Presentatie op HSN-conferentie 15 november 2014. Stroom Onderwijsinnovatie. Nederlands en onlinegeletterdheid. Stand van zaken, wat kunnen en willen wij doen. Oproep samen ontwerpen.

1. jeroenclemens.nl

2. jeroenclemens.nl
promotieonderzoek onlinegeletterdheid
1. Literatuuronderzoek: Wat is het?
2. Context: leraren, overheid, markt,
lerarenopleidingen
3. Implementatie: pilot, grootschalig
4. en jullie? crowd of wisdom?

3. jeroenclemens.nl
Jeroen Clemens

4. jeroenclemens.nl

5. jeroenclemens.nl
de ‘digital natives’ zijn al
taalvaardig online
een goede lezer offline is ook een
goede lezer online
dit is geen taak van Nederlands

6. jeroenclemens.nl
Leerlingen
taalvaardig
online?
• Anekdotisch: eigen ervaringen
• PISA 2006 offline / online: 18% (5-80)
• 'that these students may find it difficult completing their
studies and, later on, looking and applying for work, filling
out forms to pay their taxes or even reserving a seat on a
train' (OECD, 2011).
• ORCA 2005-nu Leu, Coiro e.a. (Online Reading
Comprehension Assessment) : veel uitvallers

7. jeroenclemens.nl
Veel !! .. kiezen / beoordelen
A. Internet
heeft
geen
redactieteam

8. jeroenclemens.nl
B. steeds nieuwe gereedschappen

9. jeroenclemens.nl
C. tekstsoorten veranderen

10. jeroenclemens.nl
Welkom op de volledig vernieuwde website van de Volkskrant
Door: Philippe Remarque 2 oktober 2014, 04:56
Het werk van onze 200 redacteuren en 400 freelancers
kunt u nu snel en overal krijgen.
U kunt er fijne internet-dingen mee doen als opsturen
aan vrienden of op Twitter zetten.
En wij kunnen de diepgang van onze journalistiek
combineren met alle voordelen van internet: er
andere artikelen bij zetten, rechtstreekse bronnen,
Twitter-feeds en bewegend beeld.
We zetten multimediale producties op de site en door
onze fotoredactie samengestelde beeldreeksen.
Volkskrant geheel vernieuwd 02/10/14

11. jeroenclemens.nl

12. jeroenclemens.nl
Andere kenmerken online tekstsoorten
• Niet lineair, hyperteksten (geen inleiding,
kern, slot) (rechtstreekse bronnen)
• Informatie verandert voortdurend
(andere artikelen bij zetten, twitterfeeds)
• Meer dan letters en plaatjes:
(multimediale producties, bewegend
beeld, beeldreeksen)
• Kwaliteit onduidelijk; rijp en groen
• Combinatie lezen en schrijven

13. jeroenclemens.nl
D. Complexere / andere leestaken
• veel sterker door lezer gestuurd
proces (doel, strategie, uitkomst)
• zelf op zoek naar informatie &
creëren nieuwe betekenissen
vanuit meerdere online bronnen
• Online Research and Reading
Comprehension (Leu 2014)

14. jeroenclemens.nl
nieuwe / additionele vaardigheden ?
• leerlingen goed in traditioneel tekstbegrip
maar slecht in online tekstbegrip v.v.
(Coiro 2007)
• (Coiro 2011): 1.voorkennistoets / 2.offline
tekstbegripstoets / 3. online tekstbegripstoets: >>
16% prestaties online niet verklaard door
offline en voorkennis
• groot meta-onderzoek 1995-2010 vonden
strategieën die 'appeared to have no
counterpart in traditional reading' (Afflerbach &
Cho, 2010)

15. jeroenclemens.nl
additionele en veranderende
vaardigheden
• (anders) zoekend lezen (zoekvragen,
zoekmachines, zoekresultaten beoordelen)
• (nieuw) navigeren (hyperlinks, leesstrategie)
• (belangrijker / anders) kritisch lezen / evalueren
(bron , leesdoel)
• (nieuw) multimediale teksten interpreteren
• (nieuw) nieuwe tekststructuren & tekstsoorten
• steeds nieuwe manieren van communiceren

16. jeroenclemens.nl
didactiek anders
• teksten met vragen voldoet niet
• meer individueel pad
• hardop denken / samen lezen (Kiili,
Leu 2012)
• reciprocal teaching (leu e.a.)
• docent meer coachende rol

17. jeroenclemens.nl
De definitie:
onlinegeletterdheid
• goed kunnen lezen en schrijven
online
• uitbreiding definitie geletterdheid
• nieuwe vaardigheden ‘ het is
nieuw’

18. jeroenclemens.nl
uitdaging onderwijs
1.helderheid waar het over gaat
2.leraren: weten, kunnen, willen
3.context
1. overheid: curriculum / eindtermen
2. instituties (lerarenopleidingen, uitgevers,
examenbureaus, curriculumontwerpers)

19. jeroenclemens.nl
helderheid

20. jeroenclemens.nl
De leraren
Online Surveyonderzoek (Clemens 2014)
•309 leraren Nederlands (15 uit Vlaanderen)
•goede steekproef, behalve onder- bovenbouw
•Het betreft nieuwe vaardigheden : 86%
•Nieuwe vaardigheden moeten in onderwijs 92%
•Behoefte professionalisering: 77%
•Maar nog onbekend wat en hoe

21. jeroenclemens.nl
overheid, markt, opleidingen
onlinegeletterdheid nog niet in
• eindtermen, referentieniveaus,
schoolboeken / lesmateriaal,
toetsen / examens, schoolplan
• leerplan lerarenopleiding & scholen

22. jeroenclemens.nl
Leren van een ander
Common Core State Standards USA (Leu et al., 2014)
•Nieuwe uitgangspunten bij ALLE vakken
• An emphasis on higher level thinking during reading
and writing instruction;
• A focus on acquiring skills in the new, digital
literacies of online research and
comprehension" (Leu et al., 2014)
•Kerndoelen:
•AS-W 8. Gather relevant information from multiple
print and digital sources, assess the credibility and
accuracy of each source, and integrate the
information while avoiding plagiarism."
•AS-R 7. Integrate and evaluate content presented in
diverse media and formats, including visually and
quantitatively, as well as in words.

