Guitar tab sheet hop am ebook ly thuyet am nhac nxb giao duc

Lª Anh TuÊn (Chñ biªn)
trÇn v¨n minh – lª ®øc sang
Gi¸o tr×nh
¢¢mm nnhh¹¹cc
TËp mét
lÝ thuyÕt ©m nh¹c
Nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc

Môc lôc
Trang
Ch−¬ng I ©m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c..........8
§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c..................................................................................................................8
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ................................................................................ 8
1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh ........................................................................... 8
1.3. Çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh .......................................................... 9
§2. hÖ thèng ©m thanh, tªn gäi, kÝ hiÖu....................................................................................10
2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c ........................................................... 10
2.2. Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n............................................................................. 10
2.3. KÝ hiÖu çc bËc c¬ b¶n.............................................................................. 10
§3. khu«ng nh¹c, kho¸ nh¹c, nèt nh¹c...................................................................................11
3.1. Khu«ng nh¹c vµ çc dßng kÎ phô ............................................................ 11
3.2. Kho¸ nh¹c ................................................................................................ 11
3.3. Nèt nh¹c ................................................................................................... 13
3.4. Cao ®é cña ©m thanh ............................................................................... 14
3.5. Tr−êng ®é cña ©m thanh .......................................................................... 15
§4. Çc qu∙ng t¸m, hÖ thèng b×nh qu©n..................................................................................16
4.1. Çc qu·ng t¸m ......................................................................................... 16
4.2. HÖ thèng b×nh qu©n .................................................................................. 17
§5. dÊu ho¸, trïng ©m ....................................................................................................................17
5.1. Çc bËc chuyÓn ho¸................................................................................. 17
5.2. DÊu ho¸ .................................................................................................... 17
5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th−êng............................................................... 18
5.4. Trïng ©m .................................................................................................. 21
§6. DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é............................................................................................22
6.1. DÊu lÆng ................................................................................................... 22
6.2. DÊu t¨ng tr−êng ®é................................................................................... 23
§7. Mét sè dÊu viÕt t¾t ..................................................................................................................26
7.1. DÊu nh¾c l¹i.............................................................................................. 26
7.2. DÊu Segno vµ dÊu Coda .......................................................................... 28
7.3. DÊu chuyÓn qu·ng t¸m ............................................................................ 29
7.4. Çch ghi nh¹c hai bÌ................................................................................ 30
Ch−¬ng II TiÕt tÊu, nhÞp.....................................35
§1. tiÕt tÊu, tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do ..........................................................35
1.1. TiÕt tÊu...................................................................................................... 35
1.2. Tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do........................................................ 36
§2. träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp, nhÞp lÊy ®µ..................................................38
2.1. Träng ©m vµ tiÕt nhÞp................................................................................ 38
2.2. Lo¹i nhÞp vµ v¹ch nhÞp.............................................................................. 38
2

2.3. NhÞp lÊy ®µ................................................................................................ 46
§3. nhÞp ®¬n, nhÞp phøc, nhÞp biÕn ®æi.......................................................................................49
3.1. NhÞp ®¬n vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é................................................... 49
3.2. NhÞp phøc vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é................................................. 49
3.3. NhÞp hçn hîp vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é............................................ 50
3.4. NhÞp biÕn ®æi............................................................................................. 50
§4. ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.......................................................................................................51
4.1. §¶o ph¸ch ................................................................................................ 51
4.2. NghÞch ph¸ch............................................................................................ 52
§5. nhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp..........................................................................................................53
5.1. NhÞp ®é ..................................................................................................... 53
5.2. S¬ ®å vµ çch ®¸nh nhÞp .......................................................................... 55
Ch−¬ng III Qu·ng...............................................60
§1. Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn, ®é lín cña qu∙ng....................................................................60
1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu·ng.................................................................................. 60
1.2. Çch ®äc tªn qu·ng ................................................................................. 60
1.3. §é lín cña qu·ng ..................................................................................... 61
§2. qu∙ng diatonic, qu∙ng cromatic .......................................................................................61
2.1. Qu·ng Diatonic......................................................................................... 61
2.2. Qu·ng Cromatic........................................................................................ 62
3. qu∙ng trïng, qu∙ng ®¬n, qu∙ng kÐp..................................................................................63
3.1. Qu·ng trïng.............................................................................................. 63
3.2. Qu·ng ®¬n vµ qu·ng kÐp ......................................................................... 63
§4. ®¶o qu∙ng....................................................................................................................................64
4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu·ng........................................................................... 64
4.2. Nh÷ng çch ®¶o qu·ng ............................................................................ 64
§5. qu∙ng thuËn, qu∙ng nghÞch.................................................................................................66
5.1. Qu·ng thuËn............................................................................................. 66
5.2. Qu·ng nghÞch ........................................................................................... 66
5.3. øng dông cña qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch............................................... 66
Ch−¬ng IV §iÖu thøc vμ giäng........................73
§1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh....................................................................73
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc ............................................................................. 73
1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh ............................................................. 73
§2. ®iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn .........................................................................74
2.1. §iÖu thøc tr−ëng ....................................................................................... 74
2.2. Gam tr−ëng tù nhiªn................................................................................. 75
§3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn .........................................................................................76
3.1. §iÖu thøc thø ............................................................................................ 76
3.2. Gam thø tù nhiªn ...................................................................................... 76
§4. giäng..............................................................................................................................................78
4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng ................................................................................... 78
4.2. Çc giäng tr−ëng cã dÊu th¨ng................................................................. 78
3

4.3. Çc giäng tr−ëng cã dÊu gi¸ng................................................................. 79
4.4. Çc giäng thø cã dÊu th¨ng...................................................................... 80
4.5. Çc giäng thø cã dÊu gi¸ng...................................................................... 81
§5. §iÖu tr−ëng hoµ thanh, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu..............................................................83
5.1. §iÖu tr−ëng hoµ thanh .............................................................................. 83
5.2. §iÖu tr−ëng giai ®iÖu................................................................................. 83
§6. §iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu..............................................................................84
6.1. §iÖu thø hoµ thanh ................................................................................... 84
6.2. §iÖu thø giai ®iÖu...................................................................................... 85
§7. §iÖu thøc n¨m ©m.......................................................................................................................85
7.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc n¨m ©m ............................................................... 85
7.2. Mét sè ®iÖu thøc n¨m ©m ......................................................................... 86
Ch−¬ng V X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng..............91
§1. çch x¸c ®Þnh giäng.................................................................................................................91
1.1. Çch x¸c ®Þnh giäng ................................................................................. 91
1.2. X¸c ®Þnh giäng tr−ëng dùa vµo ho¸ biÓu .................................................. 91
1.3. X¸c ®Þnh giäng dùa vµo ho¸ biÓu vµ ©m kÕt thóc..................................... 92
§2. Quan hÖ hä hµng gi÷a çc giäng ........................................................................................93
2.1. Giäng song song ...................................................................................... 94
2.2. Giäng cïng tªn ......................................................................................... 94
§3. ChuyÓn giäng, dÞch giäng......................................................................................................95
3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m ................................................................... 95
3.2. DÞch giäng................................................................................................. 97
Ch−¬ng VI Hîp ©m..........................................105
§1. kh¸i niÖm, hîp ©m ba vµ çc thÓ ®¶o ................................................................................105
1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp ©m.............................................................................. 105
1.2. Çc lo¹i hîp ©m ba................................................................................. 105
1.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m ba.................................................................... 107
§2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng vµ giäng thø..............................................108
2.1. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr−ëng.................................................. 108
2.2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø ....................................................... 109
2.3. Sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh............................................................. 109
§3. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng vµ giäng thø..................................................110
3.1. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr−ëng..................................................... 110
3.2. Çc hîp ©m ba phô cña giäng thø.......................................................... 110
§4. hîp ©m b¶y ¸t vµ çc thÓ ®¶o.............................................................................................111
4.1. Hîp ©m b¶y ............................................................................................ 111
4.2. Hîp ©m b¶y ¸t ........................................................................................ 111
4.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m b¶y ¸t.............................................................. 111
§5. hîp ©m b¶y thø vµ mét sè hîp ©m kh¸c..........................................................................112
5.1. Hîp ©m b¶y thø ...................................................................................... 112
5.2. Mét sè hîp ©m kh¸c ............................................................................... 113
§6. ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m..............114
4

6.1. Ph©n lo¹i hîp ©m.................................................................................... 114
6.2. KÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m.............................. 114
6.3. Çc ©m ngoµi hîp ©m............................................................................. 114
§7. çc lo¹i KÕt, ®Æt hîp ©m cho ca khóc.............................................................................116
7.1. Çc lo¹i kÕt............................................................................................. 116
7.2. §Æt hîp ©m cho ca khóc......................................................................... 116
Ch−¬ng VII Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c..125
§1. Giai ®iÖu vµ s¾c th¸i................................................................................................................125
1.1. Giai ®iÖu ................................................................................................. 125
1.2. S¾c th¸i................................................................................................... 126
§2. kÝ hiÖu diÔn t¶ c−êng ®é.......................................................................................................127
2.1. C−êng ®é cè ®Þnh ................................................................................... 127
2.2. C−êng ®é thay ®æi .................................................................................. 127
§3. ©m t« ®iÓm ..................................................................................................................................128
3.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m t« ®iÓm ........................................................................ 128
3.2. ¢m dùa (cßn gäi lµ ©m luyÕn l¸y) ........................................................... 129
3.3. ¢m vç ..................................................................................................... 129
3.4. L¸y chïm ................................................................................................ 130
3.5. LÊy rÒn.................................................................................................... 130
§4. kÝ hiÖu mét sè thñ ph¸p biÓu diÔn......................................................................................131
4.1. DÊu nhÊn ................................................................................................ 131
4.2. DÊu Legato ............................................................................................. 131
4.3. DÊu Staccato .......................................................................................... 132
4.4. DÊu Portamento...................................................................................... 132
4.5. DÊu Arpegiato......................................................................................... 132
tμi liÖu tham kh¶o......................................................136
5

Më ®Çu
Nh¹c lÝ c¬ b¶n lμ nh÷ng kiÕn thøc mμ mçi ng−êi häc ©m nh¹c cÇn ph¶i t×m
hiÓu vμ häc tËp. Nã cã vai trß quan träng, liªn quan tíi çc chuyªn ngμnh nh−
s¸ng t¸c, lÝ luËn, chØ huy, biÓu diÔn vμ s− ph¹m ©m nh¹c.
Ph−¬ng tiÖn diÔn t¶ ©m nh¹c bao gåm çc nh©n tè ©m nh¹c, nghÖ thuËt nμy chØ
cã søc diÔn c¶m khi çc nh©n tè ®ã ®−îc g¾n kÕt víi nhau. Nh¹c lÝ c¬ b¶n cã
nhiÖm vô nghiªn cøu çc nh©n tè ®ã cïng víi mèi t−¬ng quan gi÷a chóng.
NghÖ thuËt ©m nh¹c dùa trªn c¬ së cña thÝnh gi¸c vμ c¶m gi¸c nªn cã nhiÒu
vÊn ®Ò trõu t−îng. V× vËy, nh¹c lÝ c¬ b¶n kh«ng ph¶i lμ nh÷ng kiÕn thøc dÔ häc,
cã thÓ dÔ dμng hiÓu mét çch nhanh chãng, s©u s¾c vμ r¹ch rßi. H¬n n÷a, ®©y lμ
hÖ thèng kiÕn thøc ©m nh¹c ch©u ¢u, cã nh÷ng kÝ hiÖu, kh¸i niÖm, quan ®iÓm ®·
ra ®êi vμ tån t¹i hμng tr¨m n¨m nay, trong ®ã nhiÒu vÊn ®Ò ®−îc mÆc nhiªn chÊp
nhËn.
Nh¹c lÝ c¬ b¶n lμ gi¸o tr×nh dμnh cho sinh viªn §¹i häc S− ph¹m MÇm non.
Gi¸o tr×nh cã 3 ®¬n vÞ häc tr×nh (45 tiÕt), gåm çc néi dung :
Ch−¬ng I : ¢m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c
Ch−¬ng II : TiÕt tÊu, nhÞp
Ch−¬ng III : Qu·ng
Ch−¬ng IV : §iÖu thøc vμ giäng
Ch−¬ng V : X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng
Ch−¬ng VI : Hîp ©m
Ch−¬ng VII : Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c
Mçi ch−¬ng ®Òu cã môc tiªu, giíi thiÖu tªn, ®Æc ®iÓm, vai trß cña çc kiÕn
thøc nh¹c lÝ. Cuèi tõng ch−¬ng cã çc c©u hái vμ bμi tËp. Ngoμi ra, s¸ch cßn cã
phÇn Phô lôc vμ ThuËt ng÷ ©m nh¹c.
§Ó häc gi¸o tr×nh Nh¹c lÝ c¬ b¶n ®¹t kÕt qu¶ tèt, gi¶ng viªn cÇn tæ chøc cho
sinh viªn häc theo mét sè nguyªn t¾c sau ®©y :
− Häc lÝ thuyÕt g¾n víi thùc hμnh : Sinh viªn nghiªn cøu tr−íc néi dung s¾p
häc, gi¶ng viªn dïng piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö ®Ó minh häa çc vÝ dô råi trao
®æi, cñng cè nh÷ng néi dung ®ã. Sinh viªn cÇn thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng c©u hái vμ
bμi tËp trong tõng ch−¬ng.
− Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng−êi häc : Sinh viªn chñ ®éng t×m hiÓu ®Ó thu
nhËn kiÕn thøc, tÝch cùc vμ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp.
6

− Häc theo h−íng tÝch hîp çc néi dung : §Ó hiÓu s©u vÒ kiÕn thøc nh¹c lÝ,
sinh viªn cÇn t×m hiÓu ®ång thêi kiÕn thøc cña çc m«n kh¸c nh− x−íng ©m,
thanh nh¹c, nh¹c cô... Gi¶ng viªn còng cÇn bæ sung thªm nh÷ng vÝ dô hoÆc bμi
tËp rót ra tõ çc t¸c phÈm ©m nh¹c kh¸c, ngoμi nh÷ng vÝ dô ghi trong s¸ch.
− Tæ chøc häc tËp theo nhãm : Sinh viªn lμm viÖc theo nhãm ®Ó trao ®æi vÒ çc
néi dung bμi häc vμ thùc hiÖn c©u hái vμ bμi tËp cña tõng ch−¬ng. Gi¶ng viªn t¹o
®iÒu kiÖn cho sinh viªn ®−îc th¶o luËn vÒ çc kiÕn thøc nh¹c lÝ, tr¸nh çch häc thô
®éng.
S¸ch ®−îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu ch¾c ch¾n sÏ cßn nh÷ng h¹n chÕ. Chóng t«i mong
nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña ng−êi häc, çc ®éc gi¶ vμ çc b¹n ®ång
nghiÖp ®Ó s¸ch ®−îc hoμn thiÖn h¬n trong lÇn t¸i b¶n.
Çc t¸c gi¶
7

