgeheugen dus zien Japan wel voorkomt. Daar is geur geen
als een stuk software in de hersenen. lager zintuig. Daar worden kinderen al
Het hersengeheugen is ook verschillend van jongs af aan in de klas

19. en
ons lichaam
geconfronteerd met de geur van vele categorieën aan en dwingen ons in Het is moeilijk om geuren een is er door Linnaeus toch een poging
verschillende bloemen, de kinderen het stramien van taal, waardoor ons naam te geven. De reden dat we hier gedaan om geuren te classificeren.
krijgen dus een gemeenschappelijke uitdrukkingsvermogen begrensd problemen mee hebben is omdat Deze classificatie is in 1925 uitgebreid
associatie met deze geur. In Japan is er wordt”, zoals Daniëlle Schaffelaars geuren vooral het limbisch systeem en door H. Zwaardemaker. Het
ook meer sprake van universele geuren vertelt in het Geur & Ontwerp.4 Toch de rechterhersenhelft prikkelen is het classificeren van geuren is door deze
die ingezet kunnen worden vanuit de proberen we om de geuren te plaatsen. moeilijk om geuren een naam te geven. personen in zekere zin gelukt.
marketing. Allereerst door te zeggen of het een Onze taalvermogens zitten in andere
lekkere of vieze geur is. Vervolgens delen van onze hersenen en er bestaan Het classificeren en benoemen van
Classificatie en benoeming van geuren waarnaar de geur ruikt, het ruikt dus slechts indirecte verbindingen. De geuren blijft lastig voor ons. Voor een
“We kunnen een immense hoeveelheid bijvoorbeeld naar mandarijnen. Als geur is al herkend en verwerkt voordat zo goed mogelijke beschrijving kunnen
aan geuren onderscheiden, maar het is laatste proberen we het te vergelijken de hersenschors wordt gebruikt. Je we dat het beste aan een vrouw vragen.
lastig om ze te omschrijven. Woorden met andere zintuiglijke ervaringen, het zou kunnen zeggen dat taal ietwat Het reukvermogen van vrouwen is
generaliseren, ze geven soorten en ruikt zuur. langzaam is voor geur. In de 18e eeuw beter dan dat van mannen.

20. page 2021
De reden dat vrouwen een beter De grootte van deze factor is ook
reukvermogen hebben heeft te geurafhankelijk. Voor sommige
maken met de interactie tussen geurstoffen kan een persoon gevoeliger
de linkerhersenhelft en de zijn dan andere stoffen. De reden
rechterhersenhelft. Bij vrouwen is de hiervoor is vooralsnog onbekend.
communicatie tussen die twee sterker
ontwikkeld. Feitelijk hebben ze dus Naarmate mensen ouder worden wordt
geen sterker reukvermogen maar meer de geurgevoeligheid steeds minder. Het
geur
vermogen om de geuren te benoemen. waarnemen van de geuren wordt steeds
Daarnaast is het reukvermogen van lastiger. De intensiteit moet aanzienlijk
vrouwen wel minder stabiel dat het verhoogd worden. Niet alleen het
reukvermogen van mannen. Bij verminderen van de gevoeligheid
vrouwen is het reukvermogen gekoppeld is een probleem. “Uit een geurtest
aan de menstruatiecyclus. die het Amerikaanse tijdschrift
National Geographic in 1986 onder
Geurgevoeligheid haar abonnees hield en waarop bijna
In tegenstelling tot je ogen en oren anderhalf miljoen reacties kwamen,
is je neus een lastig zintuig om te bleek dat met het ouder worden de
controleren. Geurgevoeligheid kan mercaptanen in het aardgas een
van persoon tot persoon zeer sterk minder onaangename geur opriepen.
verschillen. Dit verschil kan oplopen Een resultaat dat voor de ouderenzorg
tot een factor honderdduizend. wellicht enige aandacht verdiend”.5

21. en
ons lichaam
Van persoon tot persoon verschilt de Geur & smaak reukstoornissen vroeger aangezien je geurhersenen zich
geurgevoeligheid weten we inmiddels. Zoet, zuur, zout en bitter zijn de Het verliezen van je reukvermogen in het limbisch systeem bevinden. Als
Wat hierbij opvalt is dat vrouwen in enige basissmaken die onze tong kan heeft vele gevolgen. De neus is een laatste speelt de geur een belangrijke
het algemeen een betere gevoeligheid onderscheidden. Toch kan eten op belangrijk waarschuwingsmechanisme rol in de smaakbeleving, de tong is
hebben voor geuren dan mannen. Dit duizenden verschillende manieren dat ons waarschuwt voor slechts zeer beperkt.
verschil in geurgevoeligheid krijgt de smaken. De reden hiervan is dat de bijvoorbeeld aardgas of rottend
overhand rond het 20ste levensjaar. zintuigen reuk en smaak direct in voedsel. Onzekerheid is ook een
Het verschil in geurgevoeligheid verbinding staan met elkaar. Het veelvoorkomend gevolg van het verlies
tussen de geslachten is naar alle ruiken en proeven tegelijkertijd geeft van je reukvermogen. Een persoon
waarschijnlijkheid te wijten aan de een persoon de mogelijkheid om ruikt niet of hij zweet, uit zijn mond
hormonale ontwikkeling. meerdere combinaties waar te nemen. stinkt of bepaald voedsel nog wel goed
De geuren bereiken het reukepitheel is. Sommige mensen krijgen zelfs
door de keel. Je proeft met je neus. problemen met de herinneringen van

22. page 2223
instinctief gedrag geurhersenen zich in het limbisch
Personen in een benarde situatie systeem bevinden. Dat is immers een
ruiken vaak anders. Als iemand bang beslissingscentrum, maar slechts een
is verspreidt hij een andere geur, we primitieve vorm. Het limbisch systeem
noemen dit angstzweet. Angstzweet is heeft alleen invloed op vrijen, vluchten,
een voorbeeld van instinctief gedrag bij vechten of vreten. De ingewikkeldere
mensen. Je lichaam produceert(reageert) beslissingen worden genomen in de
op zo’n moment angstzweet door de neocortex van onze hersenen en niet in
geur
beslissingen die instinctief worden het limbisch systeem.
genomen in het limbisch systeem. De We kunnen hieruit dus concluderen
geur van aardgas en brand leidt ook tot dat geuren niet rechtstreeks ons
instinctief gedrag. Mensen laten prompt gedrag beïnvloeden. Wat geuren wel
alles vallen om te kijken wat er loos is. kunnen doen is onze gemoedstoestand
Dit zijn geuren die ons waarschuwen beïnvloeden. Stel iemand was in de
voor gevaar. verleiding om een mars te pakken
maar twijfelt. Geur kan ontspannend
Het is daardoor ook veel voorkomende inwerken op deze persoon en hem op
fout dat geuren gezien worden als een deze manier proberen over de streep
wondermiddel. Een middel wat mensen te trekken. De keuze om de mars toch
direct tot “instinctief” koopgedrag te pakken wordt nu gemakkelijker en
zal aanzetten. Deze benadering klopt interessanter.
enigszins wel aangezien de

