1. Περί της Φύσης του
Ανθρώπου
Ιωάννης Μαχαίρας
Δρ. Ανθρωπολογίας -
Βιολόγος

2.  Έχει νόημα, αφού κανείς παρακάμψει τις συγκεκριμένες
ιστορικές συνθήκες που προσδιορίζουν τα κοινωνικά φαινόμενα,
να διερευνήσει «την κοινή ουσία του ανθρώπου», η οποία
βρίσκεται κρυμμένη κάτω από μια ατέλειωτη ποικιλία
ανθρώπινων κόσμων και πολιτισμών ?
 Υπάρχει η «φύση του ανθρώπου» ως στοιχείο της κοινής
βιολογικής καταγωγής όλων των ανθρώπων και ως περιγραφικό
πρότυπο, όπως για κάθε άλλο ζωικό είδος, ή μήπως πρόκειται
για ιδεαλισμό ?
Τα δύο Μεγάλα Εμπόδια
Εθνοκεντρισμός: (Η ιδέα που έχει ο κάθε λαός, η φυλή, το
έθνος, η Πολιτισμική ομάδα για το εαυτό της, ότι είναι
«καλύτερη» από όλες τις άλλες)
Ανθρωποκεντρισμός: (Το μέτρο όλων ο άνθρωπος)

3. Η Βιολογική – Ηθολογική έρευνα
αφαίρεσε από τον άνθρωπο το
ξεχωριστό προνόμιο της κατά ειδικό
τρόπο δημιουργίας του, και
επαναπροσδιόρισε την καταγωγή του
στον ζωικό κόσμο. (J. Gould 1977)

6. Υβριδισμός DNA
50 % 60 % 70% 80% 90 % 100 %
Χιμπατζής 97,6 %
Γίβωνας 94,7 %
Ινδικός Μακάκος 91,1 %
Αφρικανικός Κερκοπίθηκος 90,5 %
Πίθηκοι Ν. Αμερικής 84,2 %
Γκαλάγκος 58 %

7. KINDS OF PRIMATES
· Δενδρόβιος Πρόγονος
(Α)
· Προπίθηκοι
Τάρσιοι (Β)
Λεμούριοι (C)
Λόρις και Γκαλάγκο (D)
· Ανθρωποειδείς Πίθηκοι
Πίθηκοι Νέου Κόσμου (Ε)
Πίθηκοι Παλαιού Κόσμου (F)
Ανθρωπόμορφοι (G)
Άνθρωπος (H)
MYA
F

8. Μικρόσωμα, Εδαφόβια, Εντομοφάγα: Εγκεφαλική μάζα 6% του σώματος
κατά τη γέννηση. Χαμηλή αναπαραγωγική επένδυση, Στρατηγική r.
Εποικισμός Δασικών Βιοτόπων
70 εκ.χ.π.
Οπτική - Κινητική αναδιάταξη. Στερεοσκοπική Όραση. Εγκεφαλική μάζα 12%.
Γέννηση μικρότερων ατόμων με μεγαλύτερο μέγεθος εγκεφάλου, Εντομοφάγα.
Δενδρόβια, λιγότεροι απόγονοι / γέννα. Μικρή αναπαραγωγική επένδυση.
Αρχή συστηματικής ημερόβιας Διαβίωσης και Φρουτοφαγίας
40 εκ.χ.π.
Αύξηση μεγέθους του σώματος. Επιμήκυνση κυοφορίας, Αύξηση εγκεφάλου,
Επιμήκυνση περιόδου μάθησης/ανατροφής. Αύξηση της αναπαραγωγικής
επένδυσης ως αντιστάθμισμα αύξησης αναπαραγωγικού κόστους. Κ Στρατηγική
Μεγιστοποίηση Αναπαραγωγικής Επιτυχίας Θηλυκών: Επιπρόσθετη «βοήθεια»
επένδυσης στους απογόνους (Ενσωμάτωση Αρσενικών στο εσωτερικό της ομάδας,
Ομάδες θηλυκών «βοηθοί» στην φροντίδα των απογόνων, συνασπισμοί)
Μεγιστοποίηση Αναπαραγωγικής Επιτυχίας Αρσενικών: Μονοπώληση Θηλυκών &
αποκλεισμός άλλων αρσενικών από το ζευγάρωμα.
Εποικισμός βιοτόπων στην περιφέρεια δασικών οικοσυστημάτων
Εποικισμός Σαβάνας (Βιότοποι αραιής βλάστησης)
Βιολογικές Βάσεις Αναπαραγωγικών Στρατηγικών.
Οίκο – Κοινωνικά Χαρακτηριστικά των σύγχρονων Πρωτευόντων.
20 εκ.χ.π.
Μοναχική Διαβίωση Μονογαμικά Ζευγάρια Κοινωνικές Ομάδες

