1. Bioelementuak eta Biomolekulak
Izaki bizidunen konposaketa kimikoa
 Gaiaren sarrera gisa eta izaki bizidunen antolaketa mailan kokapenaz ohartzeko
jarraian agertzen den mapa kontzeptualaren irakurketa:
ORGANIZAZIO MAILA
Oinarrizko partikulak
(Protoiak, elektroiak,...)
Atomoak (C, H, N,...)
Molekula sinpleak
(H2O, NH3, glukosa, aa,...)
Molekula konplexuak
(Almidoia, proteinak,...)
Zelularen organuloak edo birusak
(Erribosomak, kloroplastoak,...)
ZELULA IZAKI zelulabakarra
Kolonia
Ehuna
Organoa
Aparatua edo
Sistemak
IZAKI zelulanitza Indibiduoa
Populazioa
Komunitatea
BIOSFERA Ekosistema
Elikagaien oinarri biokimikoak 1

2. Bioelementuak eta Biomolekulak
Izaki Bizidunen osaketa kimikoa
BIOELEMENTUAK BIOMOLEKULAK
KARBONOA FUNTS-GAI INORGANIKOAK FUNTS-GAI ORGANIKOAK
URA GLUZIDOAK
HIDROGENOA LIPIDOAK
PROTIDOAK
AZIDO NUKLEIKOAK
FOSFOROA GATZ MINERALAK
ENTZIMAK
BITAMINAK
Elikagaien oinarri biokimikoak 2

3. Bioelementuak eta Biomolekulak
OSAGAI KIMIKOAK:
 MK1-ean agertzen zaizkizue zeintzuk diren.
A.- BIOELEMENTUAK
 Zergatik hartzen dute izen hori?
 Ondoren agertzen zaizkizun tauletan oinarrituz idatz itzazu asmatu dituzun ondorioak:
Giza gorputza Alfalfa
I % II % I % II %
O 62,81 F 0,009 O 77,9 Si 0,0093
C 19,37 Fe 0,005 C 11,34 Fe 0,0027
H 9,31 Si 0,004 H 8,72 Al 0,0025
N 5,14 Zn 0,0025 N 0,825 Bo 0,0007
Ca 1,38 Al 0,001 P 0,706 Mn 0,00036
S 0,64 Cu 0,0004 Ca 0,58 Zn 0,00035
P 0,63 Sn 0,0002 K 0,226 Cu 0,00025
Na 0,26 Br 0,0002 S 0,103 Ti 0,00009
K 0,22 Mn 0,0001 Mg 0,08
Cl 0,18 I 0,0001 Cl 0,07
Mg 0,04 Na 0,039
Ondorioak;
Elikagaien oinarri biokimikoak 3

4. Bioelementuak eta Biomolekulak
Elementua Zenbaki Atomikoa Litosfera Giza gorputza
Atmosfera %
Hidrosfera %
H 1 0,95 9,31
C 6 0,18 19,37
N 7 0,03 5,14
O 8 50,02 62,81
F 9 0,10 0,009
Na 11 2,36 0,26
Mg 12 2,08 0,04
Al 13 7,30 0,001
Si 14 25,80 Mespresagarria
P 15 0,11 0,64
S 16 0,11 0,63
Cl 17 0,20 0,18
K 19 2,28 0,22
Ca 20 3,22 1,38
Mn 25 0,08 0,0001
Fe 26 4,18 0,005
Ondorioak;
 Jarraian agertzen zaizun mapa kontzeptualean (MK2) bioelementuen sailkapena eta batzuren funtzioak
agertzen zaizkizu. Irakur ezazu arretaz eta atera zure kabuz falta diren beste elementu batzuren
funtzioak.
Elikagaien oinarri biokimikoak 4

