leren omgaan met vragen over bladmuziek voor bibliothecarissen

1

• cursus ‘Muziek voor informatiebemiddelaars’

• leren omgaan met vragen over bladmuziek

Door John Valk

Met bijdrage van Cora Mulder (hoofdstuk “Zoeken naar bladmuziek in de collectie)

Herziene versie juni 2008 (oorspronkelijk 1999,2002)
Copyright Bibliotheek Rotterdam

Cursus muziek voor informatiebemiddelaars Copyright 2008 Bibliotheek Rotterdam

2

p5 - Wat is muziek?
p6 - Gedrukte muziek
p 18 - Kenmerken van bladmuziekuitgaven
p 19 - De bladmuziekcollectie van Bibliotheek Rotterdam
p 22 - Klassieke muziek
p 25 - Populaire muziek
p 27 - Zoeken naar bladmuziek in de catalogus (door Cora Mulder)
p 29 - Bladmuziek op internet, op DVD/CD-Rom
p 31 - Vraagbeantwoording bij bladmuziek; enkele vuistregels en tips
p 34 - Naslagwerken en weblinks

Bijlagen
Toonsoorten
Sleutels
Bereik instrumenten
Bewerkingen van het nummer ‘One note samba’


3

Inleiding
Deze syllabus is bedoeld om informatiebemiddelaars te voorzien van de benodigde
kennis en vaardigheden bij het beantwoorden van vragen over bladmuziek.
De syllabus is afzonderlijk te gebruiken, maar maakt tevens deel uit van een interne
cursus (zie ook de powerpointpresentatie op
http://www.slideshare.net/johnvalk/cursus-bladmuziek-voor-bibliothecarissen-presentation/ )
Om bladmuziekgerichte vragen te kunnen beantwoorden, en om je daarbij te kunnen
verplaatsen in de klant is het nodig te weten wat voor de klant belangrijk is.
Elementen die belangrijk zijn voor een klant, zijn terug te vinden in de
titelbeschrijvingen van bladmuziekuitgaven.
Hieronder een voorbeeld van een beschrijving van een bladmuziekuitgave van een
fluitkwartet van Mozart: termen als ‘C-dur’, ‘KV’, ‘Studienausgabe’, ‘+ 1 partij’, het
vermelden van twee bezettingen, dwz een oorspronkelijke bezetting van fluit,viool,
altviool, violoncello tegenover een bezetting in een bewerking voor fluit en piano.

In andere beschrijvingen kunnen termen aangetroffen worden als ‘altsaxofoon in Es’,
‘gitaardiagram’, ‘tabulatuur’.
Voor het begrijpen en kunnen plaatsen van deze beschrijvingen is basale kennis van


4
muziektheorie en muziekschrift noodzakelijk. Vanuit klantperspectief is het
noodzakelijk te weten hoe de klant de bladmuziek gebruikt bij het muziek maken of
muziek bestuderen. De techniek van zoeken naar bladmuziek en aanverwant
materiaal ten behoeve van muziekbeoefening, zowel via de ABL als via andere
bronnen krijgt uiteraard ook aandacht.

De bladmuziekcollectie van bibliotheek Rotterdam is gericht op een breed publiek
van gebruikers, dwz zangers en bespelers van elk instrument, vanaf het niveau van
beginners tot aan het niveau van gevorderden. De collectie is daarbij zowel gericht
op individueel spel als samenspelen in ensemblevorm. Een belangrijk deel van de
collectie is daarbij gericht op het aanleren van het spelen op een instrument. Soms
wordt bladmuziek louter gebruikt om te bestuderen.
Is er sprake van muziek voor meerdere instrumenten dan slaat de term ‘partij’ voor
de bladmuziek van de afzonderlijke instrumenten. De term ‘partituur’ wordt dan
gebruikt voor het benoemen van de bladmuziek, waarin de partijen van de
afzonderlijke instrumenten onder elkaar staan afgebeeld (zie voorbeeld op p.8)

In de praktijk van het uitlenen, het controleren van afzonderlijke onderdelen van een
uitgave, dwz in vermelding op de banden geplakte etiketten, wordt in Bibliotheek
Rottterdam geen onderscheid gemaakt tussen partituur en partij. ‘5 partijen’ als
opschrift kan zowel betekenen ‘4 partijen en 1 partituur’ als ‘5 partijen’.

Bladmuziek is geen strikte voorwaarde om muziek te kunnen spelen. Zangers
hebben soms alleen een tekst nodig om te zingen. DJ’s maken muziek aan de hand
van cd’s of digitale samples. Een gitarist heeft soms alleen een opgave van de
benodigde gitaarakkoorden nodig. Er zijn klanten die zelf klinkende begeleidingen of
composities maken op de computer. Analoge instrumenten kennen digitale
equivalenten. Iedere geluidskaart in een computer herbergt een set
muziekinstrumenten. Computerprogrammatuur maakt het mogelijk van iedereen een
componist te maken van muziek die ook direct hoorbaar is. Fysieke winkels,
archieven en bibliotheken zijn sinds de intrede van internet niet meer het exclusieve
domein van bladmuziek. Op internet kan de klant ook bladmuziek bestellen of in
digitale vorm downloaden al dan niet tegen betaling. Internet is het medium bij
uitstek om unieke uitgaven in e-book formaat toegankelijk te maken voor een breed
publiek. De bibliotheek leent ook bladmuziek en interactieve lesmethoden uit op
DVD-Rom of CD-Rom.
Muziek maken is een van de meest populaire vrijetijdsbestedingen. Een onderzoek
van het CBS uit 2003 over vrijetijdsbesteding laat zien dat een kwart van de jeugd tot
18 jaar zich bezighoudt met muziekbeoefening. Ongeveer 600.000 Nederlanders
besteden meer dan een uur per week aan hun zanghobby - meestal in koorverband.
Deze syllabus is gemaakt


5

A-Wat is muziek?
Muziek is in de basale betekenis van het woord te beschouwen als een geordend,
ritmisch verloop van klanken
Deze klanken worden in hun ritmisch verloop gekenmerkt door (een combinatie van):

- sterkte/volume
- hoogte
- kleur/timbre

Het achter elkaar spelen van noten met gelijke of verschillende tijdsduur levert een
bepaald ritme op. Ook is er meestal een onderliggend basisstructuur aanwezig van
beklemtoonde en onbeklemtoonde noten. Dit noemen we metrum, in muzikaal
verband maatsoort genoemd. Ritme en toonhoogte leveren melodie op.
Als we heb hebben over Kleur bij muziek dan is het beter te spreken van timbre.
Timbre wordt bepaald door het type instrument of combinatie van instrumenten en
het gebruik van gelijktijdig klinkende, gestapelde tonen, oftewel “akkoorden”.
Melodieën kennen soms begeleiding. Melodieën kennen structuur, er kunnen
spannings- en ontspanningsmomenten aangebracht worden.

Muziek is een vorm van communicatie tussen vertolker en luisteraar

Er zijn overeenkomsten met de menselijke taal als niet-willekeurige
tekenverzameling:

TAAL -letters -woorden -zinnen -verhaal
MUZIEK -noten -motieven/accoorden -zinnen/thema's -kompositie


6

B-Gedrukte muziek

Muziekschrift is een hulpmiddel voor de muzikant om muziek te reproduceren.
Zonder muziekschrift zouden we nauwelijks weten hoe muziek uit de tijd voor de
uitvinding van de grammofoon heeft geklonken.
Muziekschrift, oftewel muzieknotatie is een op dat reproductieproces gerichte
samengestelde verzameling van tekens, van aanduidingen. Het schrift wordt als het
ware gedecodeerd en omgezet in de muzikale vertolking.

Er zijn twee soorten muziekschrift te onderscheiden:

1-Resultaatnotatie: geeft aan wat er moet klinken
Hieronder valt de:
1.1- Traditionele notatie:
Verzameling tekens die het verloop, duur, toonhoogte en timbre van klanken
aangeeft

Deze vorm van notatie treffen we in 99% van onze collectie aan!

1.2- Tabulatuur oftewel het grepenschrift:
Deze vorm komt alleen voor bij meerstemmige instrumenten, bijvoorbeeld de gitaar,
orgel of piano. Hierin wordt aangegeven op welke positie van de gitaarhals of het
toetsenbord de vingers geplaatst moeten worden. Hetzelfde muziekfragment als
hierboven maar dan in gitaartabulatuur


7

Klavarskribo is een vorm van tabulatuur bedoeld voor toetsinstrumenten,
bijvoorbeeld orgel en piano.

De aanschaf van uitgaven in klavarskribo behoort niet tot het collectiebeleid van
de Bibliotheek Rotterdam vanwege de beperkte gebruikersgroep.
Geïnteresseerden kunnen doorverwezen worden naar Openbare Bibliotheek
Amsterdam , naar boekhandel Lindenberg (Kipstr.12-16 in Rotterdam
(www.lindenberg.nl)) of naar www.klavarskribo.nl.