9. BIO- OIKO-

10. Βιότοπος Τροφή Θηρευτές Συγγένεια
Μοναχική
Διαβίωση Τροπικό
Δάσος
Άφθονη
Ομοιόμορφα
Κατανεμημένη
Απόντες
Κρυπτική
Συμπεριφορά
Σχεδόν
Ανύπαρκτη
Μονογαμικό
Ζευγάρι Τροπικό
Δάσος
Δυσεύρετη
Ομοιόμορφα
Κατανεμημένη
Απόντες
Κρυπτική
Συμπεριφορά
Ναι
(Ομόκεντροι
Κύκλοι)
Ομαδική
Διαβίωση Αραιή
Βλάστηση
(«Σαβάνα»)
Δυσεύρετη
Ακανόνιστα
Κατανεμημένη
Εντοπισμός
Φυγή
Άμυνα
Αντεπίθεση
Ναι
Ομάδες
Συνασπισμένων
Θηλυκών

11. Αλληλ-
επίδραση
Αρσενικών
Αλληλ-
επίδραση
Θηλυκών
Ξενοφοβί
α
Άμυνα
Περιοχής
Αντίδραση
σε
Οικολογικές
Πιέσεις
Μοναχική
Διαβίωση Ανταγωνιστική Ανταγωνιστική
Εναντίον
Όλων
ΝΑΙ
(και ανάμεσα
στα φύλα)
Μέτρια
Μονογαμικό
Ζευγάρι
Ανταγωνιστική
, εκτός από
την περίπτωση
της
Πολυανδρίας
Ανταγωνιστική
Εναντίον
Όλων
(εκτός από τα
συγγενικά
άτομα)
ΝΑΙ
(ανάμεσα στα
γειτονικά
ζευγάρια)
Ελάχιστη
Ομαδική
Διαβίωση
Εφήμερη
Ιεραρχία
και
συνασπισμοί
στο εσωτερικό
της ομάδας.
Ανταγωνιστική
μεταξύ
γειτονικών
ομάδων
(Κοινωνική
συνοχή)
Ισχυρή
Ιεραρχία
και δεσμοί
συνεργασίας
στο εσωτερικό
της ομάδας.
Ανταγωνιστική
μεταξύ
γειτονικών
ομάδων
(Κοινωνική
συνοχή)
Μεταξύ
γειτονικών
ομάδων
ΌΧΙ
(Ιεραρχική
πρόσβαση
στους Πόρους
Διατροφής και
Ασφάλειας)
Μεγάλη και
Πολύπλοκη:
Επιλεκτική
θνησιμότητα,
Αυξομειώσεις
μεγέθους της
ομάδας,
αυξομειώσεις
της
επιθετικότητας

12. Μοναχική Διαβίωση

13. Μοναχική Διαβίωση
Pongo pigmeus

14. Μονογαμικά Ζευγάρια
Cebus apella
Cebus capucinus

15. Hyllobates agillis
Ζευγάρια
H. piHle.a tmuosuelleri

16. Pappio hamadryas
Χαρέμια
Madrillus leucophaeus
Gorilla gorilla beringei

17. Ομάδες (Μονο-αρσενικές & Πολύ-αρσενικές)
Presbytis crystatus
Pan paniscus
BrMacahcyaMtceaal cefasac saac riracacudhlainarotiisades

18. Πολυανδρία (Callithix jacchus, C. flavices)
Callithix jacchus
Callithix flavices

19. Συμπεριφορικό «συνεχές»: “Η Μητρική Φροντίδα”
50
40
30 Περίοδος Ωριμότητας
20
10 Περίοδος Ανεξαρτησίας
Τοκετός 0 Περίοδος Προσκόλλησης
18 24 30 34 38
ΈΤΗ ΖΩΗΣ
Κύηση σε
Εβδομάδες
Λεμούριοι
Μακάκοι
Γίβωνες
Χιμπατζής
Άνθρωπος