23. en
ons gedrag
Geuren kunnen leiden tot reactief hemel. Op deze manier kan je mensen We kunnen dus een geurende heeft op het onthouden van de relatie
gedrag, geen instinctief gedrag m.u.v. verrassen en de aandacht vestigen op omgeving creëren waar we een persoon tussen de geur en het object. We
van vluchten, vrijen, vechten en vreten! bepaalde zaken. neerzetten. In deze omgeving krijgt kunnen dus een object laten zien waar
hij een object te zien. Gedurende de een persoon blij van wordt, of juist een
Verrassingseffect Conditionerend geuren dag herhalen we deze situatie vijfmaal. object waar de persoon verschrikkelijke
In tegenstelling tot beeld en geluid is Op het moment dat we voor het eerst Het conditioneringsproces heeft ervoor herinneringen aan heeft. Beide
het niet mogelijk om te anticiperen in contact komen met een geur wordt gezorgd dat er sprake is van een relatie situaties worden even goed onthouden.
op geuren. Een rijdende auto zie je deze opgeslagen in het geurgeheugen. tussen de geur en het object. Dit proces Een gevolg van de conditionering is
uit de verte aankomen, je weet dat hij Deze geur heeft op dit moment nog vergt tijd aangezien geuren alleen dat geuren die bij plezierige ervaring
dichterbij komt en daar zijn we op geen betekenis. Als we deze geur werken op het langetermijngeheugen. horen na een tijd lekkerder ruiken, en
ingesteld. Een geur zie je niet vanuit ongeveer vijfmaal in dezelfde omgeving gaan geuren die gekoppeld zijn aan een
de verte aankomen. De geur is ineens of bij hetzelfde object plaatsen heeft de Opmerkelijk is dat de gevoelsmatige slechte ervaring meer stinken.
aanwezig, als donderslag bij heldere geur een associatie gekregen. betekenis van het object geen effect

24. page 2425
oproepen van herinneringen/associaties geuren herinneringen en associaties op
“Wat in een bepaalde fysiologische te roepen.
toestand, in een bepaalde mentale staat
of op een bepaalde plaats is ervaren of Naast het activeren van het episodisch
geleerd, wordt onder diezelfde condities geheugen is het ook mogelijk om
ook het best herinnerd”.6 Dit is de geur te koppelen aan een leerproces.
definitie van state dependent retrieval, Leerprocessen bevinden zich niet in
een mechanisme wat we ook terug zien het episodisch geheugen maar in het
geur
bij geuren. Als we een testpersoon semantisch geheugen. We zetten een
zouden vragen een herinnering uit aantal testpersonen in een geurende
zijn jeugd te beschrijven geeft dit omgeving en laten ze een boek lezen. Na
regelmatig moeilijkheden. Het is vaak afloop krijgen de testpersonen een toets
lastig om de herinnering duidelijk voorgeschoteld. Sommige testpersonen
te beschrijven. Veel zaken uit de zijn verplaatst naar een niet-geurende
herinnering zijn vervaagt en komen niet omgeving, de andere testpersonen
meer voor de geest. Het laten ruiken bevinden zich in een omgeving waar
van een geur uit diezelfde omgeving dezelfde geur hangt als in de ruimte
kan voor een ommekeer zorgen. Delen waar het boek werd gelezen. De
uit de herinnering kunnen plotseling testpersonen in de geurende omgeving
terugkomen aangezien geur je maken de test beter aangezien het
episodisch geheugen activeert. Om deze semantisch geheugen geactiveerd wordt
reden is het mogelijk om met door de geur.

25. en
ons gedrag
beïnvloeden van emoties/stemmingen dat de persoon zichniet alleen bewust verschil tussen de twee kamers was met gemiddeld $10,33 hoger geschat
Het beïnvloeden van emoties of is van de associatie en herinnering de geur. Één kamer werd voorzien dan de schoenen uit de niet-geurende
stemmingen is een gevolg van het maar deze ook ervaart in zijn emotie en van een bloemengeur en de andere kamer.7
oproepen van sterke herinneringen gemoedstoestand. Deze benadering van kamer werd helemaal niet begeurd.
en associaties. Als de geur een zeer geur is zeer persoonlijk en geheugen De proefpersonen inspecteerden de Het beïnvloeden van de stemming of
slechte herinnering oproept bij de gebonden. verschillende schoenen in elke kamer gemoedstoestand van de gebruiker is
persoon zal hij de emotie van toen en vulden vervolgens een vragenlijst dus ook mogelijk zonder een duidelijke
opnieuw ervaren. De impact van de beïnvloeden van gemoedstoestand in. Opmerkelijk resultaat was dat de associatie of herinnering aan deze
associatie of herinnering bepaald de Nike is zich ook bewust van de kracht consumenten overtuigend, met een geur. Bij het waarnemen van prettige
mate van emotie of stemming van de van geur. Zij hebben namelijk in twee marge van 84%, de voorkeur gaven aan geuren voelen we onszelf meer op
persoon. Als er dus sterke associaties verschillende maar identieke kamers de schoenen die getoond waren in de ons gemak, mits we geen sterke
en herinneringen met een bepaalde hardloopschoenen laten beoordelen kamer met de bloemengeur. Ook werd herinneringen of associaties hebben
geur zijn, zullen deze ervoor zorgen door proefpersonen. Het enige de waarde van deze “geurschoenen” met deze geur.

26. page 2627
geur
Dit is een interessante ontdekking
aangezien het dus mogelijk is om
geuren redelijk universeel te benaderen.
Prettige geuren leiden tot een prettige
stemming.
persoon. Deze geschiedenis is voor
iedereen verschillend, daardoor is het
onmogelijk om een universeel effect te
bereiken met geur. Op welke manier
kunnen we geur dan wel benaderen?
Geur & algemene herkenning Een persoon herkennen op straat is
Ton Teerling benaderd een totaal andere hiervan een goed voorbeeld, de sensatie
kijk op in het boek Geur & Ontwerp. die de herkenning teweeg brengt is
Mensen emotioneel beïnvloeden en onvermijdelijk. We gaan zelfs sneller
associaties oproepen is mogelijk, lopen als we denken iemand bekends
maar hangt haast volledig af van de te zien. Het opmerkelijke is dat het niet
persoonlijke geschiedenis van de uitmaakt wie dat de persoon is.

27. en
ons gedrag
Het kan zelfs zo zijn dat je die praktisch doel
persoon helemaal niet wil spreken. De Onze hedendaagse luxe zien we
herkenning staat los van de gevoelens terug in geurgebruik. Parfums
ten opzichte van de persoon. De om onze lichaamsgeuren te
sensatie speelt dus in op de herkenning verminderen, geuren om de stank
en niet op de inhoudelijke betekenis in huis te verminderen en nog veel
die aan de herkende persoon gekoppeld meer. Stankneutralisatie is een
zit. We kunnen geuren op dezelfde veelvoorkomend functioneel doel van
manier bekijken. We kunnen het geur. Naast stankneutralisatie heeft
plezierige van geuren benaderen vanuit geur ook een waarschuwende functie.
de herkenning van geur en niet van Deze functie is al een aantal keer
zijn inhoudelijke betekenis. Dat is ook besproken, en mag ook zeker niet
de conclusie van Ton Teerling.8 vergeten worden.

28. page 2829
Zoals we gezien hebben zijn er gebruiker heeft met een bepaalde geur.
verschillende manieren om mensen Hierdoor is geur niet op een universele
te beïnvloeden met geuren, maar manier in te zetten.
zijn deze manieren ook allemaal
bruikbaar in belevingscommunicatie? Geur gebruiken om emoties &
Deze vraag gaan we beantwoorden stemmingen te beïnvloeden van de
in deze tussenconclusie. na de gebruiker
tussenconclusie gaan we verder met de Bepaalde geuren brengen hele sterke
geur
praktijkvoorbeelden in de casus. herinneringen en associaties met zich
Geur gebruiken om associaties & mee. Deze herinneringen en associaties
herinneringen op te roepen bij de zijn zo sterk dat we de beleving
gebruiker herbeleven. De emotie en de totale
Geur inzetten als marketinginstrument stemming van die herinnering komt
via associaties en herinneringen helemaal terug in een gloednieuwe
zal lastig worden. De associaties en ervaring. Voor belevingscommunicatie
herinneringen kunnen zeer gemakkelijk zou dit een fantastische toevoeging
opgeroepen worden als een geur wordt zijn aan multimedia concepten. Helaas
waargenomen, maar de waargenomen zitten we hier in exact hetzelfde schuitje
geur moet hiervoor eerder geroken als bij herinneringen en associaties. We
zijn. Hij moet al in het geurgeheugen kunnen niet voorspellen wat voor een
opgeslagen zijn en het is niet te effect de geur heeft op mensen als we
voorspellen welke herinneringen de het op deze manier inzetten.

