İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri (İBAT) Dersi Araştırma Modelleri konusu Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde verilen İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri Dersi için hazırlanmıştır. Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr Mart 2016

1. ÇOMÜ İletişim Fakültesi
ARAŞTIRMA
MODELLERİ
Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde Radyo, Sinema ve Televizyon Bölümü
öğrencilerine verilen İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri Dersi için hazırlanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr Mart 2016

2. SUNUM İÇERİĞİ
● TEMEL KAVRAMLAR
● ARAŞTIRMA PARADİGMALARI
– PARADİGMAYI BELİRLEYEN FAKTÖRLER
● NİCEL PARADİGMA
● NİTEL PARADİGMA
● KARMA PARADİGMA
● ARAŞTIRMADA MODEL SEÇİMİ
– NİCEL ARAŞTIRMA MODELLERİ
– NİTEL ARAŞTIRMA MODELLERİ
– KARMA ARAŞTIRMA MODELLERİ

3. TEMEL KAVRAMLAR
● Paradigma; Olay ve olgulara kapsamlı bakış açısı sağlayan düşünsel
çerçevedir.
● Model; Bir bütünün genel hatlarıyla çerçevelenmiş özetidir,
paradigmayı somutlaştırır.
● Desen; Kullanılan modelinin hangi türünün uygulanacağını gösterir,
modeli somutlaştırır.
● Olgu; Somut, algılanabilir, denenebilir olay ve nesne.
● Epistemoloji; Bilginin elde edilme yolu, doğası, biçimleri, kaynağı,
doğruluğu ve sınırlarını inceleyen bilim dalı.
● Fenomenoloji / Olgubilim / Görüngübilim; Özü görüntüleme yöntemi.
● Görgül (empirik) araştırma; Araştırma değişkenlerinin beş duyu
yoluyla ölçülerek neden-sonuç ilişkilerinin açıklanması (Pozitivist yk.).

4. AUGUSTE COMTE (1798 - 1857)
● Bilimin gelişme süreçlerini inceleyen ilk bilim tarihçilerindendir.
● Toplumun gelişim dönemleri ile bilimin gelişim dönemlerinin paralel
ilerlediğini öne sürmüştür.
● Comte'un üç hal yasasına göre bilim tarihini sınıflamaktadır;
– Tanrıbilimsel Çağ
– Metafizik Çağ
– Bilimsel Çağ
● Comte, pozitivizm kavramıyla bilimsel bilginin ancak görgül yolla elde
edilebileceğini savunmaktadır.
● Pozitivist düşünce nitel araştırmaların temel dayanağını oluşturur.

5. POZİTİVİST GÖRÜŞÜN ELEŞTİRİSİ
● Popper; gerçekliğin yanlışlama yoluyla sınanması gerektiğini,
● Kuhn; pozitivist paradigmanın yetersiz olduğu durumlarda karşıt bir
paradigmanın oluşabileceğini (paradigma değişimi),
● Lakatos; bilimin yanılabileceğini, herkesin kabul edeceği bir doğru ya
da yanlış olmadığını,
● Feyerabend; batı merkezci bilim anlayışının bilimsel paradigmayı
iktidara hizmet ideolojisi haline getirdiğini ileri sürmüş, bilimin özerk
olması gerektiğini ifade etmiştir.

6. ARAŞTIRMA PARADİGMALARI
● Nicel Paradigma, realist, nesnel, sayısal süreçler, tümdengelimci
● Nitel Paradigma, idealist, öznel, yorumlar / algılar / bağlamlar ve
izlenimler süreci, tümevarımcı
● Karma Paradigma, nicel ve nitel paradigmanın birlikte kullanılması

7. PARADİGMAYI BELİRLEYEN FAKTÖRLER
● Araştırma sorununun yapısı
● Kuramsal temeli, amacı
● Ölçüm yöntemi
● Veri çözümlemesi
● Araştırmacının konumu
● Öznellik / Nesnellik boyutu
● Sonuçların genellenmesi
● Güvenirlik-Geçerlik
● Araştırmanın Derinliği / Genişliği
● ...

8. NİCEL PARADİGMA (1)
● Sayılarla ifade edilebilen, ölçülebilen bir yapıdadır.
● Comte'un Pozitivist kuramına dayanır, görgül (empirik) bilgi içerir.
Evrende zaten var olan yasaları formülleştirmek amacındadır.
● Gerçek tek ve kesin olmak durumundadır.
● Gerçeklik bireyin dışında bireyden bağımsızdır.
● Nesneldir, dünyayı olduğu gibi görme çabası vardır.
● Tümdengelimci yaklaşım söz konusu, doğa bilimlerinin temelidir.
● İndirgemecidir; bütün, kendini oluşturan daha küçük parçalara
ayrılarak incelenebilir.
● Amaç, genellemelere ulaşmaktır.
● Başta belirlenen yönteme bağlı kalınır.
● Kapsamlı bir alanyazın taraması gerektirir.

