1. Slide 1
คาบรรยาย
เกษตรกรรายย่อยที่อยู่ในพื ้นที่ห่างไกลและขาดแคลนน ้า หรือในเขตพื ้นที่สง ฐานะยากจนมักประสบ
ู
ปั ญหาขาดแคลนอาหารโปรตีน ดังนันการเลี ้ยงปลาดุกบิ๊กอุยในบ่อพลาสติก เป็ นทางเลือกหนึ่งที่จะส่งเสริมและ
้
พัฒนาครอบครัวที่ยากจนไม่ให้ ขาดแคลนอาหารโปรตีน
ในปั จจุบนปลาดุกบิ๊กอุยเป็ นที่นิยมเลี ้ยงของเกษตรกรเนื่องจากเลี ้ยงง่าย เจริญเติบโตเร็ว อีกทังยัง
ั ้
ทนทานต่อโรคและสภาพแวดล้ อม เป็ นที่นิยมบริโภคของประชาชนเนื่องจากรสชาติดี และราคาไม่แพง
Slide 2
คาบรรยาย
การเลี ้ยงปลาดุก สามารถเลี ้ยงได้ ทงในบ่อดิน บ่อซีเมนต์ และบ่อพลาสติก ถ้ ามีพื ้นที่จากัด การเลี ้ยงใน
ั้
บ่อพลาสติกก็เป็ นทางออกที่ดี และประหยัด โดยที่ในบ่อพลาสติกจะมีอายุการใช้ งานประมาณ 3-5 ปี
Slide 3
คาบรรยาย
สาหรับวัตถุประสงค์ของการเลี ้ยงปลาดุกในบ่อพลาสติกก็เพื่อ
1. เป็ นการส่งเสริมให้ ประชาชนลดรายจ่ายในครัวเรือน โดยการเลี ้ยงปลา เพื่อเป็ นอาหาร
บริโภคเอง
2. เป็ นการส่งเสริมและสนับสนุนแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง
3. เป็ นการพัฒนาอาชีพการลี ้ยงปลาแบบพอเพียงไปสูระบบการเลี ้ยงปลาเชิงพาณิชย์
่
4. ให้ มีอาหารโปรตีนจากปลาบริโภคในครัวเรือนและในชุมชน

2. Slide 4
คาบรรยาย
ข้ อดีของการเลี ้ยงปลาดุกบิ๊กอุยในบ่อพลาสติกมีอยู่หลายประการด้ วยกันได้ แก่
1. ใช้ พื ้นที่เลี ้ยงน้ อย และสามารถเลี ้ยงได้ ทกพื ้นที่
ุ
2. การก่อสร้ างบ่อเลี ้ยงง่าย สะดวกและรวดเร็ว
3. ใช้ ระยะเวลาในการเลี ้ยงสัน แต่ละรุ่นใช้ เวลาเลี ้ยงเพียง 90
้ – 120 วัน
4. ปลาดุกเป็ นปลาที่อดทนต่อสภาพน ้าได้ ดี
5. ปลาดุกสามารถเลี ้ยงและดูแลรักษาได้ สะดวก นอกจากจับมาบริโภคในครัวเรือนแล้ ว ส่วนที่
เหลือก็นาไป
ขายเป็ นรายได้ เสริมให้ กบครอบครัว
ั
Slide 5
คาบรรยาย
การเลือกสถานที่สร้ างบ่อ ควรจะพิจารณาถึงปั จจัยต่างๆดังนี ้
1. บ่อควรอยู่ใกล้ บ้าน หรือที่ที่สามารถดูแลได้ สะดวก
2. ควรอยู่ในที่ร่ม หรือมีหลังคาเพราะปลาดุกเป็ นปลาที่ไม่ชอบแสงแดดจัด และหลังคาจะช่วย
ปองกันเศษใบไม้ ร่วงลงสูบ่อปลา
้ ่
3. มีแหล่งน ้าสาหรับการเปลี่ยนถ่ายน ้าได้ สะดวกพอสมควร
Slide 6
คาบรรยาย
การสร้ างบ่อ ทาได้ 2 วิธีตามความเหมาะสมของสภาพพื ้นที่
วิธีที่ 1 เตรียมบ่อเลี ้ยงขนาด กว้ าง 1.5 เมตร ยาว 4 เมตร ขุดดินออกเพื่อทาบ่อ ลึกประมาณ
50 เซนติเมตร