29. ,ons gedrag en
Belevingscommunicatie
Geur gebruiken om de gemoedstoe- Geur koppelen aan een product/ komen met een geur en een object. Geur gebruiken om herkenning
stand van de gebruiker te beïnvloeden boodschap/merk d.m.v. conditionering. Als we de persoon later dezelfde geur (sensatie) op te roepen bij de gebruiker
Als de gebruikte geur geen sterke We hebben eerder gesteld dat het laten ruiken denkt hij terug aan het Ton Teerling benaderd geur vanuit een
herinnering of associatie heeft kan lastig is om herinneringen, associaties, object. Nu kunnen we de herinnering andere blik. Als we op straat iemand
hij ons nog wel beïnvloeden. Bij emoties en stemmingen te beïnvloeden aan dat object oproepen met die geur. denken te herkennen versnellen
het waarnemen van prettige geuren van personen. Doordat de geur Voor belevingscommunicatie is dit we onze pas om het zeker te weten.
voelen we onszelf meer op ons gemak, vaak gekoppeld is aan één bepaalde een sterk punt om in te investeren. We “Creëer een situatie waarin herkenning
mits we geen sterke herinneringen gebeurtenis kunnen we dat niet meer willen geen herinneringen, associaties, voor een aangename sensatie zorgt en
of associaties hebben met deze geur. tegengaan. Wat we daarentegen emoties of stemmingen oproepen, we laat die herkenning via geur verlopen”,
Dir maakt het mogelijk om geur op wel kunnen doen is een nieuwe gaan deze zelf creëren! zoals Ton Teerling verteld in Geur &
een universele manier te benaderen. gebeurtenis toevoegen met een nieuwe Ontwerp.9 Hier maakt het weinig welke
Deze oplossing is interessant voor het geur. Gedurende de dag laten we geur je gebruikt, dus zeker haalbaar in
gebruik in belevingscommunicatie. personen ongeveer vijfmaal in contact belevingscommunicatie.

30. page 3031
Geur gebruiken om praktische meer manieren ingezet worden dan op
informatie te communiceren naar de dit moment gebeurd.
gebruiker
Op dit moment zien we veel praktische Willen we geuren effectief inzetten
communicatie in geurstrips voor moeten we rekening houden met de
parfums. Op deze manier kun je eigenschappen van marketing. De
praktische informatie communiceren boodschap moet vaak naar veel mensen
of zelfs de neus als interactiemiddel gecommuniceerd kunnen worden. Het
geur
inzetten. is dus belangrijk dat de geur een
Voor de de belevingscommunicatie is universele boodschap overbrengt.
de praktische insteek niet zozeer een Niet alle manieren zijn bruikbaar in
manier van communiceren maar meer belevingscommunicatie. De volgende
een middel(product). Ik zie al hele manieren zijn het meest geschikt:
interactieve installaties voor me waar • Geur koppelen aan een product
geur de belangrijkste geleider is om boodschap/merk door middel
mensen keuzes te laten maken. We van conditionering.
zouden mensen door middel van geur • Geur gebruiken om praktische
een bepaalde weg kunnen laten volgen. informatie te communiceren
Het praktisch gebruik van geuren zien naar de gebruiker.
we al veel in geurdrukwerk alleen is • Geur gebruiken om de
dit slechts het topje van de ijsberg. gemoedstoestand van de
Praktische communicatie kan op veel gebruiker te beïnvloeden.

31. ,ons gedrag en
Belevingscommunicatie
De manier van Ton Teerling is hierin Geuren zijn nieuw, onverwacht en anders dan alle andere zintuigen. waar dan kan hij zichzelf ook ineens
niet opgenomen. Deze manier is in verassend. Maak daar gebruik van! beter voelen alleen kan hier geen reden
principe van toepassing op al deze drie Er wordt vaak gesproken van bewust voor vinden.
manieren, de herkenning kan er zijn Geur is geen wondermiddel! Ik en onbewust geuren. Het is niet zozeer
als de gebruiker de geur herkent. herhaal hier nogmaals aangezien het een kwestie van bewust of onbewust In deze tussenconclusie komen we al
een bekende misvatting is. Geuren geuren, maar neemt de gebruiker een stap dichterbij het beantwoorden
In marketing wordt geur weinig kunnen leiden tot reactief gedag, geen deze geur op een bewuste manier of van de probleemstelling. In het
gebruikt. We merken hier een kleine instinctief gedrag met uitzondering onbewuste manier waar. Als hij de volgende hoofdstuk gaan we
verschuiving in maar op dit moment van vluchten, vrijen, vechten en vreten! geur bewust herkent en hij voelt zich onderzoeken of deze theoretische
is de geurmarkt nog zeer klein. Door We kunnen personen beïnvloeden hierdoor beter weet hij waarschijnlijk veronderstellingen ook kloppen door ze
het gebruik van geuren kunnen we en een communicatieboodschap waardoor het komt. Hij kan de geur in de praktijk te toetsen.
onszelf onderscheidden van de rest, zo communiceren maar geur is geen plaatsen en er een beeld aan koppelen.
ben je al met één voet over de drempel. sleutel naar succes. Je neus werkt niet Neemt de gebruiker de geur onbewust

32. geur tezamen met conditionering om de gebruiker
te informeren over zijn positie in het gebouw. Deze
informatie is een zintuiglijke beleving bestaande uit
associaties en herinneringen.
De volgende casus die ik ga behandelen is een folder
recentelijk uitgegeven door @HoMe. Deze folder
informeert mensen over het gevaar van mogelijke
gaslekken. Hier staat alle informatie in over de
casus:
actie die je moet ondernemen als je gas ruikt in
en rondom je huis. Uiteraard is het mogelijk dat
niet iedereen de stinkende geur van gas kent, wat
een probleem kan zijn. in deze folder is geur op
Belevingsruimtes een praktische wijze ingezet wat de levens van vele
onwetende mensen zou kunnen redden.
verpleeghus elderhoeve
De laatste casus die ik zal behandelen is een
toneelstuk gespeeld door KAt. Deze regionale
toneelgroep speelde in het weekend van 1 april 2007
het toneelstuk “Alles voor de tuin”. in het stuk werd
gebruikt gemaakt van de geur van vers gemaaid gras
page
in het vorige hoofdstuk Allereerst hebben we verpleeghuis elderhoeve. om de bezoekers een extra beleving te geven. Het
hebben we geconstateerd Hier wordt geur gekoppeld aan de looproute door gebruik van geuren in deze productie komt overeen
dat er zes verschillende conditionerend gebruik. Dit verpleeghuis had met het beïnvloeden van de gemoedstoestand van de
3233
manieren zijn om problemen met het loopcircuit en de oriëntatie van de bezoeker.
geur te gebruiken in psychogeriatrische bewoners. Als oplossing voor dit
belevingscommunicatie. probleem is een zintuiglijk bewegwijzeringsysteem De bewoners
Van deze zes manieren zijn er drie die ook ontwikkeld. op strategische punten in de In het verpleeghuis Elderhoeve wonen ongeveer
daadwerkelijk in de praktijk bruikbaar zijn. in dit looproute zijn belevingsruimtes geplaatst die tweehonderd psychogeriatrische patiënten. De
hoofdstuk gaan we kijken naar drie verschillende een gevoelsherinnering op kunnen roepen bij de patiënten hier hebben verschillende psychiatrische
praktijk voorbeelden. Deze praktijkvoorbeelden gebruiker. Door deze vorm van conditionering kan aandoeningen. Meestal is dit een vorm van dementie,
maken elk gebruik van één van de manieren om geur de bewoner zich oriënteren. Dit praktijkvoorbeeld maar soms zijn het psychische klachten. Er is
te gebruiken in belevingscommunicatie. maakt dus gebruik van alle zintuigen waaronder behoefte aan dagelijkse zorg. De patiënten krijgen