9. NİCEL PARADİGMA (2)
● Araştırma sorunu net olarak tanımlanmalıdır.
● Bir çok değişken tam olarak kontrol edilemediğinden varsayımlarda
bulunulur.
● Örneklem sayısı büyük olmalı, örneklemin evreni temsil etmelidir.
● Sayılarla ölçülemeyen olguların bilimselliği sorgulanmaktadır.
● Veri çözümlemesinde istatistiksel yöntemler kullanılır.
● Tersi kanıtlananan kadar kesin doğru sonuçlara ulaşılır.
● Araştırmanın raporlaştırılmasında dışsal bir dil kullanılır.
● Gözlemlenebilen davranışlar ön plandadır.
● İnsan davranışları düzenli, tutarlı ve yordanabilir olarak görülmektedir.
● “Ne kadr? Ne ölçüde? Ne sıklıkta?” Gibi sorulara yanıt arar.

10. NİTEL PARADİGMA (1)
● Pozitivist görüşün eleştirisinden doğan post-pozitivist kuramlara
dayanır.
● Gerçek görelidir ve birden çok doğru olabilir.
● Gerçeklik bireyin katılımıyla oluşturulur.
● Özneldir.
● Doğal ortamda gerçekleştirilir.
● Tümevarımcı bir yaklaşımı benimsemektedir.
● Olgular bütün yönleriyle değerlendirilmeli, indirgenMEmelidir.
● “Niçin? Ve Nasıl?” sorularına yanıt aramaktadır.

11. NİTEL PARADİGMA (2)
● Bireyin bakış açılarını ve yaşantılarını dikkate alır, olayları kendi
bağlamları içinde değerlendirir.
● Bir olgunun ya da az bilinen bir sorunun derinlemesine incelenmesi
ve anlaşılmasını sağlamayı amaçlar.
● Gerçeğin, araştırılan konunun, keşfedilmesi esastır bu nedenle
alanyazında kaynak ve kuram olmayışı büyük sorun teşkil etmez.
● Belirlenen örnekleme ilişkin genelleyici değilse de çalışma kümesinde
derinlemesine ve ayrıntılı bir çözümleme için “amaçlı örnekleme”
yapılır.
● Veriler daha çok belgelerden, görüntülerden ve sözel açıklamalardan
toplanır.

12. NİTEL PARADİGMA (3)
● Doğruluğun, geçerlik ve güvenirliğin değerlendirilmesi farklıdır.
● Araştırma raporlaştırılırken kişisel bir dil kullanılabilmektedir.
● Olguların barındırdığı açık ve gizli anlamlar ön plandadır.
● İçinde bulunulan doğal ortamında insan davranışları incelenebilir.
● Olguların varlığına, oluşumuna ve dönüşümüne ilişkinbetimlemeler ve
yorumlamalar ön plandadır.
● Belge inceleme, içerik çözümlemesi, örnekolay çalışması ve söylem
çözümlemesi gibi yöntemler kullanılır.

13. ARAŞTIRMA MODELİ...
● Araştırmada nasıl bir yol izleneceğini belirler.
● Araştırmanın süreçlerini tasarlamaya yardımcı olur.
● Önemli yöntemsel hatalar yapılmasını önlemeye yarar.
● Bilimsel çalışmaların sistematik açıdan sınıflandırılabilmesine ve diğer
çalışmalarla karşılaştırmalı biçimde incelenebilmesine olanak sağlar.
● Uygulanan yöntemsel süreçlerin hedeflenen modele uyumunu gösterir.

14. ARAŞTIRMADA MODEL SEÇİMİ
● Araştırmada uygun modelin seçimi araştırmanın amacına
ulaşabilmesine yol açar.
● Araştırmacının soruna bakış açısı ve hedef kitlesi model seçiminde
belirleyici rol oynar.
● Araştırmacının benimsediği bilgi kuramı ve yöntemsel yeterliliği model
seçiminde etkilidir.
● Farklı bilim paradigmalarını ve bunlara dayanan modelleri birbirinin
karşıtı gibi görmek yerine değişik seçenekler olarak görmek daha
akılcıdır.
● Sayısal kanıtlar gerekiyorsa ve evrene ilişkin genellemeler yapılmak
isteniyorsa nicel paradigmaya dayalı modeller seçilmelidir.
● Öznel ve sözel verilerden hareket edilecekse nitel paradigmaya
dayalı modeller seçilmelidir.