5. Bioelementuak eta Biomolekulak
KARBONOA:
* Molekula organikoen eskeletoa osatzen du. Honen zergatia zera da,
bere buruarekin lotura kobalente bakunak eta bikoitzak eratzen dituelako,
eta era berean, oxigenoarekin, hidrogenoarekin eta nitrogenoarekin.
* Molekula organikoen egitura espazialaren eragilea da, loturen
eraketari esker.
HIDROGENOA:
PRIMARIOAK * Oxigenoarekin batera ura eratzen du,
bizitzarako garrantzizkoa.
* Molekula batzutan hidrogenozko zubiak sortzen dira.
FOSFOROA:
* Energi transferentzia suposatzen duten prozesu guztiei lotuta dago.
E
ADP + H3PO4 ATP + H2O
E
* Azido Nukleikoen eta Fosfolipidoen osagaia da.
* Hezurtza eratzen duten gatzak
OXIGENOA:
NITROGENOA:
BIOELEMENTUAK
Materia bizia osatzen duten
elementu kimikoak
BURDINA:
Ornodunen odolaren hemoglobinan parte hartzen du eta falta denean
anemia sortzen da.
Zitokromotan elektroi garraiatzaile funtzioa betez
MAGNESIOA:
Klorofilaren sintesian beharrezkoa da. Falta denean landareen
SEKUNDARIOAK hostoak horitu egiten dira (klorosia).
IODOA:
Tiroxinaren eraketan parte hartzen du. Faltak bozioa sorterazten du.
KOBALTOA:
Bitamina B12-aren sintesian beharrezkoa da.
SUFREA:
Azukre eta proteina batzuren osagaia da.
Na eta K: oreka ionikoa mantentzeko
Ca: Hezurrak eta funtzionamendu entzimatikoan parte hartzen du
Elikagaien oinarri biokimikoak 5

6. Bioelementuak eta Biomolekulak
 Nola elkartzen dira bioelementuak?
Bioelementuak elkartzen direnean biomolekulak sortzen dira. Elkarketa mota hoiek atomoen artean edo
molekulen edo molekulen zatien artean eman daitezke. Loturak era honetakoak izan daitezke:
* Lotura kobalentea
* Lotura ionikoa
* Lotura ahulak
.- Hidrogeno zubiak
.- Van der Wals-en zubiak
.- Lotura hidrofobikoak
.- Lotura ioniko ahulak
 Ahalegindu zaitez aipatutako lotura hoien ezaugarri nabarmenenak aipatzen, bakoitzeko adibide
konkretu bat jarriz.
Elikagaien oinarri biokimikoak 6

7. Bioelementuak eta Biomolekulak
B.- BIOMOLEKULAK
B.1.- BIOMOLEKULA INORGANIKOAK
URA
 Ondoko tauletan egitura, ehun eta izaki desberdinen ur-kopurua agertzen zaizu. Ahalegindu zaitez
bakoizteko ondorioak ateratzen:
Marmoka %90-98 3 Hilabeteko %94 Giharreak %76
giza fetoa
Barraskiloa %80 Haur jaio %69 Nerbio zelu. %86
berria
Krustazeoa %63 Heldua %63 Gibela %75
Gizakia %63 Birikak %70
Algak %95 Hezurrak %25
Onddoak %80
Esparragoak %93
Haziak %10
Izakiak Adina Ehunak-organoak
 MK3-an agertzen zaizkizu uraren ezaugarri fisiko kimikoak eta ondorioak. Irakur ezazu arretaz.
Elikagaien oinarri biokimikoak 7

8. Bioelementuak eta Biomolekulak
Ura izaki bizidunen osagai nagusiena da
Bere ezaugarriak funtzio desberdinak betetzea ondorioztatzen dute
Erreakzio kimiko Bere Kte. dielek- Ur hotzeko lekuetan Indargetzaile termiko Makromolekula batzu-
desberdinetan triko handiagatik gaineko geruza bezala jokatzen du rekin erreakzionatu
parte hartu hainbat sustantzia izoztuz isolatzaile egiten du, hauen anto-
disolbatu termiko bezala laketa espaziala eraginez
jokatzen du eta
bizitza egotea
baimentzen du
Garraiatu Erreakzio kimikoak
bultzatu Bikapa Proteinen
lipidikoa 3. mailako
egitura
Sintesia Hidrolisia Oxido-erredukzioa
Duen bero espezifiko Duen lurruntze bero
handiagatik, tenpera- handiagatik, bero
tura aldaketa handiak handia erregulatzen du
eragozten du
Elikagaien oinarri biokimikoak 8