33. verzorging, verpleging, ontspanning, hulp bij
Bron: Schaffelaars 2001, p.32. Regen en frisheidisheid.
dagbesteding en waar nodig medische begeleiding.
Een veelvoorkomend probleem bij deze patiënten is
vergeetachtigheid en onvermogen tot abstraheren.
De locatie
Het verpleeghuis in Arnhem stamt al uit de jaren
zeventig. Het is gebouwd rondom een binnentuin en
ontworpen naar een duidelijk loopcircuit tussen de
verschillende afdelingen. Zo hebben de bewoners totale
vrijheid om overal te kunnen komen. Het huis is zo
gebruiksvriendelijk mogelijk ontworpen om aan de
behoeften van de bewoners te voldoen. Hierbij is zeker
goed gedacht aan de indeling van de ruimte maar niet
aan de bouwmaterialen. De locatie bestaat volledig uit
laagbouw met gebruik van dezelfde bruine bouwstenen.
Bron: Schaffelaars 2001, p.32. Koninging en theater.
Door deze eenzijdige vormgeving heeft het gebouw totaal
geen herkenbare punten. Het gevolg hiervan is dat de
bewoners regelmatig doelloos rond bleven lopen zonder
richtingsgevoel. De mate van desoriëntatie belemmert
het zelfstandig functioneren van de bewoners. Ook is
de desoriëntatie een van de oorzaken dat bewoners zich
minder thuis voelen, wat kan leiden tot eenzaamheid.
belevingsruimtes
Toen dit probleem duidelijk werd wilde het verpleeghuis
het meteen oplossen. Allereerst is er gezocht naar
bestaande oriëntatiesystemen die gebruikt werden in
vergelijkbare omgevingen. Deze systemen waren niet
toereikend. Door de vergeetachtigheid en het onvermogen
tot abstraheren lukt het de patiënten niet om de
bewegwijzering te snappen.

34. strand en plastic
In de ruimte van strand en plastic werd ingespeeld op
de drang van mensen. De drang om iets aan te raken,
iets te voelen en je omgeving te ontdekken. Het zijn
allemaal abstracte objecten die onder andere staan
voor speelsheid. De kleuren die we zien zijn rood,
groen, geel en blauw als een heldere kleur. Als geur
werd er gebruik gemaakt van een zilte zeelucht.
casus:
Kunst en muziek
Zoals de naam zegt staat in deze ruimte de relatie
tussen kunst en muziek centraal. De kleuren voor
deze ruimte zijn paars met rood. De objecten, door de
Belevingsruimtes bewoners naar oren vernoemd, die in de ruimte staan
zijn daarentegen zilverkleurig. Uit deze ‘oren’ komt
klassieke muziek. De geur die verspreid wordt is een
verpleeghus elderhoeve
mengeling van vanille en kaneel.
Koningin en theater
De ruimte is gevormd om intuïtie op te wekken. De
bewoners kunnen hier de behoefte aan extra aandacht
page
Uiteindelijk is het idee Om dit systeem te realiseren is de hulp van de uitten. Ze kunnen zichzelf op de ‘troon’ plaatsen
ontstaan om de oriëntatie te Hogeschool voor Kunsten uit Arnhem ingeroepen. als ze willen. Naast de troon bevinden zich in deze
richten op zintuigprikkeling. Dorine Epping en Chienet Bolt, beide van de ruimte ook twee beelden. Dit is een mannelijke en
3435
Toen dit idee tot stand was afdeling 3D design, hebben tussen 1996 en 1998 een vrouwelijke torso. Het zachte oppervlak nodigt
gekomen werkte Elderhoeve verschillende belevingsruimtes gerealiseerd in uit om aan te raken. De geuren die verspreid worden
ook aan de invoering van samenwerking met Elderhoeve. Allereerst is het is een mengeling van vanille en parfum. We zien in
belevingsgerichte zorg. Dat benadrukt eveneens loopcircuit nader bestudeerd om de belangrijkste deze ruimte de kleuren donkerblauw, rood, oranje en
de behoefte aan zintuigprikkeling bij de bewoners. looproutes te bepalen. Met deze informatie zijn goud terug.
Door zintuigprikkeling centraal te stellen kan de een aantal strategische punten uitgekozen waar
bewegwijzering een gevoelsherinnering of beleving de belevingsruimtes zouden komen. Uiteindelijk rust en religie
oproepen. Op deze manier is het mogelijk om de heeft dit geleid tot zes verschillende projecten. Vijf In de ruimte rust en religie draait alles om de
problemen van een traditioneel systeem te omzeilen. verschillende belevingsruimtes en één prikkelkast. innerlijke rust van de bewoner. In de ruimte staat

35. een borrelzuil die een soort altaar symboliseert. De
Bron: Schaffelaars 2001, p.33. Koninging en theater.
borrelzuil is gevuld met water. De geur van wierook wordt
verspreid om de mensen een rustig gevoel te geven. de
kleuren transparant wit, blauw en bordeauxrood samen
met de rustgevende muziek maken de ruimte af. De
bewoners kunnen plaatsnemen in de verschillende
stoelen in de ruimte mochten ze dat willen.
regen en frisheid
De kleuren frisgroen, geel en oranje worden gebruikt in
deze ruimte. De geur van citroen wordt verspreid en de
materialen zijn van regenjas-plastic gemaakt. Het object
in deze ruimte is een bol waar water overheen druppelt.
De bedoeling van de ruimte is om de herinnering op
te wekken van een heerlijke frisse regenbui of een
wandeling in de regen.
prikkelkast
Naast de belevingsruimtes was er ook een prikkelkast
ontworpen. De bedoeling van de kast was dat de bewoners
het onbekende konden ontdekken. In de kast zaten
verschillende gaten met in elk gat een andere voorwerp.
De bewoners konden dan voelen wat er in het gat te
vinden was, bijvoorbeeld een harde borstel. De prikkelkast
is inmiddels verwijderd van de muur en vervangen door
een schilderij. De bewoners vonden de kast zeer eng en
durfden niet te voelen wat er in de verschillende gaten
zat. De enkeling die het wel wilde proberen vond het
uiteindelijk ook nog eng op het moment dat hij het object
vastpakte. Het prikkelen van de zintuigen is een goede
zaak, maar in deze omgeving werkt het niet voor de
bewoners.

