1. Kasaysayan ng Daigdig
Araling Panlipunan
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mag
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan
ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kaga-
waran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Modyul para sa Mag-aaral
III: Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig:
Ang Transpormasyon Tungo sa Pagbuo ng
Pandaigdigang Kamalayan

2. Kasaysayan ng Daigdig
Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon, 2014
ISBN: 978-971-9601-67-8
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa
Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pama-
halaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o
tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang
nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda / materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa
isang Kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagma-
may-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng mga
tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Assistant Secretary: Lorna D. Dino, PhD
Mga Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul para sa Mag-aaral
Mag Manunulat: Rosemarie C. Blando, Michael M. Mercado, Mark Alvin M. Cruz, Angelo C.
Espiritu, Edna L. De Jesus, Asher H. Pasco, Rowel S. Padernal, Yorina C.
Manalo,at Kalenna Lorene S. Asis
Mga Konsultant: Wensley M. Reyes at Edgardo B. Garnace
Mga Tagasuri: Pablito R. Alay, Rogelio F. Opulencia, Larry M. Malapit, Mc Donald Domingo M.
Pascual, Jeremias E. Arcos
Book Designer: Conrado Viriña, Visual Communication Department, UP College of Fine Arts
Mga Tagapamahala: Dir. Jocelyn DR. Andaya, Jose D. Tuguinayo Jr., EdD, Rosalie B.
Masilang, PhD, Enrique S. Palacio, PhD, at Armi Samalla Victor
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group, Inc.
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 2nd
Floor Dorm G, PSC Complex
Meralco Avenue, Pasig City Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
5th
Floor Mabini Building, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

3. PAUNANG SALITA
Pangunahing tunguhin ng K - 12 Kurikulum ng Araling Panlipunan ang maka-
hubog ng mamamayang mapanuri, mapagmuni, mapanagutan, produktibo, maka-
kalikasan, makabansa, at makatao na may pambansa at pandaigdigang pananaw
at pagpapahalaga sa mga usaping pangkasaysayan at panlipunan.
Ang modyul na ito ay nakatuon sa pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig. Ang
mga kaalaman at mga gawaing sa modyul na ito ay makakatulong upang higit
mong mapahalagahan ang mga pangunahing pangyayaring naganap sa daigdig sa
iba’t ibang lugar sa pagdaraan ng panahon. Mapupukaw ang iyong pag-unawa sa
kahalagahan at epekto nito sa kasalukuyang panahon. Inaasahan ding malilinang
ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos, pagsasaliksik, mapanuring
pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa heograpiya, kasaysayan,
politika, ekonomiya, kultura, at lipunan ng daigdig mula sa sinaunang panahon
hanggang sa kasalukuyang panahon.
Binubuo ng apat na Yunit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati
naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Heograpiya at
mga Sinaunang Kabihasnan sa Daigdig. Ang Daigdig sa Klasikal at Transisyonal
na Panahon naman sa Yunit 2. Ang Yunit 3 ay ang Pag-usbong ng Makabagong
Daigdig. Samantalang ang Yunit 4 ay ang Kontemporaryong Daigdig.
Halina at maglakbay sa daigdig sa iba’t ibang panahon at tuklasin ang mga
gintong butil ng kasaysayan. Tara na. Aral na.

4. Modyul III Ang Pag-usbong ng Makabagong Daigdig:
Ang Transpormasyon Tungo Sa Pagbuo ng
Pandaigdigang Kamalayan
Panimula . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Mga Aralin at Sakop ng Modyul . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Panimulang Pagtataya . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Aralin 1 Paglakas ng Europe
Alamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 286
Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
Aralin 2 Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe
Alamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Aralin 3 Pagkamulat: Kaugnayan ng Rebolusyong Pang-
kaisipan sa Rebolusyong Pranses at Amerikano
Alamin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .371
Paunlarin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Pagnilayan at Unawain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
Ilipat at Isabuhay . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
Talasalitaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 431
Sanggunian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
TALAAN NG NILALAMAN

6. 274
MODYUL 3
Panimula
Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang nagpasimula sa
pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa paglakas ng Europe,
paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga bagong kaalaman
at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa buong daigdig.
Sa modyul na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng
daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga
ito sa kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong
sa pagharap sa pagbabago ng daigdig.
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at
epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-
usbong ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at
rehiyon sa daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya,
politika, at ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang
kamalayan? Handa ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon,
simulan ang pagtuklas sa mga pangyayaring ito.
Mga Aralin at Sakop ng Modyul
Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:
Aralin 1: Paglakas ng Europe
• Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo, national
monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko, at repormasyon sa
daigdig
• Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie, merkantilismo,
national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at repormasyon
sa daigdig
Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe
• Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa
Europe
ANG PAG-USBONG NG MAKABAGONG
DAIGDIG: ANG TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGKABUO
NG PANDAIGDIGANG KAMALAYAN

7. 275
• Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto ng imperyalismo
at kolonisasyon sa Europe
• Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Industriyal
• Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo
Aralin 3: Pagkamulat: Kaugnayang Rebolusyong Pangkaisipan sa
Rebolusyong Pranses at Amerikano
• Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng
mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
• Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng
nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig
Panimulang Pagtataya
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na
ito, sagutin ang panimulang pagtataya. Isulat ang letra ng wastong sagot sa
bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking
muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang Panahon
MALIBAN sa anong aytem?
A. Mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparian.
B. Tinagurian silang middle class o panggitnang uri.
C. Nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at
lungsod.
D. Nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng
rebolusyong pampolitika at pang-ekonomiya.
2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng renaissance?
A. Muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko
B. Muling pagsilang ng kaalamang Griyego-Romano
C. Panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe
D. Panibagong kaalaman sa agham
3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?
I. Schism sa Simbahang Katoliko
II. Pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent

8. 276
III. Pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng Wittenberg
Church
A. I - II - III
B. II - I - III
C. III - I - II
D. I - III – II
4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na
“The end justifies the means ?”
A. Anuman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung mabuti
ang kaniyang hangarin.
B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging
may mabuting bunga.
C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.
D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng
pamamahala.
5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao
ay nagmumula sa karanasan? Binigyang diin niya na ang kaisipan ng tao ay
maitutulad sa “tabula rasa” o blank slate.
A. John Locke C. Rene Descartes
B. John Adams D. Jean-Jacques Rousseau
6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?
A. Napigilan nito ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog
Europe.
B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming
kamatayan ng walang sala.
C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo.
D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko.
7. Suriin ang mapa ng Italy. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya
sa ekonomiya nito?
A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.
B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.

9. 277
8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe?
A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe.
C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang
pangangailangan.
D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
9. Sa ika-15 na siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na nagpaligsa-
han sa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ng pagpapalawak ng
kani-kanilang mga nation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna
sa pagtuklas ng mga lupain?
A. Spain C. Portugal
B. England D. Netherlands
10 Ang cartoon sa ibaba ay ku-
makatawan sa mga estado sa
America. Ano ang mensaheng
ipinakikita nito kung nangyari
ito sa panahon ng rebolusyon
laban sa British?
A. Kailangang maging matalino
sa paglaban tulad ng isang
ahas.
B Pagkakaisa ang susi upang
magtagumpay sa laban.

10. 278
C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.
D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi.
11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang
panahon?
1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.
2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.
3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa sar-
iling bansa.
4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang
Pilipino.
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England.
Nang magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar
ang France sa United States na malaki ang naitulong sa pananagumpay ng
huli. Batay dito, ano ang pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
A. Magkakampi ang France at United States.
B. Magkasabay na nilabananan ng England ang United States at France.
C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States.
D. Ginamit na pagkakataon ng France ang Rebolusyong Amerikano upang
mapabagsak ang England.
13. Naisakatuparan ang Rebolusyong Politikal matapos umusbong ang mga
kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong
Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?
A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng Rebolusy-
ong Politikal.
B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng Rebolusy-
ong Pangkaisipan.
C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng Re-
naissance sa Europe.
D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong
Pangkaisipan.

11. 279
14. Sa ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon, ginamit na dahilan ng
mga Europeo ang ideya ng white man’s burden upang bigyang katwiran ang
kanilang pananakop. Ano ang white man’s burden?
A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na angkinin
ang daigdig.
B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.
C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang kabihasnan
sa kanilang sinakop.
D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga
kagustuhan ng mga Europeo.
15. Maraming makabagong ideya at imbensiyon ang nabuo noong Rebolusyong
Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin
sa sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko
sa mga Kanluranin?
A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.
B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang-agham sa Europe.
C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob.
D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga Kanluranin.
16 Nagdulot ang Rebolusyong Industriyal ng pag-unlad sa lipunan at ekonomi-
ya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa sumusunod ang
pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ng
Rebolusyong Industriyal?
A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsiya.
B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.
C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.
D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika.
17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?
A. Pagtanggal ng sistemang piyudal
B. Pagpirma ng “Deklarasyon ng Karapatan ng Tao”
C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika
D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay, at pagkakapatiran

12. 280
18 - 20 Tama o Mali
Suriin ang bawat pahayag. Makatutulong ang nakasalungguhit na mga
salita sa pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Piliin ang letra ng wastong
sagot.
Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18 - 20.
A. Tama ang una at ikalawang pangungusap.
B. Mali ang una at ikalawang pangungusap.
C. Tama ang unang pangungusap.
D. Tama ang ikalawang pangungusap.
18.
I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italy at lumaganap
sa kabuuan ng Europe.
II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural ay ang
pagkakaimbento ng movable press ni Johan Gutenberg.
19.
I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista ang
nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng Simbahang
Katolika.
II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ay ang paniniwalang ang
personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi ang Sim-
bahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng pananakop, naka-
hihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at nakatulong sa
pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.

