Sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể ở địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 trung học phổ thông.pdf

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
NGUYỄN TIẾN DŨNG
SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HOÁ VẬT THỂ
Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH HẢI DƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
MÃ SỐ: 60 14 01 11
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Trịnh Đình Tùng
HÀ NỘI - 2014

3. 1
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
NGUYỄN TIẾN DŨNG
SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HOÁ VẬT THỂ
Ở ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM
LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH HẢI DƯƠNG
LUẬN VĂN THẠC SĨ SƯ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN LỊCH SỬ)
Mã số: 60 14 01 11
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. TRỊNH ĐÌNH TÙNG
HÀ NỘI - 2014

5. i
LỜI CẢM ƠN
Trước hết, em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm
khoa Lịch sử,Phòng sau đại học, các thầy (cô) giáo trong tổ bộ môn Lý luận
và Phương pháp dạy học Lịch sử trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc
gia Hà Nội đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu và
hoàn thành luận văn.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Trịnh Đình Tùng -
người đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn. Sự chỉ bảo
ân cần của thầy là nguồn động viên giúp em thực hiện đề tài này.
Cuối cùng tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, người thân, bạn
bè đồng nghiệp cũng như bạn bè trong nhóm Lý luận và Phương pháp dạy
học Lịch sử đã tận tình giúp đỡ, cổ vũ, động viên tác giả trong suốt quá trình
học tập và hoàn thành luận văn.
Do hạn chế về kỹ năng nghiên cứu khoa học của bản thân cũng như
điều kiện khách quan không cho phép nên đề tài không thể tránh khỏi những
thiếu sót. Chính vì vậy, em rất mong nhận được sự góp ý của thầy cô và bạn
bè để luận văn của em được hoàn thiện hơn.
Hà Nội, ngày 25 tháng 11 năm 2014
Học viên thực hiện
Nguyễn Tiến Dũng

6. ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DSVH : Di sản văn hóa
ĐH – CĐ : Đại học – Cao đẳng
GV : Giáo viên
HS : Học sinh
LSVN : Lịch sử Việt Nam
LSDT : Lịch sử dân tộc
PPDH : Phương pháp dạy học
SGK : Sách giáo khoa
THPT : Trung học phổ thông
TP : Thành phố

7. iii
MỤC LỤC
Trang
Lời cảm ơn................................................................................................ i
Danh mục viết tắt.........................................................................................
ii
Mục lục........................................................................................................
iii
Danh mục các bảng......................................................................................
v
MỞ ĐẦU................................................................................................ 1
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ
DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HÓA VẬT THỂ TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .........
14
1.1. Cơ sở lí luận..........................................................................................
14
1.1.1. Quan niệm về di sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch sử ở
trường trung học phổ thông..........................................................................
14
1.1.2. Quan niệm về tài liệu di sản văn hóa vật thể và phân loại...................
16
1.1.3. Đặc điểm của kiến thức lịch sử trường trung học phổ thông...............
17
1.1.4. Mối quan hệ giữa tài liệu di sản văn hóa vật thể với kiến thức của
bộ môn ......................................................................................................................
19
1.1.5. Vai trò của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể trong
dạy học lịch sử ở trường phổ thông..............................................................
21
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................
23
1.2.1. Thực tiễn dạy học lịch sử nói chung...................................................
23
1.2.2. Thực tiễn sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể trong dạy
học lịch sử hiện nay ở trường phổ thông ......................................................
25
1.2.3. Những vấn đề rút ra từ thực tiễn.........................................................
34
1.2.4. Định hướng giải quyết việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
vật thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10...........................
35
Chương 2: CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN
VĂN HÓA VẬT THỂ ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH
SỬ VIỆT NAM LỚP 10 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
TỈNH HẢI DƯƠNG...................................................................................
40
2.1. Mục tiêu, nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường
trung học phổ thông .....................................................................................
40

8. iv
2.1.1.MụctiêucơbảncủaLịchsửViệtNamlớp10trườngtrunghọcphổthông.............
40
2.1.2.NộidungcơbảncủaLịchsửViệtNamlớp10trườngtrunghọcphổthông...............
42
2.2. Các tài liệu về di sản văn hóa vật thể cần khai thác ở tỉnh Hải Dương .............
46
2.2.1. Những lưu ý khi hhai thác sử dụng một số tài liệu về di sản văn
hóa vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử lớp 10 trung học phổ
thông ở tỉnh Hải Dương ...............................................................................
46
2.2.2. Nội dung các tài liệu về di sản văn hóa vật thể cần khai thác ở
tỉnh Hải Dương ............................................................................................
48
2.3. Khai thác một số tài liệu di sản văn hóa vật thể địa phương phục vụ
choviệcdạyhọc lịchsửViệt Namlớp 10 trunghọcphổthông tỉnh HảiDương............
51
2.4. Một số yêu cầu khi sử dụng các tài liệu về di sản văn hóa vật thể
địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học
phổ thông tỉnh Hải Dương............................................................................
66
2.5. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thông tỉnh Hải Dương ..................................................................................
70
2.5.1. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương để tạo biểu tượng về các sự kiện lịch sử cơ bản diễn ra trên
quê hương ................................................................................................ 70
2.5.2. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương để giúp học sinh hiểu sâu sắc về lịch sử dân tộc ..............................
74
2.5.3. Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh........................
77
2.5.4. Biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương
trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh ................................ 83
2.6. Thực nghiệm sư phạm...........................................................................
84
2.6.1. Mục đích và yêu cầu của việc thực nghiệm sư phạm..........................
84
2.6.2. Nội dung thực nghiệm........................................................................
84
2.6.3. Phương pháp thực nghiệm................................................................85
KẾT LUẬN................................................................................................
89
TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................
91
PHỤ LỤC ................................................................................................94

9. v
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1: Kết quả điều tra giáo viên ............................................................
25
Bảng 1.2: Kết quả điều tra học sinh..............................................................
31
Bảng 2.1. Nội dung các tài liệu về di sản văn hóa vật thể cần khai
thác ở tỉnh Hải Dương..................................................................................
48
Bảng 2.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm......................................................
86
Bảng 2.3. Bảng tổng hợp tính theo phần trăm (%)........................................
86
Bảng 2.4. Độ chênh lệch điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp
đối chứng ................................................................................................ 87

11. 1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Lịch sử là một môn học rất quan trọng trong việc hình thành và phát
triển nhân cách của con người. Việc học tập môn Lịch sử không những cung
cấp cho học sinh những kiến thức về khoa học cơ bản mà còn giáo dục các
em về lòng yêu nước và ý thức dân tộc. Phát biểu ý kiến tại Hội thảo Khoa
học Quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam (8/2012), GS.
NGND Phan Huy Lê cho biết: “Ngày nay, nhiệm vụ xây dựng đất nước vẫn
gắn chặt với nhiệm vụ bảo vệ đất nước, giữ gìn chủ quyền và toàn vẹn lãnh
thổ Tổ quốc. Thế hệ trẻ lớn lên qua nền giáo dục phổ thông mà không yêu
mến lịch sử dân tộc, không có một vốn hiểu biết cần thiết về lịch sử, văn hóa
dân tộc và nhân loại, không có một niềm tin dân tộc, không kế thừa các giá trị
truyền thống dân tộc, thì làm sao có thể hoàn chỉnh được phẩm chất của
người công dân Việt Nam. Từ đặc điểm đó, môn Lịch sử càng phải đặt đúng
vị thế và chức năng của nó trong hệ thống giáo dục phổ thông”. [39]
Trong chương trình lịch sử ở trường phổ thông, bên cạnh những kiến
thức trong sách giáo khoa, người giáo viên cần cung cấp cho học sinh kiến
thức từ những nguồn tài liệu tham khảo liên quan đến môn học. Một trong
những nguồn kiến thức vô cùng quý giá đối với học sinh đó là tài liệu di sản
văn hóa ngay tại chính địa phương. Nguồn kiến thức từ tài liệu di sản văn hóa
địa phương là biểu hiện cụ thể của lịch sử dân tộc. Nó chứng minh cho sự
phát triển hợp quy luật của các địa phương trong sự phát triển chung của đất
nước. Nó ghi lại những thành quả lao động, những chiến công oanh liệt của
nhân dân địa phương trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ dân tộc, quốc gia.
Việc sử dụng tài liệu di sản văn hóa địa phương trong dạy học lịch sử dân tộc
có vai trò và ý nghĩa to lớn đối với học sinh.

12. 2
Di sản có vai trò to lớn trong việc bảo tồn, giữ gìn và phát huy bản sắc
dân tộc. Đưa di sản vào giảng dạy giúp bài học thêm sinh động, cảm xúc, có ý
nghĩa và hướng học sinh đến những giá trị về chân, thiện, mỹ đang được Bộ
GD-ĐT khuyến khích các trường học sử dụng.
Di sản văn hóa, dù dưới dạng vật thể hay phi vật thể đều có thể sử dụng
trong quá trình dạy học dưới hình thức tạo môi trường, công cụ hoặc là nguồn
cung cấp chất liệu để xây dựng nội dung bài học. Khi thầy cô giáo đưa di sản
với vai trò là một phương tiện trực quan trong giảng dạy. Điều này sẽ làm bài
giảng sinh động, giúp học sinh dễ tiếp thu, liên hệ thực tiễn, phát triển kỹ
năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức, phát triển trí tuệ và kỹ năng sống. Một
số phương pháp dạy học tích cực sử dụng di sản; các hình thức dạy học, tổ
chức hoạt động giáo dục với di sản như: khai thác sử dụng tài liệu về di sản để
tiến hành bài học, tiến hành bài học nơi có di sản, tổ chức tham quan học tập
nơi có di sản, tổ chức tham quan ngoại khóa trải nghiệm di sản…
Hải Dương là một tỉnh thuộc đồng bằng Bắc Bộ. Ở thời kì phong kiến,
địa bàn tỉnh Hải Dương ngày nay còn được gọi là trấn Hải Đông, một trấn ở
phía Đông của kinh thành Thăng Long, hạt nhân của xứ Đông – một vùng
văn hóa rộng lớn phía đông đồng bằng Bắc Bộ. Chính với vị trí như vậy mà
tỉnh Hải Dương có nhiều di sản văn hóa vật thể: đền Kiếp Bạc, khu di tích
Côn Sơn, đền thờ Chu Văn An, đền thờ Nguyễn Thị Duệ, đền Cao, văn miếu
Mao Điền… Bên cạnh đó là các di sản văn hóa phi vật thể: lễ hội Kiếp Bạc,
lễ hội Côn Sơn, lễ hội đền Quát… các loại hình văn nghệ dân gian như: nghệ
thuật tuồng, múa rối nước, xiếc, hát ca trù, hát trống quân, hát đối… Dựa
trên những di sản văn hóa trên nhiều nguồn tài liệu đã được biên soạn nhằm
phục vụ cho quá trình lưu giữ, bảo tồn, phát huy những giá trị văn hóa trên
địa bàn tỉnh Hải Dương. Đó là nguồn tài liệu quan trọng để liên hệ giữa lịch
sử dân tộc và lịch sử địa phương trong quá trình dạy học lịch sử dân tộc ở
trường phổ thông.