36. casus:
Belevingsruimtes
verpleeghus elderhoeve
page
Door de jaren heen er zaten meer afgesloten van de gang. Zoals al is zij vond dat de ruimtes ook daadwerkelijk effect
zijn er ook een aantal gezegd, is de prikkelkast ook verwijderd aangezien hebben op de bewoners van Elderhoeve. Ze was
aanpassingen gedaan aan de die juist averechts werkte. Niet alleen door de van mening dat de ruimtes zeer zeker een positief
3637
belevingsruimtes. Hierbij ontwerpsters zijn er aanpassingen gedaan aan effect hebben op de bewoners. Niet iedereen vind
moeten we niet vergeten dat de ruimtes. De bewoners zelf willen ook nog de inhoud interessant maar onbewust is het toch
de belevingsruimtes ook wel eens wat aanpassingen doen. Enkele van een oriëntatiepunt. De bewoners die de inhoud wel
ontworpen zijn op basis van intuïtie en associatie. Er de belevingsruimtes zijn al een aantal keren ontspannend vinden maken er dankbaar gebruik van.
zijn geen wetenschappelijke gegevens bekend over gerepareerd. De zintuiglijke prikkeling stimuleert de bewoners
de reactie van patiënten op de zintuiglijke prikkeling. van Elderhoeve in een positieve manier en laten we
Bij de belevingsruimte strand en plastic is een extra Anna van Luik is een activiteitenbegeleidster in hopen dat in de nieuwbouw van Elderhoeve deze
muur geplaatst om de bewoners meer rust te kunnen verpleeghuis Elderhoeve. In mijn gesprek met haar ruimtes terug zullen komen. Elderhoeve gaat eind
geven. Op deze manier waren de personen die er vroeg ik haar mening over de belevingsruimtes. Of 2007 verhuizen naar het nieuwe gebouw.

37. Kunst en muziek. Prikkelkast. Strand en plastic.
Bron: Schaffelaars 2001, p.32. Bron: Schaffelaars 2001, p.31. Bron: Schaffelaars 2001, p.35.

38. casus:
energie veilig campagne
page
De Nederlandse energie- handleiding. Het vertelt ons welke stappen we elektrische apparaten uit of aan zetten en geen open
bedrijven hebben eind 2006 moeten ondernemen als we aardgas ruiken in en vuur gebruiken.
besloten dat aardgas beter rondom het huis. Allereerst wordt er vertelt dat aan
3839
onder de aandacht gebracht aardgas een geur wordt toegevoegd, de geur kun Niet iedereen heeft ervaring met aardgas en weet wat
moest worden. Gas moet je ruiken op het ‘wrijf en ruik’ kader op de folder. de geur ervan is. Los daarvan is het een walgelijke
beter herkend worden om De volgende stap is op welke plaatsen we allemaal geur wat een automatische waarschuwing zou
ongelukken te voorkomen. Onder het motto moeten snuiven. Het halletje, de portiek en meterkast kunnen zijn, toch kunnen we hier niet vanuit gaan.
voorkomen is beter dan genezen zijn de zijn de locaties waar dit het meest voorkomt. De Het is daarom belangrijk om de geur van aardgas ook
energiebedrijven de Energieveilig campagne gestart. laatste stap die beschreven wordt gaat over het bellen te communiceren naar de gebruiker. Wat de folder
naar 0800-9009 als je gas ruikt. Verder zijn er nog een krachtig communicatiemiddel maakt.
Iedereen met een gasaansluiting kreeg de folder een aantal andere maatregelen zoals het sluiten van
thuisgestuurd. Deze folder is een informatieve alle gaskranen, openen van de ramen, geen

39. Help uw buren! Wanneer u denkt dat uw buren, door taalproblemen,
Bron: http://www.energieveilig.nl/site/gaslucht/gaskaart.pdf
doordat ze slecht ter been zijn of waardoor dan ook, niet goed in staat
zijn deze folder te begrijpen of slecht kunnen ruiken, help ze dan een
handje. Leg uit waarover het gaat, of leen uw neus even aan ze uit. Dat
Vertrouw
helpt bij hun en uw veiligheid. Dank u wel!
op uw...
Hang deze folder bij uw gasmeter.
0800-9009
If you think you smell gas, call 0800 9009 immediately!
Si vous pensez sentir une odeur de gaz,
appelez directement le 0800 - 9009 à l’aide.
En bel ons als
u gas ruikt!
DEZE OPROEP IS OOK BESTEMD VOOR BEDRIJVEN EN INSTELLINGEN ! Lees en bekijk in deze folder hoe u kunt
Voor meer informatie kunt u ook bellen met onze klantenservice
bijdragen aan uw eigen veilige omgeving.
op 0800 – 780 87 00 (gratis). Of kijk op www.energieveilig.nl. Kijk ook op www.energieveilig.nl
Essent Netwerk beheert het energienet in uw regio.

40. casus:
energie veilig campagne
page
Marketing en communicatie Stel er is een nieuwe parfum uit van Armani. In de vorige alinea hebben we gezien hoeveel moeite
Het praktisch gebruik Voor deze geur wordt een peperdure campagne het is om een fles parfum en een gebruiker samen
van geuren is niet alleen ontworpen. In alle populaire magazines komen te brengen. Nu nemen we hetzelfde verhaal maar
4041
interessant voor de paginagrote advertenties met de hoop om mensen passen we geur op een funtionele manier toe. Stel
energiebedrijven maar ook naar de winkel te krijgen. In de winkel aangekomen er is een nieuw parfum uit van Armani. Voor deze
voor consumentproducten staan er duizend verschillende parfums, maar met geur wordt een peperdure campagne ontworpen.
Dit kan ik duidelijk uitleggen door een interessant instore communicatie proberen we de aandacht te In alle populaire magazines komen paginagrote
voorbeeld van Gerie Rikken te gebruiken. Gerie is leggen op Armani. Nu is het moment aangebroken advertenties. Deze advertenties bevatten een geurstrip
een grafisch technoloog en specialist in geurend dat de gebruiker de geur gaat ruiken, we hebben we waar we het parfum meteen kunnen ruiken. De
drukwerk bij Acket drukkerij-kartonnage te Oss. veel moeite gedaan om de geur te laten ruiken. Het is gebruiker besluit hem te gaan kopen of niet te gaan
een 50% kans. Het parfum is lekker of het parfum is kopen. De marketingcommunicatie wordt een stuk
niet lekker en je besluit hem te kopen of niet. gemakkelijker en goedkoper.

41. HERKEN GASLUCHT, VOOR UW VEILIGHEID
Bron: http://www.energieveilig.nl/site/gaslucht/gaskaart.pdf
1 Hoe ruikt gas?
Het gas dat we bij u afleveren
geven we een luchtje. Zodat
u gas, al is het maar heel
weinig, direct kunt ruiken
Wrijf over het geur-
vlakje... zo ruikt gas dus. WRIJF HIER
Laat het ook uw huisgenoten
even ruiken.
EN RUIK!
2
3 Bel ons als u gas denkt te ruiken.
Wanneer u gaslucht denkt te ruiken, bel dan gratis 0800 – 9009. Wij komen
dan direct kijken of er echt iets aan de hand is. Ga niet zelf op onderzoek.
Sluit alle gaskranen, open de ramen, doe geen licht of elektrische apparaten
aan of uit, gebruik geen open vuur (kaarsen, aanstekers). Ruikt u gas bij uw
gasfornuis, geiser, cv-ketel of gaskachel? Bel dan uw installateur!
Gas in en om het huis.
Bij en in uw huis lopen gasleidingen. Veilig aangelegd, maar om
allerlei redenen kan er wel eens wat gas ontsnappen. Wij vragen u:
let op of u gas ruikt. Check bijvoorbeeld de meterkast, het
halletje en het portiek of de galerij.
0800-9009
Gaslucht? Bel en wij regelen het verder!
Kijk ook op www.energieveilig.nl