13. 281
Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang
tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling
lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang
naging ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa iba’t ibang bahagi
ng daigdig. Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas
ng Europe. Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na
magdadala sa iyo sa lubos na pag-unawa. Halina’t iyong simulan...
ARALIN 1
PAGLAKAS NG EUROPE
Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa daigdig. Malaki
ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe bilang
isa sa pinakamaunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula ang
paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng
Europe sa bahaging ito ng kasaysayan.
ALAMIN
Gawain 1: Word Hunt
Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawat kahon
sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabay sa
paghahanap ng bawat salita.
A L A M E R K A N T I L I S M O
D I M B S E T N A T S E T O R P
V S I O L P R O T S E T O R P R
C O K A T O L I K O W H P S E I
E M D K E R A L S E A R L K E S
T S K U Y M T T A P T K N G P R
N I R S F A G U M O Y A S O O U
M N L W C S B S N R B N C T R K
P A T P L Y A S H R E O P Y U G
E M Y M B O U R G E O I S I E A
R U L R E N A I S S A N C E S P
Y H C R A N O M L A N O I T A N

14. 282
1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko
2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe
3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig
4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at
pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano
5. K____________O Nangangahulugang “universal”
6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang
yaman ng bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak
7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang
kapangyarihang M____________Y ng hari
8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko
9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang”
10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko
ay yumakap sa ibang relihiyon
Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong
bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong
mga salita. Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout. Gawin ito sa
kuwaderno.

15. 283
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita?
2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit?
3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang
iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo
ang kaisipan?
GAWAIN 2: Kilalanin Mo!
Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan at
isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa. Gawin sa kuwaderno.
?
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________

16. 284
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
Pamprosesong mga Tanong
1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?
2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?
3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga naka-
larawan?
4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.
?
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________

17. 285
GAWAIN 3: Think–Pair- Share!
Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pag-
unawa ng aralin.
Pumili ng kapareha at basahin ang katanungan sa aralin. Sagutin ang tanong sa
mga kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanang walang
sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ng aralin.
Gawin ito sa kuwaderno.
Katanungan
Paano nakaapekto ang paglakas ng
Europe sa transpormasyon ng mga
bansa at rehiyon sa daigdig at sa pag-
buo ng pandaigdigang kamalayan?
Mga Sagot
Aking Sagot Sagot ng Aking
Kapareha
PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkata-
pos ng aralin.)
Mga Sanggunian/ Batayan
(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website, at iba pa.)
Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito.

18. 286
PAUNLARIN
Sa bahaging ito, inaasahang matututuhan mo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe.
Ang bahaging ginampanan ng bourgeoisie, ng sistemang
Merkantilismo, pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance,
at maging ng Simbahang Katoliko at Repormasyon ay
makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga
pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring
balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-
aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto
ang mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.
GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan!
Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan at
lungsod sa Panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa
pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito.
Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan. Isulat ang sagot sa kanang
bahagi ng diyagram. Gawin ito sa kuwaderno.
Nagbunsod ng kalakalang pan-
daigdig dahil sa pagiging sentro
ng kalakalan at industriya
Naging saligan ng kalayaang
pampolitika
PAMANA NG MGA
BAYAN AT LUNGSOD
Diyagram Blg. 1.1
Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong
Taon) nina Vivar et.al, pahina 156
Nakatulong ang malayang kaisi-
pan sa kaunlarang intelektuwal
Naging sentro ng kultura

19. 287
Pamprosesong mga Tanong
1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga ito pinakamahalaga?
Bakit?
2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa
paglakas ng Europe?
GAWAIN 5: Burgis Ka!
Malaki ang bahaging ginampanan ng mga burgeoisie sa paglakas ng Europe.
Gusto mo ba silang makilala?
Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeoisie. Iyong itala ang maha-
halagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map
ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie. Isulat ito sa kuwaderno.
?

20. 288
Pag-usbong ng Bourgeoisie
Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan
sa Medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Ang mga
artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga kagam-
itang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.
Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa pamu-
muhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay
hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga
kasapi ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay
hindi nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan,
halimbawa, ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakade-
pende sa sistemang piyudal at binabayaran sila sa kanilang paggawa.
Sa huling bahagi ng ika-17 na siglo, naging isang makapangyarihang
puwersa ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal,
banker (nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagma-
may-ari ng mga barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante.
Hindi na kabilang sa kanila ang mga artisan na sa panahong ito ay maiuuri
na sa mga manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng
kayamanan at pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang
kanilang kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.
Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French
Revolution sa pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino
ng piyudalismo, sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa
karapatan sa kalakalan, at pagmamay-ari.
Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie
pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panreli-
hiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp.209-211

21. 289
Ang mga bourgeoisie ay________________
_______________________________________
_______________________________________
PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE
Sino-sino ang mga
bourgeoisie?
Dahilan ng Kanilang Paglakas Epekto sa Paglakas ng
Europe
•
•
•
•
•
•
•
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
Katangian ng mga
bourgeoisie
Halaga sa Lipunan
(Noon at Ngayon)
Pamprosesong mga Tanong
1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie?
2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie?
3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe?
4. Sino ang maituturing natin na bourgeoisie sa kasalukuyan?
5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging
sa daigdig?
?

22. 290
Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging
ito ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa
panahong ito ang pag-iral ng sistemang nagbigay-daan sa paghahangad
ng mahahalgang metal mayroon ang ibang panig ng daigdig maliban sa
Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang merkantilismo? Paano ito
nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?
GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!
Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay sagutin ang
mga pamprosesong mga tanong.
Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at naging
makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya
nito sa South America at Central America. Gayundin, kinailangan nila ng
mga kolonyang magkakaloob ng mga ginto at pilak.
Ang isang bansang walang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang
madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa.
Kung titiyakin lamang ng pamahalaan na mas marami ang iniluluwas kaysa
inaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sa bansa. Sa gayong
paraan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan.
Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas
ng mga nation-state ay ang tinatawag na nasyonalismong ekonomiko. Ibig
sabihin nito, kayang tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan.
Sa pamamagitan ng pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto, hindi na
aasa ang bansa sa mga produktong dayuhan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
Estela C.Mateo et al., pp. 211-212
Ang pag-unlad ng isang bagong doktrinang tinawag na merkantilismo ay
nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state sa Europe.
Nabuo ang prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod ang kaunlarang
pang-ekonomiya at kapangyarihang politikal ng isang bansa. Bagama’t kada-
lasang ikinakategorya bilang patakarang pang-ekonomiya, ang merkantilis-
mo ay isang sistema na ang pangunahing mga layunin ay politikal. Ang mga

23. 291
layuning ito ay ang magkaroon ng malaking kitang magbibigay daan upang
ang hari ay makapagpagawa ng mga barko, mapondohan ang kaniyang hukbo,
at magkaroon ng pamahalaang katatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig.
Ang doktrinang bullionism ay sentral sa teorya ng merkantilismo. Sa
ilalim ng doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami
ng mahahalagang metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin, kung mas
maraming ginto at pilak ang makukuha ng isang bansa, mas maraming pera
ang malilikom nito bilang buwis. Nangangahulugan ito na mas magiging
mayaman at makapangyarihan ang naturang bansa.
MERKANTILISMO
Pamprosesong mga Tanong
1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang ka-
hulugan ng merkantilismo?
2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin
ang layunin ng merkantilismo?
?
MERKANTILISMO

24. 292
3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng Europe?
4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.
5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating
bansa? Ng daigdig? Bakit?
Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang merkantilismo ay
naging daan upang muling manumbalik ang kapangyarihan ng hari. Paano
nga ba muling naging makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong
ang mga bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan
mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.
GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!
Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng national monarchy sa
paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram
ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy.
Pagtatatag ng National Monarchy
Malaki ang naitulong ng pagtatatag ng
national monarchy sa paglakas ng Europe.
Matatandaan na sa panahon ng piyudalismo,
walang sentralisadong pamahalaan. Mahina ang
kapangyarihan ng hari. Ang naghahari ay ang
mga noble na sila ring mga panginoong maylupa.
Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing
panginoong may lupa.
Subalit nabago ang katayuan ng monarkiya sa
tulong ng mga bourgeoisie. Ang hari na dating mahina ang kapangyarihan ay
unti-unting namayagpag sa pamamagitan ng pagpapalawak ng teritoryo at pag-
bubuo ng matatatag na sentralisadong pamahalaan. Humirang siya ng mama-
mayang nagpapatupad ng batas at nagsasagawa ng paglilitis at pagpaparusa sa
korte ng palasyo. Bilang resulta, ang katapatan ng mamamayan ay lumipat mula