13. 3
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài: “Sử
dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử
Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông tỉnh Hải Dương.”. Với mong
muốn công trình của mình sẽ bổ sung phần nào nguồn tư liệu và những gợi ý
về biện pháp sử dụng cho giáo viên đang giảng dạy ở tỉnh nhà.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Tài liệu nước ngoài
Tác giả A. A. Vaghin trong giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử ở
trường phổ thông” đã khẳng định nguồn tài liệu lịch sử chiếm một vị trí quan
trọng trong quá trình dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Ông cũng cho rằng,
việc lĩnh hội tài liệu là điều kiện cần thiết làm cho HS có quan điểm đúng đắn
về lịch sử.
Tác giả N. G. Đai ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào”
cũng đã chỉ ra rằng thầy giáo bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa
học lịch sử và các khoa học giáo dục, những vấn đề mà khoa học đang giải
quyết, phải biết tất cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính
trị xã hội và văn hóa. Muốn vậy “phải sử dụng không ngừng và có hệ thống
tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn vẻ: tác phẩm kinh điển, văn kiện
của Đảng và Nhà nước, sách chuyên khảo, sách giáo khoa, sách báo tạp chí,
tác phẩm hội họa, những cuộc tham quan” và khẳng định “toàn bộ công tác
dạy học sẽ vô cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu môn học trên cơ sở tất cả những
nguồn tư liệu có liên quan đến sự kiện…” [7, tr.10]. Từ việc nhấn mạnh đến
vai trò của việc sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử, ông đã đề xuất phương
pháp sử dụng sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, chỉ rõ mối quan hệ giữa sách
giáo khoa, tài liệu tham khảo với bài giảng giáo viên trên lớp.
Tác giả F. Kharlamốp trong cuốn “Phát huy tính tích cực học tập của
học sinh như thế nào?” khẳng định: “vấn đề sử dụng sách giáo khoa và tài
liệu học tập… có lịch sử của nó mà theo chúng tôi có những điều bổ ích đáng

14. 4
học hỏi…” bởi vì “ …trong quá trình làm việc với sách giáo khoa và tài liệu
học tập, học sinh nắm vững và củng cố được kiến thức, đồng thời các em tiếp
thu được kĩ năng, kĩ xảo” [8, tr.37]. Ông cũng khẳng định “tài liệu học tập tự
nó đã chứa đựng nhiều yếu tố kích thích, động viên tính ham hiểu biết và tính
tích cực tư duy học sinh. Đó là tính chất mới lạ của tri thức khoa học, tính
sáng tỏ của các sự kiện, tính độc đáo của các kết luận, phương pháp đặc sắc
để phát hiện ra các khái niệm đã được hình thành, sự thâm nhập sâu xa vào
bản chất của hiện tượng” [8, tr.88]. Việc xử lý mối quan hệ giữa sử dụng tư
liệu và bài giảng mà ông nêu ra vẫn còn có giá trị thực tiễn, được nhiều giáo
viên lịch sử ở trường phổ thông nước ta thừa nhận và sử dụng.
Qua việc nghiên cứu các tài liệu nước ngoài, chúng tôi rút ra kết luận:
Thứ nhất, tất cả các tác giả đều nhấn mạnh đến sự cần thiết phải sử
dụng tài liệu trong dạy học ở trường phổ thông. Nguồn tài liệu nếu được sử
dụng hợp lý còn góp phần nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm
và phát huy được năng lực nhận thức độc lập, sáng tạo cho học sinh.
Thứ hai, các công trình nghiên cứu nói trên đã ra những cơ sở lý luận
cho việc nghiên cứu, sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử dân tộc ở trường
phổ thông.
Thứ ba, các công trình nghiên cứu đã cung cấp những kinh nghiệm
thực tiễn quý báu cho việc sử dụng tài liệu học tập phù hợp với đối tượng, cấp
học, đặc trưng vùng miền .
2.2. Tài liệu trong nước
Trong giáo trình “Phương pháp dạy học lịch sử” xuất bản các năm
1976, 1980, 1992, 1998, 2002, các tác giả đã nhấn mạnh đến việc cần phải
gắn công tác học tập bộ môn lịch sử trong nhà trường với thực tiễn xã hội,
xem việc nghiên cứu, giảng dạy lịch sử địa phương và xem tài liệu lịch sử địa
phương như một nguồn tài liệu thành văn trong dạy học, sử dụng chúng là
một trong những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. “Với đặc

15. 5
trưng của việc học tập lịch sử, các loại tài liệu tham khảo, học tập khác (ngoài
sách giáo khoa) góp phần nhất định vào việc khôi phục, tái hiện hình ảnh quá
khứ. Các loại tài liệu tham khảo là căn cứ khoa học, bằng chứng về tính chính
xác, tính cụ thể, phong phú của sự kiện lịch sử mà học sinh cần thu nhận; nó
giúp các em khắc phục việc “hiện đại hóa” lịch sử, hoặc “hư cấu sai sự thực”.
Là một nguồn kiến thức quan trọng, tài liệu tham khảo cần được thẩm định,
phân tích nội dung và lựa chọn những phần chính xác, phù hợp với trình độ là
yêu cầu học tập của HS. Việc sử dụng tài liệu tham khảo còn giúp HS có thêm
cơ sở để nắm vững bản chất các sự kiện, hình thành khái niệm, hiểu rõ những
quy luật, bài học quan trọng của lịch sử, rèn luyện cho HS thói quen nghiên
cứu khoa học, phát triển tư duy lịch sử. Tài liệu tham khảo là phương tiện có
hiệu quả để hiểu rõ hơn sách giáo khoa, góp phần nâng cao chất lượng dạy
học.”[17, tr.66]
Trong cuốn “Sơ thảo phương pháp giảng dạy lịch sử ở trường phổ
thông cấp II, III” xuất bản năm 1961, các tác giả Lê Khắc Nhãn, Hoàng
Triều, Hoàng Trọng Hanh đã dành chương III: “Ngoại khóa, thực hành
trong bộ môn lịch sử” trong đó các tác giả đã nêu lên thực trạng và một số
giải pháp thực hiện như sưu tầm, thu thập và ghi chép tài liệu lịch sử.
Trong cuốn “Phương pháp giảng dạy lịch sử” (phần đại cương) tập II
xuất bản năm 1966 của Trần Văn Trị, Phan Ngọc Liên, Nguyễn Cao Lũy,
Nguyễn Tiến Cường, ở chương II “Các phương châm giảng dạy lịch sử ở
trường phổ thông”. Các tác giả một lần nữa khẳng định: “Dạy lịch sử gắn
liền với cuộc sống và cần phải liên hệ tri thức lịch sử trong sách vở với cuộc
sống, liên hệ lịch sử toàn quốc với lịch sử địa phương”.
Cũng trong cuốn “Phương pháp dạy học lịch sử”, tập II, chương XV,
tác giả Nguyễn Thị Côi tiếp tục khẳng định vị trí, ý nghĩa trong việc giáo
dưỡng, giáo dục và phát triển của nguồn tài liệu lịch sử địa phương. Đồng
thời trong đó cũng chỉ ra rằng các nguồn tài liệu lịch sử địa phương: “Một là,

16. 6
tài liệu thành văn hay sử viết gồm các loại địa phương chí, văn bia, thần tích,
gia phả… Hai là, tài liệu hiện vật hay tài liệu vật chất gồm di vật khảo cổ
học, công trình kiến trúc nghệ thuật, các di tích lịch sử… Ba là, tài liệu dân
tộc. Bốn là, tài liệu ngôn ngữ học. Năm là, tài liệu truyền miệng”[17, tr. 231].
Trong đó, loại thứ nhất và thứ hai cũng có thể được gọi là các tài liệu về
DSVH vật thể ở địa phương.
Phương pháp sử dụng tài liệu trong dạy học lịch sử đã được các nhà
khoa học, nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu nhằm vạch ra bản chất, vai trò
của phương pháp này trong quá trình dạy học. Các tác giả đã có nhiều những
nghiên cứu khác trong nhau trong việc sử dụng tài liệu: tài liệu lịch sử địa
phương, tài liệu văn học, tài liệu bảo tàng lịch sử, tài liệu di tích lịch sử….
Mặc dù đi theo những hướng nghiên cứu khác nhau nhưng các tác giả
đều khẳng định phương pháp sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử
góp phần nâng cao hiệu quả trong việc trợ giúp người học hình thành khả
năng tư duy sâu sắc, liên hệ lý thuyết với thực hành, và do đó, kích thích hứng
thú học tập của học sinh, đồng thời rèn luyện tính chủ động sáng tạo trong đổi
mới phương pháp dạy học của giáo viên. Những công trình nghiên cứu trên là
một gợi ý về mặt lý luận rất quý báu cho chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Sử
dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể ở địa phương trong dạy học Lịch sử
Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông tỉnh Hải Dương.”.
Hiện nay đã có nhiều hội thảo, hội nghị khoa học trong nước và quốc tế
được tổ chức để thống nhất các chủ trương và biện pháp nhằm tăng cường
hơn nữa việc sử dụng di sản văn hóa trong quá trình dạy học. Nhiều công
trình nghiên cứu, nhiều bài viết được đăng tải trên các báo, các tạp chí đề cập
đến vấn đề này. Bên cạnh đó, nhằm đổi mới nội dung, chương trình, phương
pháp, hình thức tổ chức dạy học ở giáo dục phổ thông và giữ gìn, phát huy giá
trị của di sản văn hóa, Bộ VHTTDL đã phối hợp với Bộ GD-ĐT ban hành văn

17. 7
bản số 73 /HD - BGDĐT-BVHTTDL hướng dẫn sử dụng di sản trong dạy
học ở trường phổ thông, trung tâm giáo dục thường xuyên.
Tại Hội nghị giao ban sử dụng di sản trong dạy học ở trường phổ thông
do Bộ GD-ĐT đã tổ chức (20-8-2013) Thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển đã nhấn
mạnh: “Trong quá trình đưa di sản vào dạy học ở trường phổ thông, GV cần
tận dụng các cơ hội, điều kiện cho HS tiếp cận với di sản. Điều đó góp phần
đẩy mạnh, hướng dẫn hoạt động nhận thức, kích thích hứng thú, giúp học
sinh phát triển kỹ năng học tập, tự chiếm lĩnh kiến thức.”
Trong bài viết “Tạo biểu tượng về văn hóa vật chất trong dạy học lịch
sử thế giới thời nguyên thủy, cổ đại và trung đại (lớp 10 THPT – chương
trình chuẩn)” của tác giả Trần Viết Thụ - Lê Thị Ngọc đã nhấn mạnh đến
việc tạo biểu tượng về văn hóa vật chất trong dạy học Lịch sử ở trường phổ
thông có ý nghĩa quan trọng trên cả ba mặt: giáo dưỡng, giáo dục và phát triển
HS. “Tạo biểu tượng về văn hóa vật chất sẽ giúp HS hứng thú lĩnh hội kiến
thức, hình thành khái niệm và rút ra quy luật lịch sử nhanh chóng hơn, đồng
thời tránh được những sai lầm trong học tập như hiện đại hóa lịch sử hay nhận
thức lịch sử một cách phiến diện. Biểu tượng về văn hóa, nhất là biểu tượng
về văn hóa vật chất, có sức lôi cuốn mạnh mẽ đối với HS, gây hứng thú học
tập bộ môn. Vì vậy, tạo biểu tượng về văn hóa nói chung, văn hóa vật chất nói
riêng không chỉ có tác dụng trong việc hình thành tri thức lịch sử cho HS mà
còn có ưu thế to lớn trong việc bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm cho HS. Trên cơ
sở những hiểu biết về các thành tựu văn hóa vật chất, HS nhận ra vai trò của
quần chúng nhân dân trong các hoạt động sáng tạo văn hóa, từ đó các em có
thái độ trân trọng đối với quần chúng nhân dân. Bên cạnh đó, HS hiểu được
đóng góp của các danh nhân văn hóa, những nghệ nhân đã sáng tạo nên các
tuyệt tác văn hóa cho nhân loại. Những kiến thức về các thành tựu văn hóa vật
chất còn có tác dụng giáo dục quan điểm và cảm xúc thẩm mỹ đúng đắn cho
HS. Trong dạy học lịch sử, việc tạo biểu tượng nói chung, biểu tượng về văn