42. casus:
geurend toneelstuk
kuijks amateur toneel
page
Mijn beleving Als ik eenmaal zit neem ik een diepe snuif en ga op het puntje van mijn stoel zitten. Op dat puntje
Ik sta in een lange rij te laat alle geuren op me inwerken. Het is wat lastig van mijn stoel heb ik de gehele voorstelling gezeten.
wachten om naar binnen aangezien ik nog een beetje verkouden ben maar ik Het was een vurig stuk waar continu actie in zat.
4243
te gaan. De zaal is net ruik de zwoele lucht van vers gemaaid gras. Ik dwaal De ruzies tussen Richard en Jenny veroorzaakten
geopend. Stap voor stap even af in mijn hoofd. De geur van vers gemaaid gras vaak hilarische momenten. Leedvermaak is goed
kom ik dichterbij de tribune doet mij denken aan een rustige middag in de lente vermaak kunnen we wel zeggen. Deze ruzies werden
en mijn plaats. Ik proef de sfeer meteen, spanning waar ik een biertje drink op het terras. Daarnaast aangedikt door het gooien met klokken en het vallen
met een vleugje ontzag voor het mooie decor. Het nies ik ongeveer 20 keer die middag maar dat kan van een klein schilderij. De verschillende special
decor bestaat uit een grote tuin die loopt tot aan de me inmiddels niet meer schelen. Hooikoorts, je leert effects zorgde voor vele reacties vanuit het publiek en
tribune en een huiskamer waar we via een trap naar ermee leven. De zaal is nog donker en er stroomt een werden zeer goed ontvangen.
binnen kunnen. Ik ben zeer benieuwd of de geur rustig geluid langs mijn oren. Dan merk ik dat de
gebruikt in dit toneelstuk ook effect gaat hebben. lichten rustig aan sterker beginnen te worden en ik

44. casus:
geurend toneelstuk
kuijks amateur toneel
page
Geurend toneelstuk tweetal manieren uit het hoofdstuk Geur, gedrag en Het gebruik van de Multi-scent 1 zorgde voor een
Mario Blitz is de decor/ belevingscommunicatie. Allereerst is het geurgebruik zwoele geur van vers gemaaid gras. De geur was
lichtontwerper van K.A.T. voornamelijk gericht om de gemoedstoestand van de was redelijk goed waar te nemen. Helaas was de
4445
In een interview met hem gebruiker te beïnvloeden. Daarnaast is er gekozen afzuiging van warme lucht in de zaal sterker dan
hebben we gesproken over voor de geur van vers gemaaid gras wat te associëren dat de geurmachine aankon. Hierdoor kon de
zijn beweegredenen om is met de tuin. De tweede manier van geurgebruik is geurmachine het net niet aan om de zaal optimaal te
geur te gebruiken in het dus het oproepen van associaties en herinneringen begeuren. Deze afzuiging kon niet worden uitgezet
stuk. Zijn bedoeling was om bij de bezoeker. Het is een geur die de meeste in verband met de warmte die dan zou ontstaan in
een bepaalde sfeer te creëren. De bezoekers het mensen regelmatig tegenkomen en de kans is vrij de zaal. Enkele jaren geleden was de afzuiging kapot
gevoel geven dat ze ook daadwerkelijk die tuin groot dat er een associatie of herinnering in de vorm en dat was zeer onplezierig voor de bezoekers. De
inkijken. Kijkend naar de geurkeuze en het gebruik van een tuin aan gekoppeld is. temperatuur in de zaal vloog omhoog.
van de geur kunnen we dit vergelijken met een

45. recensies & reacties
Met een goede vriend ben ik naar het toneelstuk wezen
kijken. Onder het stuk vraag ik hem wat hij ervan vindt. Ik
probeer zijn mening te ontfutselen over het verspreiden
van de geuren zonder argwaan te wekken. Ik wil een
onbevlekte mening. Hij wist van tevoren niet dat er
geuren verspreidt werden in de zaal. Zijn reactie was dat
er een zeer verfrissende geur hing in de zaal. Verder vond
hij het hele toneelstuk mooi. Ik denk dat de geur van gras
hierin een aandeel heeft gehad.
Na afloop van het stuk begint de bar aardig vol te lopen.
De meeste bezoekers blijven nog even hangen om iets
te drinken en wat na te praten. Met een drankje paraat
ga ik op onderzoek uit. Ik merk dat het toneelstuk bij
iedereen goed ontvangen werd, ik hoor alleen maar
positieve reacties. De volgende stap was om te vragen
wat de mensen vonden van het geurgebruik. De
reacties hierop waren zeer verschillend. De reacties
varieerden van mensen die de geur totaal niet opgemerkt
hadden(onbewust waargenomen) en mensen die het wel
bewust hadden waargenomen. De geur werd elke keer als
een verfrissende geur waargenomen, de personen konden
alleen geen naam geven aan de desbetreffende geur.
De totale sfeer die te proeven was in de zaal is een gevolg
van het samenkomen van vele verschillende factoren.
Licht, geluid, special effects, kostuum, grime en decor zijn Bron: Brabants Dagblad, 2 April 2007.
minstens net zo belangrijk als geur. Al deze onderdelen
hebben er mede voor gezorgd dat de productie een succes
is geworden.

46. op welke manier(en) is het
mogelijk om geur te gebruiken in de
belevingscommunicatie en leidt de
combinatie van geur, beeld en geluid tot
een totaalbeleving bij de gebruiker?

47. pa
We kunnen personen zeker beïnvloeden met geur. Vaak is deze beïnvloeding
veel persoonlijker dan met beeld of geluid. Het communiceren van
verschillende communicatieboodschappen op een persoonlijke manier is wat
ge
we bereiken met geurgebruik. Wat we niet moeten vergeten is dat geuren
kunnen leiden tot reactief gedag, geen instinctief gedrag met uitzondering van
vluchten, vrijen, vechten en vreten! Je neus werkt in principe niet anders dan
conclusie
alle andere zintuigen. De keuze ligt te allen tijde bij de gebruiker. De
praktijkvoorbeelden zijn gekozen naar aanleiding van het theoretisch
onderzoek. Dit onderzoek heeft enerzijds belevingscommunicatie onderzocht
en anderzijds gekeken wat de eigenschappen van geur zijn. Nu we hebben
gekeken naar de praktijk kunnen we de probleemstelling gaan beantwoorden.
46
Geur koppelen aan een product/boodschap/merk d.m.v. conditionering.
Het beïnvloeden van herinneringen, associaties, emoties en stemmingen
bleek uit onze eerdere conclusie heel moeilijk te zijn. Dit verschilt van persoon
47
tot persoon, iedereen heeft een andere geurgeschiedenis. We kunnen dus
van bekende geuren niet inschatten wat voor effect ze op mensen hebben.
We kunnen wel zelf een herinnering, associatie, emotie of stemming
conditioneren. We kunnen een onbekende geur in een situatie plaatsen.
Gedurende de dag herhalen we exact dezelfde situaties ongeveer vijfmaal. Na
deze dag hebben we ervoor gezorgd dat de geur en de situatie of object een
relatie met elkaar hebben. Als we de persoon de geur laten ruiken dan zal hij
denken aan die specifieke situatie of dat object. We gaan geen herinneringen
oproepen maar deze creëren.
Deze vorm van conditionering is ook toegepast in het verpleeghuis
Elderhoeve in Arnhem. Daar hadden de bewoners problemen met de
oriëntatie in het gebouw en moeite met de looproute. Het gebouw had
totaal geen visuele kenmerken waardoor de bewoners doelloos rond bleven
lopen. Aangezien psychogeriatrische bewoners vaak vergeetachtig zijn
en niet kunnen abstraheren waren traditionele bewegwijzeringsystemen
uitgesloten. De belevingsruimtes waren hier een oplossing omdat ze op
zintuiglijke prikkeling inspelen en niet op abstract niveau, zoals de traditionele
bewegwijzeringsystemen wel doen.