Ch−¬ng I
©m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c
Môc tiªu
Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc :
Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c.
HÖ thèng ©m thanh, tªn gäi, kÝ hiÖu.
Khu«ng nh¹c, kho¸ nh¹c, nèt nh¹c.
Çc qu·ng t¸m, hÖ thèng b×nh qu©n.
DÊu ho¸, trïng ©m.
DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é.
Mét sè dÊu viÕt t¾t.
§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c
¢m nh¹c lμ nghÖ thuËt dïng ©m thanh vμ nhÞp ®iÖu ®Ó diÔn t¶ t− t−ëng vμ
t×nh c¶m cña con ng−êi.
NghÖ thuËt ©m nh¹c g¾n bã mËt thiÕt víi ®êi sèng x· héi. Loμi ng−êi sö dông
nã nh− mét ph−¬ng tiÖn ®Ó lμm cho ®êi sèng tinh thÇn thªm phong phó, gãp
phÇn c¶i thiÖn vμ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng.
¢m nh¹c ph¶n ¸nh t− t−ëng, trÝ tuÖ cña con ng−êi vμ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ
®Õn c¶m xóc cña bao ng−êi kh¸c. Nã lμm rung ®éng nh÷ng t×nh c¶m l¾ng ®äng
trong t©m hån, ch¾p çnh cho søc t−ëng t−îng bay bæng. NghÖ thuËt ©m nh¹c rÊt
phæ biÕn, nã gióp mäi ng−êi nhËn thøc vμ yªu cuéc sèng h¬n, ®em l¹i cho con
ng−êi nh÷ng c¶m xóc vÒ thÈm mÜ. Cã thÓ nãi, ©m nh¹c lμ mét ph−¬ng tiÖn hiÖu
qu¶ ®Ó gi¸o dôc con ng−êi ph¸t triÓn toμn diÖn.
1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh
¢m nh¹c h×nh thμnh trªn c¬ së ©m thanh, ®ã lμ nh÷ng ©m thanh ®· ®−îc chän
läc víi nh÷ng thuéc tÝnh riªng, ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ sù diÔn t¶ vμ sù hoμ hîp
cña ©m nh¹c.
8

¢m thanh ®−îc t¹o ra bëi sù dao ®éng cña mét vËt thÓ ®μn håi nμo ®ã. Khi
vËt thÓ ®μn håi dao ®éng ®· t¹o ra nh÷ng sãng ©m. Nh÷ng sãng ©m nμy lan
truyÒn trong kh«ng gian ®Õn tai ng−êi lμm cho mμng nhÜ còng dao ®éng cïng víi
tÇn sè cña sãng ®ã. Tõ mμng nhÜ nh÷ng sãng ©m nμy truyÒn qua hÖ thÇn kinh cña
bé n·o t¹o nªn c¶m nhËn vÒ ©m thanh.
Con ng−êi nghe ®−îc sè l−îng lín çc ©m thanh kh¸c nhau, nh−ng kh«ng
ph¶i mäi ©m thanh ®Òu ®−îc dïng trong ©m nh¹c. CÇn ph©n biÖt nh÷ng ©m thanh
cã tÝnh nh¹c vμ nh÷ng tiÕng ®éng.
Nh÷ng ©m thanh mμ con ng−êi c¶m thô ®−îc cã tÇn sè ®−îc x¸c ®Þnh nh− :
tiÕng h¸t, tiÕng ®μn, tiÕng s¸o... Nh÷ng ©m thanh nμy gäi lμ nh÷ng ©m cã cao ®é
râ rμng, cßn gäi lμ nh÷ng ©m thanh cã tÝnh nh¹c (©m nh¹c).
Nh÷ng ©m víi tÇn sè kh«ng ®−îc x¸c ®Þnh nh− tiÕng nãi chuyÖn, tiÕng ån,
tiÕng ®éng c¬, tiÕng ®Ëp gâ, tiÕng sÊm chíp, giã thæi... lμ nh÷ng ©m kh«ng cã ®é
cao râ rμng, gäi lμ tiÕng ®éng hoÆc t¹p ©m.
1.3. Çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh
Nh÷ng ©m thanh cã tÝnh nh¹c ®−îc x¸c ®Þnh bëi bèn thuéc tÝnh lμ : cao ®é,
tr−êng ®é, c−êng ®é vμ ©m s¾c.
− Cao ®é : Lμ ®é vang cao hoÆc thÊp cña ©m thanh, phô thuéc vμo tÇn sè dao
®éng cña vËt thÓ rung. TÇn sè dao ®éng cμng nhiÒu th× ©m thanh cμng cao vμ ng−îc l¹i.
VÝ dô ©m thÊp cña ®μn piano cã tÇn sè kho¶ng 27,5 Hz (Hz lμ ch÷ viÕt t¾t cña
Hertz, ®¬n vÞ ®o tÇn sè dao ®éng), ©m cao nhÊt cña ®μn piano cã tÇn sè lμ 4187
Hz.
Tai ng−êi cã thÓ nghe ®−îc nh÷ng ©m thanh cã tÇn sè dao ®éng tõ 25 ®Õn
4400 Hz.
− Tr−êng ®é : Lμ ®é ng©n dμi hoÆc ng¾n cña ©m thanh, phô thuéc vμo thêi
gian còng nh− quy m« cña dao ®éng lóc ©m thanh b¾t ®Çu vang lªn. Ch¼ng h¹n,
lóc b¾t ®Çu tÇm c÷ dao ®éng cña ©m thanh cμng réng th× thêi gian t¾t dÇn cña nã
cμng dμi. MÆc dï ®é dμi ng¾n kh«ng lμm thay ®æi tÝnh chÊt vËt lÝ cña ©m thanh
nh−ng nã ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong ©m nh¹c.
− C−êng ®é : Lμ ®é vang to hoÆc nhá cña ©m thanh, phô thuéc vμo tÇm c÷ dao
®éng cña nguån ph¸t ©m. Biªn ®é dao ®éng cμng lín th× ©m thanh cμng to vμ
ng−îc l¹i. §¬n vÞ ®Ó ®o c−êng ®é ©m thanh lμ Deciben (viÕt t¾t lμ Db). Tuy nhiªn,
trong ©m nh¹c, c−êng ®é ©m thanh thay ®æi rÊt nhanh, liªn tôc, thËm chÝ trong
tõng nhÞp còng cã ©m m¹nh, ©m nhÑ nªn ng−êi ta kh«ng dïng ®¬n vÞ Db ®Ó diÔn
t¶ c−êng ®é mμ dïng çc kÝ hiÖu nh− p, mp, mf, f...
− ¢m s¾c : Lμ mμu s¾c ©m thanh cña giäng h¸t mçi ng−êi, cña çc nh¹c cô. Sù
kh¸c nhau vÒ mμu s¾c cña ©m thanh ®−îc t¹o ra bëi chÊt liÖu cña nguån ph¸t ©m,
vËt thÓ rung vμ bé céng h−ëng...
9

§2. hÖ thèng ©m thanh,
tªn gäi, kÝ hiÖu
2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c
HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm 88 ©m kh¸c nhau, tõ ©m thÊp
nhÊt lμ ©m La ë qu·ng t¸m cùc trÇm (tÇn sè dao ®éng kho¶ng 27,5 Hz) ®Õn ©m cao
nhÊt lμ ©m §« ë qu·ng t¸m thø n¨m (tÇn sè dao ®éng kho¶ng 4187 Hz).
2.2. Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n
Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n cña thang ©m trong ©m nh¹c gåm cã : §«, Rª, Mi, Fa,
Sol, La, Si. Çc bËc c¬ b¶n nμy øng víi çc phÝm tr¾ng trªn ®μn piano, chóng ®−îc
lÆp l¹i nhiÒu lÇn theo chu k× kh«ng thay ®æi.
Çc bËc c¬ b¶n cßn ®−îc gäi lμ ©m (khi chóng vang thμnh ©m thanh) hoÆc lμ
nèt nh¹c (khi chóng n»m trªn b¶n nh¹c).
§Ó ph©n biÖt çc bËc cã tªn gièng nhau nh−ng cao ®é kh¸c nhau, ng−êi ta gäi
chóng b»ng kÝ hiÖu nh− §«1, Rª1, Mi1, §«2, Rª2, Mi2...
2.3. KÝ hiÖu çc bËc c¬ b¶n
Trong ©m nh¹c, çc bËc c¬ b¶n §«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si cßn ®−îc ghi b»ng
çc ch÷ La tinh.
¢m La ë qu·ng t¸m thø nhÊt cã tÇn sè dao ®éng lμ 440 Hz/gi©y ®−îc coi lμ ©m
mÉu trong hÖ thèng çc ©m c¬ b¶n. ¢m La ®−îc ghi b»ng ch÷ A (ch÷ ®Çu tiªn
trong b¶ng ch÷ çi), çc bËc c¬ b¶n ®−îc kÝ hiÖu nh− sau :
La Si §« Rª Mi Fa Sol
A B C D E F G
Mét sè n−íc nh− §øc, Nga... l¹i kÝ hiÖu ©m Si lμ ch÷ H cßn ©m Si gi¸ng lμ ch÷
B.
10

§3. khu«ng nh¹c,
kho¸ nh¹c, nèt nh¹c
3.1. Khu«ng nh¹c vµ çc dßng kÎ phô
− Khu«ng nh¹c : Khu«ng nh¹c gåm n¨m dßng kÎ song song çch ®Òu nhau,
tªn cña chóng lμ 1, 2, 3, 4, 5 tÝnh tõ d−íi lªn. Kho¶ng gi÷a hai dßng kÎ gÇn nhau
gäi lμ khe, tªn cña çc khe lμ
1, 2, 3, 4 tÝnh tõ d−íi lªn.
− Dßng kÎ phô : §Ó ghi çc ©m thanh cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nh÷ng ©m n»m
trªn khu«ng nh¹c.
3.2. Kho¸ nh¹c
Kho¸ nh¹c lμ kÝ hiÖu ®Æt ë ®Çu khu«ng nh¹c, ®Ó x¸c ®Þnh tªn nh÷ng nèt nh¹c
trªn khu«ng. Cã ba lo¹i kho¸ th−êng dïng lμ kho¸ Sol, kho¸ Fa vμ kho¸ §«.
− Kho¸ Sol :
Kho¸ Sol cã kÝ hiÖu :
Kho¸ Sol ®−îc b¾t ®Çu tõ dßng thø hai cña khu«ng nh¹c. X¸c ®Þnh nèt nh¹c
trªn dßng kÎ thø hai lμ nèt Sol.
Sol
Çc nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.
Trong ©m nh¹c, kho¸ Sol ®−îc dïng th«ng dông nhÊt. Çc bμi h¸t th−êng viÕt
trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol v× giäng h¸t con ng−êi phï hîp víi cao ®é ë khu
11

vùc nμy. Ngoμi ra, kho¸ Sol cßn dïng cho mét sè nh¹c cô nh− : flûte, oboe,
clarinette, trumpet, violon, guitar...
− Kho¸ Fa :
Kho¸ Fa cã kÝ hiÖu :
Kho¸ Fa ®−îc b¾t ®Çu tõ dßng kÎ thø t− cña khu«ng nh¹c. X¸c ®Þnh nèt n»m
trªn dßng kÎ thø t− lμ nèt Fa (qu·ng t¸m nhá).
Fa
C¸c nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa (qu·ng t¸m nhá).
Kho¸ Fa dïng ®Ó ghi nèt nh¹c cã ©m thanh trÇm, mét sè nh¹c cô dïng kho¸
Fa nh− : fagotte, trombone, tuba, violoncell, contrebass...
Th«ng th−êng, viÕt nh¹c cho piano ph¶i dïng hai khu«ng nh¹c víi hai kho¸
Sol vμ Fa. Hai khu«ng nh¹c ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét dÊu ngoÆc ë ®Çu
khu«ng, gäi lμ dÊu ¸c-c«-l¸t. Tr−êng hîp kh¸c, cã thÓ c¶ hai khu«ng cïng dïng
kho¸ Sol hoÆc kho¸ Fa.
ViÕt cho hîp x−íng bèn 4 bÌ, ph¶i dïng bèn khu«ng nh¹c viÕt b»ng hai lo¹i
kho¸ Sol vμ Fa. Bèn khu«ng nh¹c ®−îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét dÊu mãc ë ®Çu
khu«ng.
12

− Kho¸ §« :
Kho¸ §« cã 2 − 3 lo¹i kh¸c nhau, trong ®ã hay dïng lμ kho¸ §« Alto :
Kho¸ §« Alto x¸c ®Þnh nèt n»m trªn dßng kÎ thø ba lμ nèt §«1.
C¸c nèt c¬ b¶n trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ §« Alto (qu·ng t¸m thø nhÊt).
Kho¸ §« dïng cho ®μn violon alto (viola).
Ngoμi ba lo¹i kho¸ trªn, cßn mét sè lo¹i kho¸ Ýt dïng h¬n nh− kho¸ §« Tenor
ë dßng thø t−, kho¸ §« Soprano ë dßng thø nhÊt, kho¸ §« Mezzo Soprano ë dßng
thø hai vμ kho¸ §« Bariton ë dßng thø n¨m.
T−¬ng quan cao ®é gi÷a 3 lo¹i kho¸ th−êng dïng :
Dïng nèt §«1 ®Ó so s¸nh t−¬ng quan gi÷a ba lo¹i kho¸. Nèt §«1 viÕt trªn
kho¸ Sol lμ :
Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ Fa lμ :
Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ §« Alto lμ :
3.3. Nèt nh¹c
Nèt nh¹c lμ kÝ hiÖu dïng ®Ó diÔn t¶ cao ®é vμ tr−êng ®é cña ©m thanh. Nèt
nh¹c cã thÓ n»m ë khu«ng nh¹c hoÆc cã thÓ n»m trªn hay d−íi dßng kÎ phô.
Nèt nh¹c gåm phÇn th©n nèt, ®u«i nèt vμ mãc. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lo¹i nèt
nμo còng cã ®ñ nh÷ng phÇn ®ã.
− Th©n nèt nh¹c : h×nh bÇu dôc (®Ó tr¾ng hoÆc t« ®en), phÇn nμy ®Ó x¸c ®Þnh
cao ®é cña ©m thanh.
13