10. Bioelementuak eta Biomolekulak
 Laborategiko saioa: Materiaren ur-edukiera
GATZ MINERALAK
 Ondoko MK4 mapa kontzeptualean gatz mineralen motak eta funtzioak agertzen
dira. Irakur ezazu arretaz.
Gatz mineralen funtzioak
Egiturazkoak Dinamikoak
Egoera solidoan daudenean Disolbatuta.....Ionizatuak
egitura zurrunak eratzen
dituzte: hezurtza, oskola,
hortzak,...
Orokorrak Espezifikoak
Mintzaren alde Presio osmotikoa Entzima askoren Nerb.inpul.
bietan sortzen determinatzean kofaktore gisa: Transmis.
den potentzia- dute: ura zelula- Fe3+, Mg2+,... Na+, K+
laren eragileak tik sartu-ierteerak
pH-aren indargetzaile
 Laborategiko saioa: Fenomeno osmotikoa
Elikagaien oinarri biokimikoak 10

11. Bioelementuak eta Biomolekulak
Izaki bizidunen konposaketa kimikoa
Galderak
1.- Egin ezazu koadro edo taula bat izaki bizidunen elementu garrantzizkoak eta
betetzen duten funtzioekin.
2.- Ongi dakizun bezala, karbonoa eta hidrogenoa lotura kobalenteen bitartez
elkartzen dira. Irudika ezazu metano molekula bat.
3.- Nolakoak izan behar dira molekula bat osatzen duten atomoak katioiak eta
anioiak sortzeko? Zer indar mota dira lotura ionikoak mantentzen dituztenak?
4.- Identifika itzazu jarraian agertzen zaizkizun loturak:
CH2 CH2 N CH2
2 3 4
S NH3+ H CH3
1
S COO- O CH3 CH3
CH2 CH2 C CH
5.- Ondorengo molekuletatik zeintzuk izango dira uretan disolbagarriak? Ordena
itzazu disolbagarritasun handienetik txikienera:
a) CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - CH3
b) CH2OH - CHOH - CH2OH
NH2
d) CH3 - CH
COOH
e) CH3 - CO - CH2OH
Elikagaien oinarri biokimikoak 11

12. Bioelementuak eta Biomolekulak
f) CH3 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - CH2 - COOH
6.- Zure pisuaren %75a urari dagokio. Zenbat ur kilogramo duzu?
7.- Gamelua basamortura ongi egokitutako animali bat da, zeinek denbora luzeetan
ur gutxi galdu eta eratzen duen. Bere gongoilan gantz asko du, erreserba
energetiko bezala erabiltzen duena. Basamortuan bidai luzeak egiten
ditueneannola lortzen du behar duen ur guztia? Zer izen hartzen horrela lortzen
den urak?
8.- Ondorengo ehunen ur-edukieran oinarrituz, ordena itzazu aktibitate fisiologiko
gehienetik gutxienera:
Odola %79 Hezurrak %22 Muskuloak %76
Giltzurruna %83 Marfila %10 Garuna %86
9.- Asma ezazu zeinek edukiko duen ur kopuru gehiago bere gorputzean: 5 urtetako
elefante har batek edo 30 urtetako elefante eme batek?
10.- Letxuga entsalada olio, ozpin eta gatzarekin nahasten da. Zergatik nahasten da
justu jan aurretik eta askoz lehenago? Zer gertatuko zen ordu batzuk lehenago
eginez gero?
11.- Zergatik gomendatzen da frijitzen den haragiari gatza egin ondoren botatzea?
12.- Laxanteak gorotzen bigunketa bat dakarte; ehunetatik heste lodira ur-aporte bat
ematen da. Epsonita, SO4Mg, liseri hodiaren horma zeharkatu ezin duen
molekula bat da eta laxante bat da. Gorotzetan duen eragina osmosi fenomenoan du
oinarria. Nola azalduko zenuke gertatzen dena?
13.- Gizakiaren globulo gorrien gatz kontzentrazioa %0,9 da. Zer gertatuko zitzaion
bertsona bati benan %2 kontzentrazioa duen soluzio bat sartuz gero?
Elikagaien oinarri biokimikoak 12