48. Het gebruik van geur raakt mensen
persoonlijker dan beeld of geluid. Dit maakt
geur een krachtig communicatiemiddel.

49. pa
Op deze manier werden de belevingsruimtes de oriëntatiepunten en konden ze
zichzelf terugvinden in de looproute. De conditionering zorgde voor een relatie
tussen de plaats waar de bewoners zich bevonden en de andere plaatsen in het
ge
gebouw. Er wordt nog steeds zeer positief op de belevingsruimtes gereageerd
en veel gebruik van gemaakt. De bewoners kunnen er rust en ontspanning
vinden en onbewust zijn het oriëntatiepunten.
conclusie
Geur gebruiken om de gemoedstoestand van de gebruiker te beïnvloeden.
Als we een prettige geur waarnemen dan voelen we onszelf meer op ons
gemak. De geur zorgt ervoor dat we meer ontspannen zijn en open staan voor
beïnvloeding. Dit betekent niet alleen dat we geuren kunnen gebruiken als
communicatiemiddel, maar ook dat deze manier van communiceren
48
universeel ingezet kan worden. Als de gebruiker een sterke associatie of
herinnering heeft aan deze geur zal dit helaas niet van toepassing zijn.
49
Deze manier van communiceren zien we terug in het toneelstuk van K.A.T.
Daar werd gebruik gemaakt van de geur van vers gemaaid gras om de
gebruikers een complete beleving te geven. Deze prettige geur heeft ons naar
alle waarschijnlijkheid meer opengesteld voor beïnvloeding en een ontspannen
gevoel gegeven. Uiteindelijk heeft dit kunnen leiden tot een positieve reactie
ten opzichte van het toneelstuk.
Naast het toneelstuk is de Nike case ook een goed voorbeeld van deze manier
om geur in te zetten. De testpersonen hebben twee paar verschillende
schoenen beoordeeld in twee verschillende ruimtes. In deze ruimtes was er
slechts één verschil. In één van de ruimtes werd een bloemengeur verspreidt
en de ander was niet geurend. Het resultaat hiervan was opmerkelijk. De
consumenten kozen met een marge van 84% voor de schoenen die getoond
waren in de geurende kamer. De schoenen werden ook ongeveer 10 dollar
duurder geschat dan de schoenen in de niet geurende kamer.

50. ik ben ervan overtuigd dat geur,
mits op de goede manier gebruikt,
een zeer significante rol kan spelen
in de belevingscommunicatie.

51. pa
Geur gebruiken om praktische informatie te communiceren naar de gebruiker.
Het praktische doel van geuren kan op verschillende manieren worden ingezet.
Op dit moment hebben de geuren vaak een functioneel doel.Hier zien we vaak
ge
verschillende parfum geurstrips in terug maar soms andere toepassingen. De
campage van de nederlandse energiebedrijven is hiervan een sterk voorbeeld.
De campagne bevat een folder met informatie over eventuele
conclusie
gaslekken. Voor personen die niet weten wat de geur van gas is kan dit een,
in het ergste geval, een levensreddende folder zijn. Onder het motto beter
voorkomen dan genezen is deze campagne nu al geslaagd. Op dit moment
zien we de functionele geuren haast alleen terug in geurstrips en drukwerk.
Met deze manier van communiceren kan echter veel meer. Op dit moment
50
zien we slecht het topje van de ijsberg. Als we meer bekend raken met het
gebruik van geuren zal dit vanzelf gaan groeien. Er zal steeds innovatiever
omgegaan worden met de geurconcepten.
51 Geur kan een grote rol spelen in de belevingscommunicatie, het geeft een
extra dimensie aan het product. Het creëren van een totaalbeleving die zich
richt op meerdere zintuigen zorgt voor een completere beleving. Dit heeft
rechtstreeks effect op de waarde van de boodschap. Daarnaast zijn de effecten
van geur vaak sterker dan die van beeld en geluid, dit kan het laatste beetje
twijfel wegwerken dat een gebruiker heeft. Ik ben ervan overtuigd dat geur,
mits op de goede manier gebruikt, een zeer significante rol kan spelen in de
belevingscommunicatie.

52. page Bijlagen
In de bijlagen beginnen we met de literatuurlijst. Voor de lezers die
5253 mijn scriptie interessant vinden is het zeer aan te raden om eens een van
de boeken te lezen. Vervolgens gaan we verder met de hyperlinks,
interviews en eindnoten. Nu we alle achtergrondinformatie achter
de rug hebben gaan we verder met een aantal modellen. Deze modellen
bevatten nog wat extra informatie voor de geintresseerde lezer. De volgende
modellen zijn bijeengesloten: verschil in economische standaar
den(commodities,goederen,diensten en belevenissen), het reukorgaan
en de geurclassificatie door H. Zwaardemaker. Voor de lezer die de
casus K.A.T. interessant vond om te lezen heb ik het verhaal van het
toneelstuk opgenomen in de bijlagen.

53. literatuurlijst
• Falck, Moniek & Daniëlle Schaffelaars: Geur & Ontwerp.
Eindhoven, [ZOO] Producties, 1999.
• Hellema, Henk: Geur en Gedrag.
Amsterdam, Uitgeverij De Brink, 1994.
• Korteweg, P.A.J., H. van der Starre, G. Verberne, e.a.: Geur & Reuk.
Uitgeverij, datum en plaats onbekend.
• Piët, Susanne: De emotiemarkt. De toekomst van de beleveniseconomie.
Businessboeken bol.com, onder licentie van Pearson Education Benelux BV, 2006.
• Pine, Joseph, James Gilmore: De beleveniseconomie. Werk is theater en elke onderneming creëert zijn eigen podium.
Den Haag, Sdu Uitgevers bv, 2005.
• Quik, Ton(redacteur): Smaak. Mensen • Media • Trends.
Zwolle, Waanders Uitgevers, 1999.
• Schaffelaars, Daniëlle: Smell & Design. A guide for designers on how to use smell(master thesis).
Eindhoven, Design Academy, 1997.
• Stevens, Carlijn: Experience design + geur = …. Bekeken vanuit ontwerpers(afstudeerscriptie).
Breda, Communication & Multimedia Design, 2006.
• Vinke, Menno: Geur & Theater(afstudeerscriptie).
Amsterdam, Hogeschool voor de kunsten, 2003.
• Vroon, Piet, Anton van Amerongen & Hans de Vries: Psychologie van de reuk.
Amsterdam, Uitgeverij Ambo|Anthos, 2001 (1994).

54. page hyperlinks
5455
inhoudelijke links
• http://www.makingscents.nl/
• http://nl.wikipedia.org/wiki/Piramide_van_Maslow
• http://www.odo7.com
• http://www.peterdecupere.com
• http://www.kattoneel.nl
• http://www.geurmachine.nl
• http://www.pleyade.nl/newdb/index2.php?leftid=2h&iframe_source=texts/bezoekers2.php
• http://www.lorentzlyceum.nl/nieuws/200605/?ID=elderhoeve
• http://www.lorentzlyceum.nl/nieuws/200602/?ID=elderhoeve
• http://www.energieveilig.nl/
• http://www.energieveilig.nl/site/gaslucht/gaskaart.pdf
overige links
• http://www.ilpanda.nl/
• http://www.haroldk.nl/
• http://www.cmd-breda.nl
• http://www.avans.nl
• http://www.kevinrommen.nl

55. interviews eindnoten
• Blitz, Mario, decor & lichtontwerper. 1. Piët 2006, p. 1.
Nieuwkuijk, Toneelgroep K.A.T. 2. Pine & Gilmore 2005, p.38.
• Luik, Anne van, activiteitenbegeleidster. 3. Schaffelaars 2001, p. 51.
Arnhem, Vepleeghuis Elderhoeve, telefonisch interview. 4. Schaffelaars 2001, p. 9.
• Rikken, Gerie, geurdrukspecialist. 5. Hellema 1994, p. 22.
Oss, Acket drukkerij-kartonnage. 6. Vroon 1994, p. 129.
• Schaffelaars, Daniëlle, grafisch vormgeefster. 7. http://www.makingscents.nl, geurfeiten / nike-case.
Tilburg, IL PANDA ELECTRIK. 8. Schaffelaars 2001, p. 47 t/m 51.
9. Schaffelaars 2001, p. 51.

