Nutrizioa eta dieta

1. NUTRIZIOA ETA DIETA
EGILEAK: 4 I –eko ikasleak

2. Izaki bizidun guztiek bezala nutrizio-funtzioa egiten dugu.
Lau prozesu ditu: substantziak lortzea, arnasa hartzea, substantziak banatzea eta
hondakinak kanporatzea.
Substantzia nutritiboak lortzeko elikagaiak eta ura behar ditugu.
Izaki bizidunak orojaleak gara.

3. Motak:
Energetikoak- karbohidratoak eta koipeak dituzte.
Eraikitzaileak- Proteina asko dituzte hazteko eta gorputza
eratzeko.
Erregulatzaileak- Aberatsak dira bitamina, mineral eta landare-
zuntzetan, gorputzak ondo funtzionatzeko eta gaixotasunei aurre
egiteko erabiltzen ditugu.
Adibidez:
Elikagai eraikitzaikitzailea: haragia, lekaleak, txorizoa …
Elikagai erregulatzailea: Sagarrak, madaria, brokolia…
Elikagai energetikoa: Espagetiak, ogia, olioa…

4. Digestio aparatuaren zatien izenak hauek
dira: ahoa, faringea, esofagoa, urdaila,
heste meharra, heste lodia eta uzkia.
Faringea, tutu luze bat da eta
esofagoarekin lotuta dago. Ondoren
urdailera doa, urdaila poltsa bat
bezalakoa da. Urdaila eta gero, heste
meharra dago (zazpi metro luze ditu).
Ondoren, heste lodira joaten da,
(metro bat dauka), eta azkenik uzkia
dago.

5. Ahotik sartzen den elikagaiak hortzekin eta listu- gurinekin boloa
egiten da. Gero faringe eta esofagotik urdailera iristen da.
Urdaileko paretetako guruinek urin gastrikoa
jariatzen dute eta honek pepsina(proteinak deskonposatzen
dituen entzima) eta bakterioak suntsitzen dituen azido
Klorhidrikoa dauzka.

6. Urdaila betetzean , muskulu indartsuez itxita geratzen da eta
pareta muskularrek, edukia oratu egiten dute kimo bihurtu
arte. Prozesu honen ondoren bakarrik zurga ditzake heste-
mukosak substantzia elikagarriak.
Hesteetako uzkurdurek heste-paretekin kontaktu hertsian
mantentzen dituzte janariak, honela zurgatze prozesua
errazteko; mugimendu honek berak garraiatzen du janaria
liseri-amaierara eta organismotik kanpora.

7. Pertsona batek egunero jan eta edaten duena da. Bakoitzak
berea du.
Dieta osasungarria ur eta mantenugai guztien kantitate nahikoa
duena da.
Adibidez, hazten ari zarenez proteina eta karbohidrato gehiago
behar dituzu.

8. Egunero jan elikagai energetikoak .
Erregulatzaileak egunero jan behar dira.
Lekaleak eta arraina astean bi aldiz jan gehienez.
Esnekiak egunero jan eta edan.
Grasak eta gozokiak gutxi jan.

9. Dieta osasungarri bat eramateako aholku hauek jarraitu:
. Egin 5 otordu egunean.
. Gosaldu elikagai energetikoak, horrela energia gehiago duzu.
. Ez jan koipe asko duten elikagaiak.
. Jan astean behin gutxienez
. Jan frutak eta barazkiak egunero
. Saiatu hainbeste gozokirik ez jaten

10. Atsedena hartu behar da bai ala bai eta lo egin. Zure
adinaren arabera 8 edo 9 ordu egin behar duzu lo.
Lotan zaudenean zure gorputza lasaitu egiten da eta
ikasi deguna eskolan garunak finkatzen du.
Lo zaudela hazten zara gehien.
*Garbitu eskuak jan baino lehen.
*Erabili mahai-tresna, plater eta edalontzi garbiak
*Ondo garbitu gordinik jango dituzun fruituak eta barazkiak.
*Begiratu elikagaiak egoera onean daudenl.

11. Jolasten dugunean edo kirola egiten dugunean ARIKETA FISIKOA
egiten dugu. Oso garrantzitsua da gure gorputzarentzat bestela gure
gorputzan koipea metatu egiten da, hezurrak ez dira indartzen eta
mugimenduak egiteko zailagoa daukazu.

12. Azokan erostea komenigarria da bertako produktuak saltzen dituztelako.
Freskoak dira, garai-garaikoak Baserritarrek normalean egun horretan
bertan jasota dituztelako.
Salneurria ere justua da. Dirua herrian bertan gelditzen da.