Klavarskribo

Akkoordsymbolen voor begeleiding door (slag) gitaar zijn ook een vorm van
tabulatuur en worden indien aanwezig in de partituur opgenomen in de
titelbeschrijving. , in de titelbeschrijvingen soms aangeduid als “(gitaar)diagrammen”,


8

Songbooks bevatten vaak een combinatie van traditionele notatie en tabulatuur:
De rubriek gitaar populair bevat van een en dezelfde titel soms aparte uitgaven
voor traditionele notatie en tabulatuur

Muziekschrift wordt aangetroffen in handschriften en bladmuziekuitgaven:

Beethoven: begin 5e symfonie
chrift, druk
hands
even tueel
even in
uitgeg
ile
facsim


9

2- Actienotatie: aangegeven wordt de handeling, welke verricht moet worden om tot
een klankresultaat te komen.
2.1- Werkbeschrijvingen: komt voor in elektronische partituren
2.2- Actietekens: grafische symbolen, per componist verschillend
2.3- Improvisatieopdrachten:
Deze vorm van notatie vinden we bijna uitsluitend bij partituren van moderne
klassieke muziek. Grafische partituur is een gangbare term. Voorbeeld van
grafische partituur (John Cage: Fontana)

In de klassieke bladmuziekcollectie vinden we deze vorm van noteren nauwelijks
terug. Het aandeel moderne klassieke muziek is relatief klein.
Improvisatieopdrachten zijn ook nog wel eens opgenomen in uitgaven van
jazzmuziek.


10

Notenbalk:

toonsoort
Bouwstenen muziekschrift
noot

sleutel maatsoort notenbalk

Volume p ff
aanduiding

Als we het traditionele muziekschrift nader gaan bekijken, dan vinden we daarin
de volgende elementen:

notenbalk, de drager, de kapstok van aanwijzingen voor tijdsverloop, ritmisch
verloop en toonhoogte.


11
Voor elke instrument wordt minstens één notenbalk uitgetrokken
Bij de invulling van de notenbalk wordt vertikaal de toonhoogte uitgezet, horizontaal
de tijdsduur.
Accolades/verbindingsstrepen in partituren geven van welke notenbalken tegelijkertijd door de verschillende instrumenten
bespeeld moet worden. Bij de notenbalk(en) of op de titelpagina wordt aangegeven door welk instrument of zangstem de muziek
gespeeld of gezongen moet worden. Gangbare afkorting voor vocale stemmen zijn:
S= Sopraan
A=Alt
T=Tenor
B=Bas of bariton

- maatstrepen geven de metrische onderverdeling weer en verdelen de balk in
maten:

- noten zijn tekens, die afhankelijk van hun plaats binnen de notenbalk het
tijdsmoment en toonhoogte aangeven en die afhankelijk van de uiterlijke vorm de
relatieve tijdsduur van de toon aangeven: In onderstaand voorbeeld zien we noten
met toonhoogte d met verschillende duur, hele noten(4 tellen), halve noten( 2 tellen)
en kwart noten(1 tel):

tijdsverloop

toonhoogte

4 tellen 2 tellen 1 tel

De tijdsafstand tussen de inzetten van de achter elkaar klinkende tonen levert een
bepaald ritme op, in bovenstaand voorbeeld duurt de eerste (hele) noot 4 tellen, de
daarop volgende (halve) noot 2 tellen, de daarop volgende twee (kwart) noten elk 1
tel, en de laatste 8 (kwart) noten elk een halve tel.
Noten staan op de lijnen van de notenbalk of er tussen, naast elkaar. Horizontaal


12
gezien geeft dat in onderstaande toonladder een opeenvolging van noten met
afstanden in hele en halve toonhoogten. In de westerse muziek wordt gebruik
gemaakt van een basisset van 7 toonhoogten (de laatste toon in het voorbeeld
hieronder is gelijk aan de eerste maar klinkt hoger.)

Staan noten boven elkaar in de notenbalk dan klinken ze gelijktijdig:

Als tonen tegelijkertijd klinken spreken we van een toonstapeling of een akkoord.
De afzonderlijke tonen van een melodie kunnen “aangekleed” worden door een
dergelijk akkoord. Op deze manier wordt er kleur gegeven aan de melodie.
Akkoorden in de traditionele zin bestaan meestal uit zogenaamde tertsstapelingen,
dwz er is uitgaande van de eerder besproken toonladder steeds sprake van een
tussenafstand van 3 tonen. In bovenstaand voorbeeld is de basis- of grondtoon C en
spreken we van een C akkoord.
De opeenvolging van akkoorden bepalen het harmonische verloop. De
onderliggende verhouding is er een van spanning en ontspanning.
Aan noten toegevoegde kruisen (#) en mollen (b) zijn aanwijzingen om de
toonhoogte te verhogen of te verlagen met een halve toon. De bovengenoemde
basisset van 7 tonen kan hiermee uitgebreid worden tot 13 tonhoogten.
Letters worden gebruikt om de toonhoogte aan te geven: c,d,e,f,g,a,b,c. De exacte
toonhoogte van de “a” is bepaald op 440 Hz .
In Franse uitgaven zien we ook nog wel eens het bekende "do re mi fa sol la ti do"
Alle tekens op of tussen de lijnen, zijnde niet rond of niet # of b, zijn meestal
rusttekens, die aangeven dat er op dat moment niets klinkt.

- maatsoort, In de muziek is meestal een vast terugkerend patroon van
beklemtoonde en onbeklemtoonde pulsen waar te nemen. Deze bepalen het
metrum, c.q. de maatsoorten (4/4= 4 kwartnoten in maat),(3/4=3 kwartnoten in een


13
maat :

vierkwartsmaat driekwartsmaat

- sleutels leggen vast op welke plaats in de notenbalk zich een bepaalde
toonhoogte bevindt. Zonder sleutel zou de notenbalk te smal zijn om de omvang van
alle produceerbare toonhoogtes van alle mogelijke instrumenten te herbergen en
overzichtelijk te houden. Voor instrumenten met een laag toonhoogtebereik,
bijvoorbeeld de contrabas is er een andere sleutel dan voor een instrument, dat
alleen maar hoge tonen kan weergeven, bijvoorbeeld de piccolo. De meest gebruikte
sleutels zijn de vioolsleutel die de absolute toonhoogte G op de notenbalk aangeeft,
en de bassleutel, die de absolute lage toonhoogte F op de notenbalk aangeeft.

G sleutel Fsleutel

Voor altviool wordt de zogenaamde C sleutel gehanteerd. Deze is gecentreerd rond
het middelste streepje van de notenbalk. Daar is dan de absolute toonhoogte C
vastgelegd.

C sleutel

Muzikanten zijn gewend aan instrumentgebonden sleutels:
Toetsenisten spelen alleen stukken met de G en F sleutel, violisten alleen de G
sleutel. Altviolisten kunnen alleen met een C sleutel overweg.

- voortekens aan het begin van de balk geven aan in welke toonsoort het stuk
staat. (Zie bijlage “overzicht toonsoorten” voor een volledig overzicht)
De drie kruizen vooraan de balk geven aan dat het stuk in A grote terts staat. De
grondtoon, of eindtoon is dan toonhoogte A (440Hz):


14

Twee ‘b’(“mollen”) vooraan de balk geeft aan dat het stuk in Bes grote terts staat. De
grondtoon, of eindtoon is dan toonhoogte Bes:

Een toonladder bestaat uit een reeks van acht in toonhoogte op (- of af)lopende
noten met een vast patroon van hele en halve toonhoogteafstanden..

Met wat voor een toonsoort we te maken hebben wordt bepaald door
de grondtoon, oftewel de (gevoelsmatige) eindtoon.
Deze vormt meestal de basis van een muziekstuk en sluit het muziekstuk ook af.
In titelbeschrijvingen zie je dan “in A…” of “in C…”
De toonhoogteafstand tussen de eerste en derde toon bepaalt of we te maken
hebben met een “grote terts” (1,1) of “kleine terts”(1,1/2) toonsoort.
Het toonhoogtebereik van een instrument of een menselijke stem bepaalt in
belangrijke mate de toonsoorttoekenning tijdens het componeren.
Een melodie is opgebouwd uit de tonen, die binnen een toonladder vallen.
Een melodie als bouwsteen van een compositie noemen we thema. Deze is soms zo kort dat we
daarom spreken van en motief.

Als voorbeeld zien we hieronder de beginmelodie van het Wilhelmus. De eindtoon C
van dit fragment is in dit geval ook de grondtoon, deze versie staat in “C grote terts”


15
Hieronder zien we hetzelfde begin, maar nu beginnend en dus ook eindigend op een
lagere toon. De eindtoon en de grondtoon heeft de toonhoogte G. In de
titelbeschrijving zou nu staan “in G grote terts”.

Nu is de derde toon vanaf de grondtoon G met een halve toon verlaagd via het “b”
teken. De toonsoort is nu G kleine terts.

In bladmuziekuitgaven en titelbeschrijvingen wordt de toonsoort aangeduid in de taal
van het land van herkomst. (zie bijlage voor een complete lijst)

In de zangrubriek van de klassieke bladmuziekafdeling treffen we van een en hetzelfde
muziekstuk soms qua toonsoort meerdere versies. Dat komt omdat het lied zowel door
mannen (tenor, bariton, bas) als vrouwen (sopraan, mezzosopraan, alt)moet kunnen
worden gezongen. In de versies voor vrouwenstemmen ligt de begintoon en dus ook de
daarop volgende tonen hoger dan in de versies voor mannenstemmen .

- aanduidingen voor onderliggende begeleidende akkoorden worden weergegeven
door cijfers (basso continuo) in uitgaven van barokmuziek, en letters of tabulatuur of
diagrammen bij uitgaven van populaire muziek. Zie
http://www.ontdekdemuziek.nl/instrumenten/piano/virtueel/virtuelepiano.htm voor
een volledig overzicht met geluid


16

Songbooks bevatten vaak akkoorddiagrammen (boven de notenbalk) voor
(begeleidende slag)gitaar.