56. reukstoornis
There are many diffrent smell disorders
• Anosmia or smell blind means that a person can’t smell anything(or a person is just anosmic for certain odours).
• Phantosmia means that a person has smell hallucinations.
• Dysosmia means that a person had changing olfactory sensations.
• Hyposmia means that a person has a decreased sensitivity to some or all odours.
• Hyperosmia means that a person is oversensitive for some or all odours.
• Parosmia is a kind of dysosmia whereby the qualities of the odours are constantly changing.
• Kakosmia is a kind of parosmia whereby all odours stink.
• Agnosmia means that a person is not able to distinguish different odours.
• Alliesthesia means that a person does not have a variety in smell appreciation because of his physiological situation.
Bron: Schaffelaars 1997, p. 27.

57. page ecomische standaard
5657
Bron: Pine & Gilmore 2005, p. 23.

58. page reukorgaan
5859
Bron: Vinke 2003, p. 19.

59. geurclassificatie
1. Etherische: acoton, chloroform en ether.
2. Aromatisch: kamfer, lavendel, menthol, laurier en citroen.
3. Balsemiek: vanille, lelie, jasmijn en andere frisse bloemgeuren
4. Amberachtig: muskus, zogenaamde feromonen zoals androstenol en copuline.
5. Allicieus(van allium, knoflook): thiolverbindingen, aminen(verbindingen met ammoniak), rotte eieren en bromide
6. Empyreumatisch(van empureus, vurig): koffie, geroosterd brood, tabaksrook, teer, naftaline en benzine
7. Hircine(van hircus, bok): kaas, zweet, urine, met name van de kat.
8. Repulsief of verstikkend: soorten van de nachtschadenfamilie, zoals wolfskers, bitterzoet, doornappel, aardappel,
tomaat, peper, tabak(blad en bessen van deze planten zijn vaak giftig); koriander, bepaalde orchideeën, wantsen(die in
het bezit zijn van stinkklieren), narcotiserende stoffen
9. Walgelijk: rottend vlees en lijkenlucht, indol(een organische verbinding die onder andere voorkomt in steenkoolteer),
skatol(ontstaat bij de bacteriële afbraak van eiwitten en zit ook in uitwerpselen), aasbloemen(van het geslacht Stapelia,
behorend tot de zijdeplantfamilie; deze trekken met een soort aasgeur vliegen aan voor de bestuiving)
Geurclassificatie geschreven door H. Zwaardemaker in 1925.
Bron: Vroon 1994, p. 62.

60. page het verhaal
6061
“Je hebt geld in soorten: te weinig, te veel en net genoeg”, een drankje, meestal zelfs een drankje teveel. Jack is naast
zegt Jenny. Het toneelstuk gaat over een typisch Amerikaans speler ook de verteller(derde persoon) van het verhaal. Op
gezin uit de voorstad. Het speelt zich af in de jaren 60. het moment dat Jack verandert naar verteller staat iedereen
Jenny en Richard hebben voor de buitenwereld een op het podium fotografisch stil. In het eerste bedrijf vertelt
fantastisch huwelijk. Een huwelijk zoals iedereen zou Jack(verteller) dat Richard en Jenny fantastische mensen zijn
wensen, maar schijn bedriegt. Als niemand het ziet maakt en dat hij zijn testament heeft veranderd. Als hij sterft zullen
het stel eigenlijk alleen maar ruzie, en altijd over geld. ze zijn complete vermogen erven, omdat ze lieve en oprechte
Richard en Jenny leven boven hun stand en dat heeft mensen zijn. Niet zoals al de ‘ballen’ van de club.
gevolgen. Richard wil graag een motormaaier en Jenny zou
het liefste een broeikas in de tuin hebben. Om al het geld wat Jenny verdiend heeft te delen met
Richard bedenkt ze een plan. Ze besluit het hem op te
De brandende vraag is hoe ver willen Richard en Jenny gaan sturen met de post. Een postpakket met 4900 dollar
om deze levenswijze te behouden. Jenny heeft het al een verstuurt door een anoniem persoon. Allereerst is Richard
keer voorgesteld maar Richard verbiedt het haar om een nogal sceptisch over het geld maar dan gaat hij beseffen hoe
baan te nemen. Onverwachts krijgt Jenny werk aangeboden goed hij het geld kan gebruiken. Ze besluiten een feest te
met een interessant salaris. Jenny gaat in op het aanbod van geven. Diezelfde dag komt Robin thuis. Robin is de puberale
mevrouw Tooth. Een oudere vrouw die een illegaal bordeel dochter die op kostschool zit. Ze is een week thuis met
heeft. vakantie en in die week haalt ze het bloed onder Richard zijn
nagels vandaan.
Ondertussen komen we Jack ook tegen. Jack is de huisvriend
die altijd onverwacht binnen komt vallen. Hij is zeer rijk Vlak voor het feest komt Richard erachter dat Jenny een
en bezit ongeveer drieënhalf miljoen dollar. Hij spendeert baan heeft, en hij vind het verschrikkelijk als hij ontdekt wat
zijn tijd dus ook aan wandelen en rondhangen op de club. voor baan ze heeft. Richard zijn wereld lijkt in te storten. Hij
Werken doet hij namelijk niet. Daarnaast lust Jack ook graag vind het fijn om meer geld te hebben om uit te geven maar

61. vind het verschrikkelijk dat zijn vrouw dat verdient door in De ironie van het stuk wordt nu duidelijk. Jack had ze meer
een bordeel te werken. als drie miljoen dollar nagelaten en door zijn vermissing
kunnen ze dat geld pas over zeven jaar krijgen. Pas na
Nog voordat ze de ruzie fatsoenlijk uit kunnen praten zeven jaar kunnen ze een vermist persoon doodverklaren.
begint het feest. Chuck & Beryl, Gilbert & Louise, Perry & De zoektocht naar geld heeft ze uiteindelijk juist verder er
Cynthia komen zoetjes aan binnen vallen. Robin is er ook vandaan geplaatst.
en de ruzie is nog steeds niet uitgesproken. Dit leidt tot vele
onaangename situaties. Als je denkt dat je dan alles gehad
hebt komt mevrouw Tooth binnen. Er is een groot probleem
aangezien de politie bij het illegale bordeel was geweest.
Nu komt er een ongemakkelijk moment aangezien Jenny
niet wil vertellen dat ze in een bordeel werkt. Maar nu blijkt
dat alle vrouwen mevrouw Tooth kennen en dus allemaal
in dezelfde ‘business’ zitten. Ze besluiten naar een ander
huis te gaan en opnieuw te starten. Vanaf dat moment zal
er niemand meer over praten. Kort na dit besluit komt Jack
wederom binnen. Hij heeft vrij veel gedronken en herkent
mevrouw Tooth uit een vroeger verleden. Alle puzzelstukjes
vallen nu op zijn plaats. Er ontstaat een vrij nerveuze
situatie, ze zijn bang dat Jack zijn mond voorbij zal praten.
Dat moet opgelost worden en de mannen komen in actie.
Hierbij worstelen ze Jack naar de grond wat leidt tot een
hartaanval. Nadat ze gekalmeerd zijn van de schrik begraven
ze hem in de tuin.

62. rreiih
eh
nee tiiz
n ee t z
ejjthcul
et hcul
!naa
! naa
suenn ejtem nereciinummooc
sue ej aiv nerec numm c