13. Bioelementuak eta Biomolekulak
B.1.- BIOMOLEKULA ORGANIKOAK
GLUZIDOAK
Baita ere, Karbohidratoak edo azukreak ere deitzen dira.
Jarraian agertzen zaizkizue, eskema eran, motak, ezaugarriak eta funtzioak.
Gluzidoak izaki bizidunek dituzten osagai molekularretatik ugarienetakoak dira.
Formula empiriko orokor gisa Cx(H2O)y dute; x eta y hizkiek balio desberdinak har
ditzakete
Hiru gluzido mota nagusi ditugu: monosakaridoak, disakaridoak eta polisakaridoak.
Oinarrizko unitateak monosakaridoak dira, eta horietatik abiatuta, beste guztiak eratzen
dira.
GLUZIDOAK
“AZUKREAK” POLISAKARIDOAK
Monosakaridoak Disakaridoak
Propietate fisikoak Molekula txikiak Makromolekulak
Zapore gozoa Ez dute zapore
Uretan disolbagarriak gozorik
Kristal-itxurakoak Uretan nekez
disolbatzen dira edo
ezin dira disolbatu
Ez dute kristal-
itxurarik
Sintesia “Azukre bakunak” Bi monosakari- Monosakarido asko,
doen lotura gliko- lotura glikosidikoz
sidikoz elkartuta elkartuta
Formula orokorra (CH2O)n Normalean Cx(H2O)y
n=3-9 C12H22O11
(bi hexosa)
Propietate kimikoak Denak erreduktore- Batzuk erredukto- Ez dira erreduktoreak
Ak dira re dira, beste
batzuk ez
Elikagaien oinarri biokimikoak 13

14. Bioelementuak eta Biomolekulak
Orokorrean: Karbonoa, Oxigenoa *Erreserbakoa
Hidrogenoa eta batzutan Nitrogenoa *Egiturazkoa
eta Fosforoa *Energetikoa
Zerez dago osatua? Funtzioak
GLUZIDOAK
Sailkapena
MONOSAKARIDOAK OLIGOSAKARIDOAK POLISAKARIDOAK
Elikagaien oinarri biokimikoak 14

15. Bioelementuak eta Biomolekulak
Alkoholak Enantiomorfoak Epimeroak Anomeroak * Forma irekia
Aldehidoa D eta L  eta  * Forma itxia: Haworth
Zetona
Izakera Kimikoa Esteroisomeriak Forma espaziala
MONOSAKARIDOAK
* 3..8 Karbono TRIOSAK TETROSAK PENTOSAK HEXOSAK
* Solido zuri, disolba- C3H6O3 C4H8O4 C5H10O5 C6H12O6
garri eta gozoa
* Fehling-a erredu-
zitu Ribosa Glukosa
* Izendatzeko OSA
Ezaugarriak Eritrosa
Glizeraldehidoa 2-desoxiribosa Galaktosa
Dihidroxiazetona Ribulosa Fruktosa
Motak eta garrantzizkoenak
Elikagaien oinarri biokimikoak 15

16. Bioelementuak eta Biomolekulak
Nola
2..10 Monosakaridoen elkarketa Lotura Glukosidikoa
OLIGOSAKARIDOAK
Garrantzitsuenak
DISAKARIDOAK
Motak
Maltosa Laktosa Sakarosa Zelobiosa
* Malta, garagarrean * Esnean * Kainaberan * Zelulosan
* -D-G (14)D-G- ( edo ) * -D-Ga (14) -D-G * -D-G (12) -D-F * -D-G(14)-D-G
* Erreduktorea * Erreduktorea * Ez erreduktorea * Erreduktorea
Elikagaien oinarri biokimikoak 16

17. Bioelementuak eta Biomolekulak
* Zapore gozoa galdu
* Disolbagarritasun txikia edo galdu
* Ahalmen erreduktorea galdu
10> Monosakarido
Osagaiak Ezaugarriak
POLISAKARIDOAK
Motak
HOMOPOLISAKARIDOAK HETEROPOLISAKARIDOAK
Almidoia Glukogenoa Zelulosa Kitina Pektina Agar-agarra Mukopolisakaridoak
*Landare erreserba *Animalien erreserba *Landare egitura *Molusko, intsektu *Landare horma * Alga gorriak
Amilosa: *-D-G(14)(16) -D-G(14)-D-G N-azetilglukosamina
-D-G(14)-D-G -D-G (14)
Amilopektina:
-D-G(14)-D-G
-D-G(16)-D-G
Elikagaien oinarri biokimikoak 17

