Achtergrondinformatie bij de miolenaarscursus groet, Kees Vanger

1. KRUIWERKEN Kees Vanger december 2008

2. Beste molenaars in opleiding of andere geïnteresseerden . Ik heb de laatste jaren, voor de molenaars in opleiding uit Meppel en omgeving op de computer nogal wat bestanden gemaakt of verzameld over molens en molenonderdelen. De onderliggende gedachte was dat je met de computer de leerstof uit de steeds lijviger (en interessanter) wordende Basiscursus aanschouwelijker kan maken door allerlei afbeeldingen toe te voegen. Noem het maar een vorm van aanschouwelijk onderwijs! Dus niet een aparte methode, maar een extra verduidelijking van de informatie uit ons cursusboek d.m.v. heel veel gedetailleerde foto’s en zo nu en dan een tekening. De presentaties zijn uitermate geschikt voor theorieavonden, waarbij met beamer het geheel op een groot scherm geprojecteerd kan worden. Verder kunnen de leerlingen thuis op de computer de lesstof nog eens bestuderen. Aanvankelijk heb ik alles gemaakt voor de theorieavonden in Meppel, maar na vele verzoeken alles uiteindelijk via internet aan andere molenliefhebbers beschikbaar gesteld. Daar heb ik de lesstof uiteindelijk dan ook voor gemaakt! Naast vele eigen foto’s hebben vele molenaars, fotografen of andere molenliefhebbers de afgelopen jaren, na vele oproepen via het “prikbord”, meegewerkt door ontzettend veel foto’s op te sturen. BEDANKT! In het bijzonder wil ik o.a. Harmannus Noot, Joop Vendrig, Roelof Kooiker, Wilbert Bijzittter, Jaap Kuitert en Simon Jellema bedanken voor de mooie foto’s die ze spontaan en in zeer grote hoeveelheden beschikbaar gesteld hebben. KLASSE! De gedetailleerde tekeningen komen o.a. uit de boeken van: “ opleiding watermolenaar” van ing. J. den Besten . Het oude maar prachtige boek “ Korenmolens Van Ambacht tot Industrie” van Ing. P.W.E.A. van Bussel ; Ons leerboek voor startende molenaars “ De windmolen en zijn onderdelen” van J.G. Wiessner en de erg informatieve map over korenmolens nl “ Zingende Stenen” van D.J. Abelskamp . Verder ook nog een aantal juweeltjes van tekeningen van Anton Sipman . Helaas geen tekeningen uit ons eigen cursusboek. Jammer! De powerpointpresentaties zijn een soort diashow met ongekende mogelijkheden. Een digitale excursie door molenland. Verder heb ik een aantal lesbrieven gemaakt. Hierin worden een aantal belangrijke hoofdstukken uit De Basiscursus beknopt weergegeven. Ook hierbij spelen foto’s en tekeningen een aanvullende en verduidelijkende rol. Verder zijn bij een aantal lesbrieven vragen (en antwoorden) gemaakt/bewerkt door Ron Keizer van de afdeling Overijssel/Gelderland bijgevoegd als extra informatie en als extra oefenstof. Ik hoop dat jullie in ieder geval wat leren van deze manier van aanbieden van de lesstof. Het is in ieder geval een prachtige en boeiende hobby. Kees Vanger molenaar molen “De Weert” Meppel.

3. molens zonder kruiwerk (Griekenland) Griekenland

4. soorten kruiwerken

5. Grafelijke torenmolen Zeddam binnenkruier één van de oudste nog bestaande molens in Nederland ( ± 1450) diameter kap 8.55 meter!!

6. kruien op de grafelijke torenmolen (dubbel uitgevoerd) Met tandrans

7. linker schijfloop grijpt in de kammen van de houten tandkrans

8. rollenkruiwerk Engels kruiwerk

11. rollen “draaibank” museummolen Schermerhorn.