3. Slide 7
คาบรรยาย
วิธีที่ 2 ทาการยกคันบ่อขึ ้นสูงจากพื ้นดินประมาณ 50 -60 เซนติเมตร แทนการขุดลงไปในดิน
โดยอาจจะก่อคันบ่อด้ วยกระสอบทราย
Slide 8
คาบรรยาย
หลังจากขุดดินออกตามวิธีที่ 1 ทาการปรับแต่งพื ้นก้ นบ่อให้ เรียบสม่าเสมอกัน โดยใช้ ทรายปู
รองพื ้น เพื่อปองกันการรั่วซึม
้
Slide 9
คาบรรยาย
และทาการปรับแต่งดินบริเวณข้ างบ่อและขอบบ่อให้ เรียบ โดยให้ มีความลาดชันของขอบบ่อ 1 :2
Slide 10
คาบรรยาย
หลักจากปรับพื ้นที่ก้นบ่อและขอบบ่อเสร็จเรียบร้ อยแล้ ว นาพลาสติก PVC ขนาดกว้ าง
3.5 เมตร ยาว 6 เมตร หนา 0.25 มิลลิเมตร ปูพื ้นบ่อที่ขดเตรียมไว้
ุ
เวลาปูพลาสติกต้ องระมัดระวังอย่าให้ พลาสติกขาดหรือมีรอยรั่ว

4. Slide 11
คาบรรยาย
เมื่อปูพลาสติกเสร็จเรียบร้ อยแล้ วจะเหลือพื ้นที่บ่อเลี ้ยงขนาดกว้ างประมาณ 1.5 เมตร
ยาว 4 เมตร ลึก 50 เมตร เป็ นพื ้นที่ประมาณ 6 ตารางเมตร
Slide 12
คาบรรยาย
การเตรียมน ้า
สาหรับน ้าที่จะนามาใส่บ่อเพื่อเลี ้ยงปลาสามารถใช้ น ้าจากบ่อบาดาล น ้าบ่อ น ้าในแหล่งน ้าลา
คลองได้ ทนที
ั
หรือถ้ าใช้ น ้าประปา ควรพักน ้าไว้ ในบ่อพลาสติกอย่างน้ อย 3 -5 วัน เพื่อให้ ฤทธิ์คลอรีนระเหย
หมดไปก่อนนาปลามาปล่อยลงเลี ้ยง
Slide 13
คาบรรยาย
- ลูกปลาดุกบิ๊กอุยที่จะนามาเลี ้ยงควรมีขนาด 1.5 นิ ้ว ขึ ้นไป
- ในช่วงฤดูหนาวไม่ควรนาประหลาดุกบิ๊กอุยมาเลี ้ยงเพราะปลาจะมีความต้ านทานต่อโรคต่า
ปลามักจะเป็ นโรคตายได้ ง่าย
- ปล่อยลูกปลาในอัตรา 50 – 70 ตัวต่อตารางเมตร บ่อขนาด 6 ตารางเมตรปล่อยลูกปลา
จานวน 300 – 400 ตัว

5. Slide 14
คาบรรยาย
การปล่อยลูกปลาลงเลี ้ยงจะต้ องปรับสภาพอุณหภูมิของน ้าในถุงลูกปลา และน ้าในบ่อเลี ้ยงให้
เท่าๆกันก่อน โดยการแช่ถงบรรจุลกปลาในน ้าประมาณ 30 นาที จึงค่อยปล่อยลูกปลาลงบ่อ และเวลาที่เหมาะ
ุ ู
ในการปล่อยลุกปลาควรเป็ นตอนเย็น หรือ ตอนเช้ า
การปล่อยปลาลงเลี ้ยงในช่วงแรกปลายังมีขนาดเล็กอยู่ ให้ เติมน ้าลงบ่อให้ ระดับน ้าสูง
ประมาณ 10 เซนติเมตร แล้ วค่อยๆเพิ่มระดับน ้าขึ ้นเรื่อยๆทุกๆสัปดาห์ ประมาณ 5 เซนติเมตร / สัปดาห์ จนมี
ระดับน ้าสูงสุด 30 -50 เซนติเมตร
Slide 15
คาบรรยาย
ปลาดุกไม่ชอบการเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิอย่างกะทันหัน เช่น ฝนตก ปลาก็อาจตายได้ ควรสร้ างหลังคา
บังแดด บังฝน บนบ่อปลาประมาณครึ่งหนึ่งของบ่อปลาอย่าปิ ดหมด
คอยหมันสังเกตตัวปลา ว่ามีอาการผิดปกติหรือไม่ เช่น ลอยหัว เป็ นแผลข้ างลาตัว เพื่อจะได้ แก้ ไขได้
่
โดยเร็ว
Slide 16
คาบรรยาย
- ในวันที่ปล่อยลูกปลาไม่จาเป็ นต้ องให้ อาหาร ควรเริ่มให้ อาหารในวันรุ่งขึ ้น
- ให้ อาหารเม็ดประมาณ 3 – 7 % ของน ้าหนักตัวปลา
- เริ่มแรกให้ อาหารเม็ดเล็ก หากปลาขนาดเล็กมากให้ บบอาหารพอแตก แล้ วให้ ปลากิน
ุ
- อาหารสดพวก เศษเนื ้อทุกชนิดสับให้ ปลากินได้
- ตัวปลวก และแมลงต่างๆ นาไปโปรยให้ ปลากินได้ เลย
- ควรให้ อาหาร 2 มื ้อ เช้ าและเย็น และควรให้ เป็ นเวลา หากให้ อาหารปลาโดยพร่าเพรื่อจะทา
ให้ เสียเงินค่าอาหารปลาโดยเปล่าประโยชน์ อาหารที่เหลือจะทาให้ น ้าในบ่อเน่าเสียเร็วขึ ้น