− §u«i nèt nh¹c : lμ mét v¹ch th¼ng tiÕp xóc bªn ph¶i th©n nèt nh¹c (tr−êng
hîp ®u«i quay lªn) hoÆc tiÕp xóc bªn tr¸i th©n nèt nh¹c (tr−êng hîp ®u«i quay
xuèng).
B¶n nh¹c cã mét bÌ, nh÷ng nèt nh¹c n»m tõ khe 2 trë xuèng, ®u«i nèt nh¹c
quay lªn. Nh÷ng nèt nh¹c n»m tõ khe 3 trë lªn, ®u«i nèt nh¹c quay xuèng. Nèt
nh¹c n»m ë dßng 3 ®u«i cã thÓ quay lªn hoÆc xuèng.
− Mãc : Nèt nh¹c cã tõ mét ®Õn bèn nÐt mãc. Dï ®u«i nèt
quay lªn hay quay xuèng, çc nÐt mãc bao giê còng ë bªn ph¶i ®u«i nèt nh¹c.
Nèt trßn lμ tr−êng hîp ®Æc biÖt (chØ cã th©n nèt, kh«ng cã ®u«i nèt nh¹c).
3.4. Cao ®é cña ©m thanh
Cao ®é (cßn gäi lμ ®é cao) lμ ®é vang lªn cao hoÆc thÊp cña ©m thanh, mét
thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m nh¹c. Mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanh lμ mét
trong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu cña b¶n nh¹c.
Cao ®é cña ©m thanh thÓ hiÖn b»ng vÞ trÝ nèt nh¹c trªn khu«ng víi lo¹i kho¸
cô thÓ. Cung vμ nöa cung lμ ®¬n vÞ ®Ó so s¸nh sù t−¬ng quan vÒ cao ®é gi÷a çc
©m.
− Cung : Lμ kho¶ng çch réng nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc c¬ b¶n liÒn kÒ (cßn
gäi lμ nguyªn cung hoÆc toμn cung). KÝ hiÖu mét cung lμ .
Trong çc bËc c¬ b¶n, nh÷ng ©m çch nhau mét cung lμ
§« − Rª, Rª − Mi, Fa − Sol, Sol − La vμ La − Si.
− Nöa cung : Lμ kho¶ng çch hÑp nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc c¬ b¶n liÒn kÒ.
KÝ hiÖu nöa cung lμ .
Trong çc bËc c¬ b¶n, nh÷ng ©m çch nhau nöa cung lμ Mi − Fa vμ Si − §«.
Kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n :
14

3.5. Tr−êng ®é cña ©m thanh
Tr−êng ®é lμ ®é ng©n dμi hoÆc ng¾n cña ©m thanh. Cao ®é vμ tr−êng ®é lμ hai
thuéc tÝnh c¬ b¶n nhÊt trong ©m nh¹c. Trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c cã sù chuyÓn
tiÕp gi÷a nh÷ng tr−êng ®é kh¸c nhau cña ©m thanh, t¹o thμnh nhãm nhÞp ®iÖu.
Çc nhãm nhÞp ®iÖu nμy khi liªn kÕt l¹i sÏ h×nh thμnh lo¹i nhÞp cña t¸c phÈm ©m
nh¹c.
ThÓ hiÖn tr−êng ®é cña ©m thanh b»ng çc h×nh nèt nh¹c. §¬n vÞ ®o tr−êng
®é trong ©m nh¹c lμ nhÞp vμ ph¸ch.
Çc lo¹i h×nh nèt nh¹c :
− Nèt trßn :
− Nèt tr¾ng :
− Nèt ®en :
− Nèt mãc ®¬n :
− Nèt mãc kÐp :
− Nèt mãc tam :
− Nèt mãc tø :
Sù t−¬ng quan gi÷a çc h×nh nèt :
Nèt trßn (kÝ hiÖu ®Ó ghi tr−êng ®é lín nhÊt) :
Nèt tr¾ng (tr−êng ®é b»ng nöa nèt trßn) :
Nèt ®en (tr−êng ®é b»ng nöa nèt tr¾ng) :
Nèt mãc ®¬n (tr−êng ®é b»ng nöa nèt ®en) :
Nèt mãc kÐp (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc ®¬n) :
Nèt mãc tam (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc kÐp) :
Nèt mãc tø (tr−êng ®é b»ng nöa nèt mãc tam) :
Tæng hîp sù t−¬ng quan gi÷a çc h×nh nèt :
HoÆc biÓu thÞ b»ng s¬ ®å :
15

Hai hay nhiÒu nèt mãc cã cïng ®é dμi ®øng c¹nh nhau cã thÓ dïng v¹ch
ngang nèi ®u«i cïng víi nhau. VÝ dô :
®−îc viÕt lμ
®−îc viÕt lμ
®−îc viÕt lμ
®−îc viÕt lμ
§4. Çc qu·ng t¸m,
hÖ thèng b×nh qu©n
4.1. Çc qu∙ng t¸m
B¶y bËc c¬ b¶n §«, Rª, Mi, Pha, Sol, La, Si ®−îc lÆp l¹i theo chu k× trong toμn
bé thang ©m cña hÖ thèng ©m nh¹c. Kho¶ng çch gi÷a hai ©m cã tªn gièng nhau
sau mçi chu k× (§«1 − §«2 hoÆc Mi1 − Mi2) gäi lμ qu·ng t¸m. Toμn bé thang ©m
gåm b¶y qu·ng t¸m ®Çy ®ñ vμ hai qu·ng t¸m thiÕu ë hai ®Çu cña thang ©m. Çc
qu·ng t¸m tÝnh tõ thÊp lªn cao cã tªn gäi nh− sau :
Qu·ng t¸m cùc trÇm (thiÕu)
Qu·ng t¸m trÇm
Qu·ng t¸m lín
Qu·ng t¸m nhá
Qu·ng t¸m thø nhÊt
Qu·ng t¸m thø hai
Qu·ng t¸m thø ba
Qu·ng t¸m thø t−
Qu·ng t¸m thø n¨m (thiÕu)
VÞ trÝ çc qu·ng t¸m trªn ®μn piano :
16

4.2. HÖ thèng b×nh qu©n
Trong ©m nh¹c, mçi qu·ng t¸m ®−îc chia lμm 12 phÇn ®Òu nhau, lμ 12 nöa
cung. §ã lμ hÖ thèng b×nh qu©n (cßn gäi lμ hÖ ®iÒu hoμ). Nh− vËy qu·ng t¸m cã 12
©m víi ®é cao kh¸c nhau, gåm çc ©m c¬ b¶n vμ çc bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :
§5. dÊu ho¸, trïng ©m
5.1. Çc bËc chuyÓn ho¸
Trong hÖ thèng ©m nh¹c, çc bËc c¬ b¶n ®Òu cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp nöa
cung hoÆc mét cung. Nh÷ng ©m ®−îc n©ng cao hoÆc h¹ thÊp nh− vËy gäi lμ
nh÷ng bËc chuyÓn ho¸.
Trªn ®μn piano, phÝm tr¾ng lμ çc bËc c¬ b¶n, phÝm ®en lμ çc bËc chuyÓn ho¸.
5.2. DÊu ho¸
Khi mét ©m ®−îc n©ng cao lªn nöa cung gäi lμ Th¨ng (kÝ
hiÖu #), nÕu n©ng cao lªn mét cung gäi lμ th¨ng kÐp (kÝ hiÖu x).
Khi mét ©m h¹ thÊp xuèng nöa cung gäi lμ Gi¸ng (kÝ hiÖu b), nÕu h¹ thÊp
xuèng mét cung gäi lμ gi¸ng kÐp (kÝ hiÖu bb). VÝ dô :
Çc bËc chuyÓn ho¸ ®−îc gäi theo tªn cña çc bËc c¬ b¶n cïng víi çc kÝ hiÖu
th¨ng, gi¸ng.
17

Nèt nh¹c ®ang th¨ng hoÆc gi¸ng, nÕu muèn trë l¹i ®é cao c¬ b¶n, ph¶i dïng
dÊu hoμn (cßn gäi lμ dÊu b×nh). VÝ dô :
VÝ dô kh¸c :
Çc kÝ hiÖu th¨ng, gi¸ng, th¨ng kÐp, gi¸ng kÐp, hoμn gäi lμ çc dÊu ho¸.
§Ó viÕt tªn nèt nh¹c b»ng ch÷ çi La-tinh cã dÊu th¨ng, gi¸ng, khi ®ã dÊu
th¨ng ®−îc thay b»ng ch÷ is, th¨ng kÐp thay b»ng isis, gi¸ng thay b»ng es, gi¸ng
kÐp thay b»ng eses. VÝ dô :
ViÕt §äc Tr−êng hîp ®Æc biÖt
Cis
Dis
Gis
§« th¨ng
Rª th¨ng
Son th¨ng
Es
As
Des
Mi gi¸ng
La gi¸ng
Rª gi¸ng
Nèt nh¹c viÕt b»ng nguyªn ©m (A, E) th× bá ch÷ e
thø nhÊt trong côm es cho dÔ ®äc.
Disis
Gisis
Rª th¨ng kÐp
Son th¨ng kÐp
Geses
Eses
Ases
Son gi¸ng kÐp
Mi gi¸ng kÐp
La gi¸ng kÐp
Nèt nh¹c viÕt b»ng nguyªn ©m (A, E) th× bá ch÷ e
thø nhÊt trong côm eses cho dÔ ®äc
5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th−êng
− Ho¸ biÓu : Lµ mét hoÆc mét sè dÊu ho¸ n»m cè ®Þnh ë ®Çu khu«ng nh¹c (bªn ph¶i kho¸ nh¹c). Ho¸ biÓu bao giê
còng cïng lo¹i hoÆc lµ dÊu th¨ng hoÆc lµ dÊu gi¸ng, chóng xuÊt hiÖn theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vµ cã hiÖu lùc trong
suèt b¶n nh¹c.
18

Bμi h¸t cã ho¸ biÓu mét dÊu gi¸ng :
Chó Õch con
H¬i nhanh − Vui
Nh¹c vμ lêi : Phan nh©n
Bμi h¸t cã ho¸ biÓu ba dÊu th¨ng :
Con chim non
Nh¹c vμ lêi : Lý Träng
19

VÝ dô bμi h¸t cã ho¸ biÓu mét dÊu th¨ng :
§Õm sao
(TrÝch)
Võa ph¶i − NhÞp nhμng
Nh¹c vμ lêi : V¨n Chung
− DÊu ho¸ bÊt th−êng : Lμ nh÷ng dÊu ho¸ xuÊt hiÖn tr−íc c¸c nèt nh¹c. DÊu
ho¸ bÊt th−êng cã hiÖu lùc víi nèt ®ã vμ nh÷ng nèt cïng cao ®é ®øng sau nã
trong « nhÞp.
DÊu ho¸ bÊt th−êng kh«ng cã hiÖu lùc víi nèt cao h¬n (hoÆc thÊp h¬n) qu·ng
t¸m ®øng sau nã trong « nhÞp. NÕu muèn, nh÷ng nèt ®ã còng ph¶i viÕt thªm dÊu
ho¸. VÝ dô :
DÊu ho¸ bÊt th−êng cßn cã hiÖu lùc víi c¶ nèt nh¹c ë nhÞp sau, trong tr−êng
hîp nã ®−îc nèi víi nèt nh¹c bÞ ho¸ ë nhÞp tr−íc.
VÝ dô :
20

VÝ dô :
B¸c Hå ng−êi cho em tÊt c¶
Hån nhiªn− Trong s¸ng
Nh¹c : Hoµng Long − Hoµng L©n
Lêi : Pháng th¬ Phong Thu
5.4. Trïng ©m
C¸c ©m cã ®é cao b»ng nhau nh−ng kh¸c nhau vÒ c¸ch viÕt gäi lμ trïng ©m.
HÖ thèng b×nh qu©n chia qu·ng t¸m thμnh 12 nöa cung b»ng nhau nªn ë cïng
mét bËc chuyÓn ho¸ nã cã thÓ lμ ©m n©ng cao cña bËc c¬ b¶n ë d−íi nã nöa cung
mμ còng cã thÓ lμ ©m h¹ thÊp cña bËc c¬ b¶n ë trªn nã nöa cung.
− Trïng ©m cã thÓ x¶y ra gi÷a mét bËc c¬ b¶n vμ mét bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :
21

− Trïng ©m cã thÓ x¶y ra gi÷a hai bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :
§6. DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr−êng ®é
6.1. DÊu lÆng
DÊu lÆng lμ kÝ hiÖu chØ sù ngõng vang cña ©m thanh. §é dμi cña dÊu lÆng
t−¬ng ®−¬ng nh− ®é dμi cña h×nh nèt. VÝ dô :
− DÊu lÆng trßn cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt trßn :
− DÊu lÆng tr¾ng cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt tr¾ng :
− DÊu lÆng ®en cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt ®en :
− DÊu lÆng ®¬n cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc ®¬n :
− DÊu lÆng kÐp cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc kÐp :
− DÊu lÆng tam cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc tam :
22

VÝ dô vÒ b¶n nh¹c cã dÊu lÆng :
Chim chÝch b«ng
NhÝ nh¶nh
Nh¹c : V¨n Dung
Lêi : Th¬ NguyÔn ViÕt B×nh
6.2. DÊu t¨ng tr−êng ®é
− DÊu nèi : DÊu nèi lμ h×nh vßng cung nèi nh÷ng nèt n»m c¹nh nhau cã cïng
cao ®é. Tr−êng ®é cña nhãm b»ng tæng tr−êng ®é c¸c nèt trong nhãm. VÝ dô :
C¸ch viÕt dÊu nèi : ChiÒu cong xuèng cña dÊu nèi ë giai ®iÖu th−êng ng−îc
víi ®u«i nèt. NÕu trªn khu«ng nh¹c cã hai bÌ, chiÒu cong xuèng cña dÊu nèi ë
mçi bÌ cïng h−íng víi ®u«i nèt. VÝ dô :
23

− DÊu chÊm d«i : Lμ dÊu chÊm ®Æt ë bªn ph¶i th©n nèt nh¹c, dÊu chÊm d«i
lμm t¨ng thªm mét nöa gi¸ trÞ tr−êng ®é cña nèt nh¹c ®ã. VÝ dô :
VÝ dô :
§i häc vÒ
Hån nhiªn − NhÝ nh¶nh Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long − Hoµng L©n
nhµ
Ngoμi ra cßn cã dÊu chÊm d«i kÐp (hai dÊu chÊm d«i). DÊu chÊm d«i thø hai
lμm t¨ng thªm mét nöa gi¸ trÞ tr−êng ®é cña dÊu chÊm d«i ®Çu. VÝ dô :
DÊu chÊm d«i vμ dÊu chÊm d«i kÐp cßn ®−îc dïng víi dÊu lÆng. VÝ dô sau cã
dÊu chÊm d«i dïng cho nèt nh¹c vμ dÊu lÆng :
24