18. 8
hoa vật chất nói riêng làm cho hoạt động trí tuệ và năng lực nhận thức của HS
không ngừng phát triển. Để có được những hiểu biết đúng đắn về các thành tựu
văn hóa vật chất, HS cần phải biết nguyên nhân xuất hiện, quá trình phát sinh,
phát triển của chúng, xác định được điều kiện, hoàn cảnh lịch sử, mối quan hệ,
tác động qua lại giữa văn hóa với các lĩnh vực khác của con người trong xã
hội… Muốn vậy, HS phải huy động nhiều các thao tác tư duy như: phân tích,
tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa… nhờ đó mà tư duy các em có
điều kiện phát triển.” [36, tr. 134]
Trong báo cáo khoa học “Đổi mới dạy học Lịch sử địa phương với các
hình thức ngoại khóa thông qua di sản” của tác giả Nguyễn Thị Minh
Nguyệt có đề cập đến vấn đề giáo dục di sản cho HS. “Trong dạy học Lịch sử
địa phương, giáo dục di sản chính là phương thức giáo dục truyền thống từ
thực tế địa phương, góp phần giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của
con người. Giáo dục di sản có thể vận dụng nhiều phương pháp dạy học tích
cực, người học có thể học tập ở nhiều môi trường khác nhau trong một chủ
thể. Dạy và học kiến tạo, học theo nhóm, tự học… là những yếu tố quan trọng
của giáo dục di sản.” [36, tr.163]
Trong bài viết “Dạy học lịch sử thông qua các di sản” của tác giả
Phạm Mai Hùng đã chỉ ra những tiềm năng của di sản văn hóa Việt Nam. Căn
cứ nguồn tài liệu lưu trữ của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cả nước hiện
có 40.000 di tích Lịch sử - văn hóa, 217 bảo tàng trưng bày trên 3 triệu hiện
vật. Bên cạnh đó, bài viết còn đưa ra các lưu ý trong việc giáo dục qua các di
sản. “Thứ nhất, giáo dục qua di sản là trách nhiệm của toàn xã hội, của cả một
hệ thống chính trị và trước hết là các gia đình. Ngành giáo dục sử dụng
phương pháp dạy và học thông qua các di sản như một phương pháp bổ trợ
tích cực nhằm củng cố và mở rộng kiến thức cho HS. Thứ hai, giáo dục thông
qua di sản là phương pháp giáo dục vừa có tính phổ biên, vừa không phụ
thuộc vào độ tuổi của người học và đạt hiệu quả cao, góp phần tạo lập, phát

19. 9
trieenrm hoàn thiện nhân cách con người và không đòi hỏi quá nhiều chi phí,
“chơi mà học, học mà chơi”. Thứ ba, dạy và học lịch sử thông qua các di sản
văn hóa là phương pháp trực quan, sinh động và thực sự có hiệu quả. Do mục
tiêu đào tạo, do khối lượng kiến thức cần phải truyền thụ cho HS các cấp,
chúng ta hiện chưa thể đưa việc dạy, học lịch sử thông qua các di sản văn hóa
vào chương trình bắt buộc, mà mới chỉ dựng lại ở chương trình ngoại khóa, ở
các giờ tự học, hoặc sinh hoạt tập thể. Dạy học lịch sử thông qua di sản chỉ
đạt kết quả cao khi được tổ chức có kế hoạch, có sự liên kết chặt chẽ giữa nhà
trường với ban quản lý các di tích, ban giám đốc các bảo tàng; xác định rõ chủ
đề dạy học. Di sản quanh chúng ta, rất gần gũi với chúng ta, nên trước hết cần
khai thác các di sản có sẵn tại địa phương. Mọi di sản đều có thể được khai
thác nhiều lần trong giảng dạy, trong học tập. Cuối cùng, tác giả nhấn mạnh:
Dạy học thông qua các di sản, hay giáo dục thông qua các di sản là phương
pháp tối ưu không chỉ giúp cho HS củng cố, mở rộng các kiến thức đã được
truyền thụ trên lớp, mà còn bồi dưỡng trực tiếp cho các em năng lực cảm nhận
cái đẹp, cái hay qua các công trình kiến trúc, các mảnh chạm khắc lộng lẫy ở
các đình, chùa…; qua các làn điệu dân ca; qua các cảnh quan thiên nhiên gần
gũi, vừa say đắm lòng người. Đồng thời giúp HS tích lũy vốn sống, kỹ năng
lao động, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ứng sử, tôn trọng quá khứ để vững bước
vào tương lai.”[36, tr. 30]
Ngoài ra, việc sử dụng di sản văn hóa trong dạy học lịch sử còn là đề
tài luận án tiến sĩ của tác giả Hoàng Thanh Hải: “Sử dụng di tích lịch sử
trong dạy học lịch sử dân tộc ở trường THCS”, luận văn thạc sĩ của tác giả
Lê Thị Hài: “Sử dụng di tích lịch sử địa phương trong dạy học lịch sử Việt
Nam ở trường THPT tỉnh Hưng Yên”, luận văn thạc sĩ của tác giả Phạm
Văn Mạo: “Tổ chức học tập với di sản văn hóa vật thể ở địa phương trong
dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 trường THPT tỉnh Hải Dương”… Đề tài
của các tác giả nói trên, đặc biệt là đề tài của tác giả Phạm Văn Mạo đi sâu vào

20. 10
việc nghiên cứu đưa các di sản văn hóa trở thành công cụ, tài liệu hiện vật, đồ
dùng trực quan… hoặc là địa điểm để đi thực địa phục vụ cho quá trình học tập
lịch sử của học sinh. Chính vì vậy, thực hiện đề tài “Sử dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường
trung học phổ thông tỉnh Hải Dương.” chúng tôi sẽ đi sâu vào nghiên cứu
nguồn tài liệu thành văn về các di sản văn hóa vật thể địa phương của tỉnh Hải
Dương, góp phần hình thành một hệ thống lý luận hoàn chỉnh về việc sử dụng di
sản văn hóa trong dạy học lịch sử Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật
thể địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thông tỉnh Hải Dương (chương trình chuẩn).
3.2. Phạm vi nghiên cứu: Tài liệu thành văn về di sản văn hóa vật thể tỉnh
Hải Dương có mối liên hệ với Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thông (chương trình chuẩn); tập trung vào bài học nội khóa; tiến hành thực
nghiệm sư phạm một bài lịch sử cụ thể ở trường trung học phổ thông.
4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu về di
sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam, luận văn
nhằm: Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
vật thể địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở các trường trung
học phổ thông tỉnh Hải Dương; lựa chọn những tài liệu về di sản văn hóa vật
thể địa phương Hải Dương phù hợp để sử dụng trong dạy học Lịch sử Việt
Nam lớp 10 và đề xuất hình thức, biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa
vật thể địa phương địa phương đã sưu tầm được trong dạy học Lịch sử Việt
Nam lớp 10.

21. 11
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lý luận của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương trong dạy học lịch sử Việt Nam.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng dạy học lịch sử nói chung, thực trạng việc sử
dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt
Nam nói riêng.
- Tìm hiểu nội dung Lịch sử Việt Nam lớp 10 trong chương trình lịch sử trung
học phổ thông và xác định những tài liệu về di sản văn hóa vật thể tỉnh Hải
Dương có thể khai thác sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam.
- Đề xuất yêu cầu, biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương trong dạy học lịch sử Việt Nam (chương trình chuẩn) ở các trường
trung học phổ thông Hải Dương.
- Thực nghiệm sư phạm một bài học lịch sử trong chương trình trung học phổ
thông (chương trình chuẩn) để khẳng định tính khả thi của đề tài đồng thời làm
cơ sở cho việc rút ra kết luận khoa học góp phần nâng cao chất lượng bộ môn.
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở phương pháp luận: dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước ta
về lịch sử, giáo dục.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lý thuyết:
+ Đọc, phân tích, tổng hợp các tài liệu giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch
sử địa phương và nguồn tài liệu lịch sử liên quan đến đề tài.
+ Nghiên cứu chương trình sách giáo khoa Lịch sử lớp 10 trung học phổ
thông và nghiên cứu lựa chọn tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương
tỉnh Hải Dương tương ứng với Lịch sử Việt Nam lớp 10.
- Nghiên cứu thực tiễn:

22. 12
+ Điều tra thực tiễn việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương
trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở các trường trung học phổ thông Hải
Dương thông qua phiếu điều tra, dự giờ, phỏng vấn.
+ Thực nghiêm sư phạm: Soạn bài, tiến hành thực nghiệm sư phạm một bài
lịch sử cụ thể ở trường trung học phổ thông
+ Sử dụng toán học thống kê để xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu giáo viên thực hiện yêu cầu và các biện pháp sử dụng tài liệu về di
sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam theo như đề
xuất trong luận văn sẽ đáp ứng được mục tiêu dạy học lịch sử nói chung, dạy
học phần Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông nói riêng,
góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử ở trường trung học phổ
thông hiện nay.
7. Đóng góp của luận văn
- Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật
thể địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam.
- Đánh giá được thực tiễn sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương trong dạy học lịch sử Việt Nam ở các trường trung học phổ thông tỉnh
Hải Dương.
- Xác định được các tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương cần khai
thác trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường trung học phổ thông
tỉnh Hải Dương.
- Đề xuất các hình thức biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể
địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường trung học phổ
thông tỉnh Hải Dương.