18. Bioelementuak eta Biomolekulak
1.- Aldopentosa, zetohexosa, aldohexosa eta zetohexosa bat irudikatu. Esan zer isomero
mota diren, D edo L.
2.- Ondorengo azukreen formula sinplifikatua idatz ezazu.
D-TREOSA D- RIBOSA D- ARABINOSA D- MANOSA
* Irudikatu L isomeroak.
3.- Ondorengo molekulen formula osoa idatz ezazu.
ERITROSA RIBULOSA SORBOSA
MANOSA
* Izenda itzazau karbono kopurua, eta aldehido edo zetonak diren arabera.
* Denak dira erreduktoreak? Zergatik?
4.- Zergatik dihidroxiazetonak ez du isomero optikorik?
5.- L-Glukosaren ziklazioa pausoka burutu.
Elikagaien oinarri biokimikoak 18

19. Bioelementuak eta Biomolekulak
6.- Irudikatu zuzenean D-Manosaren formula ziklikoa.
7.- Ondorengo formula sinplifikatua osoan bihurtu.
* Zer da  edo ?
* Nola ezagutu duzu?
8.- Zergatik izendatzen dira formula ziklikoak hemiazetalikoak?
* Zer talde erreakzionatzen dute hemiazetal bat sortzeko?
9.- Zer molekula da ondorengoa?
* Nola sortu da?
* Zer izen hartzen du lotura berriak?
* Molekula honen polimerizazioz zer molekula sortzen da?
* Zer funtzio betetzen du?
10.- Lot itzazu ondoko bi zutabeak:
1.- Galaktosa A.- Polisakaridoa
Elikagaien oinarri biokimikoak 19

20. Bioelementuak eta Biomolekulak
2.- Maltosa B.- Disakaridoa
3.- Kitina D.- Monosakaridoa
4.- Zelulosa E.- Azukre erreduktorea
5.- Fruktosa F.- F. energetikoa
6.- Sakarosa G.- Erreserba F.
7.- Almidoia H.- Egitura F.
J.- Glukosa bere osagaia bakarra
K.- Glukosa eta beste monosakarido bat
L.- Aldosa
M.- Zetohexosa
Elikagaien oinarri biokimikoak 20

21. Bioelementuak eta Biomolekulak
LIPIDOAK
Ugaztun batek zeluletan dituen osagai molekularren pisuaren %5 lipidoei zor die.
Lipidoek organismoak behar duen energiaren %42 ematen digute.
Lipido ezagunenen artean alioa, gantza eta gurina ditugu. Naturan ikusi ohi ditugun
kolore gorri, hori eta laranjatu gehienak ere, karotenoide deritzen lipidoek ematen
dituzte.
Lipidoen taldea oso heterogeneoa da, hala ere, badute ezaugarri komunik: ura bezalako
disolbatzaile polarretan oso gutxi edo bat ere ez dira disolbatzen, C-H gisako lotura
apolar ugari dituztelako. Horrezgain, oso ondo disolbatzen dira disolbatzaile
organikoetan, hala nola, bentzeno, eter, kloroformo, hexano, eta abarretan.
Lipidoak osatzen dituzten elementu kimikoen artean karbonoa, hidrogenoa eta oxigenoa
ditugu. Batzuek nitrogenoa eta fosforoa ere badituzte.
Lipidoen sailkapena
1.- Gantz-azidoak
2.- Gantz-azidoak dituzten lipidoak (saponifikagarriak)
Azilglizeridoak edo gantzak
Ezkoak
Glierofosfolipidoak
Esfingolipidoak
Glikoesfingolipidoak
3.- Gantz-azidorik ez duten lipidoak (saponifikaezinak)
Esteroideak
Terpenoak
Elikagaien oinarri biokimikoak 21

22. Bioelementuak eta Biomolekulak
* Uretan disolbaezinak (edo gutxi) Terpenoak
* Disolbatzaile organikoetan bai
* Dentsitate gutxi * 2..8 isopreno
* Ukimen gantzutsua edo koipetsua * Limoneno, geraniol, mentol,
karotenoak
* Usain eta kolorea
* E eta K bitamina
Ezaugarri orokorrak
Esteroideak
* Egitura ziklikoa
* Zklo pentano-perhidro-
fenantreno
 Esterolak
LIPIDOAK Gantz azidoekin erlaziorik ez dutenak Kolesterola
Hormona sexuala
Gantz Azidoak Sailkapena Gantz Azidoak dituztenak
Ezaugarriak
Gantzak Ezkoak Fosfolipidoak
* C eta H kate luzea eta
muturrean karboxiloa Sailkapena
* C, O, eta H * Gantz azidoa + alkohol luzea * Glizerina + 2gantz azido + PO4H3
* Glizerina + gantz azidoak * Uretan disolbaezinak * Egitura funtzioa
Saturatuak Ez saturatuak * Estereak - Esterifikazioa * Babes funtzioa
* Az.palmtikoa(16) * Az. oleikoa(18) Saponifikazioa
* Az. estearikoa(18) * Az. linoleikoa(18) * Erreserba energetikoa
* Isolapen termikoa
Elikagaien oinarri biokimikoak 22