In jazzuitgaven bepalen akkoordsymbolen (hier boven de notenbalk) mede de
muzikale speelruimte waarbinnen de improvisatie zich afspeelt

- tempo aanduidingen geven aan hoe snel en met welke intentie een stuk gespeeld
moet worden . Dit kan in termen als allegro (snel), andante (langzaam), largo (breed
en gedragen) of in metronoomaanduidingen. Een metronoom werkt met
standaardcijfers, die het tempo aangeven. Soms staat boven een stuk hoelang een
noot moet klinken.

- dynamische tekens, volumeaanduidingen geven aan, op welke momenten er hard
of zacht gespeeld moet worden


17

Evergreens / For Eb alto-saxophone
De Haske play along series
T. Mashima
Bevat: Take the "A" train" . - I left my heart in San Francisco . - Hello Dolly . -
A trumpeter's lullaby . - Stardust
Voor saxofoon. - Moeilijkheidsgraad: 3
SerieDe Haske play along series

Om het voor blazers
eenvoudig te maken,
is er vroeger voor
gekozen om bij
instrumentenfamilies
de grepen ten
opzichte van een
genoteerde toon
gelijk te houden

Bij blaasinstrumenten bepalen lengte en dikte van de buis mede de toonhoogte.
Door het aanbrengen van gaatjes en het dichtdrukken van bepaalde gaatjes
verandert de lengte van de buis en dus ook de voortgebrachte toonhoogte. Van
bepaalde instrumenten bestaan er zogenaamde families. Een bekend voorbeeld is
de familie van de saxofoon, variërend van de kleine sopraansax met een hoog
toonbereik tot de grote baritonsax met een laag toonbereik.
Om een bepaalde toonhoogte voort te brengen moet er een patroon van gaatjes
dichtgedrukt worden in de buis van het instrument. Bij elk familielid van dit
instrument moet voor het laten klinken van tonen met eenzelfde toonhoogte steeds
een andere greep genomen worden. Eenzelfde greep bij de instrumenten van de
familie van de sax veroorzaakt, vanwege verschillende buislengte, tonen met steeds
andere toonhoogte. Om de muzikant tegemoet te komen is ervoor gekozen de
grepen ten opzichte van een genoteerde toon gelijk te houden. Dit kan alleen door
de notatie van de afzonderlijke tonen aan te passen (zie onderstaand schema).


18

Hier een overzicht van notatie en werkelijke klank (of beter gezegd werkelijke
toonhoogte) bij de familie van de saxofoons:

De meest voorkomende blaasinstrumenten in de bladmuziekcollectie zijn:
- de trompet (rubriek 76/77) , die meestal in Bes genoteerd staat.
- de saxofoon(rubriek 70/71) , die in Bes(Tenor- of sopraansax) of Es genoteerd (Alt- of
baritonsax)
- de klarinet (rubriek 68/69), die in A, Bes of Es genoteerd is

Behalve het materiaal, de omvang van de buis wordt het klankkarakter van een
blaasinstrument ook bepaald door de manier van aanblazen via het mondstuk.
Saxofoon en de klarinet zijn qua materiaal verschillend gebouwd, metaal en hout,
maar bevatten een vrijwel identiek mondstuk voorzien van een riet. Hobo en fagot
kennen een mondstuk met dubbelriet.


19

C- Kenmerken van bladmuziekuitgaven

Om bladmuziek in breder perspectief te plaatsen hier wat vergelijkingen met andere
media:

Waarin onderscheidt zich een uitgave van het ene boek van een andere
uitgave?
• auteur titel
• taal
• Inhoud, bewerking
• Illustraties

Waarin kan de ene bladmuziekuitgave van een muziekstuk zich onderscheiden
van een andere uitgave?
• Auteur, titel en titel als “soort”naam
• Instrument of combinatie van instrumenten
• Toonsoort (bij gelijke soortnaam)
• Nummer (KV, BWV nr)
• Arrangement, (Urtext (oorspronkelijk), of pianouittreksel, moeilijkheidsgraad)
• Partituur en/of losse partijen
• Met cd of zonder cd

Behalve bladmuziek is er ook nog de cd collectie van de centrale discotheek, die je
tegenkomt als je in de webcatalogus zoekt.
De vertolker als hoofdverantwoordelijke in de titelbeschrijving, dat gaat bij
bladmuziek niet helemaal op. Songbooks zijn soms opgehangen aan bekende
zangers zoals Frank Sinatra, of Jamie Cullum, terwijl ze de muziek niet zelf
geschreven hebben . In het verleden werd nog wel eens gevraagd naar bladmuziek
van Lee Towers. Die uitgaven bestaan niet. Maar wel van Frank Sinatra, waar
nummers instaan, die Lee Towers ook zong.
De Cduitgave kent een vertolker, die zie je niet zo terug in de bladmuziek. (tenzij het
gaat om letterlijke muzikale interpretaties)

Wat is het wezenlijke verschil tussen een cd en bladmuziek?
• Bladmuziek kun je niet beluisteren
• Cd kun je niet “lezen”
• Bladmuziek kent geen “vertolker” (die hoor je niet) maar een componist.
Soms, bij bijzondere interpretaties vormt de bladmuziekuitgave een letterlijke
weergave van de vertolking van de muzikant Soms is de vertolker ook de
componist.
• Cd wordt vertolkt door iemand, de muziek kent daarnaast ook een componist


20

D-De bladmuziekcollectie van Bibliotheek Rotterdam

Vóór de uitvinding van de grammofoon was live-spel of het luisteren naar een
muziek via een muziekdoos of pianola, draaiorgel de enige mogelijkheid om kennis
te nemen van muziek. In menig huishouden stond dan ook een muziekdoos, piano of
een pianola.
Het uitgeven van bladmuziek toen was ongeveer even winstgevend als het uitgeven
van cd's nu. Om een symfonie te leren kennen werden speciale bewerkingen voor
piano of andere instrumenten op bladmuziek uitgegeven. Niet iedereen had de
mogelijkheid een concert door een orkest bij te wonen. Componisten als Liszt en
Beethoven waren in hun tijd net zo bedreven in het improviseren op de piano als de
jazzmusici van nu. Bladmuziek was voor hen het enige medium om hun muziek te
verspreiden.
Tin Pan Alley was voor de tweede wereldoorlog een begrip in de wereld van de
Amerikaanse populaire muziek. Die straat bestond alleen maar uit kleine uitgeverijen
waar aan de lopende band succesvolle populaire liedjes op bladmuziek werden
uitgebracht.

De collectie van de GBR is breed van opzet, zowel naar genre als naar
moeilijkheidsgraad, bestemd voor bijna elk instrument of combinatie van
instrumenten. De collectie bevat ongeveer 50.000 uitgaven en trekt daarbij niet
alleen belangstellenden uit Rotterdam, maar ook uit de regio rond Rotterdam.
Het accent ligt op speelmuziek en oefeningen, dit in tegenstelling tot uitgaven die
meer bedoeld zijn voor studie dan voor uitvoering. De collectie populaire
bladmuziek behoort tot een van de uitgebreidste in de wereld.

Tot uitgaven die meer bedoeld zijn voor studie behoren de facsimile uitgaven van
muziekhandschriften, study-scores en Gesamtausgaben. Dat zijn
wetenschappelijke uitgaven met kritisch commentaar van het volledige werk van
bekende componisten. Deze staan nog gedeeltelijk in het magazijn en zijn nog maar
gedeeltelijk ontsloten.

Grote formaten staan fysiek in het magazijn. De dummy’s staan geïntegreerd in
open opstelling.
Een groot deel van de gebruikers heeft niet meer dan 2 jaar les gehad in een
bepaald instrument. Om de collectie voor deze groep toegankelijk te maken is een
rubriek beginners in het leven geroepen.

De bibliotheek bezit geen:
• uitgaven voor klavarskribo (www.klavarskribo.nl of doorverwijzen naar
boekhandel Lindenberg of het Klavarskribo-instituut, zie telefoonklapper),
• facsimile-uitgaven van oorspronkelijke handschriften en


21
• compleet orkest/koormateriaal, dat wil zeggen losse partijen voor de diverse
instrumenten of zangstemmen. Voor orkestmateriaal kunnen leners terecht bij
de FASO-bibliotheek (Federatie Amateur Symfonie Orkesten,
http://www.esp.ele.tue.nl/faso/fasobib/biblicol/index.htm ). Voor koormateriaal
kun je doorverwijzen naar Toonkunst of De Koninklijke Christelijke
zangersbond. Compleet orkestmateriaal voor klassieke muziek en ook
musicals is vaak niet te koop, maar alleen te huur bij de uitgever. Hier kunnen
auteursrechtelijke oorzaken aan ten grondslag liggen.