− DÊu miÔn nhÞp : DÊu nμy lμm t¨ng thªm tr−êng ®é cña nèt nh¹c mét c¸ch tù
do, tuú theo tÝnh chÊt cña t¸c phÈm vμ c¶m nhËn cña ng−êi biÓu diÔn. VÝ dô :
Em lμ b«ng hång nhá
T×nh c¶m − Trong s¸ng
Nh¹c vμ lêi : TrÞnh C«ng S¬n
DÊu miÔn nhÞp cßn cã thÓ dïng víi dÊu lÆng.
VÝ dô :
25

§7. Mét sè dÊu viÕt t¾t
7.1. DÊu nh¾c l¹i
DÊu nh¾c l¹i viÕt b»ng kÝ hiÖu : :
DÊu nμy dïng ®Ó nh¾c l¹i mét ®o¹n nh¹c hoÆc toμn bé b¶n nh¹c. VÝ dô :
Nhí ¬n B¸c
Thong th¶
Nh¹c vμ lêi : Phan Huúnh §iÓu
DÊu ho¸ bÊt th−êng kh«ng cã hiÖu lùc víi nèt cao h¬n (hoÆc thÊp h¬n) qu·ng
t¸m ®øng sau nã trong « nhÞp. NÕu muèn, nh÷ng nèt ®ã còng ph¶i viÕt thªm dÊu
ho¸. VÝ dô :
DÊu ho¸ bÊt th−êng cßn cã hiÖu lùc víi c¶ nèt nh¹c ë nhÞp sau, trong tr−êng
hîp nã ®−îc nèi víi nèt nh¹c bÞ ho¸ ë nhÞp tr−íc.
VÝ dô :
26

NÕu cuèi ®o¹n nh¹c ë lÇn nh¾c l¹i cã sù thay ®æi so víi lÇn ®Çu, ng−êi ta
dïng dÊu ngoÆc vu«ng víi sè 1 cho lÇn diÔn ®Çu. Khi nh¾c l¹i lÇn thø 2 sÏ bá
®o¹n nh¹c trong ngoÆc vu«ng 1, ®Ó vμo tiÕp ®o¹n nh¹c ë ngoÆc vu«ng thø 2. VÝ
dô :
Hoμ b×nh cho bÐ
Nh¹c vμ lêi : Huy Tr©n
Ch¸u vÉn nhí tr−êng mÇm non
Nh¹c vμ lêi : Hoµng L©n
Ca khóc cã nhiÒu lêi, cã thÓ dïng 3 hay 4 ngoÆc vu«ng, c¸ch nh¾c l¹i theo
nguyªn t¾c nh− trªn.
Khi cÇn nh¾c l¹i nhÞp nμo ®ã vμi lÇn, dïng dÊu
VÝ dô khi viÕt :
27

CÇn thùc hiÖn lμ :
7.2. DÊu Segno vµ dÊu Coda
DÊu Segno (cßn gäi lμ dÊu håi) viÕt b»ng kÝ hiÖu
DÊu nμy cã t¸c dông t−¬ng ®−¬ng dÊu nh¾c l¹i. DÊu Segno th−êng dïng
trong nh÷ng t¸c phÈm cã h×nh thøc lín hoÆc dïng víi ®o¹n nh¹c cã khu«n khæ
lín h¬n so víi dÊu nh¾c l¹i. Ph¶i ®Æt dÊu Segno ë hai ®Çu cña ®o¹n nh¹c cÇn nh¾c
l¹i. VÝ dô :
Gäi b−ím
Vui − H¬i nhanh
Nh¹c vμ lêi : §µo Ngäc Dung
ë
28

Cã t¸c phÈm gåm ba phÇn, nÕu kh«ng muèn chÐp l¹i phÇn thø ba (v× lÆp l¹i
gièng phÇn ®Çu), cÇn viÕt fine (hÕt) ë cuèi phÇn thø nhÊt, viÕt Da capo al fine ë
cuèi phÇn thø hai. VÝ dô :
DÊu Coda (nghÜa lμ kÕt thóc) viÕt b»ng kÝ hiÖu:
DÊu Coda th−êng ®i kÌm víi dÊu håi. B¶n nh¹c cã dÊu Coda vμ dÊu håi ®−îc
tr×nh bμy theo tr×nh tù sau :
− Tr×nh bμy tõ ®Çu ®Õn dÊu håi thø hai.
− Nh¾c l¹i tõ dÊu håi thø nhÊt ®Õn dÊu Coda thø nhÊt.
− Kh«ng tr×nh bμy ®o¹n tõ dÊu Coda thø nhÊt ®Õn dÊu Coda thø hai.
− Tr×nh bμy tiÕp tõ dÊu Coda thø hai ®Õn hÕt.
7.3. DÊu chuyÓn qu∙ng t¸m
DÊu chuyÓn qu·ng t¸m dïng b»ng kÝ hiÖu 8va....
DÊu chuyÓn qu·ng t¸m ghi mét ®o¹n nh¹c cÇn ®−a lªn cao hoÆc h¹ thÊp
xuèng mét qu·ng t¸m. Dïng dÊu nμy sÏ tr¸nh ph¶i viÕt nhiÒu dßng kÎ phô, g©y
khã kh¨n khi ®äc nèt nh¹c.
Khi ®−a lªn mét qu·ng t¸m, kÝ hiÖu viÕt phÝa trªn khu«ng nh¹c. VÝ dô khi viÕt
:
29

Khi ®−a xuèng mét qu·ng t¸m, kÝ hiÖu viÕt phÝa d−íi khu«ng nh¹c. VÝ dô khi
viÕt :
7.4. Çch ghi nh¹c hai bÌ
Ngoμi nh÷ng b¶n nh¹c, bμi h¸t chØ cã mét bÌ, cßn cã lo¹i bμi nhiÒu bÌ, trong
®ã ®¬n gi¶n nhÊt lμ bμi hai bÌ. Cã thÓ ghi çc bÌ trªn khu«ng nh¹c b»ng hai çch :
− §u«i nèt nh¹c cña hai bÌ quay cïng chiÒu. Th−êng ¸p dông víi bμi cã bÌ
trªn lu«n cao h¬n bÌ d−íi. VÝ dô :
Nh¹c rõng
(TrÝch)
Nh¹c vμ lêi : Hoµng ViÖt
− §u«i nèt nh¹c cña hai bÌ quay ng−îc chiÒu. Th−êng ¸p dông víi bμi cã tÝnh
chÊt phøc ®iÖu (hai giai ®iÖu ®éc lËp vÒ tiÕt tÊu) hoÆc ë bÌ d−íi ®«i khi cã nèt cao
h¬n bÌ trªn. VÝ dô :
30

C©u hái vμ bμi tËp
a) C©u hái
1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ?
2. ¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã nh÷ng thuéc tÝnh nμo ?
3. HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm bao nhiªu ©m ?
4. KÓ tªn çc bËc c¬ b¶n trong ©m nh¹c ?
5. Çc bËc c¬ b¶n ®−îc ghi b»ng nh÷ng ch÷ çi nμo ?
6. Tr×nh bμy cÊu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ çc dßng kÎ phô ?
7. Giíi thiÖu nh÷ng lo¹i kho¸ th−êng dïng trong ©m nh¹c ?
8. T¹i sao çc bμi h¸t th−êng ghi b»ng kho¸ Sol ?
9. Kho¸ Fa dïng cho nh÷ng nh¹c cô nμo ?
10. Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n ?
11. ThÕ nμo gäi lμ qu·ng t¸m ?
12. Cã bao nhiªu qu·ng 8 trong thang ©m ®Çy ®ñ ? Tªn cña çc qu·ng t¸m ?
13. ThÕ nμo lμ hÖ thèng b×nh qu©n ?
14. KÓ tªn çc lo¹i dÊu ho¸ ?
15. H·y gi¶i thÝch vÒ hiÖu lùc cña dÊu ho¸ bÊt th−êng ?
16. Ho¸ biÓu lμ g× ?
17. ThÕ nμo lμ trïng ©m ? Nªu vÝ dô ?
18. DÊu lÆng lμ g× ? Nªu vÝ dô ?
19. KÓ tªn çc lo¹i dÊu lμm t¨ng tr−êng ®é ?
20. DÊu chuyÓn qu·ng 8 cã t¸c dông g× ?
b) Bμi tËp viÕt
1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2, víi tr−êng ®é
lμ nèt ®en.
2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m lín ®Õn §«1,
víi tr−êng ®é lμ nèt mãc ®¬n.
3. ChuyÓn giai ®iÖu sau thÊp xuèng qu·ng 8 vμ viÕt ë kho¸ Fa.
4. ViÕt çc ©m trïng víi nh÷ng ©m sau.
31

5. ViÕt l¹i giai ®iÖu sau cho ®óng víi cao ®é thùc tÕ.
6. ViÕt l¹i giai ®iÖu sau cho ®óng víi cao ®é thùc tÕ.
c) Bμi tËp trªn ®μn
1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö nÐt nh¹c sau.
2. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö nÐt nh¹c sau.
H−íng dÉn tù häc
H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái
C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ?
¢m nh¹c lμ nghÖ thuËt dïng ©m thanh vμ nhÞp ®iÖu ®Ó diÔn t¶ t− t−ëng vμ
t×nh c¶m cña con ng−êi.
C©u 2. ¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã nh÷ng thuéc tÝnh nμo ?
¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã bèn thuéc tÝnh lμ : cao ®é, tr−êng ®é, c−êng
®é vμ ©m s¾c.
C©u 3. HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm bao nhiªu ©m ?
Gåm 88 ©m.
C©u 4. KÓ tªn çc bËc c¬ b¶n trong ©m nh¹c ?
§«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si.
C©u 5. Çc bËc c¬ b¶n ®−îc ghi b»ng nh÷ng ch÷ çi nμo ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.3.
C©u 6. Tr×nh bμy cÊu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ çc dßng kÎ phô ?
C©u 7. Giíi thiÖu nh÷ng lo¹i kho¸ th−êng dïng trong ©m nh¹c ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 3.2.
C©u 8. T¹i sao çc bμi h¸t th−êng ghi b»ng kho¸ Sol ?
32

Çc bμi h¸t th−êng viÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol v× giäng h¸t con
ng−êi phï hîp víi cao ®é ë khu vùc nμy.
C©u 9. Kho¸ Fa dïng cho nh÷ng nh¹c cô nμo ?
C©u 10. Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n ?
C©u 11. ThÕ nμo gäi lμ qu·ng t¸m ?
C©u 12. Cã bao nhiªu qu·ng 8 trong thang ©m ®Çy ®ñ ? Tªn cña çc qu·ng t¸m
?
C©u 13. ThÕ nμo lμ hÖ thèng b×nh qu©n ?
C©u 14. KÓ tªn çc lo¹i dÊu ho¸ ?
Çc kÝ hiÖu th¨ng, gi¸ng, th¨ng kÐp, gi¸ng kÐp, hoμn gäi lμ çc dÊu ho¸.
C©u 15. H·y gi¶i thÝch vÒ hiÖu lùc cña dÊu ho¸ bÊt th−êng ?
C©u 16. Ho¸ biÓu lμ g× ?
Ho¸ biÓu lμ mét hoÆc mét sè dÊu ho¸ n»m cè ®Þnh ®Çu khu«ng nh¹c (bªn ph¶i
kho¸ nh¹c). Ho¸ biÓu bao giê còng cïng lo¹i hoÆc lμ dÊu th¨ng hoÆc lμ dÊu gi¸ng,
chóng xuÊt hiÖn theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vμ cã hiÖu lùc trong suèt b¶n nh¹c.
C©u 17. ThÕ nμo lμ trïng ©m ? Nªu vÝ dô ?
C©u 18. DÊu lÆng lμ g× ? Nªu vÝ dô ?
C©u 19. KÓ tªn çc lo¹i dÊu lμm t¨ng tr−êng ®é ?
Gåm cã dÊu nèi, dÊu chÊm d«i vμ dÊu miÔn nhÞp.
C©u 20. DÊu chuyÓn qu·ng 8 cã t¸c dông g× ?
H−íng dÉn lμm bμi tËp viÕt
Bμi tËp 1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2, víi
tr−êng ®é lμ nèt ®en.
− §Ó lμm bμi tËp nμy, ng−êi häc cÇn n¾m ®−îc vÞ trÝ çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2
trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.
− L−u ý khi ®u«i nèt nh¹c quay lªn, ®u«i nèt ch¹m vμo bªn ph¶i th©n nèt. Khi
®u«i nèt nh¹c quay xuèng, ®u«i nèt ch¹m vμo bªn tr¸i th©n nèt.
33

Bμi tËp 2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m lín
®Õn §«1, víi tr−êng ®é lμ nèt mãc ®¬n.
− §Ó lμm bμi tËp nμy, ng−êi häc cÇn n¾m ®−îc vÞ trÝ çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m
lín ®Õn §«1 trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa.
− L−u ý viÕt ®óng ®u«i vμ mãc ®¬n.
H−íng dÉn thùc hμnh bμi tËp trªn ®μn
Bμi tËp 1 vμ 2.
− Môc tiªu cña bμi tËp kh«ng ph¶i ®Ó luyÖn kÜ thuËt mμ ®Ó ng−êi häc hiÓu vÒ
çch thÓ hiÖn cao ®é vμ tr−êng ®é trong ©m nh¹c.
− §Ó thùc hiÖn 2 bμi tËp nμy, ng−êi häc cÇn ®äc tªn çc nèt trªn khu«ng nh¹c.
− §μn giai ®iÖu tõng chuçi ©m ng¾n, thùc hiÖn chËm kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.
− Dï kh«ng nh»m luyÖn tËp kÜ thuËt nh−ng cÇn bÊm ngãn tay hîp lÝ, ng−êi
häc cã thÓ viÕt thø tù ngãn tay d−íi çc nèt nh¹c.
− §μn giai ®iÖu c¶ nÐt nh¹c.
− TËp giai ®iÖu víi tèc ®é h¬i nhanh.
34

Ch−¬ng II
TiÕt tÊu, nhÞp
Môc tiªu
TiÕt tÊu, tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do.
Träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp, nhÞp lÊy ®µ.
NhÞp ®¬n, nhÞp phøc, nhÞp biÕn ®æi.
§¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.
NhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp.
§1. tiÕt tÊu, tr−êng ®é c¬ b¶n
vμ tr−êng ®é tù do
1.1. TiÕt tÊu
TiÕt tÊu lμ sù t−¬ng quan vÒ tr−êng ®é cña çc ©m thanh nèi tiÕp nhau. Trong
©m nh¹c cã sù lu©n phiªn tr−êng ®é cña ©m thanh, ®ã lμ sù phèi hîp cña çc ©m
thanh cã tr−êng ®é kh¸c nhau. Khi liªn kÕt víi nhau theo mét thø tù nhÊt ®Þnh,
tr−êng ®é cña ©m thanh t¹o ra nhãm tiÕt tÊu (cßn gäi lμ h×nh tiÕt tÊu). H×nh tiÕt
tÊu lμ ®−êng nÐt tiªu biÓu vÒ tr−êng ®é cña t¸c phÈm ©m nh¹c.
35