23. Bioelementuak eta Biomolekulak
MK8 mapa kontzeptualean oinarrituz eta konposatu kimiko hauei dagokiona garatu
nodoren, saia zaitez ondoko galdekizuna erantzuten;
1.- Zer disolbatzaile mota erabiliko zenuke hormona sexual arra gramo bat
disolbatzeko? Gantzak, fosfolipidoak edo A bitaminakin disolbatzaile berbera
erabiliko al zenuke? Zergatik?
2.- Triolina oliba olioan oso ugaria da eta hiru az. oleiko eta glizerinaren
esterifikazioz sortzen da. Idatzi erreakzioa.
3.- Zergatik Triolina aurkitzen dugu egoera likidoan inguruneko tenperaturan, eta
Tripalmitina (az. palmitikoaren esterra) egoera solidoan?
4.- Gantzak eta olioak molekula apolarrak dira, eta fosfolipidoak? Arrazonatu
erantzuna.
5.- Zer motatako gantz azidoa izango du txerriaren urdaiak?
6.- Zer dute amankomunean ain desberdinak diren mentola eta A bitaminak? Eta
honek Kolesterolakin?
7.- Zer motatako lipidoa da ondorengoa? Seinalati bere polo hidrofilo eta
hidrofoboa, eta azpian irudikatu bere adierazpen eskematikoa.
O
H2 C O C C H3
O
O H C O C C H3
HO P O C H2
OH
Elikagaien oinarri biokimikoak 23

24. Bioelementuak eta Biomolekulak
PROTEINAK
Proteinak zeluletan ditugun molekula organikoetan ugarienak dira, zelularen pisu
lehorraren %50etik gora hartzen baitute. Mota askotakoak dira: entzimak, hormonak,
erreserba-proteinak (hegazti eta narrastien arrautzetan eta hazietan), inmunoglobulinak
(antigorputzak), mintzetako proteinak, proteina estruktural desberdinak, etab. Beraz,
funtzio aldetik ikaragarri proteina pila dugu; kimikoki ordea, ez dira horren konplexuak.
Proteinak -aminoazidoz osatutako polimero linealak dira, eta egitura desberdin ugari
izan ditzakete. Aminoazidoak lotura peptidikoz daude elkarrekin lotuta. Elkartutako
aminoazido-kopurua ehunetik gorakoa ez bada, polimeroari peptido esaten zaio.
Elikagaien oinarri biokimikoak 24

25. Bioelementuak eta Biomolekulak
* C, O, H eta N osaturik * Proteina sinpleak * Proteina konjugatuak * Erreserba: Ovoalbumina
ia beti S, eta batzutan P (Holoproteinak) (Heteroproteinak) * Garraioa: Hemoglobina
- Glikoproteinak * Egitura: Kolagenoa
- Lipoproteinak * Uzkurtzailea: Aktina
- Hemoproteinak * Hormona: Insulina
- Nukleoproteinak * Antigorputzak
- Metaloproteinak * Toxikoak: Toxina botulinika
Izakera Kimikoa Sailkapena Funtzioak
PROTEINAK
Zerez daude osatuak
AMINOAZIDOAK PEPTIDOAK
Elkartuz .... Lotura Peptidikoa
Egiturak
Ezaugarriak Sailkapena
* Karboxilo eta Aminoa * Polarra 1. Mailakoa 2. Mailakoa 3. Mailakoa 4. Mailakoa
* D eta L esteroisomeroa -Kargagabea * Sekuentzia *  edo  * Proteina globularrak * Kate bat baino gehiago
- Kargaduna * H Zubiak *  eta 
* Ez-polarrak * H. zubiak
Elektrostatikoa
* Uretan diolbagarriak Talde ez-polarrak
* Anfotereoa Van der Waals
Disulfuro zubiak
* Desnaturalketa
Elikagaien oinarri biokimikoak 25