E-Rubricering
De bladmuziekcollectie is onderverdeeld in de afdelingen:
- Klassiek,(K) herkenbaar aan de gele rugetiketten
- Populair, (P) herkenbaar aan de witte rugetiketten
- Beginners,(B) herkenbaar aan de groene rugetiketten
- Salon, (S) herkenbaar aan de blauwe rugetiketten
- Kerst, (X) herkenbaar aan de rode rugetiketten
- Groot formaat(G) dummy’s staan in de kast, originelen in het magazijn

Binnen elke afdeling is er een onderverdeling naar bezetting gemaakt, oftewel
naar instrument of combinatie van instrument (duo, trio,kwartet etc).
Aan deze onderverdeling zijn rubrieknummers toegekend. Dit indelingsschema is
door de Rotterdamse bibliotheek zelf ontwikkeld en in grote lijnen overgenomen door
de OB Den Haag. Sinds enkele jaren bestaat er binnen het SISO ook een
rubricering voor bladmuziek. Deze wordt binnen de bibliotheek Rotterdam alleen
gehanteerd in de filialen, die bladmuziek uitlenen.
De rubrieknummers lopen af naar grootte van bezetting, te beginnen bij groot orkest
of big band, eindigend bij enkelvoudige instrumenten en zang. De even
rubrieknummers zijn vanaf rubriek 54 (viool) toegewezen aan bladmuziek voor solo-


22
instrument, de oneven nummers aan bladmuziek voor solo-instrument met
begeleiding. Die begeleiding is dan bestemd voor instrumenten met een breed
bereik, zoals piano en orgel of basso continuo, een verzamelnaam voor de
begeleidende instrumenten bij muziek uit de Barok.
In de kasten, dwz op de rugetiketten is alleen de hoofdrubricering aangebracht, met
uitzondering van de ensemblerubrieken. In de webcatalogus vinden we het volledig
uitgewerkte schema terug.
Binnen deze rubrieken is er eerst een tweedeling gemaakt in speelstukken en
oefeningen (de c-rubrieken) (herkenbaar aan de gele of grijze strip), vervolgens in
(verzamel)albums, dwz bundels met meerdere muziekstukken van meerdere
componisten en bundels van een componist, groep of artiest. Daarbinnen wordt een
alfabetische volgorde toegepast respectievelijk op titel van verzamelbundel en op
naam van componist, groep of artiest.

Uitzondering
-vormt rubriek 1, waarin algemeen theoretische boeken zijn ondergebracht met een
directe link naar de uitvoeringspraktijk. In rubriek 1 populair zijn bijvoorbeeld ook
boeken opgenomen over de kunst van het improviseren, zonder dat ze voor een
specifiek instrument bedoeld zijn. Ook orkestratieleerboeken zijn hierin opgenomen.

-Rubriek 85 is ogenschijnlijk als genre aangeduid: als opera/operette rubriek op de
afdeling klassiek en als musical in de afdeling populair. Indirect is echter toch een
bezettingsuitgangspunt gehanteerd, namelijk meerstemmig wereldlijk zang plus
vocale solisten en begeleiding.
Rubriek 82-84 is ingeruimd voor de genres oratoria en cantates, oftewel geestelijk
meerstemmig zang plus begeleiding

- Ook binnen de klassieke rubriek voor zang met begeleiding (rubriek K94) is een
genre onderdeel ingevoegd voor volksmuziek, geordend op taal of volk. Hierin zijn
nauwelijks volledig uitgeschreven versies te vinden voor elk instrument. Daar is nog
wel eens vraag naar, maar uitgevers leggen zich daar nauwelijks op toe. De
gebruiker moet het meestal doen met melodie, eenvoudige begeleiding voor
toetsinstrument of gitaar en tekst.

- Bladmuziekbundels met kinderliedjes zijn ondergebracht in de SISO, namelijk
788.2, in open opstelling en magazijn. In deze rubriek treffen we dus zowel teksten
van kinderliedjes, bladmuziek als kinderspelletjes met een muzikale achtergrond
aan. In het magazijn staat nog een grote collectie meest oude uitgaven van
kinderliedjes bij rubriek K100,K101 en K102.

-Bundels met een ronde gele sticker op de rug worden begeleid door een cd, DVD
of een geluidscassette. Ze zijn vaak toegevoegd aan studieboeken en bevatten een
muzikale weergave van de gedrukte muziekvoorbeelden of het gaat om louter
begeleidingsmuziek bij een gedrukte melodiepartij.


23

F-Klassieke muziek

Bladmuziekuitgaven zijn hier meestal de directe uitkomst van een compositieproces,
in tegenstelling tot hedendaagse populaire muziek, waar de compact disk meer het
directe aansluitingspunt is van het componeren. De componist is bij uitgaven van
klassieke bladmuziek de hoofdverantwoordelijke. Bij uitgaven van muziek uit de
barok, en klassieke periode heeft de uitgever vaak tekens toegevoegd voor
speelwijze en volume. De oorspronkelijke vorm, zonder die toevoegingen krijgt in
uitgaven vaak de aanduiding “Urtext”.

Urtext

Bewerking

De gebruiker vraagt naar stukken, die hij alleen of samen met anderen kan spelen.
Bij ensemblestukken staan de partijen van de afzonderlijke partijen soms
bijeengebundeld onder elkaar op papier. Dan is er sprake van een partituur. Soms is
er voor elk instrument een afzonderlijke partij.
Bij meer instrumenten is het vanwege praktische redenen handig als iedere
muzikant zijn eigen velletje muziek oftewel partij voor zich heeft liggen.

Het aantal partijen, indien meer dan 1, staat altijd vermeld op de kaft van het boek

Deze afdeling bevat uitgaven, zowel voor oorspronkelijke bezetting als
bewerkingen voor andere instrumenten.


24

De naam van de bewerker is, afhankelijk van zijn persoonlijke inbreng, in de
catalogus soms verdubbeld onder de "auteurs"ingang.

Voornamelijk de rubrieken voor zangstemmen en orkestbegeleiding (opera,oratoria)
bevatten vaak uitgaven zowel in de vorm van een zogenaamde partituur als van
een piano- (of orgel)uittreksel (in de catalogus als pu afgekort). Laatstgenoemde
uitgaven maken het mogelijk in kleine kring muziek ten gehore te brengen, die
anders alleen met volledige orkestbezetting uitvoerbaar is. Partituren van
orkestwerken worden meestal in zakformaat uitgegeven. Ze zijn niet zozeer bestemd
voor de dirigent als wel voor de luisteraar, die mogelijkerwijs met het meelezen meer
inzicht krijgt in het muzikale lijnenspel.

2 uitgaven van de
opera “Aida” van
Verdi

Partituur

Piano uittreksel

Soortnamen en uniforme titels
Hebben titels van verhalen of boeken betrekking op de inhoud, bij instrumentale
muziek is die inhoud zo abstract dat er bij de naamgeving vaak verwezen wordt naar
de bezetting, de functie of de vorm waarin het betreffende stuk gegoten is:
bijvoorbeeld kwartet, kwintet, intrada, concert,wals, symfonie,sonate, cantate etc.
Buitenmuzikale verwijzingen vinden plaats in de bijnamen van deze stukken: de 3e
symfonie van Beethoven wordt ook wel de "Eroica" genoemd, of een sonate voor
piano van dezelfde componist “Mondscheinsonate”.
Afhankelijk van het land, of de taal waarin bladmuziek wordt uitgegeven is er sprake
van spellingsvarianten in de aanduiding van bijv. concert. Soms staat op de
titelpagina Konzert of Concerto. Om het zoeken in de catalogus te vergemakkelijken


25
zijn er in deze gevallen uniforme titels toegevoegd aan de titelbeschrijving.
En om in de titelbeschrijving toch nog onderscheid te maken in bijvoorbeeld de meer
dan 100 symfonieën van Haydn zijn deze genummerd en ook nog voorzien van
toonsoortaanduiding. Voor de nummering wordt vaak de algemene term
"opus"(afgekort "op.") gebruikt (bijv. Symfonie opus 15).
Bij de nummering van het werk van beroemde componisten wordt vaak de persoon
genoemd, die het complete werk van betreffende componist in kaart heeft gebracht.
Een bekend voorbeeld is de heer Köchel, die het complete werk van Mozart
beschreven en genummerd heeft. Zo treffen we op de titelpagina van een
pianoconcert de aanduiding aan "Konzert KV488 ,A-Dur". De afkorting K.V. staat
voor Köchel Verzeichniss, "A-Dur" is de Duitse vertaling van de toonsoort "A grote
terts" (Moll is de Duitse vertaling van kleine terts). Voor de nummering van de
werken van Schubert wordt meestal de afkorting D. genoemd als verwijzing naar de
heer Deutsch, die het werk van Schubert gecatalogiseerd heeft. B.W.V. is een
afkorting van Bach Werke Verzeichniss. Bij Vivaldi zijn er verschillende systemen:
de P-, de RV- en de Fanna-nummering. Deze catalogi en ook die van andere
bekende componisten zijn terug te vinden in de componistenkast en worden
aangeduid als thematische catalogi.

Op al deze elementen kan binnen de webcatalogus gezocht worden!

In de romantiek worden vaak poëtische titels toegekend aan instrumentale
muziekstukken, bijvoorbeeld “pastorale” (6e symfonie van Beethoven), of
“Schilderijententoonstelling” van Moesorgski.

Om het snuffelen in de kasten naar muziek voor specifieke bezetting te
vergemakkelijken, zijn bij de ensemblerubrieken klassiek verdere onderverdelingen
gemaakt.

In de overige rubrieken wordt in de kasten verder alleen de hoofdrubriekaanduiding
gebruikt. In de catalogus is voor wat het niet SEC (Short Entry Catalogue) gedeelte
betreft een meer verfijnde onderverdeling gebruikt die in de Sisis werkcatalogus via
22 op de personeelsingang toegankelijk is.