25. 293
sa panginoong maylupa tungo sa pamahalaan na may kakayahang protektahan
sila. Handa silang magbayad ng buwis para sa proteksiyong ito.
Sa pamamagitan ng buwis, nagkaroon ng pondo ang hari upang magbayad
ng mga sundalo. Dahil dito, nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating
ibinibigay ng mga knight ng panginoong maylupa. Dahil ang katapatan ng mga
sundalo ay nasa hari, maaari silang gamitin ng hari laban sa mga knight ng
panginoong maylupa kung kinakailangan. Bukod dito, maaari nang humirang
ang hari ng mga edukadong mamamayan bilang kolektor ng buwis, hukom,
sekretarya, at administrador.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et al., pp. 212
Ano-ano ang salik na nakatulong sa muling paglakas ng kapangyarihan
ng hari? Isulat ang sagot sa kuwaderno.
Pag-usbong ng mga Nation-state
Sa pagbabago sa konsepto ng monarkiya, naitatag na rin ang mga batayan
ng mga nation-state sa Europe. Ang nation-state ay tumutukoy sa isang estado
na pinananahanan ng mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura,
relihiyon, at kasaysayan. Dahil sa kanilang pagkakahalintulad na kultural, ang
mga mamamayan ay isang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagiging nasyon, isa
rin silang estado sapagkat nananahan sila sa isang tiyak na teritoryo at may
pamahalaan silang may soberanidad o kasarinlan. Isa silang nagkakaisang lahi
na may katapatan sa kanilang bansa.
Mahalagang katangian ng nation-state sa panahong ito ang pagkakaroon ng
sentralisadong pamahalaan sa ilalim ng isang pambansang monarkiya na may
kakayahan at kapangyarihan na magpatupad ng batas sa buong nasasakupan. May
mga bagong institusyon na umusbong bunga ng pagiging nation-state. Isa rito
ang pagkabuo ng isang hukbo ng mga propesyunal na sundalo na tapat sa hari.
Tungkulin ng hukbo na palawigin ang teritoryo at kapangyarihan ng monar-
kiya kahit mangahulugan ito ng digmaan. Nagsimula rin ang institusyon ng
burukrasya sa mga opisyal o kawani na may kasanayan para patakbuhin ang
pamahalaan ayon sa kautusan ng monarkiya. Kabilang sa katungkulan ng mga
opisya at kawani ang pangongolekta ng buwis, pagpapatupad ng batas, at pag-
kakaloob ng hustisya.

26. 294
PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY
Dahil sa makapangyarihan ang mga nation-state, nagpakita ng ibayong
lakas ang Europe. Nabuo sa Europe ang mga bagong institusyong pampolitika,
panlipunan, at pang-ekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay nagbigay-daan din
sa pagpapalawak nito ng impluwensiya. Naganap ito sa panghihimasok at pa-
nanakop ng mga Europeong nation-state sa Asya, America, at nang kinalaunan,
sa Africa.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., pp. 212-213
Paano nakatulong ang mga nation-state sa paglakas ng Europe?
Isulat ang sagot sa kuwaderno.

27. 295
Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin
ang bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa
paglakas ng Europe.
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at nagpalakas
sa kapangyarihan ng hari?
2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at
reyna?
3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe?
4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa
ay hari at reyna? Bakit?
?
Paglakas ng Simbahan at ang Papel Nito sa Paglakas ng Europe
Habang nababawasan ang katapatan ng ordinaryong mamamayan sa mga
panginoong maylupa, nakikita naman nila ang Simbahan bilang bagong sentro
ng debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay tinuligsa ang pang-aabuso ng
mga hari na naging dahilan upang lalong lumakas ang kapangyarihan ng
Papa.
Sa pagsapit ng taong 1073, naging mas makapangyarihan ang Simbahan
nang itakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay bahagi ng kaayusang
banal na napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang pinakamataas na lider-
espirituwal at tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula kay San Pedro,
ang Papa ang may pinakamataas na kapangyarihan sa pananampalataya at
Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin
ang bahaging ginampanan ng Simbahang Katoliko sa
paglakas ng Europe.

28. 296
Ang Investiture Controversy ay sumasalamin sa tunggalian ng interes ng
Simbahan at pamahalaan kaugnay ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi
nagustuhan ng haring German na si Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII.
Para kay Henry, ang relihiyong panatisismo ni Papa Gregory VII ay tuwirang
nakaaapekto sa mga kaugalian at usaping politikal sa Germany. Dahil dito,
humingi ng tulong si Henry IV sa mga obispong German na pababain na sa
puwesto ang Papa. Bilang tugon, idineklara ng Papa na ekskomulgado si Henry
IV sa Simbahang Katoliko. Hiniling ng hari na alisin ang ekskomulgasyon sa
kaniya. Nang hindi ito ginawa ng Papa, tumayo si Henry IV nang nakayapak
sa labas ng palasyo ng Canossa sa hilagang Italy ng tatlong araw noong 1077.
Hiniling niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon.
Bagaman pinatawad din kalaunan ng Papa si Henry, ang nasabing
insidente ay lalong nagpatibay sa kapangyarihan ng Simbahan. Kalaunan,
upang malutas ang nasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng
Simbahan at ni Henry iV. Ito ay tinatawag na Concordat of Worms noong
1122 na kumilala sa dalawang tungkulin ng Obispo bilang lider-espiritwal ng
Simbahan at panginoong maylupa. Kinilala nito ang Simbahan bilang isang
nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng Papa na hindi napapasailalim
sa sinumang hari.
doktrina. Kaugnay nito, ang lahat ng obispo ay dapat na mapasailalim sa kanya,
gayundin ang mga hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang diumanong
gamitin sa layuning Kristiyano. May karapatan ang Papa na tanggalin sa hari
ang karapatang mamuno kung hindi siya tumupad sa kanyang obligasyong
Kristiyano.

29. 297
GAWAIN 8: Discussion Web
Sundin ang sumusunod:
1. Pagkatapos basahin ang teksto, sagutan ang tanong sa discussion web.
Bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang.
2. Talakayin ang tanong sa iyong pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta
sa panig ng Oo at Hindi.
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro sa bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat miyembro ng pangkat sa pagbuo ng dahilan at
kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw
sa buong klase.
Ang Simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon
ng Middle Ages. Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa
Europe ng pamantayan ng pag-uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa
edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya niyang utusan o pasunurin. Dahil
sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging papel nito sa paglakas
ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng Europe
bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana
na pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.
Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 na siglo hanggang sa ika-13
na siglo ay lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang
pangkalakalan, umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay naging nation-
state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang
nagbigay daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan ng mga sumunod na
panahon.
Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p. 214 -216

30. 298
DISCUSSION WEB
OO HINDI
Mahalaga ba ang
papel na ginagam-
panan ng Simba-
hang Katoliko sa
paglakas ng Europe?
DAHILAN DAHILANEBIDENSIYA EBIDENSIYA
KONGKLUSYON
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at transpormasyon
ng daigdig?
4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng Simbahan sa kasalukuyan?
Patunayan.
GAWAIN 9: OO o HINDI!
Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa naging
aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral tung-
kol sa paglakas ng Europe.
Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang hawak
mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman
ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pag-
katapos ay suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang
pagkaunawa.
?

31. 299
KONSEPTO/ KAALAMAN OO (NAUNAWAAN) HINDI (NAUNAWAAN)
1. Ang bourgeoisie ay binubuo
ng mga mamamayan na
kabilang sa panggitnang uri
ng lipunan.
2. Dahil sa impluwensiya ng
mga bourgeoisie nasimulan
nila ang mga reporma sa
pamahalaan.
3. Ang merkantilismo ay isang
sistemang pang-ekonomiya
na lumaganap sa Europe na
naghahangad ng pagkaka-
roon ng maraming ginto at
pilak bilang tanda ng kaya-
manan at kapangyarihan ng
bansa.
4. Sa pagkawala ng kapang-
yarihan ng mga panginoong
maylupa, ang hari ang
nagsilbing pinuno at nag-
patingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
5. Ang Simbahan ang nagsil-
bing tagapangalaga ng ka-
linangan sa imperyo noong
panahong Medieval.
Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga
pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa
bahaging ito ng aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang
ng Renaissance sa huling bahagi ng ika-14 na siglo.
GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!
Nakita mo na ba ang larawan na Mona Lisa? Nabasa mo na rin ba ang kuwentong
“Romeo at Juliet?” Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra maestrang ito? Kung
gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo ang
iyong sarili para sa pangkatang gawain.