23. 13
8. Ý nghĩa của luận văn
- Ý nghĩa khoa học: Làm phong phú thêm lí luận phương pháp dạy học lịch sử
nói chung và vấn đề sử tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy
học lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông nói riêng.
- Ý nghĩa thực tiễn: Kết quả nghiên cứu của luận văn giúp bản thân và đồng
nghiệp có thể vận dụng vào thực tiễn dạy học lịch sử để nâng cao chất lượng
dạy học bộ môn.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung
chính của luận văn được trình bày 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng tài liệu về di
sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông
Chương 2: Các biện pháp sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể
địa phương trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ
thông tỉnh Hải Dương

24. 14
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TÀI LIỆU
VỀ DI SẢN VĂN HÓA VẬT THỂ TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Cơ sở lí luận
1.1.1. Quan niệm về di sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch sử ở trường
trung học phổ thông
* Theo Luật di sản văn hóa số 32/2009/QH12:
“Di sản văn hóa bao gồm di sản văn hóa phi vật thể và di sản văn hóa
vật thể, là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học,
được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác ở nước Cộng hòa Xã hội chủ
nghĩa Việt Nam.”
“Di sản văn hóa phi vật thể là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng
hoặc cá nhân, vật thể và không gian văn hóa liên quan, có giá trị lịch sử, văn
hóa, khoa học, thể hiện bản sắc của cộng đồng, không ngừng được tái tạo và
được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền
nghề, trình diễn và các hình thức khác.”
“Di sản văn hóa vật thể là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa,
khoa học, bao gồm di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ
vật, bảo vật quốc gia.”
Trong đó:
“Di tích lịch sử - văn hóa là công trình xây dựng, địa điểm và các di
vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử,
văn hóa, khoa học.”
“Danh lam thắng cảnh là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết
hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử thẩm
mỹ, khoa học.”

25. 15
“Di vật là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học.”
“Cổ vật là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị tiêu biểu về lịch sử,
văn hóa, khoa học, có từ một trăm năm tuổi trở lên.”
“Bảo vật quốc gia là hiện vật được lưu truyền lại, có giá trị đặc biệt quý
hiếm tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học.”
Di sản là một nguồn nhận thức, một phương tiện trực quan quý giá
trong dạy học nói riêng, giáo dục nói chung. Vì vậy, sử dụng di sản trong
dạy học ở trường phổ thông có ý nghĩa rất lớn. Thứ nhất, giúp HS tiếp cận
với di sản qua đó tiếp thu được những kiến thức cần thiết từ di sản. Thứ hai,
trong quá trình tiếp cận với di sản văn hoá theo sự hướng dẫn của GV, các
giá trị ẩn chứa trong di sản sẽ được các em tìm hiểu. Những điều tưởng như
quen thuộc sẽ trở nên hấp dẫn hơn, sống động hơn và HS sẽ có hứng thú với
chúng. Từ đó, các em có động cơ học tập đúng đắn, trở nên tích cực và phấn
đấu tiếp nhận kiến thức mới cũng như có thái độ và hành vi thân thiện bảo vệ
di sản tốt hơn.
Di sản văn hoá là một trong những phương tiện dạy học đa dạng sống
động nhất. Ẩn chứa trong di sản là những giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học,
được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác nên nó có khả năng tác động
mạnh tới tình cảm, đạo đức, tới việc hình thành nhân cách của HS.
Chính với ý nghĩa như vậy mà từ đầu năm 2013, liên Bộ GD&ĐT và
VHTTDL đã có văn bản hướng dẫn về việc sử dụng di sản văn hóa vào dạy
học, được thực hiện thí điểm tại 7 địa phương: Hà Nội, TP.HCM, Bắc Giang,
Phú Thọ, Quảng Ninh, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam với ba môn Sử, Địa và
Âm nhạc. Cụ thể, Bộ GD&ĐT đã áp dụng thí điểm mỗi Sở GD&ĐT chọn 2
trường THCS, 2 trường THPT đưa vào giảng dạy lồng ghép ở các môn học đã
được thống nhất trong học kỳ 2. Trong thời gian này, Bộ đã phối hợp với Văn
phòng UNESCO tại Hà Nội kiểm tra, khảo sát và dự một số tiết học môn Sử,
Địa, Âm nhạc.

26. 16
Qua khảo sát cho thấy, các trường đều lồng ghép, tích hợp hiệu quả về
di sản trong các môn học. Giáo viên đã chủ động sưu tầm kiến thức về di sản
đưa vào bài học để giảng dạy, tạo sự sinh động và thu hút rõ rệt. Việc đưa di
sản vào các bài học đã tác động đến học sinh rất rõ về tư tưởng, tình cảm đối
với quê hương đất nước, về di sản và có ý thức hơn trong nhận thức, kích
thích hứng thú trong học tập, gắn kiến thức học tập với thực tiễn cuộc sống.
Việc tiếp cận với di sản văn hóa giúp học sinh rèn luyện kỹ năng quan sát, thu
thập, xử lý thông tin, kỹ năng vận dụng kiến thức liên môn đã học để giải
thích những hiện tượng, sự vật có trong các di sản văn hóa…
Các môn học lồng ghép di sản được đánh giá đã góp phần thúc đẩy việc
đổi mới phương pháp dạy học, thực hiện đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy
học. Hướng giáo dục mới này đã góp phần khuyến khích học sinh hiểu giá trị
và trải nghiệm các di sản văn hóa, trước hết là di sản xung quanh nhà trường,
địa phương.
Tại Hội nghị giao ban liên Bộ GD&ĐT và VHTTDL được tổ chức để
đánh giá kết quả triển khai thí điểm việc sử dụng di sản trong dạy học ở
trường phổ thông và xác định phương hướng triển khai năm học mới, Thứ
trưởng Bộ VHTTDL Đặng Thị Bích Liên khẳng định: “Chưa đầy một năm
triển khai nhưng kết quả đạt được đáng khích lệ, đánh giá cao sự sáng tạo các
chủ thể là các nhà quản lý, các giáo viên…
Việc đưa di sản vào dạy trong trường học cũng là cách để người địa
phương biết quý trọng và bảo vệ di sản, phát huy giá trị của di sản, tạo ra nguồn
lực cho địa phương, góp phần tăng trưởng GDP chung của địa phương”.
1.1.2. Quan niệm về tài liệu di sản văn hóa vật thể và phân loại
Theo các tác giả Hoàng Phê (chủ biên) trong cuốn “Từ điển Tiếng
Việt”, nhà xuất bản Đà Nẵng (2002) thì tài liệu “là văn bản giúp cho việc tìm
hiểu một vấn đề gì đó” còn trong “Từ điển Hán Việt”, nhà xuất bản thành phố
Hồ chí Minh (2003) tác giả Phan Văn Cát định nghĩa: “Tài liệu là vật phẩm
cần thiết để xây dựng nên một vật phẩm khác”.

27. 17
Tài liệu di sản văn hóa vật thể là các văn bản, tác phẩm nói về sản
phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, bao gồm di tích lịch sử -
văn hóa, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia.
Các loại tài liệu di sản văn hóa vật thể:
- Tài liệu về các di tích lịch sử - văn hóa.
- Tài liệu về danh lam thắng cảnh có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên
nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử thẩm mỹ, khoa học.
- Tài liệu về các di vật, cổ vât, bảo vật quốc gia.
1.1.3. Đặc điểm của kiến thức lịch sử trường trung học phổ thông
Kiến thức lịch sử mang những đặc điểm rất nổi bật đó là tính quá khứ,
tính không lặp lại, tính cụ thể, tính hệ thống và sự thống nhất giữa sử và luận.
1.1.3.1. Tính quá khứ
Lịch sử là quá trình phát triển của xã hội loài người từ lúc con người
hình thành đến nay. Tất cả những sự kiện và hiện tượng Lịch sử được chúng
ta nhắc đến đều là những chuyện đã xảy ra, nó mang tính quá khứ. Kiến thức
Lịch sử là những sự kiện hiện tượng Lịch sử đã xảy ra trong quá khứ không
thể khôi phục hay làm thí nghiệm lại được. Và như vậy, trong việc giảng dạy
lịch sử có những khó khăn nhất định. GV phải làm sao để HS hình dung
tưởng tượng, tái tạo lại sự kiện, hiện tượng lịch sử đúng như nó từng tồn tại,
song xét từ góc độ khác, nó cũng mang lại cho việc giảng dạy Lịch sử những
ưu điểm mà các bộ môn khác không thể có được. Chẳng hạn, nó rất có ích
trong việc chúng ta bồi dưỡng và phát triển trí tưởng tượng của học sinh.
1.1.3.2. Tính không lặp lại
Kiến thức lịch sử nhìn chung mang tính không lặp lại về thời gian và cả
không gian. Mỗi sự kiện, hiện tượng lịch sử chỉ xảy ra trong một thời gian và
không gian nhất định. Không có một sự kiện, hiện tượng lịch sử nào hoàn
toàn giống nhau, mà là sự kế thừa, phát triển, "sự lặp lại trên cơ sở không lặp

28. 18
lại'. Chính điều này bắt buộc các nhà giảng dạy lịch sử khi trình bày một sự
kiện, hiện tượng nào đó trong lịch sử phải xem xét tính toàn diện và cụ thể cả
về thời gian và không gian nảy sinh hiện tượng đó.
1.1.3.3. Tính cụ thể
Lịch sử của mỗi nước, mỗi dân tộc đều có diện mạo riêng do những
điều kiện riêng quy định. Mặt khác các quốc gia, các dân tộc khác nhau sống
trên những khu vực khác nhau, tuy bị tác động của những quy luật chung trải
qua quá trình phát triển, trình độ sản xuất không ngừng nâng cao, hình thái xã
hội không ngừng phát triển từ thấp đến cao, đời sống văn hóa tinh thần của
con người ngày càng phong phú, đa dạng nhưng tiến trình phát triển của mỗi
quốc gia, dân tộc không hoàn toàn giống nhau. Ví dụ chế độ phong kiến ở
Anh khác với chế độ phong kiến ở Pháp, ở Trung Quốc... Chính đặc điểm này
đòi hỏi việc trình bày các sự kiện, hiện tượng lịch sử càng cụ thể bao nhiêu,
càng sinh động bấy nhiêu thì càng hấp dẫn bấy nhiêu.
1.1.3.4. Tính hệ thống (hay còn gọi là tính logic lịch sử)
Khoa học lịch sử vừa bao gồm các sự kiện hiện tượng về cơ sở kinh tế,
đấu tranh xã hội, vừa bao gồm cả nội dung của kiến trúc thượng tầng, tình
hình sản xuất cả quan hệ sản xuất. Nội dung tri thức lịch sử như vậy rất phong
phú, đề cập đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội loài người, bao gồm cả
chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa nghệ thuật, khoa học kỹ thuật ... SGK lịch
sử ở trường phổ thông tuy giản đơn nhưng cũng phải bao quát được các mặt
đó. Những nội dung kiến thức lịch sử đó lại có mối liên hệ nội tại chằng chịt,
phức tạp. Điều này đòi hỏi người GV phải luôn luôn chú ý đến mối quan hệ
ngang dọc, trước sau của các vấn đề lịch sử để cung cấp cho HS những tri
thức khoa học mang tính hệ thống và hoàn chỉnh.
1.1.3.5. Tính thống nhất giữa Sử và Luận
Sử học là một ngành của khoa học xã hội. Nó xuất hiện từ rất sớm, từ
trước đến nay, nhiều quốc gia, nhiều dân tộc trên thế giới đã xuất hiện nhiều