De blauwe stripjes in de rubrieken voor fluit (rubriek 64,65)geven aan dat deze
uitgaven specifiek voor blokfluit bestemd zijn.
De bruine stripjes in rubriek 3 staan voor piano-uittreksel (of indien voor 2 piano’s 2
bruine stripjes)


26

G- Populaire muziek

Zoals boven al vermeld is de bladmuziek vooral bij songbooks meer een afgeleide
van de uitvoering op compact disk dan omgekeerd. Bladmuziek van nieuwe popcd’s
wordt uitgegeven onder dezelfde titel, maar kent meestal een latere
verschijningsdatum.
In uitgaven van populaire muziek hebben we in het merendeel te maken met naar de
muzikale essentie teruggebrachte bewerkingen oftewel uittreksels.
De laatste jaren zijn er echter steeds meer uitgaven verschenen, die qua muzikale
notatie een exacte weergave vormen van het origineel . De muziek is voor elk
instrument volledig uitgeschreven met verwijzing naar de naam van de betreffende
cd-uitvoering. Zo zijn alle liedjes van de Beatles, zoals ze op plaat staan volledig
omgezet in notenschrift.
Dit geldt voor 94, waarin deze boeken de aanduiding "partituur" op de rug
meekrijgen, maar ook voor de rubrieken van afzonderlijke instrumenten waar alleen
de partij van het betreffende instrument is uitgeschreven.
Gitaarpartijen zijn vaak in tabulatuurschrift uitgegeven. Van een titel kan er zowel
een uitgave in tabulatuur als traditioneel notenschrift bestaan. De titelbeschrijving
geeft dit aan.
Het publiek vraagt naar ofwel volledig uitgeschreven versies of neemt genoegen
met zogenaamde piano-uittreksels, dwz uitgaven voor zang plus een bewerkte
pianobegeleiding in combinatie met akkoordsymbolen voor (slag)gitaar.
Ook zijn er uitgaven waar complete jazzsolos in zijn vastgelegd met een bepaalde
cd-uitvoering als referentiepunt.

In rubriek 2 treffen we zogenaamde fake-books aan, waarin alleen sprake is van
een rudimentaire aanduiding in de vorm van melodie, tekst en akkoordaanduiding:
Hieronder het begin van het nummer “One Note Samba”, zonder intro, bestaande uit
liedtekst, melodielijn, gitaaraccooorden voor de begeleiding.


27

De inleiding en ook een uitgewerkt einde ontbreken. Het is de taak van de muzikant
aan de hand van akkoordaanduidingen de begeleiding, intro en slot zelf uit te
werken. Niet elke muzikant is daartoe in staat. Het vergt ook de nodige theoretische
kennis. Daarom vragen minder ervaren of onderlegde instrumentalisten, voor
zangers is dit niet van toepassing, vaak om een uitgebreidere meer uitgeschreven
versie.

Een versie van One Note Samba, nu met intro (eerste balk), daarna het begin
bestaande uit liedtekst melodielijn, gitaaraccooorden en ook pianopartij voor de
begeleiding ,

In tegenstelling tot klassieke muziek is de hoofdverantwoordelijke vaak de
uitvoerende en niet de componist. Voornamelijk bij de songbooks is dit het geval, in
die gevallen waar een cd-uitgave als uitgangspunt genomen is voor een
bladmuziekuitgave.

In rubriek 46 treffen we ook bladmuziek met MIDI files aan, of alleen CD-Rom’s of

28
DVD-Rom’s met digitaal vastgelegde bladmuziek . Ze sturen vanuit een speciaal
daarvoor bestemd computerprogramma computergeluidskaarten of synthesizers
aan. En dat resulteert in muziek uit de geluidsboxen. Het voordeel is dat de muziek
op deze manier gemakkelijk te bewerken is. De files zijn gemakkelijk te importeren in
notenopmaakprogramma’s, die ze omzetten in op beeldscherm zichtbare
bladmuziek. Andere formaten zijn bijvoorbeeld Finale, Sibelius.
Bladmuziek in PDF formaat biedt geen mogelijkheid tot geluidsweergave en
bewerking.

J-Zoeken naar bladmuziek in de catalogus:

De collectie bladmuziek is ontsloten via de werkcatalogus van SISIS en de
webcatalogus (Aquabrowser Library) met de daarin geïntegreerde
songtitelcatalogus. De webcatalogus biedt ten opzichte van de werkcatalogus
uitgebreidere zoekmogelijkheden. Ook kan iedereen aanwinstenlijsten genereren of
uitdraaien maken op basis van diverse kenmerken. .
Alle informatie over het zoeken naar bladmuziek via de ABL kun je vinden op de
website van bibliotheek Rottterdam:
http://www.bibliotheek.rotterdam.nl/NL/Collecties/Over%20de%20catalogus/Pages/Z
oektip5Zoekenindemuziekcollectie.aspx. Behalve gedrukte tekst vindt je hier ook
demofilmpjes.
Het zoeken naar bladmuziek in onze catalogus is niet zo eenvoudig, vooral omdat
we nog heel veel titels hebben die niet zijn gecatalogiseerd volgens de PICA-regels.
We noemen dit SEC-titels (short entry catalogue) en ze zijn evt. herkenbaar aan de
hoofdletters die vaak gebruikt werden en het staat ook vaak onderaan de
titelbeschrijving (ALSkortetitel). Ongeveer de helft van de collectie is alleen via
SECtitelbeschrijvingen toegankelijk.
Wat deze SECtitels vooral níet hebben is: een gethesaureerde auteursnaam, een
uniforme titel en een bezetting (de instrumenten/zangers waar het muziekstuk voor
geschreven is).
Een gethesaureerde auteursnaam is belangrijk, omdat je anders moet zoeken op
verschillende spellingsvormen van een naam, zoals b.v. Sostakovic, Sjostakovitsj,
Shostakovich, Schostakowitsch, enz.
Een uniforme titel zorgt er voor dat je alle concerten onder de naam ‘concert’ of
‘concerten’ kunt vinden. Bij SEC-titels kun je alle (buitenlandse) spellingsvormen


29
tegenkomen, zoals: konzert, concerto, enz. Let ook op woorden, zoals:
sonate/sonata, ricercare/recercare, praeludium/preludium, toccata/tokkata,
kwartet/quartet/quatuor, enz.
Als je dus alle spellingsvarianten wilt vinden, kun je het beste trunceren of met
vraagtekens werken. Vraagtekens vervangen één letter waar je over twijfelt (gebruik
dit b.v. in ?on?ert of i.p.v. de ‘w’ of ‘v’ in Russische namen) en trunceren is handig
bij b.v. sonat* (let dan echter wel op dat je dan ook sonatinen krijgt).
Helaas kun je niet trunceren en vraagtekens plaatsen in één woord. Probeer evt. dus
ook nog concert*, konzert*, enz.

Zoeken op bezetting

Sommige klanten zoeken iets voor een bepaald instrument of combinatie van
instrument zonder op zoek te zijn naar een bepaalde titel. In de ABL kun je dan
zoeken op bezetting. Via “standaard zoeken” kan dat door een of meerdere
instrumenten als zoekterm in te toetsen en na het verschijnen van de resultaatlijst
eventueel te verfijnen op andere kenmerken. Via uitgebreid zoeken kun je bij het
zoekveld ‘bezetting’ zelf instrumenten of stemsoorten intypen. In beide
zoekmodules moet je dan wel precies weten wat voor termen gangbaar zijn. Je krijgt
dan alle muziekstukken te zien waar die instrumenten/stemsoorten in voorkomen.
Stel: je zoekt iets voor viool en piano, dan krijg je ook stukken voor viool, altviool,
cello en piano.
Als je dat niet wilt, kun je beter op ‘indeling’ zoeken. Klik hiervoor op ‘kiezen’ en
kies stapsgewijs voor een bepaalde categorie.
In Sisis kun je het evt. ook doen. Vul dan bij ‘kastplaatsing’ b.v. K 55 in of K 55
Dvor als het muziek voor viool en piano van Dvorak moet zijn.
Je kunt ook zoeken op bepaalde genres, vooral bij rubriek P 94. Daar is b.v. een
speciale rubriek voor klezmermuziek, soul, blues, folk, reli, enz. Ook K 94 is vrij
uitgebreid. Loop er maar eens door heen.
N.B. Bij de SEC-titels is geen bezetting ingevuld.
Indien je zoekt naar een muziekstuk waarvan je de componist en titel al kent ,
vermijd dan zoveel mogelijk te zoeken op bezetting omdat je je dan relevante SEC
titels niet in het resultaatscherm tegenkomt.
Wijs de klant daar op! Evt. kun je in Sisis op kastplaatsing zoeken (zie hier boven).

(Niet)-identificeerbare titels.