VÝ dô :
Bμi ca ®i häc
NhÞp ®i − KhoÎ
Nh¹c vμ lêi : Phan TrÇn B¶ng
H×nh tiÕt tÊu cña b¶n nh¹c trªn lμ :
1.2. Tr−êng ®é c¬ b¶n vµ tr−êng ®é tù do
NÕu nèt ®en ®−îc chia thμnh 2 nèt mãc ®¬n, ®ã lμ tr−êng ®é c¬ b¶n. NÕu nèt
®en ®−îc chia thμnh 3 nèt mãc ®¬n (ng©n dμi ®Òu nhau), ®ã lμ tr−êng ®é tù do.
T−¬ng tù víi c¸c lo¹i tr−êng ®é kh¸c.
− Tr−êng ®é c¬ b¶n : Mét nèt trßn ng©n dμi b»ng hai nèt tr¾ng hoÆc bèn nèt
®en...
36

− Tr−êng ®é tù do : Lμ nh÷ng tr−êng ®é ®−îc t¹o nªn do sù ph©n chia kh¸c
víi tr−êng ®é c¬ b¶n.
Ta th−êng gÆp c¸c h×nh thøc ph©n chia tù do sau :
+ Chïm ba : nèt nh¹c ®−îc chia lμm ba phÇn ®Òu nhau. VÝ dô :
Nèt tr¾ng chia thμnh ba nèt ®en :
VÝ dô :
Nh− chim −u phiÒn
NhÑ nhμng
Nh¹c vμ lêi : TrÞnh C«ng S¬n
Nèt ®en chia thμnh ba nèt mãc ®¬n :
VÝ dô :
Serenade
F. Shubert
3
Nèt mãc ®¬n chia thμnh ba nèt mãc kÐp :
37

+ Chïm n¨m : nèt nh¹c ®−îc chia lμm n¨m phÇn ®Òu nhau.
VÝ dô :
Nèt tr¾ng chia thμnh n¨m nèt mãc ®¬n :
Nèt ®en chia thμnh n¨m nèt mãc kÐp :
Mét sè b¶n nh¹c cßn dïng c¸c chïm 6, 7, 8... Tuy nhiªn ®ã lμ c¸c tr−êng hîp
hiÕm gÆp.
§2. träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp,
nhÞp lÊy ®μ
2.1. Träng ©m vµ tiÕt nhÞp
Trong tiÕt tÊu cña t¸c phÈm ©m nh¹c, cã mét sè ©m ®−îc vang lªn víi c−êng
®é lín h¬n, næi bËt h¬n, ®ã lμ träng ©m.
Nh÷ng tr−êng ®é cã thêi gian b»ng nhau gi÷a hai träng ©m nèi tiÕp, ®ã lμ tiÕt
nhÞp (cßn gäi lμ nhÞp). Trong mçi nhÞp, chØ cã mét träng ©m.
Trong nhÞp, nh÷ng tr−êng ®é b»ng nhau cã träng ©m vμ kh«ng cã träng ©m,
®ã lμ ph¸ch. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi
lμ ph¸ch m¹nh võa hoÆc ph¸ch nhÑ.
CÇn hiÓu vÒ ph¸ch vμ nhÞp nh− sau :
− Ph¸ch vμ nhÞp lμ ®¬n vÞ ®o tr−êng ®é trong ©m nh¹c.
− Ph¸ch lμ kho¶ng thêi gian tr«i qua gi÷a hai tiÕng gâ liÒn kÒ.
− NhÞp lμ kho¶ng thêi gian tr«i qua gi÷a hai ph¸ch m¹nh
liÒn kÒ.
− §é dμi cña ph¸ch vμ nhÞp thay ®æi tuú thuéc vμo tèc ®é cña tõng b¶n nh¹c.
2.2. Lo¹i nhÞp vµ v¹ch nhÞp
Lo¹i nhÞp ®−îc kÝ hiÖu b»ng sè chØ nhÞp. Sè chØ nhÞp ®−îc ®Æt sau kho¸ nh¹c
vμ ho¸ biÓu (nÕu cã). Sè chØ nhÞp gåm hai ch÷ sè, sè bªn trªn chØ sè ph¸ch cã trong
mçi nhÞp, sè bªn d−íi chØ tr−êng ®é mçi ph¸ch b»ng mét phÇn mÊy cña nèt trßn.
Mét sè lo¹i nhÞp th−êng gÆp :
38

− NhÞp : NhÞp 2 cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt ®en
(nèt ®en cã tr−êng ®é b»ng mét phÇn t− nèt trßn). NhÞp 2
4 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch
m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
2
4 4
Móa vui
Vui − Rén rμng
Nh¹c vμ lêi : L−u H÷u Ph−íc
− NhÞp : NhÞp 3
4 cã ba ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt ®en.
NhÞp cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 vμ 3 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
3
4
3
4
Bôi phÊn
Võa ph¶i − Tha thiÕt Nh¹c vμ lêi : Vò hoµng − lª v¨n léc
39

− NhÞp (cßn ®−îc viÕt lμ C) : NhÞp cã bèn ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é
b»ng mét nèt ®en. NhÞp cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 3 lμ ph¸ch m¹nh võa,
ph¸ch 2 vμ 4 lμ ph¸ch nhÑ.
VÝ dô :
4
4
4
4
4
4
¦íc m¬
ThiÕt tha, tr×u mÕn
Nh¹c : Trung quèc
Lêi ViÖt : An Hoµ
40

− NhÞp : NhÞp cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt mãc
®¬n (nèt mãc ®¬n cã tr−êng ®é b»ng mét phÇn t¸m cña nèt trßn). NhÞp 2
8 cã
ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
2
8
2
8
BÐ quÐt nhμ
Vui − DÝ dám
Nh¹c vμ lêi : Hµ §øc hËu
nhµ. Mét... ... nhµ
− NhÞp : NhÞp cã ba ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt mãc
®¬n. Ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 vμ 3 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
3
8
3
8
Tre ngμ bªn L¨ng B¸c
Tha thiÕt
Nh¹c vμ lêi : Hµn Ngäc BÝch
41

− NhÞp : NhÞp cã s¸u ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt mãc
®¬n. NhÞp 6
8 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 4 lμ ph¸ch m¹nh võa, cßn l¹i lμ
ph¸ch nhÑ. VÝ dô :
6
8
6
8
ChØ cã mét trªn ®êi
NhÑ nhμng − T×nh c¶m
Nh¹c : Tr−¬ng Quang Lôc
Lêi : Th¬ Liªn X« (cò)
42

− NhÞp (cßn ®−îc viÕt lμ C) : NhÞp cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é
b»ng mét nèt tr¾ng (nèt tr¾ng cã tr−êng ®é b»ng mét phÇn hai cña nèt trßn). NhÞp
cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ.
2
2
2
2
2
2
43

VÝ dô :
Nô c−êi
H¬i nhanh
Nh¹c Nga
Pháng dÞch lêi : ph¹m tuyªn
44

Trªn khu«ng nh¹c, nhÞp cã thÓ ®−îc gäi lμ « nhÞp. Çc « nhÞp ®−îc ph©n çch
nhau b»ng nh÷ng v¹ch th¼ng ®øng trªn khu«ng nh¹c gäi lμ v¹ch nhÞp (hoÆc g¹ch
nhÞp). Nh÷ng nèt nh¹c n»m s¸t sau v¹ch nhÞp bao giê còng lμ ph¸ch m¹nh.
Trong b¶n nh¹c cßn sö dông hai v¹ch nhÞp ®øng s¸t nhau, gäi lμ v¹ch kÐp
(hoÆc v¹ch nhÞp ®«i). V¹ch kÐp cã hai lo¹i.
− V¹ch kÐp cã hai nÐt kh«ng t« ®Ëm, dïng trong çc tr−êng hîp :
+ Thay ®æi nhÞp. VÝ dô :
Hoa th¬m b−ím l−în
D©n ca quan hä B¾c Ninh
+ Thay ®æi kho¸. VÝ dô :
+ Ng¨n çch çc qu·ng, hîp ©m. VÝ dô :
+ ChuyÓn sang ®o¹n nh¹c míi. VÝ dô :
45

Vò khóc Napoli
Trai - cèp - xki
− V¹ch kÐp cã mét nÐt t« ®Ëm, dïng trong c¸c tr−êng hîp :
+ §i cïng dÊu nh¾c l¹i hoÆc dÊu håi. VÝ dô :
+ KÕt thóc t¸c phÈm.
2.3. NhÞp lÊy ®µ
NhÞp më ®Çu cña b¶n nh¹c kh«ng ®ñ sè ph¸ch theo quy ®Þnh cña sè chØ nhÞp,
gäi lμ nhÞp lÊy ®μ.
Mét sè c¸ch tr×nh bμy b¶n nh¹c cã nhÞp lÊy ®μ :
− B¶n nh¹c cã nhÞp lÊy ®μ th× nhÞp kÕt thóc sÏ kh«ng ®ñ sè ph¸ch, tæng sè
ph¸ch ë nhÞp lÊy ®μ vμ nhÞp kÕt thóc sÏ b»ng mét nhÞp ®Çy ®ñ. VÝ dô :
Tr−êng em
Vui − NhÞp nhμng Nh¹c vμ lêi : Ph¹m §øc Léc
46

− Thªm dÊu lÆng vμo nhÞp më ®Çu, h×nh thøc lμ nhÞp ®ñ sè ph¸ch nh−ng thùc
chÊt lμ nhÞp lÊy ®μ. VÝ dô :
Nh÷ng b«ng hoa nh÷ng bμi ca
T−¬i vui − N¸o nøc
Nh¹c vμ lêi : Hoµng Long
− NhiÒu t¸c phÈm (®Æc biÖt lμ ca khóc) cã nhÞp lÊy ®μ nh−ng nhÞp kÕt thóc vÉn
®ñ tr−êng ®é. Trong b¶n nh¹c, nhÞp duy nhÊt cã thÓ thiÕu tr−êng ®é, ®ã lμ nhÞp
më ®Çu.
47

VÝ dô :
Em vÉn nhí tr−êng x−a
Vui − Tha thiÕt Nh¹c vμ lêi : Thanh S¬n
48

§3. nhÞp ®¬n, nhÞp phøc,
nhÞp biÕn ®æi
3.1. NhÞp ®¬n vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é
NhÞp ®¬n lμ nh÷ng lo¹i nhÞp cã mét, hai hoÆc ba ph¸ch, trong ®ã chØ cã mét
ph¸ch m¹nh (träng ©m).
+ Nh÷ng nhÞp cã mét ph¸ch : 1 1 1, , .2 4 8
+ Nh÷ng nhÞp cã hai ph¸ch : 2 2 2, , .2 4 8
+ Nh÷ng nhÞp cã ba ph¸ch : 3 3 3, , .2 4 8
Tr−êng ®é çc nèt nh¹c trong mçi nhÞp ®−îc liªn kÕt víi nhau thμnh nhãm
gäi lμ ph©n nhãm tr−êng ®é. Ph©n nhãm tr−êng ®é lμ sù ph©n chia çc nèt trong
nhÞp thμnh tõng nhãm cho phï hîp víi c¬ cÊu cña lo¹i nhÞp, th−êng dïng cho
nh¹c kh«ng lêi. Ph©n nhãm tr−êng ®é sÏ lμm cho ng−êi biÓu diÔn dÔ dμng trong
viÖc thÓ hiÖn t¸c phÈm.
§èi víi çc lo¹i nhÞp ®¬n, çc nèt thuéc tõng ph¸ch ph¶i ®−îc tËp hîp l¹i
thμnh tõng nhãm t¸ch rêi nhau. Nh− vËy trong nhÞp cã bao nhiªu ph¸ch th× sÏ cã
bÊy nhiªu nhãm tr−êng ®é. VÝ dô :
3.2. NhÞp phøc vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é
NhÞp phøc ®−îc h×nh thμnh trªn c¬ së liªn kÕt hai hay nhiÒu nhÞp ®¬n cïng
lo¹i. Do vËy sè l−îng ph¸ch m¹nh ë nhÞp phøc sÏ t−¬ng ®−¬ng víi sè nhÞp ®¬n cã
trong thμnh phÇn cña nã.
Träng ©m cña nhÞp ®¬n thø nhÊt lμ ph¸ch m¹nh cßn çc träng ©m ë çc nhÞp
®¬n kÕ tiÕp lμ ph¸ch m¹nh võa. Mét sè lo¹i nhÞp phøc th−êng gÆp :
( )4 2 2
4 4 4+
49

( )6 3 3
8 8 8+
( )9 3 3 3
8 8 8 8+ +
Çch ph©n nhãm tr−êng ®é ë nhÞp phøc lμ : mçi nhÞp ®¬n trong ®ã ®−îc liªn
kÕt thμnh mét nhãm riªng. VÝ dô :
3.3. NhÞp hçn hîp vµ çch ph©n nhãm tr−êng ®é
NhÞp hçn hîp lμ lo¹i nhÞp ®−îc h×nh thμnh bëi sù kÕt hîp hai hay nhiÒu lo¹i
nhÞp ®¬n kh¸c nhau. VÝ dô :
( )5 2 3
4 4 4+
( )5 3 2
4 4 4+
( )5 2 3
8 8 8+
Träng ©m trong lo¹i nhÞp hçn hîp ph©n bè kh«ng ®Òu, phô thuéc vμo träng
©m cña tõng lo¹i nhÞp ®¬n trong ®ã. Träng ©m cña nhÞp ®¬n thø nhÊt lμ ph¸ch
m¹nh cßn träng ©m cña çc nhÞp ®¬n tiÕp theo lμ çc ph¸ch m¹nh võa. VÝ dô :
3.4. NhÞp biÕn ®æi
§o¹n nh¹c sö dông tõ hai lo¹i nhÞp trë lªn gäi lμ ®o¹n nh¹c cã nhÞp biÕn ®æi.
NhÞp biÕn ®æi cã thÓ x¶y ra mét çch cã chu k× hoÆc kh«ng cã chu k×.
− NhÞp biÕn ®æi theo chu k× ®−îc ghi b»ng hai sè chØ nhÞp ë ®Çu b¶n nh¹c (hay
®o¹n nh¹c), theo trËt tù tiÕp nèi çc lo¹i nhÞp trong mçi chu k×. VÝ dô :
Trong vÝ dô trªn, mét nhÞp 2 ®an xen liªn tôc víi mét nhÞp 3 .4 4
50