15. NİCEL ARAŞTIRMA MODELLERİ
● Tarama Modelleri ve Desenleri
– Genel Tarama Modelleri
● Tekli tarama modeli
● İlişkisel tarama modeli
– Örnekolay Tarama Modelleri
● Tek durum deseni
● Tabakalı tek durum deseni
● Çoklu durum deseni
● Nedensel Karşılaştırmalı Model
● Deneme Modelleri ve Desenleri
– Deneme Öncesi Modeller
– Gerçek Deneysel Modeller
– Yarı Deneme Modelleri
– Tek Denekli Modeller

16. Tarama Modelleri ve Desenleri (1)
Var olan durum ya da gerçeklik, olduğu gibi araştırılıp açıklanır.
“Betimleyici Araştırma” olarak da anılmaktadır.
● Genel Tarama Modelleri, örnekleme yoluyla evren hakkında
kestirimlerde bulunma ve genellemeler yapmayı amaçlar.
– Tekli tarama modeli
– İlişkisel tarama modeli
● Örnekolay Tarama Modelleri, belirli bir olguya ilişkin ayrıntılı
betimleme yapmayı amaçlar.
– Tek durum deseni
– Tabakalı tek durum deseni
– Çoklu durum deseni
● Nedensel Karşılaştırmalı Model

17. Tarama Modelleri ve Desenleri (2)
● Nedensel Karşılaştırmalı Model, bağımlı değişkeni meydana getiren
olası değişkenlerin belirlenmesini amaçlar.
– Değişken önceden oluşmuştur ve önemsenen özellikler ölçülür,
diğer gruplarla karşılaştırmalar yapılır.
● Deneme Modelleri ve Desenleri, bağımlı değişken üzerinde bağımlı
değişkenin etkilerinin araştırılmasını amaçlanır.
– Deneme Öncesi Modeller, nesnellik ilişkilerini sorgulamayı
amaçlar.
– Gerçek Deneysel Modeller, denekler gruba yansız (random)
olarak atanır. Çoğu zaman deney ve kontrol grubu oluşturulur.
– Yarı Deneme Modelleri,kontrol grubu ve deneysel grupların
rastgele seçileMEdiği durumlarda kullanılır.
– Tek Denekli Modeller, benzersiz bir durumu olan tek denek veya
gruplar üzerinde yapılmaktadır.

18. NİTEL ARAŞTIRMA MODELLERİ
● Örnekolay Tarama Modelleri (N&N)
● Genel Tarama Modelleri (N&N)
● Fenomenolojik Çözümleme
– Olgusal Düzeltme
– Olgusal Yansıtma
● Etnografik İnceleme / Kültür Çözümlemesi
● Tarihsel Araştırma (N&N)
● Dayanaklı Kuram / Kuram Oluşturma Yaklaşımı
– Sistematik Desen
– Özgün Desen
– Oluşturmacı Desen
● Eylem Araştırmaları

19. Nitel Araştırma Modelleri
● Fenomenolojik Çözümleme, özü görüntüleme yöntemi olarak da
adlandırılmaktadır. Öze ulaşmak için bir olgunun bireyde yarattığı
algılar, duygular ve düşünceler incelenmektedir.
– Olgusal Düzeltme
– Olgusal Yansıtma
● Etnografik İnceleme / Kültür Çözümlemesi, bireyin ait olduğu
toplumsal ortamda gözlemlenmesini gerektirmektedir.
● Tarihsel Araştırma, bir olayın önceki dönemlerle ilişkisinin
araştırılmasını ya da önceki dönemlerde olan bir olayın şimdiki
olaylara etkisini incelemeyi amaçlar.

20. ● Dayanaklı Kuram / Kuram Oluşturma Yaklaşımı, nitel bir araştırma
sürecinde toplanan verilerden ortaya çıkan kuramdır.
– Sistematik Desen, genellikle eğitim araştırmalarında kullanılır.
– Özgün Desen, genellikle toplumsal araştırmalarda kullanılır.
– Oluşturmacı Desen, bakış açısı, değerler, inançlar, duygular vb.
araştırmalarda kullanılır.
● Eylem Araştırmaları, uygulamada yaşanan sorunlara etkin çözümler
üretmek amacıyla daha çok eğitim alanında kullanılır.
Nitel Araştırma Modelleri

21. KARMA ARAŞTIRMA MODELİ
● Eş Zamanlı Karma Model / Karma Model
– Araştırmanın belirli bir aşamasında hem nicel hem de nitel
paradigmayı yansıtan yöntem ve tekniklerden yararlanılır.
● Eş Zamansız Karma Model / Karma Yöntem
– Araştırmanın bir aşamasında nicel, başka bir aşamasında nitel
yöntemler kullanılır.
* Karma yaklaşımda birbirini yineleyecek teknikler yerine birbirini
güçlendirecek teknikler kullanılmalıdır.