Titels als sonate, toccata, symfonie, enz. zijn niet-identificeerbare titels, d.w.z. dat je
niet genoeg hebt aan dit soort titels. Het zijn eigenlijk meer namen van bepaalde
muziekvormen. Componisten hebben meestal meerdere symfonieën, sonates,
toccata’s enz. geschreven.
Naast deze titel heb je dus meer gegevens nodig. De klant weet die meestal wel,
maar niet altijd. Meestal weet een klant wel een volgnummer (b.v. de 5e symfonie
van Van Beethoven) of een opusnummer (opus betekent werk, b.v. de sonates van
opus 1, afgekort op.1, van Händel)) of een thematisch nummer (b.v. de toccata van


30
Bach, BWV.565). Je kunt deze nummers toevoegen aan je zoekgegevens en bij
thematische nummers hoef je zelfs de componist niet meer in te vullen, want BWV
b.v. betekent: Bach’s Werke Verzeichnis. Soms weet een klant dat soort nummers
niet, maar wel een toonsoort. Dan vul je dat in bij de titelgevens, b.v. ‘sonat* d gr.t.’
Dan zoekt de computer dus naar alle sonates en sonatines in d grote terts. Eigenlijk
moet de d dan met een hoofdletter geschreven worden, maar de computer maakt dat
onderscheid toch niet. Als men niet weet of het grote of kleine terts moet zijn, kun je
ook alleen op de letter zoeken.
Soms weten mensen alleen de bijnaam van een stuk, b.v. de Mondscheinsonate van
Van Beethoven. Die zijn soms apart uitgegeven onder die beroemde naam, maar
niet altijd. Je kunt dan (op de vierde verdieping van de Centrale) in het boekje van
Kaasjager kijken dat bij de balie in het afsluitbare kastje staat. Daar zie je dan dat dit
de 14e pianosonate is van Van Beethoven, ook wel opus 27, nr. 2 genummerd en hij
staat in de toonsoort cis. Als de losse uitgaven van deze sonate uitgeleend zijn, kun
je nog in een verzamelband van pianosonates van Van Beethoven kijken of hij daar
nog in staat. Ook kun je trouwens op onze weblinks kijken, want daar is hij ook te
vinden bij sheetmusicarchive.net en je kunt de klant nog wijzen op onze uitleenbare
cd-roms. Van Van Beethoven hebben we b.v. Complete Works for solo piano.
De cantates van Bach staan bij ons op numerieke volgorde in de kast bij rubriek K
82. (Het zijn veelal pianouittreksels. Partituren staan meestal in het magazijn bij de
Gesamtausgaben en zijn meestal niet ontsloten, dus niet te vinden via onze ABL.)
Die numerieke volgorde correspondeert met het BWV-nr. Als mensen dat BWV-nr.
weten, kun je dus zo naar de kast lopen. De BWV-nrs. zijn helaas niet altijd
ingevoerd in de titelbeschrijvingen, dus het is ook handig om op de titel van de
cantate te zoeken als je niets vindt op het BWV-nr. Weet de klant dat niet, kijk dan in
de “Thematisch-systematisches Verzeichnis der musikalischen Werke von Johann
Sebastian Bach” van de auteur Wolfgang Schmieder. Hij staat tussen de boeken
over J.S. Bach. Van verschillende grote componisten hebben we zulke thematische
werken.
Naast pianouittreksels heb je tegenwoordig ook orgeluittreksels. Dat is handig voor
organisten. Het gaat hier vooral om missen, requiems, oratoria, passionen en
andere kerkelijke stukken.

(Corporatieve) auteur

Ik raad jullie aan om in de ABL te zoeken, omdat je in Sisis nog twee velden hebt
voor verantwoordelijken: het auteursveld en het veld voor de corporatieve auteur.
Groepen zoals b.v. The Beatles en The Rolling Stones zijn corporatieve auteurs,
maar staan soms ook in het gewone auteursveld (bij SEC-titels). Zoek daarom in de
ABL, dan hoef je maar 1x hun naam in te vullen, want daar is maar één veld voor de
verantwoordelijke componist of artiest.
Gebruik alleen de achternaam van de componist of artiest, dan krijg je de meeste
treffers.

Niet in onze catalogus?


31
Als je iets niet kunt vinden in onze catalogus, raadpleeg dan altijd ook even Picarta,
de NCC voor de niet-boekmaterialen en de catalogus van de muziekbibliotheek
van de omroep. De laatste zit bij de weblinks onder ‘Kunst, muziek en film’. Kies
dan voor ‘muziek’ en dan voor ‘bladmuziek’.
Het komt nl. best vaak voor dat we een bepaalde song toch hebben, hoewel je hem
er via onze catalogus niet uit krijgt. Dan zit hij vaak in een verzamelbundel met heel
veel liederen, zodat wij die niet allemaal uitgeschreven hebben in de
titelbeschrijving. Via de muziekbibliotheek van de omroep kom je er dan vaak achter
in welk album hij staat.
Als de titels uit een verzamelbundel wel zijn opgenomen in de titelbeschrijving, staat
daar soms ook de artiest bij (zie b.v. in Speelklaar). Je vindt deze titel niet als je de
artiest in het auteursveld hebt gezet, maar wel als je de artiest weglaat of in het
titelveld zet.

J- Bladmuziek op internet, op DVD/CD-Rom

Digitale media kunnen een hulpmiddel zijn bij het maken van muziek
Bladmuziek in digitale vorm biedt behalve een notenbeeld (PDF) op het
beeldscherm bij formaten als Midi , Finale en Sibelius, ook de mogelijkheid deze te
laten weerklinken met behulp van een bijbehorend afspeelcomputerprogramma. Bij
voorbeeld de website Choralwiki (http://www.cpdl.org/wiki/index.php/Main_Page),
waarbij diverse mogelijkheden worden geboden, maar ook de vele downloads in The
New Grove online (Sibeliusfiles). De aard en kwaliteit van de geluidskaart of
keyboard bepalen dan de kwaliteit van het geluid en van bewerkingsmogelijkheden,
van tempo en toonhoogte. Samenvattend onderscheiden we daarbij dus:
- Formaten die geen mogelijkheid bieden tot geluidsweergave en
bewerking: PDF
- Formaten die wel mogelijkheid bieden tot geluidsweergave en
bewerking: MIDI (universeel formaat), Finale, Sibelius
Nederlandse bibliotheken stellen zelf nog maar sporadisch bladmuziek digitaal
beschikbaar. Dit wil niet zeggen dat er niet via andere (commerciële) kanalen al veel
bladmuziek digitaal te vinden is. Het is de taak van bibliotheken deze kanalen
publiekelijk aan te bieden. Via het Geheugen van Nederland zijn de Manuscripten
van Alphons Diepenbrock (Nederlands Muziek Instituut) in te zien.
Het Nederlands Theater Instituut is bezig haar kleinkunstcollectie, dwz foto’s,
teksten, bladmuziek, geluidsfragmenten te digitaliseren en via de website
beschikbaar te stellen. Buiten Nederland zien we in de Verenigde Staten lopende en


32
afgesloten initiatieven met betrekking tot het digitaal aanbieden van bladmuziek,
voorbeelden zijn: Library of Congress b.v. American
Treasures: http://memory.loc.gov/ammem/smhtml/smhome.html
The British Library met b.v. http://www.bl.uk/onlinegallery/ttp/ttpbooks.html
Voor bladmuziek op internet gelden in grote lijnen dezelfde auteursrechtelijke
bepalingen als voor gedrukte bladmuziek. Voor het afnemen of aanbieden van deze
diensten kan men volgens de wet handelen en/of licenties afsluiten. Zie hiervoor ook
o.a. www.musiccopy.nl. Op internet tref je veel van dit soort auteursrechtelijk meestal
niet gedekte muziekfiles aan. Bijna elke song in MIDI formaat kun je vinden via
www.musicrobot.com.Ook klassieke muziek is steeds meer in midi-formaat te vinden
op het internet: “The classical music archives” op http://www.classicalarchives.com/
bevatten inmiddels bijna 20.000 composities van meer dan 1300 componisten. De
kwaliteit van de digitale instrumenten op de geluidskaart bepaalt echter de
geluidskwaliteit van het uiteindelijke klankresultaat. Als de klant alleen maar
klinkende begeleiding nodig heeft kan zo’n midifile uitkomst bieden. De melodiepartij
kan er gemakkelijk uitgefilterd worden. In combinatie met speciale programmatuur
kan zelfs de toonhoogte aangepast worden op het stemkarakter van de individuele
zanger. Een voorbeeld van een commerciële site is de ‘Classical Score Library’ met
een aanbod van 8000 muziekwerken: http://alexanderstreet.com/products/shmu.htm.
Bladmuziek wordt ook uitgegeven op DVD/CD-Rom. Jammer dat de inhoud van
deze uitgaven in Bibliotheek Rotterdam niet op titel van afzonderlijke muziekstuk
ontsloten is. Voor de meest populaire muziekinstrumenten bestaan ook interactieve
lesmethoden op DVD/CD-Rom.

H-Vraagbeantwoording bij bladmuziek; enkele vuistregels en tips

Algemeen:
• Probeer je te verplaatsen in de klant, en vraag daarop zonodig door:
Hoe wil hij de bladmuziek gebruiken? voor welk(e) instrument(en)? Als de
muziek voor meerdere instrumenten bestemd is, wil hij daarbij dan losse
partijen gebruiken of is een partituur ook goed of is alleen de zangtekst
voldoende? kan hij improviseren op bestaande accoorden, is het niet te
moeilijk (zoekt hij een makkelijk speelbare versie), bladmuziek voor
melodieinstrumenten is nog wel eens uitwisselbaar, mits in dezelfde toonsoort
genoteerd, bijvoorbeeld viool en dwarsfluit.
Een voorbeeld: bij opera of oratoria is een versie voor zangstem en piano
vaker gewenst dan een volledige orkestpartituur, omdat de klant vaak zanger
of begeleider is. Een dirigent of een student heeft soms juist de
orkestpartituur nodig. Ben je daarvan bewust als informatiebemiddelaar.

• Gebruik de webcatalogus
Indien je de gevraagde bladmuziektitel niet vindt in de
bibliotheekcatalogus, ga naar Picarta of de catalogus van de Omroepen,
vooral als het gaat om het traceren van wat oudere populaire muziek
(www.muziekbibliotheekvandeomroep.nl)


33

• Vermijd zoveel mogelijk het gebruik van de bezettingsingang als gevraagd
wordt naar een muziekstuk, waarvan de titel bekend is . De bezetting is
namelijk in de afzonderlijke titelbeschrijvingen van SEC-titels niet altijd
toegekend.