− NhÞp biÕn ®æi kh«ng theo chu k× th× sè chØ nhÞp ®−îc ®Æt ngay tr−íc chç cÇn
thay ®æi. VÝ dô :
Ru em
D©n ca X¬®¨ng (T©y Nguyªn)
Ghi ©m vμ ®Æt lêi : Lª Toµn Hïng
§4. ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch
4.1. §¶o ph¸ch
§¶o ph¸ch lμ hiÖn t−îng mét ©m b¾t ®Çu vang lªn ë ph¸ch nhÑ hoÆc phÇn nhÑ
cña ph¸ch ng©n sang ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch tiÕp theo. HiÖn
t−îng nμy lμm thay ®æi träng ©m cña ©m thanh dÉn ®Õn sù thay ®æi nhÞp ®iÖu ®Òu
®Æn cña b¶n nh¹c. Nãi c¸ch kh¸c, ®¶o ph¸ch lμ kiÓu nèi tiÕp tiÕt tÊu, trong ®ã
träng ©m tiÕt tÊu kh«ng trïng víi träng ©m cña tiÕt nhÞp.
Mét sè d¹ng ®¶o ph¸ch th−êng gÆp :
51

VÝ dô :
Em nh− chim c©u tr¾ng
T−¬i m¸t − Trong s¸ng Nh¹c vμ lêi : TrÇn Ngäc
4.2. NghÞch ph¸ch
NghÞch ph¸ch gièng ®¶o ph¸ch ë chç träng ©m cña tiÕt tÊu giai ®iÖu l¹i r¬i
vμo ph¸ch yÕu hoÆc phÇn yÕu cña ph¸ch, kh«ng trïng víi träng ©m cña tiÕt nhÞp.
Kh¸c ë chç ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch ®−îc thay b»ng dÊu lÆng. VÝ
dô :
52

Ru con
D©n ca : Nam Bé
ChËm dÇn
§5. nhÞp ®é, c¸ch ®¸nh nhÞp
5.1. NhÞp ®é
NhÞp ®é lμ tèc ®é chuyÓn ®éng cña tiÕt tÊu, th−êng ®−îc ghi ë ®Çu b¶n
nh¹c. TiÕng Italia lμ ng«n ng÷ phæ biÕn ®Ó ghi nhÞp ®é trong ©m nh¹c. Tuy nhiªn,
ë mçi n−íc, ng−êi ta cßn dïng tiÕng n−íc m×nh ®Ó dÔ phæ cËp.
53

Allegro BÐt -T«-Ven
Ngoμi ra, cßn c¸ch ghi b»ng kÝ hiÖu (vÝ dô = 120). C¸ch ghi nμy nh»m diÔn
®¹t : tèc ®é cña b¶n nh¹c lμ 120 ph¸ch/phót. Mçi ph¸ch cã gi¸ trÞ b»ng nèt ®en.
Quª h−¬ng
D−íi ®©y lμ mét sè thuËt ng÷ chØ nhÞp ®é.
TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖt
Sè l−îng ph¸ch trong
1 phót
Ghi chó
Largo
Grave
Larghetto
Lento
Adagio
Cùc chËm
RÊt chËm, trÞnh träng
ChËm, nÆng nÒ
ChËm võa
H¬i chËm
40 ®Õn 43
44 ®Õn 47
48 ®Õn 51
52 ®Õn 55
56 ®Õn 59
Nhãm nhÞp ®é chËm
Andante
Andante con moto
Andantino
Andantino quasi allegretto
Moderato
Khoan thai
Khoan thai, linh ho¹t
Thong th¶
Thong th¶, h¬i nhanh
Võa ph¶i
60 ®Õn 62
63 ®Õn 65
66 ®Õn 70
71 ®Õn 79
80 ®Õn 99
Nhãm nhÞp ®é trung b×nh
Allegretto moderato
Allegro
Vivace
Nhanh võa
Nhanh
Nhanh, nhén nhÞp
100 ®Õn 115
116 ®Õn 125
126 ®Õn 142
Nhãm nhÞp ®é nhanh
D©n ca : U-Crai-Na
54

Presto
Prestissimo
RÊt nhanh, rÊt véi
Cùc nhanh
143 ®Õn 183
184 trë lªn
5.2. S¬ ®å vµ çch ®¸nh nhÞp
Mçi lo¹i nhÞp cã s¬ ®å (®−êng chØ huy) riªng, tuú theo tÝnh chÊt tõng t¸c
phÈm, cã nhiÒu çch ®¸nh nhÞp kh¸c nhau. Ngay trong mét t¸c phÈm, çch ®¸nh
nhÞp cã thÓ thay ®æi theo tõng ®o¹n, c©u, tiÕt nh¹c.
D−íi ®©y lμ mét sè lo¹i nhÞp hay gÆp vμ çch ®¸nh nhÞp c¬ b¶n :
− NhÞp 2 ph¸ch : gåm nhÞp 2 2 hoÆc nhÞp 6 vμ (ë tèc ®é nhanh).2, ,2 4 8 4
6
8
2 2
1 1
S¬ ®å §−êng nÐt thùc tÕ
− NhÞp 3 ph¸ch : gåm nhÞp 3 3 hoÆc nhÞp vμ (ë tèc ®é chËm).3, ,4 8 2
9
4
9
8
− NhÞp 4 ph¸ch : gåm nhÞp 4 4 4 hoÆc nhÞp (ë tèc ®é rÊt chËm).12, , ,2 4 8 2
4
2
− NhÞp 6 ph¸ch : gåm nhÞp 6 , 6 .
8 4
55

Mét vμi ®iÓm cÇn l−u ý khi ®¸nh nhÞp :
− Bμn tay ë t− thÕ chuÈn bÞ ®¸nh nhÞp ®Ó ngang vai, tay chuyÓn ®éng lªn cao
kh«ng qu¸ ®Ønh ®Çu, xuèng thÊp kh«ng d−íi bông.
− §−êng nÐt chuyÓn ®éng cña bμn tay thËt râ rμng, kh«ng nªn r−êm rμ hoÆc
uèn l−în mμ kh«ng cã môc ®Ých.
− Trong ®−êng nÐt thùc tÕ, ph¸ch 1 chuyÓn ®éng dμi h¬n çc ph¸ch kh¸c v×
bμn tay chuyÓn ®éng nhanh h¬n, nhÊn m¹nh h¬n. Tuy nhiªn, ®é dμi vÒ h×nh häc ë
®−êng nÐt thùc tÕ kh«ng cã nghÜa ph¸ch 1 ng©n dμi h¬n çc ph¸ch kh¸c.
− Mçi ph¸ch ®Òu cã ®iÓm ph¸ch, muèn t¹o ®−îc ®iÓm ph¸ch th× khi ®¸nh ®Õn
cuèi ph¸ch, ph¶i dõng l¹i ë ®ã mét kho¶nh kh¾c rÊt ng¾n råi míi n¶y lªn ®Ó t¹o
®μ cho ph¸ch sau.
− NhÞp ®¸nh ë tèc ®é nhanh, bμn tay chuyÓn ®éng theo h×nh e-lÝp xu«i hoÆc
ng−îc chiÒu kim ®ång hå. Nh÷ng çch ®¸nh nhÞp 9 ph¸ch hoÆc 12 ph¸ch kh«ng
giíi thiÖu trong s¸ch nμy, ng−êi häc cã thÓ t×m hiÓu thªm trong s¸ch viÕt vÒ chØ
huy ©m nh¹c.
3
8
− Khi ®¸nh nhÞp ë tèc ®é chËm (Grave, Larghetto, Lento, Adagio) nªn më
réng ®éng t¸c ®¸nh nhÞp. ë tèc ®é nhanh (Allegro, Vivace, Presto...) ph¶i thu gän
®éng t¸c, h¹n chÕ ho¹t ®éng ë çnh tay mμ chuyÓn sang cæ tay, ngãn tay.
a) C©u hái
1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ tiÕt tÊu ?
2. ThÕ nμo lμ tr−êng ®é c¬ b¶n vμ tr−êng ®é tù do ?
3. Ph¸ch lμ g× ? NhÞp lμ g× ?
4. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ g× ?
5. Ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi lμ g× ?
6. NhÞp 2 cho biÕt ®iÒu g× ?4
7. NhÞp 3 cho biÕt ®iÒu g× ?4
8. NhÞp cho biÕt ®iÒu g× ?4
4
9. NhÞp 3
8 cho biÕt ®iÒu g× ?
10. NhÞp 6
11. NhÞp cho biÕt ®iÒu g× ?2
2
12. ThÕ nμo lμ nhÞp lÊy ®μ ?
13. ThÕ nμo lμ nhÞp ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
56

14. ThÕ nμo lμ nhÞp phøc ? Nªu vÝ dô ?
15. ThÕ nμo lμ nhÞp biÕn ®æi ?
16. §¶o ph¸ch lμ g× ?
17. NghÞch ph¸ch lμ g× ?
18. NhÞp ®é lμ g× ?
b) Bμi tËp viÕt
1. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 2
4 trong ®ã cã sö dông c¸c d¹ng tr−êng ®é : nèt
tr¾ng, nèt ®en, nèt ®en chÊm d«i, mãc ®¬n, mãc ®¬n chÊm d«i, mãc kÐp.
2. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 3 trong ®ã cã ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.4
3. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã dÊu ho¸, dÊu nèi, dÊu luyÕn.4
4
4. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 3
8 trong ®ã cã dÊu lÆng ®en, lÆng ®¬n, mãc ®¬n
chÊm d«i, mãc kÐp.
5. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã dÊu nèi, dÊu luyÕn, nèt ®en chÊm
d«i.
6
8
6. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã nhÞp lÊy ®μ, ®¶o ph¸ch, dÊu chÊm
d«i, dÊu nèi.
2
2
1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :
§Õm sao
Nh¹c : V¨n Chung
2. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :
57

N¨m tr¨m dÆm
Peter Paul & Mary
C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ tiÕt tÊu ?
TiÕt tÊu lμ sù t−¬ng quan vÒ tr−êng ®é cña c¸c ©m thanh nèi tiÕp nhau.
C©u 2. ThÕ nμo lμ tr−êng ®é c¬ b¶n vμ tr−êng ®é tù do ?
C©u 3. Ph¸ch lμ g× ? NhÞp lμ g× ?
C©u 4. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ g× ?
C©u 5. Ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi lμ g× ?
C©u 6. NhÞp 2
NhÞp cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr−êng ®é b»ng mét nèt ®en (nèt ®en cã
tr−êng ®é b»ng mét phÇn t− nèt trßn). NhÞp cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2
lμ ph¸ch nhÑ.
2
4
2
4
C©u 7, 8, 9, 10, 11. C¸ch tr¶ lêi t−¬ng tù nh− c©u 6.
C©u 12. ThÕ nμo lμ nhÞp lÊy ®μ ?
NhÞp më ®Çu cña b¶n nh¹c kh«ng ®ñ sè ph¸ch theo quy ®Þnh cña sè chØ nhÞp,
gäi lμ nhÞp lÊy ®μ.
C©u 13. ThÕ nμo lμ nhÞp ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
− NhÞp ®¬n lμ nh÷ng lo¹i nhÞp cã mét, hai hoÆc ba ph¸ch, trong ®ã chØ cã mét
ph¸ch m¹nh (träng ©m).
− Tham kh¶o vÝ dô ë môc 3.1.
C©u 14. ThÕ nμo lμ nhÞp phøc ? Nªu vÝ dô ?
58

C©u 15. ThÕ nμo lμ nhÞp biÕn ®æi ?
C©u 16. §¶o ph¸ch lμ g× ?
§¶o ph¸ch lμ hiÖn t−îng mét ©m b¾t ®Çu vang lªn ë ph¸ch nhÑ hoÆc phÇn nhÑ
cña ph¸ch ng©n sang ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch tiÕp theo. HiÖn
t−îng nμy lμm thay ®æi träng ©m cña ©m thanh dÉn ®Õn sù thay ®æi nhÞp ®iÖu ®Òu
®Æn cña b¶n nh¹c.
C©u 17. NghÞch ph¸ch lμ g× ?
C©u 18. NhÞp ®é lμ g× ?
Bμi tËp 1. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã sö dông çc d¹ng tr−êng
®é : nèt tr¾ng, nèt ®en, nèt ®en chÊm d«i, mãc ®¬n, mãc ®¬n chÊm d«i, mãc kÐp.
2
4
− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®−îc nh÷ng giai ®iÖu hay, mμ
ng−êi häc cÇn biÕt sö dông çc d¹ng tr−êng ®é cho ®óng.
− Ng−êi häc cã thÓ viÕt çc lo¹i cao ®é bÊt k×, cã thÓ chØ dïng mét lo¹i cao ®é.
Lμm çc bμi tËp 2, 3, 4, 5, 6 t−¬ng tù.
Bμi tËp 1.
− §μn giai ®iÖu tõng chuçi ©m ng¾n, thùc hiÖn chËm kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.
− ThÓ hiÖn ®óng ph¸ch m¹nh vμ ph¸ch nhÑ ë nhÞp 3 .4
− Ng−êi häc cã thÓ viÕt thø tù ngãn tay d−íi çc nèt nh¹c.
− §μn giai ®iÖu c¶ ®o¹n nh¹c.
Thùc hiÖn bμi tËp 2 t−¬ng tù.
59

Ch−¬ng III
Qu·ng
Môc tiªu
Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn, ®é lín cña qu·ng
Qu·ng Diatonic, qu·ng Cromatic
Qu·ng trïng, qu·ng ®¬n, qu·ng kÐp
§¶o qu·ng
Qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch
§1. Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn,
®é lín cña qu·ng
1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu∙ng
Trong ©m nh¹c, qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh
(nèt nh¹c). Qu·ng lμ nh©n tè quan träng ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu vμ hoμ ©m trong
©m nh¹c.
− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi. VÝ dô :
− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp. VÝ dô :
1.2. Çch ®äc tªn qu∙ng
Trong mét qu·ng, ©m bªn d−íi gäi lμ ©m gèc, ©m ë trªn gäi lμ ©m ngän. Víi
qu·ng hoμ thanh, ®äc ©m gèc tr−íc sau ®ã lμ ©m ngän. VÝ dô :
60

Víi qu·ng giai ®iÖu, ®äc ©m ph¸t ra tr−íc råi ®Õn ©m ph¸t ra sau kÌm víi
h−íng chuyÓn ®éng cña qu·ng. VÝ dô :
1.3. §é lín cña qu∙ng
§é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng.
− Gi¸ trÞ sè l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè l−îng çc bËc cã trong qu·ng.
VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 5, v× nã chøa n¨m bËc lμ : §« −
Rª − Mi − Fa − Sol.
Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 3, v× nã chøa ba bËc :
Rª − Mi − Fa.
− Gi¸ trÞ chÊt l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè cung vμ nöa cung cã trong qu·ng.
VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 3,5 cung.
Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 1,5 cung.
Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc thÓ hiÖn b»ng çc tªn : ®óng, tr−ëng, thø,
t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.
§2. qu·ng diatonic, qu·ng cromatic
2.1. Qu∙ng Diatonic
Qu·ng Diatonic (cßn gäi lμ qu·ng c¬ b¶n) ®−îc h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n
víi nhau, çc bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc çc bËc chuyÓn ho¸ víi nhau.
− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n. VÝ dô :
61

− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc çc
bËc chuyÓn ho¸ víi nhau. VÝ dô :
Qu·ng Diatonic lμ 14 lo¹i qu·ng sau :
Qu·ng 1 ®óng (1§) 0 cung
Qu·ng 2 thø (2t) 0,5 cung
Qu·ng 2 tr−ëng (2T) 1 cung
Qu·ng 3 thø (3t) 1, 5 cung
Qu·ng 3 tr−ëng (3T) 2 cung
Qu·ng 4 ®óng (4§) 2, 5 cung
Qu·ng 4 t¨ng (4+) 3 cung
Qu·ng 5 gi¶m (5−) 3 cung
Qu·ng 5 ®óng (5§) 3, 5 cung
Qu·ng 6 thø (6t) 4 cung
Qu·ng 6 tr−ëng (6T) 4, 5 cung
Qu·ng 7 thø (7t) 5 cung
Qu·ng 7 tr−ëng (7T) 5, 5 cung
Qu·ng 8 ®óng (8§) 6 cung
2.2. Qu∙ng Cromatic
Qu·ng Cromatic lμ tÊt c¶ çc qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m (trõ qu·ng 4 t¨ng vμ
qu·ng 5 gi¶m).
− Qu·ng t¨ng lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng
tr−ëng, nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng lín h¬n nöa cung.
VÝ dô :
− Qu·ng gi¶m lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng thø,
nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng nhá h¬n nöa cung.
VÝ dô :
62

Ngoμi qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m, cßn qu·ng t¨ng kÐp vμ gi¶m kÐp nh−ng ®ã
lμ nh÷ng tr−êng hîp hiÕm gÆp.
3. qu·ng trïng, qu·ng ®¬n,
qu·ng kÐp
3.1. Qu∙ng trïng
Qu·ng trïng lμ hiÖn t−îng hai hay nhiÒu qu·ng cã ©m thanh vang lªn gièng
nhau nh−ng çch viÕt kh¸c nhau vμ ý nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i qu·ng trïng :
− Çc qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng nhau. VÝ dô :
− Çc qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng kh¸c nhau. VÝ dô :
3.2. Qu∙ng ®¬n vµ qu∙ng kÐp
Qu·ng ®¬n lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng tèi ®a lμ 8.
Qu·ng kÐp (cßn gäi lμ qu·ng ghÐp), lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng lín h¬n 8.
Mçi qu·ng kÐp lμ mét qu·ng ®¬n céng thªm mét qu·ng 8 ®óng (cã tr−êng hîp
céng thªm 2 hay 3 qu·ng t¸m nh−ng Ýt dïng h¬n). Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña çc
qu·ng kÐp gièng nh− qu·ng ®¬n.
Cã hai çch gäi qu·ng kÐp :
− Gäi tªn theo gi¸ trÞ sè l−îng thùc tÕ cña qu·ng cïng víi gi¸ trÞ chÊt l−îng
cña qu·ng ®¬n. VÝ dô :
− Gäi tªn theo qu·ng ®¬n thªm mét qu·ng 8 ®Ó thμnh qu·ng kÐp. VÝ dô :
63

§4. ®¶o qu·ng
4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu∙ng
Trong mét qu·ng, khi ta ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m
ngän. Ng−îc l¹i, khi ta ®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m
gèc. HiÖn t−îng chuyÓn çc ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o
qu·ng. VÝ dô cã qu·ng §«1 − Fa1.
§−a nèt §«1 lªn qu·ng 8 ®óng, trë thμnh §«2, khi ®ã ®−îc qu·ng míi lμ Fa1
− §«2.
4.2. Nh÷ng çch ®¶o qu∙ng
• §¶o qu·ng ®¬n
− Cã hai çch ®¶o qu·ng ®¬n lμ :
+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn mét qu·ng 8 ®óng.
VÝ dô :
+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
− Quan hÖ gi÷a qu·ng ch−a ®¶o vμ qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :
+ Tæng gi¸ trÞ sè l−îng cña hai qu·ng lμ 9.
Qu·ng 2 sÏ ®¶o thμnh qu·ng 7 ; qu·ng 3 ®¶o thμnh qu·ng 6 ; qu·ng 4 ®¶o
thμnh qu·ng 5 ; qu·ng 5 ®¶o thμnh qu·ng 4...
VÝ dô :
+ Gi¸ trÞ chÊt l−îng trõ qu·ng ®óng vÉn thμnh qu·ng ®óng cßn çc qu·ng
kh¸c thay ®æi tÝnh chÊt theo tõng cÆp :
64

Qu·ng tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng thø, qu·ng thø ®¶o thμnh qu·ng tr−ëng. VÝ
dô :
Qu·ng t¨ng ®¶o thμnh qu·ng gi¶m, qu·ng gi¶m ®¶o thμnh qu·ng t¨ng. VÝ dô :
Qu·ng t¨ng kÐp ®¶o thμnh qu·ng gi¶m kÐp, qu·ng gi¶m kÐp ®¶o thμnh qu·ng
t¨ng kÐp. VÝ dô :
• §¶o qu·ng kÐp
− Cã ba c¸ch ®¶o qu·ng kÐp lμ :
+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn hai qu·ng 8 ®óng.
VÝ dô :
+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng hai qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
+ §ång thêi ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng vμ ®−a ©m gèc lªn mét
qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :
− Quan hÖ cña qu·ng kÐp víi qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :
+ VÒ gi¸ trÞ chÊt l−îng gièng nh− quy luËt víi qu·ng ®¬n ®· nªu ë trªn.
+ Tæng gi¸ trÞ sè l−îng gi÷a hai qu·ng lμ 16. VÝ dô :
Qu·ng 9 tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng 7 thø
Qu·ng 10 thø ®¶o thμnh qu·ng 6 tr−ëng
Qu·ng 11 ®óng ®¶o thμnh qu·ng 5 ®óng
Qu·ng 12 gi¶m ®¶o thμnh qu·ng 4 t¨ng.
65

§5. qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch
5.1. Qu∙ng thuËn
Trong ©m nh¹c, qu·ng thuËn lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn (®ång thêi hoÆc
nèi tiÕp) t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai.
Çc qu·ng thuËn ®−îc chia lμm çc møc ®é sau :
− Qu·ng rÊt thuËn : 1 ®óng, 8 ®óng.
− Qu·ng thuËn : 4 ®óng, 5 ®óng.
− Qu·ng thuËn võa : qu·ng 3 tr−ëng, qu·ng 3 thø, qu·ng 6 tr−ëng, qu·ng 6
thø.
Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng thuËn vÉn lμ qu·ng thuËn.
5.2. Qu∙ng nghÞch
Qu·ng nghÞch lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp,
nghÞch tai.
Çc qu·ng nghÞch gåm cã : qu·ng 2 tr−ëng, qu·ng 2 thø, qu·ng 7 tr−ëng,
qu·ng 7 thø vμ çc qu·ng t¨ng, qu·ng gi¶m.
Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng nghÞch vÉn lμ qu·ng nghÞch.
5.3. øng dông cña qu∙ng thuËn, qu∙ng nghÞch
Trong çc t¸c phÈm ©m nh¹c, ng−êi ta th−êng kÕt hîp sö dông ®an xen nh÷ng
qu·ng thuËn vμ nghÞch ®Ó t¹o nªn sù t−¬ng ph¶n vμ ®a d¹ng vÒ ©m thanh. Tuy
nhiªn, ng−êi s¸ng t¸c hay dïng çc qu·ng thuËn ®Ó viÕt bÌ cho ca khóc, vÝ dô :
66

Dμn ®ång ca mïa h¹
(TrÝch)
Nh¹c : Lª Minh Ch©u
Lêi : Pháng th¬ NguyÔn Minh Nguyªn
a) C©u hái
1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?
2. Tªn gäi cña c¸c ©m trong qu·ng ?
3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
67

4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
5. Qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?
6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?
7. KÓ tªn çc qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n ?
8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?
9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong çc qu·ng c¬ b¶n ?
10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?
11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?
14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?
17. Çc çch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
18. Çc çch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng ®¬n
víi thÓ ®¶o cña nã ?
20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng kÐp
víi thÓ ®¶o cña nã ?
21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?
22. KÓ tªn çc qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?
b) Bμi tËp viÕt
1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng çc qu·ng giai ®iÖu :
3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
2. LÊy Rª2 lμm ©m ngän, x©y dùng çc qu·ng hoμ thanh :
3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 t¨ng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng.
3. LÊy Mi1 lμm gèc, x©y dùng 5 qu·ng Cromatic kh¸c nhau.
4. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng cña çc qu·ng sau.
5. §¶o qu·ng d−íi ®©y b»ng 3 çch.
68

6. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña çc qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn
chóng thμnh çc qu·ng tr−ëng.
chóng thμnh çc qu·ng thø.
chóng thμnh çc qu·ng t¨ng.
chóng thμnh çc qu·ng gi¶m.
10. T×m çc qu·ng trïng cña nh÷ng qu·ng sau.
1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng hoμ thanh : 3 thø, 3
tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
2. LÊy Mi2 lμm ©m ngän, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng giai ®iÖu : 2 thø, 2
tr−ëng, 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng.
3. §μn qu·ng kÐp sau, råi thùc hiÖn 3 çch ®¶o qu·ng.
69

C©u 1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?
Qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh.
− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi.
− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp.
C©u 2. Tªn gäi cña çc ©m trong qu·ng ?
C©u 3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
C©u 4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ?
C©u 5. §é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?
§é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng.
C©u 6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?
Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng çc tªn : ®óng, tr−ëng, thø,
t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.
C©u 7. KÓ tªn çc qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n ?
C©u 8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?
C©u 9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong çc qu·ng c¬ b¶n ?
C©u 10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?
C©u 11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
C©u 12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?
C©u 13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?
C©u 14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
70

C©u 15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
C©u 16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?
Khi ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m ngän. Ng−îc l¹i, khi
®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m gèc. HiÖn t−îng chuyÓn
çc ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o qu·ng.
C©u 17. Çc çch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?
C©u 18. Çc çch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?
C©u 19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng
®¬n víi thÓ ®¶o cña nã ?
C©u 20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng
kÐp víi thÓ ®¶o cña nã ?
C©u 21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?
Qu·ng thuËn lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai. Qu·ng nghÞch
lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp, nghÞch tai.
C©u 22. KÓ tªn çc qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?
− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.1 vμ 5.2.
Bμi tËp 1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng çc qu·ng giai ®iÖu : 3 thø, 3 tr−ëng,
4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
− CÇn x¸c ®Þnh, qu·ng giai ®iÖu lμ hai ©m vang lªn nèi tiÕp.
− Sau khi viÕt ©m gèc, cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng (sè bËc), ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ
cña ©m ngän.
− Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc ©m ngän, cÇn x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ chÊt l−îng (sè
cung trong tõng qu·ng).
Thùc hiÖn çc bμi tËp tiÕp theo víi quy tr×nh t−¬ng tù.
71

Bμi tËp 1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng hoμ thanh : 3
thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng.
− CÇn bÊm hai ©m vang lªn ®ång thêi, bÊm kÕt hîp ®äc tªn qu·ng.
− Qu·ng 3 thø : Sol − Si gi¸ng.
− Qu·ng 3 tr−ëng : Sol − Si.
Thùc hiÖn t−¬ng tù víi c¸c qu·ng tiÕp theo.
Thùc hiÖn t−¬ng tù víi bμi tËp 2, 3.
72

Ch−¬ng IV
§iÖu thøc vμ giäng
Môc tiªu
§iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh.
§iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn.
§iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn.
Giäng.
§iÖu tr−ëng hoµ thanh, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu.
§iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu.
§iÖu thøc n¨m ©m.
§1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh
vμ ©m kh«ng æn ®Þnh
1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc
§iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña c¸c ©m thanh
trong t¸c phÈm ©m nh¹c.
§iÖu thøc lμ mét ph−¬ng tiÖn diÔn t¶ quan träng cña ©m nh¹c. Mμu s¾c, tÝnh
chÊt ©m nh¹c ®−îc h×nh thμnh qua c¬ cÊu vμ mèi t−¬ng quan ®iÖu thøc ®· gãp
phÇn thÓ hiÖn néi dung cña t¸c phÈm.
1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh
Trong ®iÖu thøc cã mét sè ©m næi lªn nh− nh÷ng ©m tùa cña giai ®iÖu, t¹o
c¶m gi¸c yªn tÜnh, æn ®Þnh. T¸c phÈm ©m nh¹c th−êng ®−îc më ®Çu vμ kÕt thóc ë
nh÷ng ©m tùa nμy, ®ã lμ nh÷ng ©m æn ®Þnh. Ng−îc l¹i cã mét sè ©m kh¸c l¹i t¹o
c¶m gi¸c kh«ng æn ®Þnh vμ cã khuynh h−íng hót dÉn vÒ c¸c ©m tùa, ®ã lμ ©m
kh«ng æn ®Þnh. VÝ dô :
73

Lμng t«i
Võa ph¶i
Nh¹c vμ lêi : V¨n Cao
Ph©n tÝch vÝ dô trªn :
Çc ©m æn ®Þnh th−êng cã tr−êng ®é dμi h¬n çc ©m kh¸c vμ chóng th−êng ë
vÞ trÝ ®Çu ph¸ch hoÆc ë nh÷ng ph¸ch cã träng ©m cña nhÞp. Trong ba ©m æn ®Þnh
trªn næi râ h¬n c¶ ®ã lμ ©m §«. ¢m nμy lμ chç tùa chñ yÕu cho toμn bé giai ®iÖu,
nã t¹o c¶m gi¸c æn ®Þnh, th¨ng b»ng. ¢m nμy ®−îc gäi lμ ©m chñ (hoÆc chñ ©m).
Çc ©m kh¸c trong giai ®iÖu nμy nh− Rª, Fa, La, Si lμ nh÷ng ©m kh«ng æn
®Þnh. Çc ©m nμy cã ®Æc tÝnh lμ bÞ hót dÉn vÒ çc ©m æn ®Þnh liÒn kÒ víi nã.
ViÖc chuyÓn tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ gi¶i quyÕt.
VËy cã thÓ hiÓu ®iÖu thøc lμ hÖ thèng çc mèi t−¬ng quan gi÷a çc ©m æn ®Þnh
vμ çc ©m kh«ng æn ®Þnh trong mét giai ®iÖu hay trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c.
Trong nÒn ©m nh¹c chuyªn nghiÖp vμ ©m nh¹c d©n gian cña çc n−íc trªn thÕ
giíi cã nhiÒu d¹ng ®iÖu thøc kh¸c nhau. §ã lμ çc lo¹i ®iÖu thøc n¨m ©m, b¶y ©m,
m−êi hai ©m... Tuy nhiªn ®iÖu thøc b¶y ©m (tr−ëng vμ thø) cña ©m nh¹c ph−¬ng
T©y ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt.
§2. ®iÖu thøc tr−ëng,
gam tr−ëng tù nhiªn
2.1. §iÖu thøc tr−ëng
§iÖu thøc tr−ëng lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m (thø tù çc bËc ®−îc ghi
b»ng ch÷ sè La M·), trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc
III t¹o thμnh qu·ng 3 tr−ëng, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 3 thø. BËc I vμ bËc
V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc tr−ëng lμ :
§iÖu thøc tr−ëng kÝ hiÖu lμ Dur (tiÕng La−tinh nghÜa lμ cøng).
74