32. 300
Sa pagtatapos ng Middle Ages sa huling bahagi ng ika-14 na siglo, isinilang
ang Renaissance. Ang Renaissance ay nangangahulugang “muling pagsilang”
o rebirth. Maaari itong ilarawan sa dalawang paraan. Una, bilang kilusang
kultural o intelektuwal na nagtangkang ibalik ang kagandahan ng sinaunang
kulturang Greek at Roman sa pamamagitan ng pag-aaral sa panitikan at
kultura ng mga nasabing sibilisasyon. Ikalawa, bilang panahon ng transisiyon
mula sa Middle Ages tungo sa Modern Period o Modernong Panahon.
Mula sa iyong pagkakaunawa sa tekstong binasa, ano ang Renaissance?
Pag-usbong ng Renaissance
Dahil sa pag-unlad sa agrikultura bunga ng mga pagbabago sa kagamitan at
pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang produksiyon sa Europe noong Middle
Ages. Humantong ito sa paglaki ng populasyon at pagdami ng pangangailangan
ng mamamayan na natugunan naman ng maunlad na kalakalan. Ang mga
lungsod-estado sa hilagang Italy ay nakinabang sa kalakalang ito. Noong ika-11
hanggang ika-12 na siglo, umunlad ang mga ito bilang sentrong pangkalakalan
at pananalapi sa Europe. Monopolisado rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa
pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga lungsod-estadong umusbong ay ang
Milan, Florence, Venice, Mantua, Ferrara, Padua, Bologna, at Genoa. Ang yaman
ng mga lungsod-estado na ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan
at industriya. Sa katunayan, kung nangangailangan ng pera ang Papa, hari, o
panginoong maylupa, nanghihiram sila sa mga mangangalakal at banker ng
mga lungsod-estado na ito. Ang mga Medici sa Florence ay halimbawa ng isang
pamilya ng mangangalakal at banker.
Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., ph. 219-220

33. 301
Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?
BAKIT SA ITALY?
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay ang
magandang lokasyon nito.
Dahil dito, nagkaroon
ng pagkakataon ang
mga lungsod dito na
makipagkalakalan sa
Kanlurang Asya at Europe.
Pagtataguyod ng mga ma-
harlikang angkan sa mga
taong mahusay sa sining at
masigasig sa pag-aaral.
Mahalagang papel
ang ginampanan ng
mga unibersidad sa
Italy. Naitaguyod at
napanatiling buhay ang
kulturang klasikal at
ang mga teknolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.
Italy ang pinagmulan ng
kadakilaan ng sinaunang
Rome at higit na may
kaugnayan ang Italyano
kaysa sa mga Romano,
o alinmang bansa sa
Europe.
http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay ang
magandang lokasyon nito.
Dahil dito, nagkaroon
ng pagkakataon ang
mga lungsod dito na
makipagkalakalan sa
Kanlurang Asya at Europe.
Pagtataguyod ng mga ma-
harlikang angkan sa mga
taong mahusay sa sining at
masigasig sa pag-aaral.
Mahalagang papel
ang ginampanan ng
mga unibersidad sa
Italy. Naitaguyod at
napanatiling buhay ang
kulturang klasikal at
ang mga teknolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.
Italy ang pinagmulan ng
kadakilaan ng sinaunang
Rome at higit na may
kaugnayan ang Italyano
kaysa sa mga Romano,
o alinmang bansa sa
Europe.
http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
301
Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?
BAKIT SA ITALY?
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay ang
magandang lokasyon nito.
Dahil dito, nagkaroon
ng pagkakataon ang
mga lungsod dito na
makipagkalakalan sa
Kanlurang Asya at Europe.
Pagtataguyod ng mga ma-
harlikang angkan sa mga
taong mahusay sa sining at
masigasig sa pag-aaral.
Mahalagang papel
ang ginampanan ng
mga unibersidad sa
Italy. Naitaguyod at
napanatiling buhay ang
kulturang klasikal at
ang mga teknolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.
Italy ang pinagmulan ng
kadakilaan ng sinaunang
Rome at higit na may
kaugnayan ang Italyano
kaysa sa mga Romano,
o alinmang bansa sa
Europe.
http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg

34. 302
Ang humanismo ay isang kilusang intelektuwal noong Renaissance
na naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na
sibilisasyon ng Greece at Rome sa pag-aaral dahil naglalaman ito
ng lahat ng aral na dapat matutuhan upang magkaroon ng isang
moral at epektibong buhay.
Ang mga Humanista
Sa pagtatapos ng Middle Ages, nagkaroon ng bagong kapangyarihan ang mga
hari samantalang ang kapangyarihan naman ng Simbahan ay sinimulang tulig-
sain. Ang mga digmaan, epidemya, at suliraning pang-ekonomiya ay tuluyan
nang nagwakas. Nagbigay-daan ang mga kaganapang ito sa pagsilang ng bagong
pananaw na dulot ng interes sa pag-aaral ng sinaunang Greece at Rome, ang
humanismo.
Ang mga iskolar na nanguna sa pag-aaral sa klasikal na sibilisasyon ng
Greece at Rome ay tinawag na humanist o humanista, mula sa salitang Italian na
nangangahulugang “guro ng humanidades, partikular ng wikang Latin.” Pinag-
aaralan sa Humanities o Humanidades ang wikang Latin at Greek, komposisyon,
retorika, kasaysayan, at pilosopiya, at maging ang Matematika at Musika. Sa
pag-aaral ng mga ito, napagtanto ng mga humanista na dapat gawing modelo
ang mga klasikal na ideyang matatagpuan sa mga asignaturang ito.
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’al pp. 220-221
`
Ano ang pagkakaiba sa pagtingin ng mga humanista ng sinaunang
panahon sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle Ages?

35. 303
MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBA-IBANG
LARANGAN
Sa Larangan ng Sining at Panitikan
Francesco Petrarch (1304 - 1374). Ang “Ama ng Humanismo.”
Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano ang “Songbook,” isang
koleksiyon ng mga sonata ng pag-ibig sa pinakamamahal niyang si
Laura.
Goivanni Boccacio (1313 - 1375). Matalik na kaibigan ni
Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang piyesa ay ang
“Decameron”, isang tanyag na koleksyon na nagtataglay ng isandaang
(100) nakatatawang salaysay.
William Shakespeare (1564 - 1616). Ang “Makata ng mga Maka-
ta.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang Panahon ng England
sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I. Ilan sa mga sinulat niya ang mga
walang kamatayang dula gaya ng: "Julius Caesar," "Romeo at Juliet,"
"Hamlet," "Anthony at Cleopatra," at "Scarlet."
Desiderious Erasmus (1466 - 1536).“PrinsipengmgaHumanista.”
May-akda ng “In Praise of Folly” kung saan tinuligsa niya ang hindi
mabuting gawa ng mga pari at mga karaniwang tao.

36. 304
Nicollo Machievelli (1469 - 1527). Isang diplomatikong manunulat
na taga Florence, Italia. May-akda ng “The Prince.”Napapaloob sa
aklat na ito ang dalawang prinsipyo:
“Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.”
“Wasto ang nilikha ng lakas.”
Miguel de Cervantes (1547 - 1616). Sa larangan ng panitikan,
isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la Mancha,” aklat na ku-
mukutya at ginagawang katawa-tawa sa kasaysayan ang kabayanihan
ng mga kabalyero noong Medieval Period.
Sa Larangan ng Pinta
Michelangelo Bounarotti (1475 - 1564). Ang pinakasikat na
iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra ay ang estat-
wa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II ipininta niya sa Sistine
Chapel ng Katedral ng Batikano ang kuwento sa Banal na Kasulatan
tungkol sa pinagmulan ng sandaigdaigan hanggang sa pagbaha.
Pinakamaganda at pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang
estatwa ni Kristo pagkatapos ng kaniyang Krusipiksiyon.
Leonardo da Vinci (1452 - 1519). Ang hindi makakalimutang obra
maestra niyang “Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita
ng huling hapunan ni Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang
disipulo. Isang henyong maraming nalalaman sa iba-ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto, iskultor,
inhinyero, imbentor, siyentista, musikero, at pilosoper.

37. 305
Raphael Santi (1483 - 1520). “Ganap na Pintor,” “Perpektong
Pintor”. Pinakamahusay na pintor ng Renaissance. Kilala sa pag-
kakatugma at balanse o proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa
kaniyang tanyag na gawa ang obra maestrang “Sistine Madonna,”
“Madonna and the Child,” at “Alba Madonna.”
Sa larangan ng Agham sa Panahon ng Renaissance
Nicolas Copernicus (1473 - 1543). Inilahad ni Nicolas ang
Teoryang Heliocentric; “Ang pag-ikot ng daigdig sa aksis nito,
kasabay ng ibang planeta at umiikot din ito sa paligid ng araw.”
Pinasinungalingan ng teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na
ang mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding tinangkilik
ng Simbahan.
Galileo Galilei (1564 - 1642). Isang astronomo at matematiko,
noong 1610. Malaki ang naitulong ng kaniyang naimbentong
teleskopyo para mapatotohanan ang Teoryang Copernican.
Sir Isaac Newton (1642 - 1727). Ang higante ng siyentipikong
Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang Batas ng Universal Gravitation,
ang bawat planeta ay may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at
siyang dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang pag-inog.
Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang dahilan kung bakit
bumabalik sa lupa ang isang bagay na inihagis pataas.
Tinatayang ang pag-usbong ng Renaissance ay hindi natatapos sa panahon
na kung saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay nag-
papatuloy magpakailanman hangga’t ang tao ay naghahanap at naghahangad
ng kasagutan sa kaniyang mga tanong.