• Voor orkestmateriaal ga naar
http://www.fasobib.nl/info/index.php?function=show_search_form&table_nam
e=catalogus

• Voor Nederlandse liedjes eventueel de catalogus raadplegen van
-de bibliotheek voor theateramusement gevestigd in het Theater Instituut
Nederland: http://www.tin.nl of
http://theaterinstituut.adlibsoft.com/search.aspx?database=ChoiceFullCatalog
ue of
-De catalogus van de omroep (www.muziekbibliotheekvandeomroep.nl) of
Het Meertensinstituut (www.meertens.knaw.nl) of
-Mw. Slager (staat onder de ‘L’ van Liedjes in de rololex van de de 4e
verdieping

• Als iemand vraagt in welke toonsoort een stuk staat, kijk hoeveel
voortekens, dwz hoeveel kruisen (#) of mollen (b) vooraan de balk staan en
raadpleeg de bijlage ‘overzicht toonsoorten op pagina 38.

Bij songtitels, populaire muziek:

• Als je niets vindt via a de ABL, zoek in Picarta of in de catalogus van de
Omroep, http://www.muziekbibliotheekvandeomroep.nl/ , waarin oudere
SECtitels beter ontsloten zijn.

• Zeker indien je de gevraagde titel in de catalogus niet kunt vinden, vraag of
het om alleen de tekst of ook de bladmuziek gaat. Vaak hebben de klanten
alleen de tekst nodig. Op internet maak je grote kans via
www.lyricsrobot.com of http://music.yahoo.com/lyrics in ieder geval de
songtekst te achterhalen.
(Van Nederlandstalige liedjes staan er in de 788 rubrieken afzonderlijke
verzamelbundels met alleen teksten.)

• Songtitels zijn in bladmuziekuitgaven niet altijd gerelateerd aan
uitvoerenden.
Als iemand vraagt naar liedjes van bijvoorbeeld Astrud Gilberto: Van de
Braziliaanse zangeres Astrud Gilberto bestaan geen songbooks. De liedjes
die zij zingt staan echter in tal van bundels. Kijk zonodig in de collectie van
de centrale discotheek via de webcatalogus of bij www.allmusic om de titels

34
van de vertolkte liedjes te achterhalen en daarop vervolgens te zoeken in de
bladmuziekcatalogus/songtitelcatalogus. Er zijn ook bladmuziekuitgaven van
de componist Carlos Jobim, waar nummers in staan, die door Astrud Gilberto
gezongen worden.
• Ook van Trijntje Oosterhuis is geen songbook. Zij zingt bestaande nummers,
die in tal van bladmuziekuitgaven te vinden zijn.

• Realiseer je dat het de klant vaak om een specifiek instrument/bezetting
gaat

• Op genre zoeken is lastig, ondanks het feit dat vaak gevraagd wordt naar
bladmuziek in een bepaald genre, bijvoorbeeld tango’s, salsa etc. Binnen
Pica is geen veld ingeruimd specifiek voor genre. Binnen de
songtitelcatalogus zijn wel genres toegekend aan de afzonderlijke
muziekstukken. Het systematiekbestand binnen de bladmuziekmodule van de
webcatalogus kan uitkomst bieden. Dan gaat het om rubriek P94 met een
onderverdeling naar genre. Soms vind je de genreaanduiding al dan niet
verkapt terug in de documenttitel, maar dan vaak in de Engelse vertaling.

• Van Engelstalige musicals bestaan bijna geen uitgaven met Nederlandse
vertaling.
• Musicals zijn alleen beschikbaar in de vorm van een pianouittreksel.
Afzonderlijke partijen of een volledige partituur zijn alleen op huurbasis
(prijzig!)bij de uitgeverij verkrijgbaar, dit vanwege nog bestaande
uitvoeringsrechten. (www.musicopy.nl)

• Musicalmateriaal voor gebruik op scholen is te huur bij Benny Vreden
Producties (http://www.bennyvreden.nl/bennyrestyle/index.php)

• Een regelmatig terugkerende vraag is: “ heeft u boeken met akkoorden, ? ”
oftewel akkoordoverzichten voor gitaar of piano. De catalogus biedt op deze
vraag geen ingang. De bundels in rubriek 62c en 46c populair zijn daarom op
de rug voorzien van stickers met het opschrift “akkoorden”.

Bij klassieke muziek

• Informeer bij vragen naar werken met een grote bezetting met zang, cq
opera’s ,operettes, missen, oratoria’s etc. of een partituur of een
pianouittreksel gewenst is. Vooral zangers geven uit oogpunt van
uitvoeringsgemak de voorkeur aan een pianouittreksel.

• Informeer bij vragen naar werken voor ensembles of het om een
(zak)partituur gaat of om losse partijen

• Realiseer je dat gevraagde muziek soms onderdeel kan uitmaken van een
groter werk , zoals aria’s uit een opera of oratorium/cantate.

35
Gelukkig geeft de titelingang in de webcatalogus zowel toegang tot zowel
titels van composities als onderdelen daarvan. Dat geldt niet voor de
SECtitels!

• Indien in de vraagstelling alleen de bijnaam van het muziekstuk genoemd
wordt, raadpleeg dan voor volledige gegevens zonodig de gedrukte
“Kaasjager/Titels en bijnamen in de muziek” te vinden bij het inlichtingenpunt
op de 4e.

• De kaartcatalogus, cq werkcatalogus klassieke bladmuziek geeft (nog
steeds) aanvullende informatie op de SECtitels in SISIS/webcatalogus

Naslagwerken om aanvullende gegevens op te zoeken:

Gedrukt: -Hitdossier,(balie 4e) hitlijsten van afgelopen decennia, o.a.zoeken op
jaartallen
- Oor's eerste Nederlandse pop encyclopedie

Internet:
Algemeen:
http://www.bibliotheek.rotterdam.nl/NL/Collecties/Weblinks/Pages/Weblinks.as
px?CatId=54
- www.allmusic.com
- www.musica.nl
- www.bibliotheek.nl
- www.grovemusic.com hét naslagwerk voor klassieke muziek,
alleen binnen het bibliotheeknetwerk te raadplegen


36

Catalogi - www.muziekbibliotheekvandeomroep.nl
- www.musica.nl catalogi bibliotheken met bladmuziek
- http://www.fasobib.nl/info/index.php?function=show_search_form
&table_name=catalogus
catalogus orkestmateriaal van de FASO
- http://theaterinstituut.adlibsoft.com/search.aspx?database=Choic
eFullCatalogue Catalogus Theater Instituut Nederland,
bladmuziek Nederlandse cabaretliedjes

MIDIfiles - www.musicrobot.com dé zoekmachine voor midifiles
- http://www.classicalarchives.com/ 20.000 midifiles van
klassieke muziek

Teksten - http://music.yahoo.com/lyrics zoekmachine voor liedteksten
- www.lyricsrobot.com zoekmachine voor liedteksten
- www.lyricsheaven.net ook Nederlandstalige liedteksten
- http://www.music-lyrics-chord.com/ teksten met bijbehorende
accoorden

Bladmuziek in PDFformaat (rechtenvrij), speciale collecties: -
• www.sheetmusicarchive.com alle standaard klassieke pianowerken
• http://imslp.org/wiki/Hoofdpagina ongeveer 25000 partituren van
klassieke muziek
• http://www.cpdl.org/wiki/index.php/Main_Page bijna 10.000 partituren
van klassieke koorwerken
• http://www.dlib.indiana.edu/variations/scores/scores.html veel
operapartituren
• http://www.mutopiaproject.org/browse.html 1338 klassieke stukken
• http://dme.mozarteum.at/DME/nma/start.php?l= alle composities van
Mozart
• http://www.bl.uk/onlinegallery/ttp/ttpbooks.html klik op Mozart’s musical
diary
• http://memory.loc.gov/ammem/smhtml/smhome.html Amerikaanse
bladmuziek uit de archieven van de Library of Congress in e-book
formaat
Commerciele aanbieders van digitale bladmuziek:
• http://alexanderstreet.com/products/shmu.htm 8000 partituren van
klassieke muziek

Speciale zoekmachines:
• http://www.google.com/coop/cse?cx=003500621501829229797%3Aqxa
6kk6d7ly
Zoeken in ongeveer 1200 voorgeselecteerde muzieksites, samengesteld
door Piet Dekker van Bibliotheek Rotterdam


37
• http://www.songtapper.com/ tik met een knop van het toetsenbord het
ritme van de gezochte muziek en de computer zoekt de bijbehorende
muziek

• http://www.musipedia.org/# muziek zoeken op basis van muziek ipv
metadata

• http://www.last.fm/ zoekt bijpassende muziek

• http://www.ontdekdemuziek.nl/instrumenten/piano/virtueel/virtuelepiano.htm Zoek en
beluister hoe accoorden klinken

Samen muziekmaken:
• http://www.klaaseldering.nl/nwc/index_nl.html
• http://www.sharewareplaza.com/SynJam-download_42662.html
• www.digitalmusician.net (community)

Rechten:
• http://www.musiccopy.nl rechten bladmuziek
• http://www.bumastemra.nl/nl-NL/Auteursrecht/WorksSearchEntry.htm
titelcatalogus muziekrecht

http://www.musicreader.nl e-book voor bladmuziek
http://www.akkoord.be/links.htm allerlei muzieklinks gericht op het spelen van muziek (vooral op gittaar)
http://www.hrstrategie.nl/jeugd-2003.5680.lynkx?RapportPointer=9-227-3827-175 Jeugd 2003, feiten
en cijfers door het centraal Bureau van Statistiek
http://www.cultuur.nl/files/pdf/vooradvies0508/muziek_3_april.pdf muzikale infrastructuur Nederland in
het kader van Nationaal Muziekbeleid vanuit de overheid
http://www.rrkc.nl/uploads/302.pdf Culturele staalkaart (Rotterdam 2007) door Rotterdamse Raad voor
Kunst & Cultuur
http://www.skvr.nl/overdeskvr/jaarverslag_2006.pdf
http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Zingen/schreeuwen.html
Zingen is de meest beoefende vrijetijdsbesteding in Nederland, meer dan voetballen. Dat heeft NIPO-onderzoek uitgewezen.
Ongeveer 600.000 Nederlanders besteden meer dan een uur per week aan hun zanghobby - meestal in koorverband. Er wordt
gezongen in koren maar ook jazz- en popzangers maken furore. NRC Webpagina's 20 JANUARI 2000
Mutsaers, L. (1998)
Muziek en migrantenjongeren in Nederland.
In: Multiculturalisme: werken aan ontwikkelingsvraagstukken, p. 167-181
Boek onder andere aanwezig in Universiteitsbibliotheek Universiteit van Amsterdam.