29. 19
sử gia nổi tiếng. Họ đã ghi chép lại nhiều sự kiện hiện tượng lịch sử mà học
cho rằng có ý nghĩa quan trọng, nhằm để lại cho hậu thế những trước tác lịch
sử quý báu. Xuất phát từ những quan điểm lập trường của giai cấp vô sản vì
lợi ích của quảng đại quần chúng nhân dân nên lịch sử được chú ý tới như là
một môn khoa học nhằm mục đích giáo dục con người ý thức về cuộc sống
không vì lợi ích riêng của bản thân mình. Do đó không thể bóp méo hay
xuyên tạc lịch sử như các giai cấp bóc lột kia đã từng làm. Dựa vững chắc vào
những nguyên lý của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử để quan
sát, nghiên cứu quá trình phát triển của loài người thì những kết luận rút ra
càng đảm bảo tính khoa học. Ở đây tính giai cấp của giai cấp vô sản và tính
khoa học của lịch sử là hoàn toàn thống nhất, giữa sử và luận có sự thống nhất
cao độ. Từ đặc điểm này mà trong giảng dạy lịch sử người giáo viên phải đảm
bảo sự thống nhất giữa trình bày sự kiện với giải thích bình luận. Mọi giải
thích, bình luận đều phải xuất phát từ sự kiện lịch sử cụ thể chính xác đáng tin
cậy và không có sự kiện hiện tượng nào không được giải thích làm sáng tỏ
bản chất của sự kiện hiện tượng đó.
1.1.4. Mối quan hệ giữa tài liệu di sản văn hóa vật thể với kiến thức của bộ môn
Do đặc trưng của việc học tập lịch sử, các loại tài liệu tham khảo (ngoài
sách giáo khoa) góp phần nhất định vào việc khôi phục, tái hiện hình ảnh quá
khứ. Các loại tài liệu này là căn cứ khoa học, bằng chứng về tính chính xác,
tính cụ thể, phong phú của sự kiện lịch sử mà học sinh cần thu nhận. Là một
nguồn kiến thức quan trọng, tài liệu tham khảo cần được thẩm định, phân tích
nội dung lựa chọn những phần chính xác, phù hợp với trình độ và yêu cầu học
tập của học sinh.
Sử dụng tài liệu tham khảo giúp học sinh có thêm cơ sở để hiểu bản
chất các sự kiện, hình thành khái niệm, hiểu rõ những quy luật, bài học lịch
sử, rèn luyện cho học sinh thói quen nghiên cứu khoa học, phát triển tư duy
lịch sử. Tài liệu tham khảo là phương tiện có hiệu quả để hiểu rõ hơn sách
giáo khoa, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.

30. 20
Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông phản ánh những thành tựu của khoa
học lịch sử. Điều đó có nghĩa là bộ môn lịch sử phản ánh toàn diện các sự
kiện, hiện tượng về cơ sở kinh tế, đấu tranh xã hội, vừa bao gồm nội dung của
kiến thức thượng tầng, tình hình sản xuất, quan hệ sản xuất. Như vậy, nội
dung lịch sử mà HS được học bao gồm các lĩnh vực của đời sống xã hội loài
người như kinh tế, chính trị, văn hóa, nghệ thuật, khoa học kĩ thuật. Những
nội dung này có quan hệ gắn bó với nhau. Do đó, trong quá trình dạy học lịch
sử nói chung, dạy học lịch sử dân tộc nói riêng, giáo viên chú ý các mối quan
hệ của các vấn đề lịch sử, cũng như mối quan hệ nội tại giữa các mặt kinh tế,
chính trị, văn hóa, xã hội để tổ chức cho HS lĩnh hội một hệ thống tri thức
hoàn chỉnh. Những nội dung này được thể hiện một phần trong các DSVH,
việc sử dụng các DSVH trong dạy học bộ môn có ưu thế thể hiện rõ các mặt
của bối cảnh xã hội xảy ra sự kiện, cũng như quá trình thay đổi và phát triển
của dân tộc qua các thời kỳ lịch sử. Do vậy, nếu tổ chức tốt cho HS học tập
với DSVH nói chung, DSVH vật thể nói riêng sẽ giúp cho HS có nhận thức
toàn diện các sự kiện, hiện tượng lịch sử với đặc trưng về kinh tế, chính trị,
văn hóa, xã hội, về nghệ thuật và khoa học kỹ thuật của từng giai đoạn, từng
thời kỳ lịch sử.
Các DSVH vật thể được hình thành và lưu giữ ở mỗi địa phương đều
gắn với những sự kiện lịch sử cụ thể. Bản thân mỗi DSVH vật thể cũng phần
nào phản ánh hoàn cảnh xã hội tạo nên nó. Mỗi DSVH vật thể đều chứa đựng
một hoặc vài sự kiện lịch sử trong tiến trình phát triển của lịch sử dân tộc,
không trùng nhau cả về thời gian và tính chất.
Tài liệu về DSVH vật thể góp phần làm sáng tỏ những DSVH vật thể -
chứa đựng ở trong đó một hoặc vài sự kiện lịch sử trong tiến trình lịch sử dân
tộc. Do đó, trong quá trình học tập, khi học sinh được tiếp xúc, được tìm hiểu,
được nghiên cứu các tài liệu về DSVH vật thể sẽ cung cấp cho các em những
kiến thức cụ thể về từng DSVH vật thể - một phần của kiến thức lịch sử.

31. 21
1.1.5. Vai trò của việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể trong dạy
học lịch sử ở trường phổ thông
Theo định hướng của Bộ Giáo dục và Đào tạo: PPDH tích cực là
chuyển từ dạy học thụ động sang dạy học phát huy tính chủ động sáng tạo của
của học sinh làm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động sang chủ động,
từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ đề tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu
quả học tập. Thực chất là: Từ dạy học lấy giáo viên làm trung tâm sang mô
hình nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong đó
chú ý đặc biệt đến phát triển tư duy...
Bộ môn lịch sử với những đặc thù riêng, ở các trường THPT trong
những năm qua, các GV bộ môn lịch sử đã có nhiều cố gắng đổi mới phương
pháp giảng dạy nhằm nâng cao chất lượng dạy học bộ môn, tuy nhiên, với sự
nhìn nhận, đánh giá khách quan, chúng ta thấy: hiệu quả giờ dạy lịch sử còn
nhiều hạn chế, học sinh chưa yêu và ham học môn lịch sử, dư luận xã hội
chưa cảm thông, chia sẻ những khó khăn của Ngành Giáo dục mặc dù Bộ
GD-ĐT đã có nhiều cố gắng tìm ra những giải pháp tối ưu với mục đích: đổi
mới phương pháp dạy học của tất cả các môn học trong đó có bộ môn lịch sử
mà chúng ta đang đảm nhiệm.. Nhìn chung, về PPDH, các GV bộ môn lịch sử
các trường THPT vẫn chỉ dừng lại ở PPDH truyền thống với việc: giáo viên là
người chủ động cung cấp kiến thức, thông qua các sự kiện, hiện tượng lịch sử,
học sinh tiếp nhận thụ động. PPDH truyền thống chủ yếu là thông báo, miêu
tả tường thuật, giải thích và rút ra kết luận...
PPDH tích cực không có nghĩa là gạt bỏ các PPDH truyền thống mà là
kế thừa, phát triển những mặt tích cực của hệ thống phương pháp dạy học đã
truyền thống, đồng thời cần học hỏi, vận dụng một số PPDH mới việc dạy học
theo hướng tích cực đã dần khắc phục những vấn đề mà PPDH cũ còn nhiều
vấn đề chưa phù hợp. Cụ thể: Theo PPDH tích cực giáo viên dạy bộ môn lịch
sử phải là người tổ chức, hướng dẫn các hoạt động học tập của học sinh, học

32. 22
sinh chủ động tiếp nhận kiến thức và tự giác tìm tòi những kiến thức chưa
biết. PPDH tích cực yêu cầu người thầy giáo phải kết hợp hài hòa nêu vấn đề
với thông báo, gợi mở giáo viên đặt ra những câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc
có thể tự tranh luận với nhau và với cả giáo viên, qua đó học sinh tự rút ra kết
luận cần thiết, lĩnh hội được nội dung bài học.
Việc sử dụng tài liệu di sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch sử ở
trường phổ thông một là phương pháp vừa có yếu tố truyền thống cũng như
yếu tố hiện đại. Sử dụng các nguồn tài liệu ngoài sách giáo khoa hỗ trợ cho
quá trình dạy học không phải là điều gì mới. Do đặc trưng của việc học tập
lịch sử, các loại tài liệu tham khảo học tập khác góp phần nhất định nhất định
vào việc khôi phục, tái hiện hình ảnh quá khứ. Các loại tài liệu này là căn cứ
khoa học, bằng chứng về tính chính xác, tính cụ thể, phong phú của sự kiện
lịch sử mà học sinh cần thu nhận, nó giúp các em khắc phục việc “hiện đại
hóa” lịch sử hoặc “hư cấu” sai sự thật. Việc sử dụng tài liệu tham khảo còn
giúp học sinh có thêm cơ sở để nắm vững bản chất các sự kiện, hình thành
khái niệm, hiểu rõ những quy luật, bài học quan trọng của lịch sử, rèn luyện
cho học sinh thói quen nghiên cứu khoa học, phát triển tư duy lịch sử.
Bên cạnh đó sử dụng tài liệu di sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch
sử còn có ý nghĩa xã hội và ý nghĩa giáo dục. Di sản văn hóa Việt Nam là sản
phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lâu bền về lịch sử, khoa học và được lưu
truyền vĩnh cửu từ thế hệ này sang thế hệ khác. Có thể coi di sản văn hóa là
một thứ của cải vô cùng quý báu mà ông cha ta đã để lại cho con cháu muôn
đời sau. Không phải người Việt Nam nào cũng hiểu hết giá trị lớn lao của
những báu vật linh thiêng của di sản văn hóa, nhất là trong xu thế bang giao
hội nhập hiện nay. Không ít người, trong đó có cả giới trẻ chỉ biết nhìn ra thế
giới bên ngoài mà thờ ơ và quên đi một cách vô tình những thứ của cải mà
mình sẵn có trong tay. Sử dụng di sản trong dạy học sẽ giúp thế hệ trẻ có cái
nhìn đúng đắn hơn về những giá trị văn hóa dân tộc, hình thành và nâng cao ý

33. 23
thức trân trọng, giữ gìn và bảo vệ các tài sản người xưa để lại, đặc biệt góp
phần hoàn thiện những giá trị cao đẹp về chân - thiện - mỹ.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Thực tiễn dạy học lịch sử nói chung
Học lịch sử là để biết về quá khứ, hiểu hiện tại và định hướng cho
tương lai. Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận thấy được vai trò quan trọng
của môn Lịch sử. Hiện nay, tình trạng HS chán học lịch sử, không thích học
lịch sử đang diễn ra ngày càng phổ biến. Một thực tế là trong những năm gần
đây, số học sinh THPT dự thi vào các trường Sư phạm, vào các ngành khoa
học xã hội thưa dần và tăng quá tải ở các ngành, các trường tự nhiên, kỹ thuật.
Một số lượng không nhỏ HS có suy nghĩ rằng: học các ngành Tin học, Kiến
trúc, Ngoại ngữ, Xây dựng, Điện tử… ra trường dễ kiếm việc làm hơn, lương lại
cao hơn, dễ kiếm tiền hơn. Chúng ta không phủ nhận thực tế đó nhưng rõ ràng,
bản thân các em đã hướng động cơ học tập vào việc làm giàu, chạy theo đồng
tiền. Khi đó nhu cầu hiểu biết về thơ văn, lịch sử, về cội nguồn, về truyền
thống… dần dần phai nhạt và mất chỗ trong suy nghĩ của các em học sinh.
Theo số liệu thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trong mùa tuyển
sinh ĐH, CĐ năm 2013, thí sinh thi vào khối C giảm mạnh, từ 4% trên tổng
số hồ sơ của các khối năm 2012 xuống còn 2,6% năm 2013.
Cụ thể năm 2013, hồ sơ tuyển sinh khối C ở TP.HCM chỉ có
2.639/148.290 số hồ sơ dự thi; Đồng Tháp có 778/21.902 tổng số hồ sơ; ĐH Sư
phạm Hà Nội năm 2013 chỉ có 3.306 bộ, giảm so với năm 2012 là 4.042 bộ.
PGS.TS Ngô Minh Oanh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu giáo dục
TPHCM, cho biết: Các ngành thi khối C hiện nay thường có chỉ tiêu tuyển
sinh thấp. Chỉ có một số ít các trường có thi tuyển đầu vào khối C, còn lại chủ
yếu là khối A, A1, B, D. Thậm chí nhiều trường trước đây như ĐH Luật, ĐH
Khoa học Xã hội và Nhân văn, ĐH Sư phạm TPHCM…. chủ yếu thi tuyển
khối C thì nay cũng đã mở rộng tuyển sinh sang các khối thi khác. [41]