2.2. Gam tr−ëng tù nhiªn
Sù s¾p xÕp 7 ©m thanh cña ®iÖu thøc theo thø tù tõ thÊp lªn cao hay ng−îc l¹i
tõ cao xuèng thÊp tÝnh tõ ©m chñ (bËc I) ®Õn ©m chñ ë qu·ng t¸m liÒn kÒ ®−îc gäi
lμ gam. Çc ©m thanh t¹o thμnh gam gäi lμ çc bËc. Nh− vËy lμ bËc cña ®iÖu thøc
còng lμ bËc cña gam.
Gam tr−ëng tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc tr−ëng :
T−¬ng quan vÒ qu·ng gi÷a çc bËc trong gam tr−ëng tù nhiªn tÝnh tõ d−íi
lªn, lμ 2T − 2T − 2t − 2T − 2T − 2T − 2t. VÝ dô gam §« tr−ëng tù nhiªn :
Gam tr−ëng tù nhiªn cã cÊu t¹o lμ hai nhãm bèn ©m gièng nhau vÒ c¬ cÊu
qu·ng. Hai nhãm nμy nèi liÒn víi nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng.
Çc bËc cña gam ®Òu cã tªn riªng ph¶n ¸nh chøc n¨ng cña chóng trong ®iÖu
thøc :
BËc I ¢m chñ KÝ hiÖu : T (Tonique)
BËc II ¢m th−îng chñ KÝ hiÖu : SII
BËc III ¢m trung KÝ hiÖu : DTIII
BËc IV ¢m h¹ ¸t KÝ hiÖu : S (Sousdominante)
BËc V ¢m ¸t KÝ hiÖu : D (Dominante)
BËc VI ¢m th−îng ¸t KÝ hiÖu : TSVI
BËc VII ¢m dÉn lªn KÝ hiÖu : DVII
Trong b¶y bËc cña gam, bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ çc bËc chÝnh. Çc bËc cßn l¹i
lμ bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc phô.
¢m ¸t n»m trªn ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc III n»m gi÷a hai ©m trªn
nªn gäi lμ ©m trung. ¢m h¹ ¸t n»m d−íi ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc VI gäi
lμ ©m th−îng ¸t. VÝ dô ë gam §« tr−ëng :
75

¢m th−îng ¸t ¢m trung
¢m bËc II gäi lμ ©m th−îng chñ, ©m bËc VII gäi lμ ©m dÉn lªn. VÝ dô ë gam §«
tr−ëng :
¢m dÉn lªn ¢m th−îng chñ
ë ®iÖu tr−ëng bËc I, bËc III vμ bËc V lμ nh÷ng bËc æn ®Þnh. Sù æn ®Þnh cña ba
bËc nμy kh«ng gièng nhau. BËc I (©m chñ) æn ®Þnh nhÊt, nã lμ trung t©m cña ®iÖu
thøc.
Çc bËc II, bËc IV, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc kh«ng æn ®Þnh, trong giai ®iÖu
çc bËc nμy cã khuynh h−íng hót vÒ çc bËc æn ®Þnh ®øng liÒn kÒ víi nã. TÝnh
chÊt hót dÉn cña çc bËc kh«ng æn ®Þnh còng kh¸c nhau, nã phô thuéc vμo çc
yÕu tè sau :
− Qu·ng gi÷a bËc kh«ng æn ®Þnh ®Õn çc bËc æn ®Þnh cμng nhá th× søc hót
cμng lín. VÝ dô tõ bËc IV hót vÒ bËc III hoÆc bËc VII hót lªn bËc I lμ qu·ng 2 thø sÏ
m¹nh h¬n bËc IV lªn bËc V hay bËc II lªn bËc III lμ qu·ng 2 tr−ëng.
− BËc æn ®Þnh nμo cã tÝnh æn ®Þnh h¬n th× søc hót sÏ m¹nh h¬n. VÝ dô : BËc II hót
vÒ bËc I (©m chñ) sÏ m¹nh h¬n lμ hót vÒ bËc III.
Khuynh h−íng gi¶i quyÕt tõ çc bËc kh«ng æn ®Þnh vÒ çc bËc æn ®Þnh trong
®iÖu tr−ëng tù nhiªn thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau. VÝ dô ë gam §« tr−ëng :
§3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn
3.1. §iÖu thøc thø
§iÖu thøc thø lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m, trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m
V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc III t¹o thμnh qu·ng 3 thø, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh
qu·ng 3 tr−ëng. BËc I vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc
thø lμ :
§iÖu thø kÝ hiÖu lμ moll (tiÕng La−tinh nghÜa lμ mÒm).
3.2. Gam thø tù nhiªn
Gam thø tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc thø :
76

Gam thø tù nhiªn còng cã cÊu t¹o gåm hai nhãm 4 ©m, hai nhãm ®−îc nèi víi
nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng. Hai nhãm nμy cã c¬ cÊu qu·ng kh«ng gièng nhau
Nhãm 4 ©m d−íi : 2T − 2t − 2T.
Nhãm 4 ©m trªn : 2t − 2T − 2T.
VÝ dô ë gam La thø :
Nhãm 4 ©m d−íi Nhãm 4 ©m trªn
Qu·ng 2 thø trong gam thø kh«ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt vÒ ©m chñ nh− ë
gam tr−ëng. §iÒu nμy t¹o nªn c¶m gi¸c mÒm m¹i trong gam thø tù nhiªn.
Çc bËc cña gam thø cã kÝ hiÖu vμ tªn gäi gièng nh− ®iÖu tr−ëng chØ kh¸c vÒ
thø tù qu·ng 2 gi÷a çc bËc.
Còng nh− giäng §« tr−ëng, giäng La thø tù nhiªn cã çc bËc ®Òu lμ çc ©m c¬
b¶n cña hμng ©m. Thø tù qu·ng 2 gi÷a çc bËc trong giäng La thø còng lμ cÊu tróc
chung cña çc giäng thø tù nhiªn.
Còng gièng nh− ®iÖu tr−ëng, ë ®iÖu thø çc bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ çc bËc
chÝnh. Çc bËc II, III, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc phô.
Çc ©m æn ®Þnh cña ®iÖu thø còng lμ çc ©m bËc I, bËc III vμ bËc V, tuy nhiªn
søc hót cña çc ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh cã thay ®æi. BËc II vμ bËc VII hót
vÒ ©m chñ trªn qu·ng 2 tr−ëng (1 cung), søc hót nöa cung lμ ë bËc II vÒ bËc III vμ
bËc IV vÒ bËc V. §©y lμ s¬ ®å hót dÉn cña çc ©m kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thø tù
nhiªn, vÝ dô gam La thø :
77

§4. giäng
4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng
Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®−îc thÓ hiÖn ë mét ®é cao nhÊt
®Þnh.
Tªn mét giäng bao gåm hai phÇn : tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc. VÝ
dô vÒ mét sè giäng tr−ëng :
Giäng §« tr−ëng C-dur
Giäng Sol tr−ëng G-dur
Giäng Mi gi¸ng tr−ëng es-dur
Giäng Fa th¨ng tr−ëng Fis-dur
Tªn ©m chñ cña giäng tr−ëng th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ hoa.
VÝ dô vÒ mét sè giäng thø :
Giäng §« thø : c-moll
Giäng La thø : a-moll
Giäng Fa th¨ng thø : fis-moll...
Tªn ©m chñ cña giäng thø th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ th−êng.
Giäng tr−ëng vμ giäng thø cã thÓ ®−îc thμnh lËp trªn bÊt k× bËc c¬ b¶n hay
bËc chuyÓn ho¸ nμo. MÆc dï ©m chñ lμ çc bËc kh¸c nhau nh−ng mèi t−¬ng quan
gi÷a çc bËc trong giäng ®Òu gièng nhau.
ChØ cã giäng §« tr−ëng vμ giäng La thø cã çc bËc ®Òu lμ bËc c¬ b¶n cßn çc
giäng kh¸c ph¶i dïng çc dÊu ho¸ ®Ó thay ®æi çc bËc cho phï hîp víi ®iÖu thøc.
Sè l−îng dÊu ho¸ ë tõng giäng cã kh¸c nhau. VÝ dô :
HoÆc :
4.2. Çc giäng tr−ëng cã dÊu th¨ng
B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc tr−ëng), lÊy bËc
V cña nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Sol tr−ëng. Trong giäng
Sol tr−ëng, ©m Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a bËc VII vμ ©m chñ chØ çch nhau
78

nöa cung. Do vËy giäng Sol tr−ëng cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng
Sol tr−ëng :
TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr−íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cã
lÇn l−ît çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng çc giäng tr−ëng cã
tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng lμ :
Giäng Sol tr−ëng (G-dur)
Giäng Rª tr−ëng (D-dur)
Giäng La tr−ëng (A-dur)
Giäng Mi tr−ëng (E-dur)
Giäng Si tr−ëng (B-dur)
Giäng Fa th¨ng tr−ëng (Fis-dur)
Giäng §« th¨ng tr−ëng (Cis-dur)
4.3. Çc giäng tr−ëng cã dÊu gi¸ng
B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Fa
tr−ëng. Trong giäng Fa tr−ëng, ©m bËc IV (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp
79

víi c«ng thøc cña giäng tr−ëng. Do vËy giäng Fa tr−ëng cã mét dÊu gi¸ng ë ho¸
biÓu. C«ng thøc giäng Fa tr−ëng :
TiÕp ®ã, tuÇn tù ®i xuèng qu·ng 5 ®óng tõ ©m chñ cña giäng tr−íc ®Õn ©m
chñ cña giäng sau, sÏ cã lÇn l−ît çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng. HÖ
thèng çc giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng lμ :
Giäng Fa tr−ëng (F-dur)
Giäng Si gi¸ng tr−ëng (Bb-dur)
Giäng Mi gi¸ng tr−ëng (es-dur)
Giäng La gi¸ng tr−ëng (as-dur)
Giäng Rª gi¸ng tr−ëng (Des-dur)
Giäng Sol gi¸ng tr−ëng (Ges-dur)
Giäng §« gi¸ng tr−ëng (Ces-dur)
4.4. Çc giäng thø cã dÊu th¨ng
B¾t ®Çu tõ giäng La thø (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc thø), lÊy bËc V cña
nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Mi thø. Trong giäng Mi thø, ©m
Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a ©m chñ vμ bËc II chØ çch nhau nöa cung. Do
vËy giäng Mi thø cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng Mi thø :
80

TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr−íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cã
lÇn l−ît çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn
7 dÊu th¨ng lμ :
Giäng Mi thø (e-moll)
Giäng Si thø (b−moll)
Giäng Fa th¨ng thø (fis−moll)
Giäng §« th¨ng thø (cis−moll)
Giäng Sol th¨ng thø (gis−moll)
Giäng Rª th¨ng thø (dis−moll)
Giäng La th¨ng thø (ais−moll)
4.5. Çc giäng thø cã dÊu gi¸ng
B¾t ®Çu tõ giäng La thø, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Rª thø.
Trong giäng Rª thø, ©m bËc VI (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp víi c«ng
thøc cña giäng thø. Do vËy giäng Rª thø cã mét dÊu gi¸ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc
giäng Rª thø :
81

TiÕp ®ã, tuÇn tù ®i xuèng qu·ng 5 ®óng tõ ©m chñ cña giäng tr−íc ®Õn ©m
chñ cña giäng sau, sÏ cã lÇn l−ît c¸c giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng. HÖ thèng
c¸c giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng lμ :
Giäng Rª thø (d-moll)
Giäng Sol thø (g-moll)
Giäng §« thø (c-moll)
Giäng Fa thø (f-moll)
Giäng Si gi¸ng thø (bes-moll)
Giäng Mi gi¸ng thø (es-moll)
Giäng La gi¸ng thø (as-moll)
82

§5. §iÖu tr−ëng hoμ thanh,
®iÖu tr−ëng giai ®iÖu
5.1. §iÖu tr−ëng hoµ thanh
Ngoμi ®iÖu tr−ëng tù nhiªn, trong nhiÒu t¸c phÈm ©m nh¹c cßn gÆp d¹ng ®iÖu
thøc tr−ëng cã bËc VI h¹ thÊp xuèng nöa cung. §iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu tr−ëng
hoμ thanh.
BËc VI h¹ thÊp ®· khiÕn cho søc hót dÉn tõ bËc VI vÒ bËc V æn ®Þnh trë nªn
m¹nh h¬n vμ h×nh thμnh qu·ng hai t¨ng ®Æc tr−ng gi÷a bËc VI vμ bËc VII. C«ng
thøc cña ®iÖu tr−ëng hoμ thanh, vÝ dô giäng §« tr−ëng hoμ thanh :
DÊu ho¸ h¹ thÊp bËc VI ®−îc viÕt tr−íc nèt nh¹c d−íi h×nh thøc dÊu ho¸ bÊt
th−êng. VÝ dô :
ViÖt Nam quª h−¬ng t«i
(TrÝch)
Nh¹c vμ lêi : §ç NhuËn
5.2. §iÖu tr−ëng giai ®iÖu
Mét d¹ng ®iÖu thøc tr−ëng Ýt dïng h¬n ®ã lμ ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu. §iÖu
tr−ëng giai ®iÖu lμ ®iÖu tr−ëng cã bËc VI vμ bËc VII h¹ thÊp xuèng nöa cung.
83

Guitar tab sheet hop am ebook ly thuyet am nhac nxb giao duc

Guitar tab sheet hop am ebook ly thuyet am nhac nxb giao duc

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Mais procurados

Mais procurados (14)

Semelhante a Guitar tab sheet hop am ebook ly thuyet am nhac nxb giao duc

Semelhante a Guitar tab sheet hop am ebook ly thuyet am nhac nxb giao duc (20)

Mais de Giao trinh Guitar

Mais de Giao trinh Guitar (20)

Guitar tab sheet hop am ebook ly thuyet am nhac nxb giao duc