38

Bijlagen:
Toonsoorte
n
Nederlands
-grote terts
-kleine terts Duits Engels Frans
C gr.t. C-dur C major ut majeur
c kl.t. C-moll C minor ut mineur
ut dièse
Cis gr.t. Cis-dur C sharp major majeur
D gr.t. D-dur D major ré majeur
d kl.t. d-moll D minor ré mineur
ré bémol
Des gr.t. Des-dur D flat major majeur


39
E gr.t. E-dur E major mi majeur
e kl.t. e-moll E minor mi mineur
mi bémol
Es gr.t. Es-dur E flat major majeur
mi bémol
es kl.t. es-moll E flat minor mineur
F gr.t. F-dur F major fa majeur
f kl.t. f-moll F minor fa mineur
fa dièse
Fis gr.t. Fis-dur F sharp major majeur
fa dièse
fis kl.t. fis-moll F sharp minor mineur
G gr.t. G-dur G major sol majeur
g kl.t. g-moll G minor sol mineur
sol bémol
Ges gr.t. Ges-dur G flat major majeur
G sharp sol dièse
gis kl.t. gis-moll minor mineur
A gr.t. A-dur A major la majeur
a kl.t. a-moll A minor la mineur
la bémol
As gr.t. As-dur A flat major majeur
la bémol
as kl.t. as-moll A flat minor mineur
B gr.t. H-dur B major si majeur
b kl.t. h-moll B minor si mineur
si bémol
Bes gr.t. B-dur B flat major majeur
si bémol
bes kl.t. b-moll B flat minor mineur

Overzicht toonsoorten:
Het aantal kruisen (#) of mollen (b) (binnenste ring) aan het begin van de notenbalk
geeft aan in welke toonsoort een muziekstuk staat, in “grote terts” (buitenste ring) of
in “kleine terts (binnenste ring) (zie voor verdere uitleg p.12 tm 14)
Uit: www.ontdekdemuziek.nl


40

Sleutels aan het begin van de notenbalk voor verschillende instrumenten

>2
Sleutels G F C 2balken balken instrumentengroep
piccolo X houtblazers
fluit X houtblazers
altfluit X houtblazers
hobo X houtblazers
oboe d'amore X houtblazers
althobo X houtblazers
klarinet X houtblazers


41
bassethoorn X houtblazers
basklarinet X houtblazers
sopraansaxofoon X houtblazers
altsaxofoon X houtblazers
tenorsaxofoon X houtblazers
baritonsaxofoon X houtblazers
fagot X tenor houtblazers
contrafagot X houtblazers
hoorn X X koperblazers
trompet X koperblazers
bastrompet X koperblazers
trombone X koperblazers
bastrombone X koperblazers
tuba X koperblazers
wagnertuba X X koperblazers
pauk X slagwerk
klokken X slagwerk
vibrafoon X slagwerk
marimba X slagwerk
xylorimba X slagwerk
xylofoon X slagwerk
celesta X soms klavierinstrument
klokkenspel X slaginstrument
harp X tokkelinstrument
piano X klavierinstrument
orgel X X klavierinstrument
sopraan X zangstem
alt X zangstem
tenor X zangstem
bas X zangstem
viool X strijkinstrument
altviool X strijkinstrument
cello X strijkinstrument
contrabas X strijkinstrument
gitaar X tokkelinstrument
blokfluit X houtblazers
sopranino X houtblazers
sopraan X houtblazers
alt X houtblazers
tenor X houtblazers
bas X houtblazers

Een schema met het toonhoogtebereik van verschillende instrumenten
gekoppeld aan de toetsen, cq toonhoogte van klaviertonen, de exacte toonhoogte is
weergegeven in Herz:


42

Een schema het toonhoogtebereik van verschillende typen saxofoons
gekoppeld aan de toetsen, cq toonhoogte van klaviertonen


43

Stembereik


44

Uitgebreide classificatie van stemmen:
• Coloratuur-sopraan: hoogste vrouwenstem, moet tot de f³ gaan (Königin der Nacht in Die
Zauberflöte).
• Coloratuur-soubrette of Soprano lirico leggiero: gaat ongeveer tot d3, veelal jeugdige rollen.
• lyrische sopraan: tot c³, de meest veelzijdige sopraan (Mimi in La Bohème).
• Soprano lirico spinto: dit is de overgang tussen lyrische en dramatische sopraan. Mooie volle stem tot
c³.
• Dramatische sopraan: tot c³ of d³ is in het Italiaanse repertoire (Turandot en Aida in gelijknamige
opera's) vaak iets donkerder dan in het hoog-romantische Duitse repertoire (Isolde in Tristan und
Isolde).
• De hoogste mezzosopranen zijn genoemd naar zangeressen: Dugazon en de Galli-Marié. Tot b²
• Lyrische-coloratuur alt: tot ongeveer bes² en vooral voor alt-rollen van Rossini.
• Dramatische mezzosopraan: een lichte alt-stem tot a², die in sommige gevallen ook dramatische-
sopraan rollen kan zingen (Amneris in Aida).
• Dramatische alt: donkerder dan de mezzo, tot as² (Dalila in Samson et Dalila).
• Contralto: zeer donker, komt in opera weinig voor
• Countertenor: bijzondere mannenstem die op een alt-hoogte zingen, door het gebruik van falset-
register. (tegenwoordig ook wel voor rollen die eigenlijk waren geschreven voor 18de-eeuwse castraten,
maar met een heel ander timbre).
• Lyrische tenor: mannelijke variant van de lyrische sopraan. Gaat tot ongeveer c². Gaat evenals de
tenore leggiero en tenore di grazia (Ottavio in Don Giovanni) tot ongeveer c².
• Tenore lirico-spinto: overgang naar de dramatische tenor, tot c². (Lohengrin in gelijknamige opera).
• Tenore drammatico of heldentenor: in Italiaanse opera's beroemd om zijn 'hoge c' (c². In het Duitse
repertoire iets donkerder van klank, grenzend aan de bariton (Otello in gelijknamige opera).
• Tenore buffo: buigzame heldere stem, ongeveer tot a¹, bedoeld voor acterende rollen ( Jaquino in
Fidelio).
• Baryton-Martin: hoogste bariton-stem, genoemd naar een Franse zanger, komt vrijwel alleen voor in
Frans repertoire. Faust in gelijknamige opera en Franse operette-helden.
• Lyrische bariton: tot ongeveer as¹ (Figaro in Il barbiere di Siviglia).
• Bas-bariton of karakterbariton: wat serieuzer en tot g¹ (Figaro in Le Nozze).
• Heldenbariton: zware, brede stem tot g¹ (Boris in Boris Godoenov)
• Baritono brillante of Spielbariton: bariton met 'buffo' karakter (Gianni Schicchi in gelijknamige opera).
• Bas buffo: Ook wel 'speelbas', met een bereik tot f¹ (Mefisto in Faust).
• Basso serioso of basso profundo: gaat ongeveer tot e¹ en moet in de laagte tot de lage E kunnen
zingen. (Sarastro in Die Zauberflöte).


45
Verschillende uitgaven, bewerkingen van het nummer One Note Samba:

Uit de Songtitelcatalogus:

One note samba
A.C. Jobim, N. Mendonca

Genre: Jazz
Taal: Engels
Album: Real little ultimate jazz fake book.
Notatie: Zangstem (melodielijn) en gitaarakkoorden
Albumnummer: 67
Pagina: 270
Plaatsing:Centrale, 4e verdieping; Niet uitleenbaar

Uitgave voor zanstem, gitaarakkoorden (diagrammen met gitaargrepen) zonder intro:


46

Uitgave voor zangstem met pianobegeleiding, diagrammen met gitaargrepen en
intro:

Uitgave voor zanstem met gitaarbegeleiding in tabulatuurschrift (andere toonsoort)


47

Uitgave voor saxofoon, met improvisatie over het thema, zoals gespeeld door Stan
Getz op de cd …:


48

Soms hebben klanten genoeg aan een tekst met begeleidende (gitaar)accoorden:

tekst met alleen gitaaraccoorden

• Dbm7 C7
• This is just a little samba,
• B7/4 Bb7/-5
• Built upon a single note
• Dbm7 C7
• Other notes are bound to follow,
• B7/4 Bb7/-5
• But the root is still that note
website


leren omgaan met vragen over bladmuziek voor bibliothecarissen

Recomendados

Recomendados

Mais conteúdo relacionado

Destaque

Destaque (17)

Mais de Private

Mais de Private (8)

leren omgaan met vragen over bladmuziek voor bibliothecarissen