34. 24
Cụ thể, trong mùa tuyển sinh năm 2014, ĐH Khoa học Xã hội và Nhân
văn TPHCM (trường trước đây chiếm tới 80% học sinh khối C) thì nay chỉ tiêu
vào khối C chỉ có gần 800/2.850 tổng chỉ tiêu (chiếm 28%). ĐH Sư phạm
TPHCM có hơn 500 chỉ tiêu cho các ngành khối C trên 3.300 chỉ tiêu. Trường
ĐH Luật TPHCM chỉ tiêu tuyển sinh trên 1.500 thì khối C chỉ chiếm gần 25%.
Theo PGS.TS Ngô Minh Oanh, xu hướng của xã hội cũng như yêu cầu
nguồn nhân lực hiện nay cần những ngành thiên về kiến thức tự nhiên, xã hội,
ngoại ngữ. Vì vậy, khi chỉ tiêu đầu vào của các trường ĐH có môn thi khối C thấp
thì số lượng các em chọn môn Lịch sử là môn tự chọn trong kỳ thi tốt nghiệp
THPT năm 2014 cũng ít hơn nhiều so với môn khác là điều có thể hiểu được.
Ngay cả khi các em lựa chọn thi vào các ngành khoa học xã hội thì kết
quả các môn thi cũng không cao đặc biệt là môn Sử. Điểm bình quân môn sử
trong kỳ thi ĐH 2006 là 1,90, năm 2007 là 2,09, năm 2008 có khá hơn nhưng
cũng chỉ 2,39.
Trong số 107.000 bài thi khối C trong kỳ thi tuyển sinh ĐH-CĐ 2007
được thống kê, chỉ có 9,23% bài thi có điểm trên 5, trong khi có đến 21,3%
bài thi bị 0 điểm hoặc 0,5 điểm.
Đó là số liệu mà TS Nguyễn Đức Nghĩa, Phó giám đốc ĐH Quốc gia
TP.HCM đưa ra qua thống kê kết quả kỳ thi tuyển sinh ĐH-CĐ trong 3 năm
từ 2006-2008. Còn năm 2009, theo thông tin từ ban tuyển sinh các trường đại
học, môn sử tiếp tục “đội sổ” và là môn có điểm thi thấp nhất trong ba môn
khối C. Điểm bình quân chỉ trên dưới 2 điểm, số bài có điểm từ 0,25 - 2 điểm
nhiều vô kể. Đơn cử số bài thi trên điểm trung bình của ĐH Văn hóa
TP.HCM chỉ 3,7%, ĐH Đà Lạt 4%, ĐH Sư phạm Đà Nẵng 5%, ĐH Quy
Nhơn 9,8%... [42]
Đứng trước thực trạng đó, một “Hội thảo Khoa học Quốc gia về dạy
học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam” đã được tổ chức tại Đà Nẵng
trong hai ngày 18,19/08/2012. Tại cuộc Hội thảo đã tập hợp hơn 97 tham luận

35. 25
của các nhà nghiên cứu lịch sử, nhà sử học, giảng viên các trường ĐH-CĐ,
cán bộ quản lý giáo dục, nhà giáo và giáo viên phổ thông. Trong đó, có 46 bài
tham luận bàn về chương trình và SGK, 29 tham luận bàn về đổi mới phương
pháp dạy học, 19 bài bàn về công tác đào tạo, bồi dưỡng giáo viên môn Lịch
sử. Nội dung các tham luận tập trung phân tích các nguyên nhân khách quan
và chủ quan, từ nhận thức về vị trí, chức năng của giáo dục lịch sử đến
chương trình SGK; nội dung và phương pháp dạy học; hình thức và nội dung
đánh giá kế quả học tập của học sinh; điều kiện giảng dạy và học tập; đội ngũ
giáo viên và trách nhiệm đào tạo của hệ thống các trường CĐ-ĐH sư phạm.
Đồng thời, trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng, tìm hiểu kinh nghiệm quốc tế
về dạy học lịch sử; các ý kiến tham luận đã đề ra định hướng đổi mới dạy học
lịch sử trong đổi mới tổng thể chương trình giáo dục ở nhà trường phổ thông
sau năm 2015.
1.2.2. Thực tiễn sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể trong dạy học lịch
sử hiện nay ở trường phổ thông
Để biết được thực tiễn việc sử dụng tài liệu về DSVH vật thể địa
phương trong dạy học lịch sử ở THPT trên địa bàn tỉnh Hải Dương, chúng tôi
đã phát phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh của các trường THPT ở
huyện, thành phố. Kết quả thu được như sau:
Bảng 1.1: Kết quả điều tra giáo viên
Câu hỏi
Số
GV
được
hỏi
Kết quả trả lời
Nội dung trả lời
Số GV
trả lời
%
1. Thầy (cô) đánh
giá như thế nào về
việc dạy và học
20
Chất lượng dạy học được cải
thiện rõ rệt, HS hứng thú học
tập bộ môn
2 10

36. 26
lịch sử hiện nay ở
trường THPT?
Chất lượng có được cải
thiện hơn so với trước,
nhưng chưa tương xứng với
vai trò của bộ môn
6 30
Chất lượng học tập bình
thường như các môn học
khác
3 15
Chất lượng sa sút nghiêm
trọng, HS không quan tâm
đến môn lịch sử
9 45
2. Ngoài SGK,
trong quá trình
dạy học thầy (cô)
có sử dụng thêm
tài liệu tham khảo
khác không?
20
Không 0 0
Thỉnh thoảng 10 50
Thường xuyên 10 50
3. Theo thầy (cô)
có nên đưa tài liệu
về DSVH vật thể
địa phương vào
dạy học lịch sử ở
trường THPT
không?
20
Không 0 0
Rất cần thiết 18 90
Cần thiết 2 10
4. Thầy (cô) có 20 Chưa bao giờ 1 5

37. 27
thường xuyên sử
dụng tài liệu về
DSVH vật thể địa
phương vào dạy
học ở trường
THPT không?
Thỉnh thoảng 16 80
Thường xuyên 0 0
Chỉ sử dụng một số bài có
nội dung phù hợp
3 15
5. Theo thầy (cô)
việc sử dụng tài
liệu DSVH vật thể
địa phương vào
dạy học có gì khác
so với các tiết học
hàng ngày mà thầy
(cô) vẫn làm?
20
Bài học có thêm tài liệu tham
khảo hỗ trợ, HS hứng thú
hơn trong quá trình học tập
4 20
HS tự tìm hiểu, nghiên cứu
tài liệu DSVH vật thể địa
phương để lĩnh hội kiến
thức, GV nhàn hơn trong dạy
học
0 0
GV phải làm việc nhiều hơn
để giảng cho HS hiểu biết
về DSVH vật thể địa
phương
6 30
GV hướng dẫn HS làm việc
với tài liệu DSVH vật thể
địa phương để lĩnh hội kiến
thức
10 50
6. Theo thầy (cô)
hình thức nào sau
đây giúp HS học
tập với tài liệu
DSVH vật thể địa
20
Sử dụng tranh, ảnh, phim tư
liệu kết hợp với tài liệu
DSVH vật thể trong quá
trình dạy học
8 40
Tổ chức cho HS tiếp cận với 9 45

38. 28
phương có hiệu
quả?
các nguồn tài liệu DSVH vật
thể dưới sự hướng dẫn của
giáo viên
Giao cho HS tự lập kế
hoạch, tự nghiên cứu tài
liệu DSVH vật thể
1 5
Hướng dẫn HS tự tìm kiếm
tài liệu về DSVH vật thể
trên internet
2 10
7. Theo thầy (cô)
việc sử dụng tài
liệu DSVH vật thể
trong dạy học
LSVN hiện nay
như thế nào
20
Tốt 0 0
Bình thường 5 25
Chưa tốt 15 75
Ý kiến khác 0 0
8. Vì sao trong
thời gian qua, thầy
(cô) ít quan tâm
đến việc sử dụng
tài liệu DSVH vật
thể trong dạy học
LSVN
20
Do mất nhiều thời gian
chuẩn bị bài học
6 30
Do không có tài liệu, hướng
dẫn tổ chức , thực hiện
5 25
Do không có nguồn tài liệu
DSVH vật thể
9 45
Ý kiến khác 0 0
9. Thầy (cô) có đề
xuất gì để việc sử
dụng tài liệu
DSVH vật thể địa
20
Tăng cường hệ thống tài
liệu DSVH vật thể địa
phương
15 75
Tăng thời lượng cho việc sử 0 0

39. 29
phương trong dạy
học LSVN có hiệu
quả
dụng tài liệu DSVH vật thể
trọng dạy học LSVN
Có văn bản hướng dẫn thực
hiện cụ thể khi sử dụng tài
liệu
5 25
10. Theo thầy (cô)
nếu tổ chức cho HS
sử dụng tài liệu về
DSVH vật thể
trong dạy học sẽ có
tác dụng như thế
nào?
20
Giúp HS hiểu hơn về kiến
thức lịch sử
5 25
Giúp HS phát triển kĩ năng
thực hành bộ môn
6 30
Có tác dụng giáo dục, bảo vệ
di sản
6 30
Gắn nội dung học tập với
cuộc sống
3 15
Dựa trên kết quả điều tra GV, qua xử lý, chúng tôi nhận thấy:
Thứ nhất, có tới 90% GV cho rằng việc sử dụng tài liệu DSVH vật thể
địa phương trong dạy học LSVN là rất cần thiết, 10% cho rằng cần thiết. Đa
số GV cho biết, tài liệu DSVH vật thể địa phương nếu được sử dụng tốt trong
dạy học LSVN sẽ góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục.
Gần 100% GV được hỏi đã cho biết không thường xuyên sử dụng tài
liệu về DSVH vật thể địa phương trong dạy học LSVN mà chỉ trả lời “thỉnh
thoảng”, cá biệt có một số GV chưa hề sử dụng. Về hình thức, GV sử dụng tài
liệu DSVH vật thể địa phương chủ yếu nhằm để minh họa kiến thức LSDT
trong SGK dưới các hình thức thông báo, GV chưa xem đây là nguồn nhận
thức, ít chú ý sử dụng nguồn tài liệu nói trên trong phân tích, giải thích, dùng
để đặt câu hỏi nêu vấn đề, tổ chức thảo luận, chưa chú ý đến việc phát huy
tính tích cực nhận thức cho HS trong quá trình dạy học, rõ ràng giữa nhận