23. jeroenclemens.nl
Ronde 3: De praktijk: zelf doen en
uitproberen
pilot implementatiestudie
Vathorst Sectie Nederlands 2014-15
innovatieve school, schoolleiding en ruimte voor sectie
a. Uitgangspunten, doelen vaststellen
b. Opdrachten en didactiek (her)ontwerpen
c. Uitproberen, evalueren en bijstellen
d. Voormeting, nameting ( ook ontwerpen
testomgeving)

24. jeroenclemens.nl
Uitgangspunten pilot Vathorst
1. docentontwikkelteam. We doen het samen
2. nieuwe kennis en vaardigheden en
aanpassing
3. verandering didactiek
4. totale taalvaardigheidsproces; Verwerven,
Verwerken en Verstrekken of LESC (Leu 2012)
5. begin bij het vak Nederlands
6. vakoverstijgend

25. jeroenclemens.nl
Leerdoel Uitwerking
Leerling kan zoekvragen formuleren
Leerling kan verschillende zoekmachines
kiezen en gebruiken
• Geef leerling een onderwerp en een
leesdoel. Hij formuleert zoekvragen,
overlegt met mede-leerling en stelt bij
• Geef leerling een opdracht waar hij zelf
een probleemstelling van maakt en
zoekvragen opstelt
• In Duo of groepje of DDU : nadenken
en/of brainstormen over vragen die je
kan stellen om goed informatie te
vinden.
Bedenk zelf een leerdoel in deze fase • Bedenk een uitwerking / opdracht en didactiek
Fase 1 Verwerven

26. jeroenclemens.nl
Leerdoel Uitwerking
De leerling kan informatie toetsen op
betrouwbaarheid
Laten nadenken over verschil informatie
online en offline.
Laten brainstormen over criteria van goed
informatie online. Maak schema: Offline /
Online
Criteria samen bepalen en aanvullen door
docent.
Toepassen op bronnen gegeven door
docent
Toepassen op bronnen, gevonden door
leerling
Bedenk leerdoel in deze fase Bedenk uitwerkingen: activiteiten en didactiek
Fase 1 Verwerven

27. jeroenclemens.nl
Leerdoel Uitwerking
Leerling kan uit verschillende bronnen
aanvullende informatie halen die voor
leesdoel relevant is.
Gericht lezen ; samenvatten.
Leerling kiest relevante informatie uit
minstens 3 bronnen
Hij onderbouwt zijn keuze
Relateert keuze aan leesdoel Hij werkt in
een duo.
Leerling kan meest relevante hyperlinks
kiezen in tekst dmv inferenties,
gekoppeld aan leesdoel
Leerling kan leespad bedenken
Leerling kiest hyperlinks uit hypertekst
met veel links.
Hij verantwoordt zijn keuze naar
medeleerling en vergelijkt
Zij kiezen meest geschikte keuzes
DDU duo en klas
Bedenk zelf een leerdoel in deze fase • Bedenk een uitwerking / opdracht en
didactiek
Fase 2 Verwerken

28. jeroenclemens.nl
leerdoel uitwerking
Leerling kan lees- /
onderzoeksresultaten delen met
medeleerlingen in een wiki / middels
een blog
Leraar maakt een wiki voor de klas
leerlingen hebben gezamenlijk
onderzoeksvraag
iedere leerling / duo zijn
verantwoordelijk voor deelvraag
antwoorden komen op verschillende
pagina’s van wiki eindproduct is
gevulde wiki
in elk geval tekst, maar aanvullend ook
video, animatie, infogrammen, etc
mogelijk
Bedenk leerdoel in deze
fase
Bedenk uitwerkingen:
activiteiten en didactiek
Fase 3 Verstrekken

29. jeroenclemens.nl
Ronde 4: grootschalige
implementatiestudie 2015-16

30. jeroenclemens.nl
• Gesprek CITO / uitnodiging SLO
• Workshops lerarenopleidingen, ook in Vlaanderen
• Uitgever Malmberg: onlinegeletterdheid in methode
• Interesse scholen & leraren
• Pers: de Standaard, Vives, Didactief
• Overheid / Kennisnet: (Podcast)
• Publicaties in vakbladen: Levende Talen Magazine, Van
Twaalf tot Achttien
http://www.jeroenclemens.nl/ict-en-leren/online-tekstbegrip-is-
hot/
optimisme

31. jeroenclemens.nl
wat wilt u?
wat heeft u daarvoor nodig?
samen ontwerpen via online
leergemeenschap? : docenten PO/VO,
docenten/studenten lerarenopleiding PO/VO.
Nederland en Vlaanderen
neem contact op

32. jeroenclemens.nl
Dank u
Jeroen Clemens
http://jeroenclemens.nl
contact@jeroenclemens.nl
@jeroencl
http://www.slideshare.net/jeroencl
https://independent.academia.edu/JeroenClemens