38. 306
Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang pananaw at kultura ng
Europe noon at maging sa kasalukuyan?
Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung saan
kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang panahon
patungo sa modernong panahon.
Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay nagbigay-daan
sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at maunlad na mga
pag-aaral, pagmamasid, at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay-daan
din sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na kaalaman sa
daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat indibidwal. Ang
pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at pagbubuklod-
buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa kalayaan at kabutihan
ay nauukol sa sangkatauhan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 10
ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE
Sa panahon ng Renaissance, iilang kababaihan lamang ang tinanggap sa mga
unibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman,
hindi ito naging hadlang upang makilala ang ilang kababaihan at ang kanilang
ambag sa Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola ng Verona na may akda
ng Dialogue on Adam and Eve (1451) at Oration on the Life of St. Jerome (1453)
na kakikitaan ng kaniyang kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung teolohikal.
Nariyan din si Laura Cereta mula sa Brescia na bago mamatay sa gulang na 30
ay isinulong ang isang makabuluhang pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko
para sa kababaihan.
Sa pagsulat ng tula, mahahalagang personalidad ng Renaissance sina Veronica
Franco mula sa Venice at si Vittoria Colonna mula sa Rome. Sa larangan ng
pagpipinta, nariyan sina Sofonisba Anguissola mula sa Cremona na may likha
ng Self-Portrait (1554) at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, na nagpinta
ng Judith and Her Maidservant with the Head of Holoferness (1625) at Self-
Portrait as the Allegory of Painting (1630).
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al., p.224-225

39. 307
Veronica Franco Vittoria ColonnaIsotta NogarolaLaura Cereta
Ano-ano ang kontribusyon ng kababaihan sa larawan?
Pangkatang Pag-uulat:
Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa tulong ng tekstong iyong
binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang mahahalagang impormasyon
tungkol sa Renaissance.
Pangkat 1: Kahulugan ng Renaissance
Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance
Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa Iba’t ibang Larangan
Pangkat 4: Mga Kababaihan sa Renaissance
Pagkatapos ng inyong presentasiyon maglagay ng mga datos sa concept definition
map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyong kaugnay ng paksa.
Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamag-aaral
kung mayroon kang hindi naunawaan.

40. 308
CONCEPT DEFINITION MAP
KAHULUGAN
SALIK SA
PAGSIBOL NG
RENAISSANCE
SA ITALY
Kababaihan sa
Renaissance
RENAISSANCE
Larangan/Nanguna Sa Ambag sa Kabihasnan
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang kahulugan ng Renaissance?
2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance?
3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance?
4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng panibagong
pagtingin sa politika, relihiyon, at pag-aaral?
5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?
6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
?

41. 309
Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa
daigdig ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay
tutungo ka naman sa kuwento ng Repormasyon at Kontra
Repormasyon.
GAWAIN 11: Palitan Tayo!
Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Sim-
bahan dahil sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko, at panlipunan. Pagsapit
ng ika-14 na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito
nagsimula ang Repormasyon. Basahin at unawain ang teksto sa Repormasyon
upang masuri ang mga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong
sarili sa mga gawain sa bahaging ito ng aralin.
Ang Repormasyon
Ang katawagan sa mga kaganapan na yumanig sa kakristiyanuhan mula ika-
14 hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng Simbahang
Kristiyano. Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga Protestante sa Simbahang
Katoliko Romano, gayunpaman hindi nagpabaya ang mga Katoliko Romano,
sinimulan nila ang pagbabago sa sariling relihiyon nang hindi binabago ang
kanilang doktrina.
Martin Luther, Ama ng Protestanteng Paghihimagsik
Isang mongheng Augustinian at naging Propesor ng Teolohiya sa Unibersidad ng
Wittenberg ang nabagabag at nagsimulang magduda nang mabasa niya ang kaiba-
han ng katuruan ng Simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol sa kaligtasan…"Ang
pagpapawalang sala ng Diyos sa mga tao ay nagsisimula sa pananampalataya,
at naging ganap sa pamamagitan ng pananampalataya” (Romans 1:17).
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance sa
kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing maka-
pagbahagi ng mga ito? Pangatuwiranan.

42. 310
Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther
sa bisa at kapangyarihan ng mga relikya ay kaniyang
napatunayan sa pagdalaw niya sa Rome noong 1571.
Ang nagpasiklab ng galit ni Luther ay ang kasuklam-
suklam na gawain ng mga simbahan, ang pagbebenta
ng indulhensiya. Ito ay isang kapirasong papel na
nagsasaad at nagpapalabas na ang grasya ng Diyos
ay maaaring ipagbili at bilhin para sa kapatawaran at
kaligtasan ng tao.
Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng Simbahan tungkol sa
pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng
simbahan, noong ika-31 ng Oktubre, 1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limang
Proposisyon” (Ninety-five theses).
Ipinanganak si Luther noong Nobyembre 10, 1483, sa Eisleben, Germany.
Ang kaniyang ama, si Hans Luther ay isang magsasaka na naging minero ng
tanso, samantalang ang ina niyang si Margareth Linderman ay mula sa isang
pamilyang kabilang sa gitnang uri.
Kumalat sa iba-ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni Luther.
Noong taong 1529, nagbigay ang mga sumusuportang estado at bayang Aleman
ng isang protestasyon- na siyang pinagmulan ng salitang Protestante. Sila ay
ang mga sumasalungat sa mamamayang Katoliko at sa emperador ng Banal na
Imperyong Romano. Pagkatapos ng ilang taong alitan ng Protestante at Katoliko
Romano na humantong sa digmaan, ito ay tinapos ni Charles V sa pamamagitan
ng paglagda sa Kapayapaang Augsburg noong 1555. Nasasaad sa kasunduan
na kilalanin ng mga hari o namumuno ang malayang pagpili ng relihiyon ang
kanilang nasasakupan.
Batay sa teksto, paano nagsimula ang Repormasyon?
Martin Luther

43. 311
Kontra-repormasyon
Bago nagsimula ang Repormasyong Protestante, nagsikap ang mga pinunong
Katoliko na maituwid ang mga maling pamamaraan ng Simbahan. Si Papa
Gregory VII (1037-1085), na lalong kilala sa una niyang pangalang Hilderbrand,
ang nagpasimuno ng tatlong pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na mag-asawa upang malayo sa suliranin ng
pamilya at nang mailaan ang buong sarili sa paglilingkod sa Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa mga tauhan na tumanggap ng pagtatalaga sa anumang
tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o pinuno.
Upang harapin ang hamon ng Protestantismo, isang malakas na kilusan ang
sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang paunlarin ang Simbahang Katoliko.
Tinawag ang kilusang ito na Catholic Reformation o Counter Reformation.
Isinagawa ito ng Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga Samahan ng mga
Heswita (Society of Jesus).
Nagtagumpay ang mga Heswita sa pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland,
at timog Germany para sa Simbahang Katoliko. Sila ang naging makapangyari-
hang lakas ng Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag sila ng mga paaralan
at naging dalubhasa bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon ng malaking
kaugnayan sa politika ng Europe. Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng mga
hari at reyna ng mga kahariang Katoliko. Nagtamo sila ng matataas na karangalan
sa pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga iskolar at mga siyentista. Sa
panahon nina Haring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupad ang Inquisition
laban sa mga erehe at Hudyo at nakidigma sa mga Muslim ng Granada. Maging
ang Simbahan ay sumailalim sa trono ng hari at reyna.
Halaw mula sa: EASE Modyul 12
Ano-ano ang binago ni Pope Gregory VII sa Simbahang Katoliko?

44. 312
Ano ang naging bunga ng Kontra-Repormasyon?
Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon
Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang Katoliko noong ika-14 hanggang
17 dantaon, kung saan maraming mga gawi at turo ng Simbahan ang tinuligsa ng
mga repormista partikular sa imoralidad at pagmamalabis ng Simbahan. Naging
tanyag ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng Himagsikang Protestante” na
siyang namuno sa paglaban sa mga depekto ng Simbahan. Ang kanilang layunin
ay hindi upang sirain ang Simbahang Katoliko kundi upang maging bukas ang
Simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng mga
kawani ng Simbahan ang pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila ito ng
Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko.
Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang Katoliko at Protes-
tante, at patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay nagdulot ng
sumusunod na epekto:
• nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa Europe kung saan ang hilaga ay
naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling Katoliko;
• sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko na iba sa aral
ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humiwalay
sa Simbahang Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng Protestante tulad ng
Calvinism, Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian, at iba;
• gumawa ng aksiyon ang Simbahang Katoliko hinggil sa mga suliraning
pangrelihiyon na kanilang hinarap upang muling mapanumbalik ang dating
tiwala ng mga tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko.
Ang ilan sa mga repormang kanilang ginawa ay ang pagpapawalang bisa
ng seremonya na tumutukoy sa pagbebenta at pagbibili ng mga opisyo ng
Simbahan at ang pagbabawal sa pagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno
sa Simbahan;
• ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europe (Katoliko
at Protestante) ay nagbunga sa mahabang panahon ng digmaang panreli-
hiyon at;

45. 313
• ang pagpapanumbalik ng katuruang espirituwal sa Kristiyanismo, ang pagpa-
palaganap ng Bibliya, at ang doktrina ng kaligtasan base sa Bibliya. Isinasaad
dito na ang kaligtasan ay makakamit hindi sa pagsapi sa Simbahan kundi sa
pagtanggap at pagtitiwala kay Kristo.
Halaw mula sa: EASE Modyul 12, AP III, pp.
Ano ang naging bunga ng Kontra-Repormasyon?
Ano-ano ang naging epekto ng Repormasyon?
Mabuti ba o masama ang naging epekto ng Repormasyon? Patunayan.
Ano ang mahalagang aral na iniwan ng Repormasyon sa mga tao?