26. Bioelementuak eta Biomolekulak
1.- Proteina guztiak aminoazido berdinez osaturik egonik, nola edo zergatik agertzen dira
multzo honetako hainbeste sustantzia desberdin izaki bizidunetan?
2.- Aukera itzazu hiru aminoazido eta tripeptido bat eratzeko bete behar den erreakzioa
idatzi. Lotura peptidikoak seinalatu eta azpimarratu lehenengo aminoazidoa.
3.- Zergatik glizina aminoazidoak ez du isomerorik eta beste aminoazido guztiak ez?
4.- Zisteina aminoazido asko duen proteina baten egitura tertziarioan zer nolako loturak
sortuko dira?
5.- Zer erlazio dago proteina baten lehenengo eta hirugarren mailako egituren artean?
6.- Ondorengo proteinen funtzioan edo kokapenean oinarrituz esango al zenuke zeintzuk
diren globularrak eta zeintzuk firukarak?
 Elastina (ehun konjuntiboa)
 Laktasa (entzima)
 Fibrina (seta)
 Hemoglobina (oxigeno garraioa)
 Keratina
Elikagaien oinarri biokimikoak 26

27. Bioelementuak eta Biomolekulak
AZIDO NUKLEIKOAK
Azido nukleikoak funtsezkoak dira bizitzarako. Izaki bizidun guztien material genetikoa
osatzen dute. Organismoek dituzten proteina ugari eta desberdinak sintetizatzeko informazioa
azido nukleikoetan dago kodifikatuta, eta beraiek dira informazioa itzultzen dutenak. Azido
nukleikoen funtzioa zehaztea oso eraza zaigu gaur egun, baina zientziaren historiaz
dakigunagatik, gauden lekura iristea ez da batere erraza izan. Azido nukleikoak nukleotidoen
polimeroak dira. Bi mota ditugu: azido desoxirribonukleikoa (DNA) eta azido erribonukleikoa
(RNA)
Elikagaien oinarri biokimikoak 27

28. Bioelementuak eta Biomolekulak
* Base Nitrogenatuak: A, G, C, T eta U Nukleosidoa Nukleotidoa
* Pentosa: Ribosa eta desoxiribosa Elkartuz * B.N. + Pentosa Elkartuz * B.N. + Pentosa + PO4H3
* PO4H3 Lotura N-Glukosidikoa Lotura Esterra
Osagai Kimikoak Elkartuz
* Informazio
genetikoa
*Transkrip.eta
itzulpenean
parte hartzea
Funtzioa * Erribosomen
osagai
AZIDO NUKLEIKOAK
Motak
ADN ARN
Osagaiak Egiturak Osagaiak Motak Egitura
* A, G, C, T 1. Mailakoa 2. Mailakoa 3. Mailakoa * A, G, C, U ARNm * Kate bakarrekoa
* Desoxiribosa Nukleot. sekuentzia 2 kate-helize bikoitza ADN zirkularra * Ribosa ARNt
* PO4H3 Lotura fosfodiesterra Kate antiparaleloak Superbiribilkatua * PO4H3 ARNr
Watson eta Crick Eukariotetan histonekin
Chargaff eta Davidson = Nukleosomak
A=T lotura bikoitza Perla idunekoa
G eta C Hirukoitza
Elikagaien oinarri biokimikoak 28

29. Bioelementuak eta Biomolekulak
1.- Ondorengo base sekuentzia ADN zati batena da;
T A C C A A C G G C A T
.- Idatzi bere osagarria
2.- Ondorengo adierazpen eskematikoa polinukleotido kate bati dagokio;
* Zer molekulari dagokio sinbolo bakoitza?
* Nola desberdintzen dira ADN eta ARNa?
* Nukleotido bat errepresentatu.
polinukleotido kate batetik abiatuz
nukleotidoak ematen dituena?
* Zer molekulak hartuko du parte erreakzio
horretan?
* Zer entzima motak katalizatzen du?
polinukleotido kate batetik abiatuz nukleotidoak
ematen dituena?
* Zer molekulak hartuko du parte erreakzio
horretan?
* Zer entzima motak katalizatzen du?
Elikagaien oinarri biokimikoak 29