12. iepenhouten rollen gietijzeren rollen

13. Welke drie rollen zijn van een binnenkruier? Welke is van een paltrok? Hint: let op de kleur !

14. ijzeren rollenkruiwerk “Westermolen” Dalfsen ijzeren plaat op de kruivloer en overring

16. rollensluis Een rollensluis is een uitneembaar deel van de kruivloer waarlangs men versleten of gebroken rollen kan vervangen

17. rollensluis

18. rollensluis wat zijn de voor- en nadelen van een rollenkruiwerk?

21. Rollenkruiwerk van een paltrok met rollensluis

22. binnenkruier

23. “ De Grote Molen” Schellinkhout

24. bovenaanzicht binnenkruier bezetketting doodketting kruireep (kruitouw )

25. kruiwiel

26. schoor kruipol kruireep kruiblok pal

27. binnenkruier doodketting met kruikram en schotel

31. neutenkruiwerk

33. neut en keerneut

36. diverse soorten neuten

37. neutenkruiwerk

40. keerkuip : stevig uitgevoerd. Taak: kap op zijn plaats houden! (geldt vooral voor rollen- en neutenkruiwerk) let op de dikte van de keerkuip

41. keerkuip (extra versteviging door hoepels aan de buitenkant)

42. neutenkruiwerk heeft wel een degelijke keerkuip nodig!

44. Engels kruiwerk

47. Engels kruiwerk Welke delen moet je smeren?

48. voeghouten kruiwerk

50. keerklamp

52. zetelkruiwerk van een standerdmolen

53. stormpen zetel klauw teerling of stiep steenbalk steenlijst burriebalken zetel standerd steekband kruisplaat zonneblokken

54. burriebalken zetel vangtouw kruisplaat steekbanden zonneblok

55. brasem steenbalk steenbalk

56. brasem

57. voeghouten of burriebalken

60. zetelkruiwerk wipmolen

61. onderzetel

62. bovenzetel

63. koker en kokerbalken bovenzetel met neuten

64. voegburriebalk

65. koker

67. koker

68. in de koker met koningsspil

74. kruiwerk van de Paltrokmolen Het volgende kruiwerk komt alleen voor op de Paltrokmolen waarvan er nog maar vijf in Nederland zijn. Het is een soort combinatie van zetelkruiwerk en rollenkruiwerk. De hele molen wordt dus gekruid.

75. kruiwerk van de paltrok ca. 55 iepenhouten rollen Termen: rolring schaar- of poortstokken, het kraagstuk ( zie foto) de koning (draagt het meest) Smering : pen en draagvlak van de koning. (smeergat) en zijkant van het ronde deel van de koning. koning

78. paltrok staart- of sleutelbalk kruisbalken, zwaarden, paraplu en aan de bovenzijde de sleutelbalk

79. schavot

80. “ De Eenhoorn” Haarlem

81. zelfkruiing/windroos De enige molen in Nederland met zelfkruiing. “De Sterrenberg” in Nijeveen. (‘n Duitse molen) De lange antenne op de kap dient als bliksemafleider. Stutten in bovenwiel borgen het gevlucht. Dus geen kettingen aan de roede en geen steen bij! Deze molen staat altijd op de wind. Nadeel: duur systeem. Veel onderhoud!

82. Nijeveen zelfkruiing

83. Zelfkruiing (let op de plaats van de windvaan)

86. De Brassers molen Biggekerke

87. kruiwiel en kruilier molen De Pere te Oost-Souburg

88. kruiwerk van een standerdkast later gebruikt op een stellingmolen

89. kruilier met doorlopende ketting

91. touwkruier (België)

92. einde presentatie kruiwerken Vervolg: vragen. Grosmolen Hoogmade

93. 1? 3? 7? 6? steenbalk burriebalken zetel 2? 4? 5? 8? steenlijst benoem de onderdelen

94. 1 2 3 4 5 Wat is dit nou weer?