40. 30
thức và thực tế giảng dạy chưa đồng nhất. Đây là một trong những nguyên
nhân khiến HS ít hứng thú đối với việc học LSDT và khó tránh khỏi lệch lạc
nhận thức. Vì vậy, khi chúng tôi đề cập đến ý kiến nhận xét chủ quan của GV
về tình hình sử dụng và hiệu quả sử dụng tài liệu DSVH vật thể địa phương
trong dạy học LSVN trường THPT hiện nay với ba mức tốt, bình thường,
chưa tốt, đa số GV đều trả lời “chưa tốt”. Điều đó phần nào nói lên thực tiễn
của việc sử dụng tài liệu DSVH vật thể địa phương trong dạy học LSVN
trường THPT tỉnh Hải Dương hiện nay.
Đồng thời, chúng tôi thông qua câu hỏi điều tra để tìm hiểu những
thuận lợi và khó khăn trong việc sử dụng tài liệu DSVH vật thể địa phương
trong dạy học LSVN. Về thuận lợi, đa số GV cho rằng nếu sử dụng có hiệu
quả sẽ thu hút HS vào nhiệm vụ giờ học, tạo được sự hứng thú học tập cho
HS. Mặt khác, GV cũng cho rằng tài liệu DSVH vật thể địa phương có thể sử
dụng linh hoạt với nhiều nguồn tài liệu tham khảo khác trong dạy học lịch
sử… Về khó khăn, đa số GV được hỏi đều cho rằng khó khăn lớn nhất là
thiếu nguồn tài liệu DSVH vật thể địa phương tham khảo cần thiết, trong khi
lâu nay GV chưa chủ động trong việc sưu tầm và vận dụng nguồn tài liệu nói
trên. Mặt khác, một số GV cũng cho rằng, thời gian của tiết học có hạn, trong
khi phải thực hiện quá nhiều khâu của quá trình dạy học, nên nếu đưa tài liệu
DSVH vật thể địa phương vào bài giảng sẽ không đảm bảo thời gian. Về hiệu
quả của việc sử dụng tài liệu DSVH vật thể địa phương trong dạy học LSVN,
ý kiến chưa thống nhất trong GV. Một số cho rằng, trong việc đổi mới
phương pháp dạy học hiện nay, việc đưa tài liệu DSVH vật thể địa phương
vào dạy học LSVN là không đúng với tinh thần đổi mới, vì sẽ gây tình trạng
quá tải, khó phát huy tính tích cực nhận thức cho HS. Tuy nhiên, đa số GV
đều nhận thức đúng về việc sử dụng tài liệu nói chung, tài liệu DSVH vật thể
địa phương nói riêng trong dạy học lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng
giáo dục bộ môn. Họ hiểu rằng, trong khuôn khổ thời gian có hạn của một tiết

41. 31
học, việc sử dụng tài liệu về DSVH vật thể địa phương, muốn đạt hiệu quả,
cần phải sử dụng hợp lý, linh hoạt , đa dạng trong việc đặt câu hỏi, nêu vấn
đề, đùng để giải thích, phân tích, thảo luận và kể cả hướng dẫn HS tự hoàn
thành các bài tập, tự học ở nhà.
Đa số GV đều nhận thấy được tầm quan trọng và ý nghĩa của việc sử
dụng tài liệu DSVH vật thể địa phương trong dạy học LSVN. Vì vậy, đa số
GV có đề xuất tương đối giống nhau đó là cần tăng cường hệ thống tài liệu
DSVH vật thể địa phương tham khảo cần thiết, phù hợp với nội dung, chương
trình SGK.
Bảng 1.2: Kết quả điều tra học sinh
Câu hỏi
Số
HS
trả
lời
Kết quả trả lời
Nội dung câu trả lời
Số HS
trả lời
%
1. Em có thích học
môn Lịch sử ở trường
THPT không?
150
Rất thích 10 6,7
Thích 30 20
Bình thường 90 60
Không thích 20 13,3
2. Theo em di sản văn
hóa nào sau đây là di
sản văn vật thể?
(có thể chọn nhiều đáp
án)
150
Di tích Côn sơn – Kiếp
Bạc
150 100
Văn miếu Mao Điền (Cẩm
Giàng)
150 100
Bảo tàng Hải Dương 15 10
Đền Sượt (thành phố Hải
Dương)
150 100
3. Em có hay đọc các 150 Có 2 1,3

42. 32
tài liệu viết về di sản
văn hóa vật thể địa
phương không?
Không bao giờ 0 0
Một vài lần 18 12
Chưa có điều kiện đọc 130 86,7
4. Nếu thầy (cô) sử
dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể trong
dạy học lịch sử các em
có thích không?
150
Không thích 14 10
Có thích 100 66
Rất thích 18 12
Bình thường 18 12
5. Theo em việc sử
dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể kết
hợp với sách giáo khóa
có tác dụng gì không?
150
Sinh động hơn
38
25,3
Dễ nhớ, hiểu sâu sắc các sự
kiện hơn và nhớ được lâu
hơn
79 52,7
Thấy tự hào về truyền
thống, quê hương, đất nước
mình hơn
33 22
Không gì khác 0 0
6. Những kênh thông
tin nào sau đây giúp
em biết nhiều về di sản
văn hóa?
150
Xem ti vi, bạn bè, người
thân kể chuyện
20 13,3
Tìm hiểu thông tin trên
sách, báo, internet
10 6,7
Thông qua các giờ học trên
lớp
100 66,7
Qua các chuyến đi tham
quan
20 13,3
7. Môn học nào sau 150 Môn Văn 20 13,3

43. 33
đây giúp em hiểu biết
nhiều về di sản văn
hóa?
Môn Sử 70 46,7
Môn Địa 50 33,3
Môn GDCD 10 6,7
8. Thầy (cô) có thường
xuyên yêu cầu các em
làm việc với các nguồn
tài liệu tham khảo
ngoài sách giáo khoa
không?
150
Thỉnh thoảng 130 86,7
Thường xuyên 20 13,3
Không bao giờ 0 0
9. Các em có bao giờ
tìm hiểu các di sản văn
hóa vật thể ở gần nơi
mình sinh sống không?
150
Có 10 6,7
Không bao giờ 140 93,3
10. Các em có bao giờ
đến tham quan bảo
tàng lịch sử địa
phương không
150
Thỉnh thoảng 50 33,3
Chưa bao giờ 100 66,7
Thường xuyên 0 0
Thông qua kết quả điều tra chúng tôi có cơ sở để khẳng định tính cấp
thiết của việc sử dụng tài liệu về DSVH vật thể địa phương trong dạy học
LSVN lớp 10 THPT tỉnh Hải Dương. Qua xử lý hệ thống phiếu điều tra, khi
được hỏi “Em có thích học bộ môn lịch sử trong nhà trường phổ thông?”, đại
đa số các em đều có cùng câu trả lời là “bình thường”. Điều này được cho biết
là do xu thế chung, đa số phụ huynh không muốn con em mình theo học các
ngành khoa học xã hội, họ chủ yếu đầu tư cho các em theo học các ngành
khoa học tự nhiên hoặc là khối chuyên ngoại ngữ nên việc các em chú ý đầu
tư cho việc học bộ môn sử là rất ít. Mặt khác, những HS thích học đối với bộ

44. 34
môn sử hoặc là do các em có năng khiếu, có đam mê thực sự với bộ môn lịch
sử. Cũng không ít trường hợp, các em không học được các môn khoa học tự
nhiên mới tập trung cho các môn khoa học xã hội.
Đa số HS chỉ học thuộc lòng bài mà GV cho ghi trên lớp, các em chỉ
quan tâm, sưu tầm tài liệu khi có yêu cầu của GV. Phần đông GV giảng dạy
lịch sử hiện nay ở phổ thông ít nhiều đã nhận thức được tầm quan trọng của
việc sử dụng tài liệu về DSVH vật thể địa phương trong dạy học LSVN,
nhưng chưa xem đây là việc thường xuyên, chưa hướng dẫn đầy đủ HS tiếp
cận với nguồn tài liệu lịch sử quan trọng này.
1.2.3. Những vấn đề rút ra từ thực tiễn
Sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học
LSDT là cần thiết nhằm làm sinh động, phong phú bài giảng, tạo được sự hấp
dẫn, thu hút được sự hứng thú học tập; giúp các em hiểu bản chất các sự kiện
LSDT, thấy được mỗi liện hệ giữa di sản văn hóa địa phương với LSDT; sử
dụng tốt nguồn tài liệu nói trên còn có tác dụng trong việc phát triển tư duy,
năng lực nhận thức độc lập cho các em; góp phần to lớn trong việc bồi dưỡng
tư tưởng, tình cảm, tình yêu quê hương đất nước, biết trân trọng những giá trị
truyền thống của cha ông trong quá khứ.
Tuy GV có sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong
dạy học LSDT nhưng chưa thường xuyên, còn lúng túng trong việc sưu tầm,
lựa chọn, sử dụng trong giảng dạy. Nếu có sử dụng, GV chỉ thực hiện trong
giờ học nội khóa và chỉ dừng ở mức độ minh họa chứ chưa xem đó là nguồn
nhận thức, làm cho bài giảng thêm nặng nề, thiếu tính hấp dẫn, đôi khi còn
làm loãng trọng tâm bài học. Mặt khác, đa số GV chưa chú trọng đầu tư thời
gian, công sức cho việc sưu tầm, lựa chọn, chưa chú ý việc hướng dẫn HS làm
việc với nguồn tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương phục vụ cho dạy
học LSDT một cách hiệu quả.