46. 314
Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang Contrast-Compare
Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos, makipagpalitan
ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at magbigay ng
reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 - 2 -1 Chart
tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.
REPORMASYON KONTRA - REPORMASYON
PAANO SILA NAGKAKATULAD?
______________________________________________
______________________________________________
PAGKAKAIBA AYON SA
DAHILAN
NANGUNA
TURO/ARAL
BUNGA/PAMANA
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________

47. 315
3
Bagay na aking natutuhan sa
naging dahilan ng pagkakaroon
ng Repormasyon at Kontra-
Repormasyon
1.
2.
3.
2
Kontribusyon ng mga tao na
aking nalaman sa Repormasyon
at Kontra-Repormasyon
1.
2.
1
Mahalagang tanong sa paksa:
Paano nakatulong ang Repor-
masyon at Kontra-Repormasyon
sa paglakas ng Europe?
Sagot
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang Repormasyon?
2. Bakit iniugat kay Martin Luther ang unang yugto ng Repormasyon?
3. Paano lumaganap ang Repormasyon?
4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon?
5. Ano-ano ang naging pamana ng Repormasyon?
6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe?
7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang pagkakaroon
ng iba’t ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong paligid? Bakit?
GAWAIN 12: Tayain Mo!
Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawa mo
o hindi ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan at mungkahi
sa mga gawaing ito.
?

48. 316
Gawain Ginagawa Di-ginagawa Dahilan/ Mungkahi
1. Pagbabasa ng Bib-
liya
2. Pagdalo sa
mga gawain ng
relihiyon (e.g.,
pagsisimba)
3. Pagsasabuhay
ng mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan
ng ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon

49. 317
GAWAIN 13: Think – Pair-Share Chart
Balikan mo ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito na natutuhan mo
na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ng iyong kapareha
ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyaking mapag-uusapan
ninyong magkapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung may mga nais
pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin na rin. Huwag ding
kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong kasagutan.
Isulat ang sagot sa kuwaderno.
Katanungan
Paano nakaapekto ang paglakas ng
Europe sa transpormasyon ng mga
bansa at rehiyon sa daigdig at sa pag-
buo ng pandaigdigang kamalayan?
Sagot ng mag aaral
Aking Sagot Sagot ng Aking
Kapareha
PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng Magkapareha)
(Sa bahaging ito, isusulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkata-
pos ng aralin.)
Mga Sanggunian/ Batayan
(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website, at iba pa.)
Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at iba-
ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sa paglakas
ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin mo kung
ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon. Ilan sa
mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin
pa natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa
susunod na bahagi ng araling ito.

50. 318
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang iyong mga
nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa paglakas ng Europe at ang bahaging
ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at iyong simulan.
Gawain 14: Pagnilayan Mo!
Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga bourgeoisie (mga
mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing
saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon
natin ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung
saan ang Simbahan, mga mangangalakal, at maging iba pang propesyunal at
ang pamahalaan ay nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga
punto na inilahad ng simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya.
Pagkatapos nito ay itala mo ang iyong reaksiyon sa paniniwala ng Simbahang
Katoliko at ng pamahalaan. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga
pamprosesong mga tanong.
“As we all know, the
President is the Presi-
dent not only of Roman
Catholics but also of
other faiths as well. He
has to be above faith.
Responsible parenthood
is something which I
believe is favorable to
all faiths,” giit ni Edwin
Lacierda, tagapagsalita
ng Pangulo.
Ang gobyerno ang nagpapasan ng problema na may kinalaman
sa pagdami ng populasyon at hindi ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol na panganganak, maraming
ina ang manganganib ang buhay. Kapag sobra-sobra ang dami ng
tao, nakaamba ang kahirapan na katulad nang nangyayari ngayon
sa bansa. Maraming walang trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming nakakaranas ng gutom.
Ang isyu sa paggamit ng
contraceptives ay isyung
lantad na lantad na. Kahit
na gaano pa ang pagtutol
ng Simbahang Katoliko sa
paggamit ng kahit anong uri
ng contraceptives --- condom,
IUD at pills para mapigilan
ang pagbubuntis, ito ay
matagal nang ginagawa ng
mga mag-asawa. Ang totoo’y
natuto na ang mga mag-asa-
wa na dapat ay magkaroon
ng pagitan at may hangga-
nan ang panganganak. Mara-
mi nang mga mag-asawa
ang natuto na ang dalawa o
tatlong anak ay kaya nilang
pakainin at pag-aralin.
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg
PAGPAPLANO NG PAMILYA
318
PAGNILAYAN AT UNAWAIN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang iyong mga
nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa paglakas ng Europe at ang bahaging
ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at iyong simulan.
Gawain 14: Pagnilayan Mo!
Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga bourgeoisie (mga
mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing
saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon
natin ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung
saan ang Simbahan, mga mangangalakal, at maging iba pang propesyunal at
ang pamahalaan ay nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga
punto na inilahad ng simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya.
Pagkatapos nito ay itala mo ang iyong reaksiyon sa paniniwala ng Simbahang
Katoliko at ng pamahalaan. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga
pamprosesong mga tanong.
“As we all know, the
President is the Presi-
dent not only of Roman
Catholics but also of
other faiths as well. He
has to be above faith.
Responsible parenthood
is something which I
believe is favorable to
all faiths,” giit ni Edwin
Lacierda, tagapagsalita
ng Pangulo.
Ang gobyerno ang nagpapasan ng problema na may kinalaman
sa pagdami ng populasyon at hindi ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol na panganganak, maraming
ina ang manganganib ang buhay. Kapag sobra-sobra ang dami ng
tao, nakaamba ang kahirapan na katulad nang nangyayari ngayon
sa bansa. Maraming walang trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming nakakaranas ng gutom.
Ang isyu sa paggamit ng
contraceptives ay isyung
lantad na lantad na. Kahit
na gaano pa ang pagtutol
ng Simbahang Katoliko sa
paggamit ng kahit anong uri
ng contraceptives --- condom,
IUD at pills para mapigilan
ang pagbubuntis, ito ay
matagal nang ginagawa ng
mga mag-asawa. Ang totoo’y
natuto na ang mga mag-asa-
wa na dapat ay magkaroon
ng pagitan at may hangga-
nan ang panganganak. Mara-
mi nang mga mag-asawa
ang natuto na ang dalawa o
tatlong anak ay kaya nilang
pakainin at pag-aralin.
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg
PAGPAPLANO NG PAMILYA
“As we all know, the
President is the Presi-
dent not only of Roman
Catholics but also of
other faiths as well. He
has to be above faith.
Responsible parenthood
is something which I
believe is favorable to
all faiths,” giit ni Edwin
Lacierda, tagapagsalita
ng Pangulo.
Ang gobyerno ang nagpapasan ng problema na may kinalaman
sa pagdami ng populasyon at hindi ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol na panganganak, maraming
ina ang manganganib ang buhay. Kapag sobra-sobra ang dami ng
tao, nakaamba ang kahirapan na katulad nang nangyayari ngayon
sa bansa. Maraming walang trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming nakakaranas ng gutom.
Ang isyu sa paggamit ng
contraceptives ay isyung
lantad na lantad na. Kahit
na gaano pa ang pagtutol
ng Simbahang Katoliko sa
paggamit ng kahit anong uri
ng contraceptives --- condom,
IUD at pills para mapigilan
ang pagbubuntis, ito ay
matagal nang ginagawa ng
mga mag-asawa. Ang totoo’y
natuto na ang mga mag-asa-
wa na dapat ay magkaroon
ng pagitan at may hangga-
nan ang panganganak. Mara-
mi nang mga mag-asawa
ang natuto na ang dalawa o
tatlong anak ay kaya nilang
pakainin at pag-aralin.
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg
PAGPAPLANO NG PAMILYA