95. Welk kruisysteem is dit ? En wat zie je?

96. 1 2 3 4 5 6 7 8 halslager hoe heet alles ook al weer? 9

97. Welk kruisysteem is dit? Welke balken zie je?

98. Let op de bevestiging van de roeden in de askop

99. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 12. 11. 10. MOLENZEIL NOEM DE ONDERDELEN

100. Wat is dit?

101. wat voor soort tjasker is dit?

102. waar dient dit voor?

103. Wat voor molen onderdeel is dit?

104. Wat voor molen onderdeel is dit?

105. Wat is dit?

106. Hoe heet dit scherpsel? Waarom zo?

107. Wat voor zeilvoering heeft deze houtzaagmolen?

108. Bij welk molentype hoort dit onderdeel van het kruiwerk?

109. Hoe noemt men dit “stellinkje”?

110. Hoe heet dit onderdeel van een houtzaagmolen……..functie?

111. Wie heeft dit belangrijke onderdeel vroeger voor het eerst toegepast op een houtzaagmolen?

112. Hoe noemt men deze vorm van gezamenlijk water omhoog brengen. Waarom wilde de molenaar vroeger het liefst op de ondermolen draaien

113. Wat is dit?....functie?

114. Wat voor zeilvoering heeft deze (mooie) molen

115. Welk wieksysteem heeft deze molen?

116. Welke onderdelen zie je?

117. Welk kruisysteem is dit? Welke onderdelen moet je smeren? Wat is het voordeel van dit systeem? En het nadeel?

118. Wat is de functie van het luik?

119. benoem de onderdelen

120. Wat klopt hier niet? Oorzaak? Hoe los je dit op?

121. Wat is dit? Functie?

122. Waarom zijn alle steekborden verwijderd?

123. N NO O ZO Z ZW W NW zomer: matig koude wind, goede maalwind winter: sneeuw, hagel en regenbuien. overig: mist is slechte maalwind. let op (warmte)onweer uit het zuiden tot de langste dag (21/6) zomer: goede maalwind, onweerskansen winter: stabiele wind. oppassen voor regen of ijzel. overig: bij lichte vorst na regen zeilen zwichten naar lange halve; geeft grote kans op stormen zomer: goede strakke maalwind. met warm weer kans op windvlagen. weinig risico op onweer. winter: stabiele wind. vorst. ijzel op scheiding van vorst en dooi na vorstperiode. overig: bij vorstkans altijd letten op aanvriezen zeilen. je wilt tenslotte kunnen zwichten. Zijn het planken? Doormalen en vriesdrogen. Geen keus? touwen lossnijden. zomer: slechte maalwind. wisselvallig weer, niet stabiel en niet krachtig. winter: sterke goede maalwind. overig: ONWEERSHOEK: meest verraderlijke wind van alle! zomer: niet krachtige en vrij slechte maalwind. wind kan plotseling ruimend omgaan. winter: goede maalwind. overig: ook ONWEERSHOEK. zomer: niet krachtige maalwind. in slecht weer periode ontstaat hier onweer en storm. wind heeft altijd de neiging tot ruimen. winter: stabiele maalwind bij rustig weer. overig: zuidwest-regennest. zomer: rustige maalwind met weinig kracht. regelmatiger als ZW. in slecht weer periode de stormhoek. wind kan plotseling ruimen. winter: sterke goede maalwind. overig: zuidwest-regennest. zomer: goede maalwind. in slecht weer periode rukkerige winden. kans op zware stormen. veelal koele zeewind. winter: novemberstormen; gevaarlijke wind. kans op hagel en sneeuw. overig: maartse buien met sneeuw of hagel. DE 8 WINDEN ZW, Z en ZO: uit deze richtingen onweer . Denk er om: onweer komt uit tegengestelde richting van de heersende wind! Gemaakt door Henk Kloepping

124. Engelse molen (Heckington)

125. “ Engels” kruiwerk Drinkstone (Gr.Br)

126. Tonmolen in Paasloo Franse molen

127. einde Molen “De Vlijt” Meppel