6. Slide 17
คาบรรยาย
การถ่ายเทน ้าเมื่อน ้าเริ่มเสีย และสังเกตดูวาน ้าเริ่มมีกลิ่นเหม็น จึงเปลี่ยนถ่ายน ้า โดยปกติ
่
จะต้ องเปลี่ยนถ่ายน ้า สัปดาห์ละครังขึ ้นอยู่กบการให้ อาหารด้ วย
้ ั
การเปลี่ยนถ่ายน ้าไม่ควรถ่ายน ้าเก่าออกทังหมดควรเหลือน ้าเก่าไว้ 2 ใน 3 เพื่อให้ ปลามี
้
ความคุ้นเคยกับน ้าเก่าอยู่บ้าง และอย่าทาให้ ปลาตกใจปลาจะไม่กินอาหาร
การถ่ายน ้าควนทาหลังจากให้ อาหารไปแล้ วไม่น้อยกว่า 3 ชัวโมง มิฉะนันปลาจะคายอาหาร
่ ้
ออกหมด และหลังเปลี่ยนน ้าใหม่ ๆ ไม่ควรให้ อาหารทันที
น ้าที่ถ่ายออกจากบ่อปลาสามารถนาไปรดพืชผักสวนครัวหรือต้ นพืชได้ ซึ่งน ้าที่ถ่ายออกจาก
บ่อปลานี ้จะมีธาตุอาหารสาหรับพืชสูงด้ วย
Slide 18
คาบรรยาย
พื ้นที่รอบๆบริเวณบ่อเลี ้ยงปลา สามารถใช้ ประโยชน์ในการปลูก พืชผักสวนครัว เช่น พริก
มะเขือ ตะไคร้ กะเพรา โหระพา มะละกอ ชะอม บวบ ฯลฯ เพื่อเป็ นอาหารได้
Slide 19
คาบรรยาย
นอกจากนี ้ การปลูกพืชรอบ ๆ บริเวณบ่อยังให้ ความร่มรื่น บริเวณบ่อเลี ้ยงปลาด้ วย
Slide 20
คาบรรยาย
ต้ นทุนค่าใช้ จ่ายในการเลี ้ยงปลาในบ่อพลาสติก หลักๆจะมีอยู่ 3 รายการคือ
- ค่าพลาสติกปูพื ้นก้ นบ่อ เป็ นพลาสติก PVC ขนาด 3.5 x 6 เมตร ราคาประมาณ 500 บาท
- ค่าอาหารเม็ดเลี ้ยงปลานาน 90 วัน ใช้ ประมาณ 30 กิโลกรัม เป็ นเงินประมาณ 500 บาท
- และค่าพันธุ์ปลาดุก 500 ตัวๆละ 1 บาท เป็ นเงิน 500 บาท
รวมทังสิ ้น 1,500 บาท
้