51. 319
Nasasayang ang pondo ng
pamahalaan sa pagbili ng
mga contraceptives sa halip na
gamitin ito sa mas mahalagang
suliranin ng bansa.
“Life begins at fertiliza-
tion, anything that pre-
vents the fertilized ovum
to be implanted in the
uterus may be considered
as abortive and therefore,
if prescribed, may violate
our solemn oath as physi-
cians to save and protect
human life particularly
the unborn.” -
Dr. Oscar Tinio
PMA President
Ang paggamit ng
contraceptives ay masama
sapagkat taliwas ito sa
natural na pamamaraan
ng pagkakaroon ng buhay.
Natural family planning
dapat ika nga at hindi mga
contraceptives.
Ang RH Law ay naka-
sisira sa moralidad ng
mamamayan. Ang con-
traception ay nakasasa-
ma dahil nawawalan ng
disiplina ang mga tao
at tumatakas sa mga
responsibilidad. Ang sex
education ay nakasasa-
ma dahil magdudulot
ito ng pagkasira sa mu-
rang pag-iisip ng mga
batang nag-aaral.
http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/
images/manila_cathedral.jpg
Pamprosesong mga Tanong
1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong
paniniwala ang iyong susundin; ang Simbahang Katoliko o ang sa pama-
halaan? Bakit?
2. Lumalabag ba sa moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat
gumamit ng contraceptives sa pagpaplano ng pamilya? Ipaliwanag ang
sagot.
3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili
ng contraceptives? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng
pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and Re-
productive Health Act of 2012). Sa iyong palagay, makatutulong ba ito
upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.
5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis
na paglaki ng populasyon at ang hindi mabuting epekto nito?
?
Nasasayang ang pondo ng
pamahalaan sa pagbili ng
mga contraceptives sa halip na
gamitin ito sa mas mahalagang
suliranin ng bansa.
“Life begins at fertiliza-
tion, anything that pre-
vents the fertilized ovum
to be implanted in the
uterus may be considered
as abortive and therefore,
if prescribed, may violate
our solemn oath as physi-
cians to save and protect
human life particularly
the unborn.” -
Dr. Oscar Tinio
PMA President
Ang paggamit ng
contraceptives ay masama
sapagkat taliwas ito sa
natural na pamamaraan
ng pagkakaroon ng buhay.
Natural family planning
dapat ika nga at hindi mga
contraceptives.
Ang RH Law ay naka-
sisira sa moralidad ng
mamamayan. Ang con-
traception ay nakasasa-
ma dahil nawawalan ng
disiplina ang mga tao
at tumatakas sa mga
responsibilidad. Ang sex
education ay nakasasa-
ma dahil magdudulot
ito ng pagkasira sa mu-
rang pag-iisip ng mga
batang nag-aaral.
http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/
images/manila_cathedral.jpg

52. 320
GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!
Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang poster
o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do,
Review, at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial cartoon ay maglala-
man ng mga pamana sa kabihasnan ng bourgeoisie, merkantilismo, national
monarchy, Simbahang Katoliko, Renaissance, at Repormasyon. Maaari mo itong
gawin sa isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging
laman ng inyong gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi
sa gawain. Lagyan din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig
ng mga nasabing salik sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos.
Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin din
ang mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.
CRITERIA NAPAKAGALING
3
MAGALING
2
MAY
KAKULANGAN
1
MARKA
IMPORMATIBO/
PRAKTIKALIDAD
Ang nabuong
poster o editorial
cartoon ay naka-
pagbibigay ng
kumpleto, wasto,
at napakahalagang
impormasyon tung-
kol sa paglakas ng
Europe.
Ang nabuong
poster o editorial
cartoon ay nakapag-
bibigay ng wastong
impormasyon tung-
kol sa paglakas ng
Europe.
Ang nabuong
poster o editorial
cartoon ay kulang
sa sapat na impor-
masyon tungkol sa
paglakas ng Europe.
MALIKHAIN Ang pagkakadisen-
yo ng poster o
editorial cartoon
tungkol sa paglakas
ng Europe.
Ang pagkakadisen-
yo ng poster o
editorial cartoon
tungkol sa paglakas
ng Europe.
May kakulangan
ang elemento ng
pagdisenyo ng
poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.
KATOTOHANAN Ang poster o
editorial cartoon
ay nagpapakita ng
makatotohanang
pangyayari tungkol
sa paglakas ng
Europe. Ang
nilalaman nito ay
may bisa/dating sa
madla.
Ang poster o
editorial cartoon
ay nagpapakita
ng pangyayari
tungkol sa paglakas
ng Europe. Ang
nilalaman nito
ay may dating sa
madla.
Ang poster o
editorial cartoon
ay nagpapakita ng
iilang pangyayari
tungkol sa paglakas
ng Europe. Ang
nilalaman nito ay
walang dating sa
madla.

53. 321
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?
2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga pamanang
iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng Europe?
3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga
pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng ating
daigdig sa kasalukuyan?
GAWAIN 16: Salamin ng Aking Sarili!
Ano ang naramdaman mo habang inaalam ang mahahalagang impormasyon
tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas nakapu-
kaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang tuklasin
nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, ano ang
mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mga
susunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong
pag-aaral?
Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin upang
maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga gawaing
iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sa pagpapaunlad
ng iyong sarili.
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
______________________________________________________
__________________________________________
Binigyang diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod nito
tulad ng pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon, maging
ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, at ang Kontra-Repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil makatutulong
ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig. Mahalaga rin ang
mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa kasalukuyang panahon.
?

54. 322
ARALIN 2
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN
NG EUROPE
Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan
dito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa France, at London
sa Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali,
magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong
daigdig. Kontribusyon sa malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito.
ALAMIN
Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe,
Renaissance at Repormasyon, bibigyang diin naman sa araling ito ang naging
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung
paano ito nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng
kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo
ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain
sa araling ito. Simulan mo na.
GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!
Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout ang
iyong sagot sa tanong. Gawin ito sa kuwaderno.
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe at
nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong mayroon sa
kabilang dako ng karagatan. Ikaw ay naatasan na sumama sa isang paglalayag.
Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig hinggil sa halimaw ng
karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding mga barkong hindi na
muling nakabalik. Sa kabilang banda, may kayamanang naghihintay para sa
mga indibidwal na nakibahagi sa paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.

55. 323
SPANISH GALLEON
Ang malalaking
alon ay maaring
sumira at magpa-
lubog ng barko.
Ang barko ay maaaring
maglaman ng ginto,
mamahaling hiyas, at
mahahalagang bagay na
nagmumula sa kabilang
bahagi ng karagatan.
SASAMA KA BA?
SPANISH GALLEON
Ang malalaking
alon ay maaring
sumira at magpa-
lubog ng barko.
Ang barko ay maaaring
maglaman ng ginto,
mamahaling hiyas, at
mahahalagang bagay na
nagmumula sa kabilang
bahagi ng karagatan.
SASAMA kA bA?

56. 324
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano ang pabuyang posible mong matanggap kung sasama ka sa pagla-
layag?
2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa
paglalayag?
3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang
pamumuhay at lipunan ng Europe?
GAWAIN 2: Suriin Mo!
Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong buhay.
Isulat sa ibaba ng bawat larawan ang naiisip mong naitutulong nito sa iyo.
?
NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY

57. 325
Pamprosesong mga Tanong
1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan?
2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit?
3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan?
4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa larawan?
Ipaliwanag.
Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak
ng kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy
sa pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain.
GAWAIN 3: Bahagdan ng Aking Pag-Unlad
Sagutan ang unang kahong Aking Alam at ang ikalawang kahong Nais
Malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
AKING ALAM NAIS MALAMAN MGA NATUTUHAN
HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN
?

58. 326
BINABATI KITA!
Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga konsepto
ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang malaman ang
mahahalagang impormasyon tungkol dito. Ang mga katanungang nabuo sa iyong
isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa pamamagitan
ng iba’t ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay tutugma sa
bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan.
PAUNLARIN
Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang mahahalagang
kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang Una at Ikalawang
Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang iba-ibang Rebolusyong
naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong
Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi upang masagot
ito pagkatapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.
GAWAIN 4: Maglayag Ka!
Halina’t balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga Kanluranin
sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin mo at unawain ang
teksto tungkol dito.
UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Nagsimula noong ika-15 na siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o
paghahanapngmgalugarnahindipanararatingngmgaEuropeo.Angeksplorasyon
ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang makapangyarihang
bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang itinuturing na motibo para
sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1) paghahanap ng kayamanan;
(2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo at; (3) paghahangad ng katanyagan at
karangalan.
Noong ika-15 hanggang ika-17 na siglo naganap ang unang yugto ng
Imperyalismong Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-
impluwensiya, o pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang
bansa. Maaari itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.
Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa malalawak
na karagatan noong ika-15 na siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng

59. 327
pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya
sa mga manlalakbay, at pagkatuklas, at pagpapaunlad sa mga instrumentong
pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming
pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon
ay nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.
Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang mga
karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et al pp. 241
Mga Motibo at Salik sa Eksplorasyon
Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t ang
kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa mga
tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang
kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na "The Travels of Marco Polo" (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay
ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,
itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay
sa Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta
sa hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa
kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa
panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.
Halaw sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et. al pp. 241
Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na ito nang
matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng dalawang
instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamang
direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang astrolabe upang
sukatin ang taas ng bituin.
Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at pagtuklas ng
mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna ang Portugal sa mga bansang
Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na naging inspirasyon ng mga
manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag-anyaya sa mga dalubhasang
mandaragat na magturo ng tamang paraan ng paglalayag sa mga tao. Sukdulan
ang kaniyang pangarap, na makatuklas ng mga bagong lupain para sa karangalan
ng Diyos at ng Portugal.