45. 35
Tài liệu tham khảo dùng cho việc dạy học lịch sử nói chung, dạy học
LSVN nói riêng còn thiếu, một số GV còn cho rằng sử dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể địa phương trong dạy học không phải là điều bắt buộc, nên
đôi khi chỉ dừng ở việc sử dụng SGK, sách hướng dẫn GV. Mặt khác, do nhận
thức chưa đầy đủ về việc đổi mới phương pháp dạy học ở THPT, nhiều GV
cho rằng sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương là không phù
hợp. Thời gian chủ yếu của tiết học chỉ nên dành cho việc tổ chức các hoạt
động nhận thức cho HS thông qua việc phát vấn giữa thầy và trò.
Đa số HS chưa thực sự hứng thú với việc học tập bộ môn lịch sử, điều
này do nhiều nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan. Trong đó việc sử dụng
tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học LSDT còn sơ sài,
chiếu lệ, thiếu hấp dẫn, tài liệu học tập ít, các em không có điều kiện tiếp cận
với nguồn tài liệu ngoài SGK.
Việc học ở nhà, HS chỉ thuộc lòng những điều đã được thầy cho ghi
chép ở trên lớp, ít được GV hướng dẫn sưu tầm, tìm hiểu di sản văn hóa vật
thể địa phương thông qua hệ thống bài tập, các hoạt động ngoại khoá… nên
hiểu biết của các em về di sản văn hóa vật thể địa phương còn hạn chế. Do đó,
HS ít nhớ và có biểu tượng đầy đủ về các nhận vật, sự kiện được thể hiện
trong các di sản văn hóa vật thể địa phương có liên quan đến LSDT và tất yếu
HS thiếu hứng thú, động cơ, thái độ học tập lịch sử một cách đúng đắn.
1.2.4. Định hướng giải quyết việc sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể
địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10
Thứ nhất, phải nhận thức đúng mối quan hệ giữa việc nhận thức di sản
văn hóa vật thể địa phương với LSDT. Di sản văn hóa vật thể địa phương phải
được xem là một bộ phận hữu cơ, có quan hệ mật thiết với LSDT. Sử dụng tài
liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học LSDT, GV cần quán
triệt các nguyên tắc của phương pháp luận sử học và phương pháp luận dạy
học bộ môn. GV nhất thiết phải thực hiện sơ đồ Đairi khi lựa chọn, sử dụng

46. 36
tài liệu. Một trong những yêu cầu đặt ra là, GV phải nghiên cứu kỹ mục tiêu,
nội dung, cấu tạo chương trình LSVN lớp 10; nghiên cứu các tài liệu về di sản
văn hóa vật thể địa phương liên quan đến LSDT ở giai đoạn này để lựa chọn,
sử dụng tài liệu phù hợp. Tài liệu được chọn phải chính xác, khoa học, vừa
đủ, có tác dụng trong việc phát triển tư duy, phát triển tính tích cực nhận thức
cho HS… nhằm góp phần thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả của việc
dạy học lịch sử.
Khi sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương phải luôn chú
trọng đến tính hiệu quả, tránh việc chất đống tài liệu vừa làm nặng nề giờ học,
vừa dễ biến bài học LSVN thành giờ giảng di sản văn hóa vật thể địa phương.
GV phải giúp HS hiểu được, mặc dù là những di sản văn hóa ở từng địa
phương cụ thể nhưng đều chứa trong đó những yếu tố lịch sử, nằm trong dòng
chảy chung của LSDT. Làm được điều đó, một mặt giúp HS có hiểu biết cụ
thể về mảnh đất, con người nơi các em đang sinh sống, học tập; mặt khác,
giúp các em hiểu LSDT một cách đa dạng, toàn diện hơn.
Thứ hai, GV phổ thông phải hiểu rõ tầm quan trọng, ý nghĩa của việc sử
dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương trong dạy học LSVN lớp 10.
Nhận thức điều này, GV mới nhận thấy việc sử dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể địa phương trong dạy học LSDT là cần thiết, nhằm nâng cao
chất lượng dạy học bộ môn nói chung, dạy học LSVN nói riêng. Sử dụng có
hiệu quả nguồn tài liệu trên, ngoài việc góp phần cụ thể hóa các sự kiện hiện
tượng lịch sử, giải thích một số thuật ngữ khái niệm, còn giúp HS thấy được
quan hệ gắn bó mật thiết, tác động qua lại lẫn nhau giữa lịch sử địa phương
với LSDT; giúp học sinh hiểu được sự thăng trầm, biến động, vận động đa
dạng của lịch sử địa phương trong sự thống nhất chung với LSDT. Mặt khác,
sử dụng có hiệu quả tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương sẽ góp phần
không nhỏ vào việc giáo dục tư tưởng, đạo đức, bồi dưỡng cho các em niềm
tin vào cuộc sống. Qua đó, hình thành trong các em thái độ học tập đúng đắn,

47. 37
biết trân trọng, giữ gìn giá trị văn hóa của quê hương, đất nước. Bên cạnh đó,
tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương nếu sử dụng hợp lý sẽ góp phần
phát triển năng lực độc lập sáng tạo, phát huy được tính tích cực nhận thức
độc lập cho các em. Vì vây, công việc này phải tiến hành thường xuyên, phù
hợp yêu cầu, nội dung, khuôn khổ bài học.
Thứ ba, lựa chọn và sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa
phương trong dạy học LSDT phải quán triệt phương hướng đổi mới phương
pháp dạy học hiện nay ở trường THPT.
Những năm gần đây, giáo dục phổ thông đang chuyển biến mạnh mẽ
trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy năng lực nhận
thức độc lập, sáng tạo trong học tập cho HS. Do đó, đề tài của chúng tôi phải
quán triệt nguyên tắc trên. Cần tránh sự nhầm lẫn trong nhận thức của một số
GV khi cho rằng, trong một tiết học, chỉ cần hệ thống câu hỏi phát vấn đầy đủ
theo nội dung SGK là có thể tích cực hóa quá trình nhận thức của HS. Các em
sẽ tích cực tiếp nhận kiến thức, nếu chúng ta biết lựa chọn tài liệu đảm bảo
tính vừa sức, tính mục đích, biết hướng dẫn HS tự nghiên cứu, tìm tòi, làm
việc với nguồn tài liệu. GV không nên bắt HS lên lớp chỉ để nghe thầy thông
báo những tài liệu về di sản văn hóa vật thể địa phương mà thầy đã chuẩn bị
sẵn. Làm như vậy, HS buộc phải tiếp nhận nguồn tài liệu nặng nề, các em sẽ
rơi vào tình trạng nhàm chán. Mất hứng thú đối với việc học tập.
Để khắc phục tình trạng trên, khi sử dụng tài liệu về di sản văn hóa vật
thể địa phương, GV phải đa dạng hóa các hình thức sử dụng. Ngoài việc
thông báo nội dung tài liệu, còn sử dụng chúng để nêu vấn đề, để giải thích
các thuật ngữ, khái nệm, để chứng minh cho một nhận định khoa học giúp các
em hiểu sâu sắc LSDT; có thể sử dụng tài liệu để liên hệ thực tế với quá khứ,
với sự kiện đã xảy ra với tình hình chung cả nước…; sử dụng tài liệu về di sản
văn hóa vật thể địa phương trong việc kiểm tra - đánh giá; sử dụng trong việc
tự học của HS…

48. 38
Với các biện pháp sử dụng như trên, HS sẽ có điều kiện phát triển tư
duy, năng lực nhận thức độc lập. Các em không còn thụ động tiếp nhận kiến
thức mà trái lại từng bước rèn luyện cho các em phương pháp suy nghĩ, tìm
tòi, nghiên cứu và vận dụng kiến thức vào thực tiễn đời sống. Từ việc nỗ lực
tư duy, tích cực học tập để tiếp nhận kiến thức toàn diện sẽ từng bước tạo
được sự hứng thú, niềm tin, thái độ học tập đúng đắn cho các em.
*
* *
Trong nghiên cứu và dạy học lịch sử ở trường phổ thông, việc lựa chọn,
sử dụng tài liệu về DSVH vật thể ở địa phương có ý nghĩa và vai trò quan
trọng để hiểu sâu sắc hơn về LSVN. Hơn nữa, việc nghiên cứu, sử dụng tài
liệu về DSVH vật thể ở địa phương không chỉ làm giúp phong phú về kiến
thức mà còn góp phần bồi dưỡng tư tưởng tình cảm và phát triển năng lực tư
duy cho HS.
Trong phạm vi luận văn, chúng tôi đi sâu nghiên cứu lý luận việc sử
dụng tài liệu về DSVH vật thể ở địa phương trong dạy học LSVN ở trường
THPT. Trong đó, nhấn mạnh tìm hiểu nguồn tài liệu DSVH vật thể địa
phương và vị trí, ý nghĩa của nó. Việc lựa chọn, sử dụng tài liệu DSVH vật
thể ở địa phương, muốn đạt hiệu quả, phải quán triệt những yêu cầu trong việc
thực hiện mục tiêu giáo dục, nhưng yêu cầu về mặt phương pháp luận và
phương pháp dạy học bộn môn. Tất cả đều nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục
là “học đi đôi với hành”, “lý luận gắn với thực tiễn”, “nhà trường gắn liền với
xã hội”, “học tập gắn liền với di sản” và chú trọng phát huy tính tích cực nhận
thức độc lập cho HS nhằm đào tạo thế hệ trẻ có tri thức , có bản lĩnh, năng
động, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội.
Từ việc nghiên cứu lý luận, ở chương này chúng tôi tìm hiểu thực tiễn
của việc sử dụng tài liệu về DSVH vật thể ở địa phương trong dạy học LSVN.

49. 39
Trên tinh thần khách quan, khoa học, trung thực, chúng tôi ghi nhận và nhấn
mạnh những mặt tích cực, tiến bộ đã đạt được nhưng cũng chỉ ra những mặt
còn hạn chế, thiếu sót cần khắc phục.
Việc tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn nêu trên là những căn cứ khoa
học để chúng tôi thực nghiệm phần tiếp theo của luận văn. Dựa vào đó, chúng
tôi sẽ tiến hành lựa chọn nội dung tài liệu, xác định các biện pháp sư phạm và
tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài.

50. 40
CHƯƠNG 2
CÁC BIỆN PHÁP SỬ DỤNG TÀI LIỆU VỀ DI SẢN VĂN HÓA VẬT
THỂ ĐỊA PHƯƠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH HẢI DƯƠNG
2.1. Mục tiêu, nội dung cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung
học phổ thông
2.1.1. Mục tiêu cơ bản của Lịch sử Việt Nam lớp 10 trường trung học phổ thông
Chương trình Lịch sử lớp 10 gồm ba phần chính: Lịch sử thế giới thời
nguyên thủy, cổ đại và trung đại; Lịch sử Việt Nam từ nguồn gốc đến thế kỷ
XIX; Lịch sử thế giới cận đại. Phần Lịch sử Việt Nam giữ vị trí chủ yếu trong
chương trình. Nội dung khái quát bốn giai đoạn phát triển của lịch sử dân tộc
từ nguồn gốc cho tới cuối thời kỳ phong kiến (từ thời nguyên thủy đến thế kỷ
thứ X, thế kỷ X - XV, thế kỷ XVI -XVIII và nửa đầu thế kỷ XIX), tổng kết
những thành tựu cơ bản về các mặt chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội
và truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
Nội dung lịch sử dân tộc được nhấn mạnh tính toàn diện không chỉ là
lịch sử chống ngoại xâm, lịch sử đấu tranh cách mạng, lịch sử chính trị, mà
còn bao gồm tất cả các mặt của đời sống kinh tế, xã hội, văn hóa, tôn giáo,
tín ngưỡng... Trong nội dung lịch sử, lịch sử chống ngoại xâm, bảo vệ đất
nước tiêu biểu cho lịch sử anh hùng của đất nước, giữ vai trò quan trọng và
có ý nghĩa quyết định đối với vận mệnh dân tộc trước nguy cơ xâm lăng và
đồng hoá của ngoại bang, nhưng lịch sử xây dựng đất nước với những phát
triển kinh tế, xã hội, văn hoá vẫn là nền tảng của sự trường tồn của đất
nước, vẫn là tiềm lực quyết định thắng lợi của các cuộc kháng chiến chống
ngoại xâm. Lịch sử dân tộc đang được nhận thức một cách toàn diện, cùng
với những trang sử chống ngoại xâm oai hùng là những trang lịch sử kinh
tế, xã hội, văn hoá và đời sống bình thường của cộng đồng cư dân, cộng
đồng các dân tộc. Trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, việc