7. Slide 21
คาบรรยาย
(ไม่มีคาบรรยาย)
Slide 22
คาบรรยาย
- ปลาดุกที่เลี ้ยงในบ่อพลาสติก นาน 3 -4 เดือนจะได้ ปลาโตขนาดตัวละประมาณ 100 – 200 กรัม
- ถ้ าอัตรารอดประมาณ 80 – 90 % จะได้ ผลผลิตปลาประมาณ 30 – 50 กิโลกรัม ต่อบ่อ ปลาดุก
กิโลกรัมละ 30 บาท จะมีรายได้ ประมาณ 900 – 1,500 บาท ต่อรุ่น
- เกษตรกรเลี ้ยงปลา 1 รุ่น ก็จะคุ้มทุนค่าลงทุนสร้ างบ่อ ซึ่งบ่อจะมีอายุการใช้ งาน 3-5 ปี ดังนัน
้
เกษตรกรสามารถใช้ บ่อในการเลี ้ยงปลาต่อไปได้ อีกหลายรุ่น
Slide 23
คาบรรยาย
พลาสติกมีหลายชนิด พลาสติก PVC จะมีอายุการใช้ งานนาน 3 – 5 ปี ขึ ้นอยู่กบการดูแลรักษา
ั
พลาสติกทัวไป หรือ พลาสติก
่ PE จะมีอายุใช้ งานไม่เกิน 6 -12 เดือน ดังนัน จึงควรเลือกใช้ พลาสติก
้
PVC เท่านัน้
เมื่อบ่อมีรอยรั่วหรือฉีกขาดเป็ นรู ทาการซ่อมแซมรอยรั่วของพลาสติก PVC ได้ โดยใช้ เศษเนื ้อพลาสติก
ด้ านขอบๆบ่อติดกาวปะจุดที่ขาด โดยใช้ กาวติด PVC หรือกาวปะยางจักรยาน
Slide 24
คาบรรยาย
โรคของปลาดุกมักเกิดจากปั ญหาคุณภาพน ้าในบ่อเลี ้ยงไม่ดี ซึ่งอาจเกิดจากการให้ อาหารมากเกินไป
จนอาหารเหลือเน่าเสีย เพราะปลาดุกมีนิสยกินอาหารที่ให้ ใหม่แล้ วสารอกอาหารเก่าทิ ้ง
ั
ควรมีการเปลี่ยนถ่ายน ้าจากระดับก้ นบ่ออย่างสม่าเสมอในปริมาณ 20 -30 % ของน ้าในบ่อแล้ วนาน ้าที่
พักไว้ เติมลงไปให้ ได้ ระดับเดิม

8. Slide 25
คาบรรยาย
เมื่อปลาเป็ นโรคแล้ วจะรักษาให้ หายได้ ยากและสิ ้นเปลืองค่าใช้ จ่าย ดังนันวิธีที่ดีที่สดจึงควรปองกัน
้ ุ ้
ไม่ให้ เกิดโรค โดยวิธีตางๆดังนี ้
่
1. ควรเตรียมบ่อและน ้าตามวิธีที่เหมาะสมก่อนการปล่อยลูกปลา
2. ซื ้อพันธุ์ปลาจากแหล่งที่เชื่อถือได้ ลูกปลาแข็งแรงปราศจากโรค
3. ไม่ควรปล่อยลูกปลาลงเลี ้ยงหนาแน่นเกินไป
Slide 26
คาบรรยาย
4. ควรหมันตรวจอาการของปลาอย่างสม่าเสมอ ถ้ าเห็นผิดปกติต้องรีบหาสาเหตุและแก้ ไข
่
โดยเร็ว
5. เปลี่ยนถ่ายน ้าจากระดับก้ นบ่ออย่างสม่าเสมอ โดยเปลี่ยนถ่ายน ้าเก่าออกปริมาณ
20 – 30 % ของน ้าในบ่อ และนาน ้าที่พกไว้ เติมลงไปให้ ได้ ระดับเดิม
ั
6. อย่าให้ อาหารจนเหลือ ให้ ปริมาณพอดีในแต่ละมื ้อ และระวังอย่าให้ อาหารตกค้ างในบ่อ
Slide 27
คาบรรยาย
โรคที่เกิดกับปลาดุกมีอาการจากสาเหตุใหญ่ๆ 4 ประการ คือ
1. อาการติดเชื ้อแบคทีเรีย อาการที่พบคือปลาจะตกเลือด มีแผลตามตัว ครีบกร่อน ตาขุน
่
หนวดหงิก กกหูบวม ท้ องบวม กินอาหารน้ อย ลอยตัว
2. อาการจากปรสิตเข้ าเกาะตัวปลา อาการที่พบคือ จะมีเมือกออกมาก มีแผลตามตัว ตกเลือด
ครีบเปื่ อย มีจดขาวตามตัว ตัวซีด หรือเข้ มผิดปกติ ทุรนทุราย ว่ายน ้าไม่ตรง หรอควงสว่าน
ุ