60. 328
Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo noong
ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang pinakamalaking
imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga
dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga Español, nagsimula ito noong
1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand ng Aragon. Sila ang sumuporta sa
pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang
paghahari rin nasupil ang mga Muslim sa Granada at nagwakas ang Reconquista.
Noong ika-17 na siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe,
Great Britain, France, at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay lakas sa mga
Europeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga
produktong galing sa Silangan.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar
MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON
Batay sa binasang teksto, ano-ano ang motibo at salik sa eksplorasyon?
MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON

61. 329
Ang Paghahanap ng Spices
Mula noong ika-13 na siglo ay naging depende na ang Europe sa spices na
matatagpuan sa Asya lalong-lalo na sa India. Ang ilan sa mga spices na may
malaking demand para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg.
Ang kalakalan ng spices sa Europe at Asya ay kontrolado ng mga Muslim
at ng mga taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay
bumibili ng spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga
panindang ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat
ng ganitong uri ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian.
Dahil sa pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong
mangangalakal na direktang magkaroon ng kalakalan sa Asya ng mga spices
na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di na garantisadong protektado
dahil sa mga pananambang na ginagawa ng mga Mongol kaya mas minabuti ng
mga Europeo na gamitin ang katubigan.
Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain at
upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga
pabango, kosmetiks, at medisina.
Bakit ibig ng mga Europeo ang mga spices?
Maliban sa mga spices, mayroon pa bang ibang nakukuha ang mga Europeo sa
kanilang eksplorasyon?
Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad
Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes
sa panggagalugad sa karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at
ginto. Sa pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga
mandaragat na Portuges hanggang sa kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin
ang rutang katubigan patungo sa Asya.
Ang Paghahanap ng Spices
Mula noong ika-13 na siglo ay naging depende na ang Europe sa spices na
matatagpuan sa Asya lalong-lalo na sa India. Ang ilan sa mga spices na may
malaking demand para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg.
Ang kalakalan ng spices sa Europe at Asya ay kontrolado ng mga Muslim
at ng mga taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay
bumibili ng spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga
panindang ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat
ng ganitong uri ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian.
Dahil sa pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong
mangangalakal na direktang magkaroon ng kalakalan sa Asya ng mga spices
na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di na garantisadong protektado
dahil sa mga pananambang na ginagawa ng mga Mongol kaya mas minabuti ng
mga Europeo na gamitin ang katubigan.
Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain at
upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga
pabango, kosmetiks, at medisina.
Bakit ibig ng mga Europeo ang mga spices?
Maliban sa mga spices, mayroon pa bang ibang nakukuha ang mga Europeo sa
kanilang eksplorasyon?

62. 330
Noong Agosto 1488 natagpuan ni
Bartholomeu Dias ang pinakatimog
na bahagi ng Africa na naging kilala sa
katawagang Cape of Good Hope. Ang
paglalakbay ni Dias ay nagpakilala na
maaaring makarating sa Silangang Asya
sa pamamagitan ng pag-ikot sa Africa.
Samantalang noong 1497 ay apat (4)
na sasakyang pandagat ang naglakbay
na pinamumunuan ni Vasco da Gama
mula Portugal hanggang sa India. Ang
nasabing ekspedisyon ay umikot sa Cape
of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade
post sa Africa upang makipagkalakalan
at nakarating matapos ang 10 buwan
sa Calicut, India. Dito natagpuan ni Da
Gama ang mga Hindu at Muslim na
nakikipagkalakalan ng mahuhusay na seda,
porselana, at pampalasa na pangunahing
kailangan ng mga Portuges sa kanilang
bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong
mangangalakal na magkaroon ng direktang
pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya
gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang Portugal ay nakilala siyang isang bayani.
Dahil din sa kaniya kaya nalaman ng mga Portuges ang yaman na mayroon sa
silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.
Halaw mula sa : EASE Modyul 14, Araling Panlipunan III
Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco da Gama
Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang eksplorasyon ng mga
Europeo mula sa ika-14 na siglo
Si Prinsipe Henry, ay anak ni Haring Juan ng Portugal, ang
naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag
sa pamamagitan ng pag-aanyaya ng mga mandaragat.
Siya ay tagagawa ng mapa, matematisyan, astrologo,
at mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya
ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa
kaniyang pangalan ang katawagang “The Navigator.” Dahil sa kaniyang mga
itinaguyod na paglalakbay ay nakarating siya sa Azores, isla ng Madeira,
at sa mga isla ng Cape Verde.

63. 331
Ang Paghahangad ng Spain ng Kayamanan Mula sa Silangan
Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at
Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan
upang ang Spain ay maghangad din ng mga kayamanan sa
Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian
ang naging daan sa pagpapadala ng mga ekspedisyon
sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher
Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492
ay tinulungan si Columbus na ilunsad ang kaniyang
unang ekspedisyon patungong
India na dumaan pakanluran ng Atlantiko. Ang kaniyang
ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya
ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan,
pagodatgutomsakanilangpaglalakbay,athabangpanahon
na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot din niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay
ang India dahil sa ang kulay ng mga taong naninirahan
doon ay gaya ng mga taga-India
kaya tinawag niya ang mga itong
Indians. Tatlong buwan ang inilagi ng kanilang paglalakbay
ng maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang
mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang Cuba.
Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na
sa pangangailangan ng Spain nguni’t sa tingin niya ay di
pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon
sa Asya.
Ferdinand V
Amerigo Vespucci
Christopher Columbus
Bakit ang Portugal ang nanguna sa paghahanap ng spices at ginto?
Sino-sino ang mga Portuguese na naglayag at ano-ano ang lugar na kanilang
narating?

64. 332
Pagbalik niya sa Spain ay ipinagbunyi ang resulta ng kaniyang ekspedisyon
at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy, at Gobernador ng
mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang
pinamunuan bago siya mamatay noong 1506. Narating niya ang mga isla sa
Carribean at sa South America nguni’t di siya nagtagumpay sa paghahanap ng
bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na may kakulangan sa mga makabagong
gamit ang mga ginawang paglalakbay gaya ng mapa na di pa maunlad. Noong
1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si
Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay
isinunod sa pangalan ni Amerigo kaya nakilala ito bilang America . Ito ay naitala
sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla.
Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14
Paghahati ng Mundo
Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala
ng mga ekspedisyon ng Portugal at Spain humingi
ang mga bansang ito ng tulong sa Papa sa Rome
upang mamagitan sa kanilang mga paglalabanan.
Noong 1493 ay gumuhit ng line of demarcation ang
Papa, isang hindi nakikitang linya mula sa gitna
ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa
Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na ang lahat
ng mga matatagpuang kalupaan at katubigan sa
Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa
Silangang bahagi ng linya ay para naman sa Portugal.
Bakit hinangad ng Spain ang yaman sa Silangan?
Si Pope Alexander VI ang naglabas ng papal bull na naghahati sa lupaing maaaring
tuklasin ng Portugal at Spain.

65. 333
Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang pagtatanong
kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sa kanila
at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
Kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga Europe.
Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14
Bakit hinati ni Pope Alexander VI ang mundo sa Portugal at Spain?

66. 334
Ang Paglalakbay ni Ferdinand Magellan
Taong 1519 nang magsimula ang ekspedisyon ni Ferdi-
nand Magellan, isang Portuges na ang paglalakbay ay
pinondohan ng Spain. Nilakbay ng kanyang ekspedisyon
ang rutang pakanluran tungong Silangan. Natagpuan
nila ang silangang baybayin ng South America o ban-
sang Brazil sa kasalukuyan. Nilakbay din nila ang isang
makitid na daanan ng tubig; ang Strait of Magellan
ngayon, pinasok ang malawak na Karagatang Pasipiko
hanggang marating ang Pilipinas.
Sa haba ng paglalakbay, nakaranas sila ng pag-aalsa ng mga kasamahan at
pagkagutom. Ngunit nalagpasan nila ang lahat ng ito at nakatagpo ng malaking
kayamanang ginto at mga pampalasa.
Isinilang si Ferdinand Magellan noong 1480 sa Sabrosa, Portugal. Si Rui de
Magalhaes, ang kanyang ama at Alda de Mesquita, ang kaniyang ina.
Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating ang Pilipinas
Ferdinand Magellan

67. 335
Naging matagumpay din sila na madala sa Katolisismo ang mga katutubo.
Sa pangkalahatan, nagpatunay ang mga ekspedisyon na maaaring ikutin
ang mundo at muling makababalik sa pinanggalingan. Pinatunayan ito nang
ang barkong Victoria ay nakabalik sa Spain kahit pa napatay si Magellan ng isa
sa mga tauhan ng katutubong si Lapu-lapu. Ito ang unang circumnavigation o
pag-ikot sa mundo. Itinama nito ang lumang kaalaman ng mga Europeo na ang
mundo ay patag. Naitala sa mapa ang iba pang kalupaan sa Silangan kaya’t lalo
pang nakilala ang mga yaman nito.
Halaw mula sa : EASE Araling Panlipunan III Modyul 14
http://www.sandiegohistory.org/journal/66april/images/pg8map.jpg
Paano narating ni Magellan ang Pilipinas?
Ano ang mahalagang bunga ng paglalayag ni Magellan?
Ang mga Dutch
Sa pagpasok ng ika-17 na siglo, napalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese
bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang Moluccas mula sa
Portugal at nagtatag ng bagong sistemang plantasyon kung saan ang mga lupain
ay pinataniman ng mga halamang mabili sa pamilihan. Ang naging epekto nito
ay ang sapilitang paggawa na naging patakaran din ng mga Español sa Pilipinas.
Nagkaroon din ng mga kolonya ang mga Dutch sa North America.
Pinangunahan ito ng English na manlalayag na si Henry Hudson na naglakbay
para sa mga mangangalakal na Dutch. Napasok niya ang New York Bay noong
1609 at pinangalanan itong New Netherland. Noong 1624, isang trade outpost
o himpilang pangkalakalan ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang New
Amsterdam. Ito ngayon ay kilala bilang New York City.