9. Slide 28
คาบรรยาย
3. อาการจากอาหารมีคณภาพไม่เหมาะสม การขาดวิตามินซีจะทาให้ ปลามีอาการกะโหลก
ุ
ร้ าวตกเลือดใต้ คาง ลาตัวคด กินอาหารน้ อย หากขาดวิตามินบี จะทาให้ ปลาว่ายน ้าตัวเกร็งและชักกระตุก
4. อาการจากคุณภาพน ้าในบ่อไม่ดี ปลามักจะว่านน ้าขึ ้นลงเร็วผิดปกติ ลอยหัว ครีบกร่อย
เปื่ อย หนวดหงิก เหงือกซีดและบวม ลาตัวซีด ไม่กินอาหาร
Slide 29
คาบรรยาย
โรคเห็บระฆัง เกิดจากเชื ้อโปรโตซัว Trichodina sp.
เป็ นปรสิตเซลเดียวรูปร่างกลมๆคล้ ายระฆังคว่า ปลาที่ถกเห็บชนิดนี ้เกาะอยู่จานวนมากจะทาให้
ู
ผิวหนังเกิดบาดแผล ปลาจึงขับเมือกสีขาวขุนออกมามากคลุมตัวอยู่ การปองกัน คือตรวจปลาก่อนที่จะนามา
่ ้
เลี ้ยงว่ามีปรสิตชนิดนี ้ติดมาด้ วยหรือไม่ ควรขังไว้ ประมาณ 2 -3 วัน จนแน่ใจจึงปล่อยลงเลี ้ยง
Slide 30
คาบรรยาย
โรคตัวด่ าง เกิดจากเชื ้อแบคทีเรีย Flexibacter colmnaris
อาการ จะมีรอยด่างขาวตามลาตัวโรคนี ้มักเกิดหลังจากการลาเลียงขนลังปลา หรือ ช่วงที่
อุณหภูมิของอากาศเปลี่ยนแปลงจากสูงไปต่า ปลาดุกที่เป็ นโรคนี ้จะตายเป็ นจานวนมากอย่างรวดเร็ว
วิธีปองกันจะดีที่สด โดยปรับปรุงสภาพบ่อให้ เหมาะสม เช่น เพิ่มปริมาณออกซิเจน และลดอินทรีย์สารในบ่อลง
้ ุ

10. Slide 31
คาบรรยาย
โรคท้ องบวม เกิดจากเชื ้อแบคทีเรีย Pseudomonas sp.
อาการ ของโรคนี ้ท้ องจะบวมมาก และผิวหนังมีรอยช ้าตกเลือด
วิธีปองกัน ไม่ควรปล่อยปลาปริมาณหนาแน่นเกินไป และควรให้ อาหารอย่างเหมาะสม
้
Slide 32
คาบรรยาย
โรคโมไทล์ แอโรโมแนส เกิดจากเชื ้อแบคทีเรีย Aeromonas hydrophila
อาการ ปลาที่เป็ นโรคนี ้จะว่ายน ้าเชื่องช้ าลง ว่ายมาออกันตรงผิวน ้า การทรงตัวไม่ดี มีแผลตามตัว มี
เลือดซึมออกมาจากแผล ครีบกร่อน
วิธีปองกันโรค เช่นเดียวกับที่เกิดจากเชื ้อแบคทีเรียตัวอื่นๆ
้
Slide 33
คาบรรยาย
โรคพยาธิปลิงใส เกิดจากพยาธิตวแบน Gyrodactylus sp.
ั
อาการ ปลาที่มีพยาธิชนิดนี ้มาเกาะจะทาให้ ปลามีอาการว่ายน ้าทุรนทุราย ลอยตัวผิวน ้า กระพุ้งแก้ ม
ปิ ดเปิ ดเร็วกว่าปกติ มีแผลขนาดเล็กกระจายทัวตัว ถ้ าเป็ นรุนแรงจะมองห็นเหมือนกับว่าปลามีขนสีขาวสันๆอยู่
่ ้
ตามลาตัว
Slide 34
คาบรรยาย
(ไม่มีคาบรรยาย)