20. Τα βασικά και θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης
συμπεριφοράς, προϋπάρχουν –τουλάχιστον ως αρχέγονες
καταβολές- σε άλλα, συγγενικά στον άνθρωπο ζωικά είδη.
(Διαφοροποιήσεις ποσοτικού χαρακτήρα)
Εξέλιξη που καθορίζεται από 3 βασικούς παράγοντες:
Α) Το γενετικό δυναμικό του (Γονιδιακό απόθεμα)
Β) Τους βιότοπους που καταλαμβάνει
Γ) Τις τροποποιήσεις της απόκρισης (συμπεριφορά) στις
περιβαλλοντικές αλλαγές που συναντά
Το 99% της ανθρώπινης Ιστορίας, είναι η
Ιστορία Κυνηγών/Τροφοσυλλεκτών:
«Εγκέφαλος Κυνηγού σε σύγχρονο Κρανίο»

21. Οι Διαφορές των Φύλων
 Φυλετική αναπαραγωγή: Διεύρυνση ποικιλότητας και
δημιουργία νέων συνδυασμών σε μεταβαλλόμενο περιβάλλον
 ♀ : Εξασφάλιση Πόρων - Επικουρία στη Μητρική Φροντίδα
 ♂ : Επιθετικότητα - Μονοπώληση θηλυκών
 Καταγωγή Μονογαμικού δεσμού (Πολυγυνία & Υπεργαμία)
 Κορίτσια: Τείνουν να είναι Κοινωνικότερα, πιο φιλικά,
λιγότερο επιθετικά, χαμογελούν περισσότερο, έχουν
αναπτυγμένη φαντασία και ικανότητα συμβολισμού.
 Αγόρια: Τείνουν να είναι πιο τολμηρά, έλκονται από τον
τυχοδιωκτισμό και την περιπλάνηση, δεν έχουν αναστολές
στην απροκάλυπτη επιθετικότητα, έχουν αναπτυγμένη
ικανότητα προσανατολισμού στο χώρο.

22. Η Αγάπη και το Μίσος
Αγάπη: Η ενεργητική υποστήριξη του «άλλου».
Η καταγωγή της τοποθετείται στη «Μητρική φροντίδα»
Ο Αλτρουισμός έχει γενετική βάση (Δείκτης συγγένειας)
Η Αλληλεγγύη έχει πολιτισμική βάση και ξεπερνάει τις
διαφορές των ανθρώπινων πολιτισμικών συνόλων
Η αγάπη για τους «όμοιους» γίνεται μίσος για τον «άλλο»
Η Ξενοφοβία συνδέεται με τον Μονογαμικό Δεσμό και την
ικανότητα δημιουργίας αποθεμάτων
Η παλαιά διαφορά Νομάδων - Εγκατεστημένων

23. Η Επιθετικότητα και ο Πόλεμος
 Η διαφορά ενδο- και δια-ομαδικής
επιθετικότητας
 Η αποφυγή μαχών σώμα με σώμα:
Εξέλιξη της «συμβολικής επίθεσης»
και της συμπεριφοράς υποταγής (Τα
«δάνεια» στην έκφραση επιθετικής και
συνεργατικής συμπεριφοράς)
 Ο Πόλεμος ως ομαδική και
προμελετημένη βία δεν είναι
συνώνυμος της επιθετικότητας.
Καλλιεργείται και απαιτεί αποκλειστικά
Πολιτιστικό υπόβαθρο.
 «Συμπόνια» για τον «άλλο» και
καλλιέργεια αντι-ξενοφοβικών στάσεων

24. Ο Θάνατος και η Αθανασία:
Η καταγωγή της Θεότητας
 Η επινόηση του Χρόνου (Ανθρωπολογικό όριο)
 Η συνειδητοποίηση του θανάτου γίνεται μέσω του
πόνου των χαμένων και αγαπητών προσώπων
(«Μητρική Φροντίδα»)
 Η «ψευδαίσθηση» της συνέχειας μέσω των
απογόνων: Συσσώρευση πλούτου και μεταβίβαση
κληρονομιάς (ως παρέκκλιση και υπερβολή της
γονικής φροντίδας)
Η ακαταμάχητη γοητεία της αθανασίας, ως
«πάγωμα» του χρόνου (έρωτας, χρήση ψυχότροπων
ουσιών, Τέχνη κ.λ.π).

25. Προς ένα νέο σύστημα
Βιο(Οικο)κεντρικής Ηθικής:
• Μετριοφροσύνη
• Σεβασμό του «Άλλου»
• Δικαιοσύνη
• Ελευθερία
- Αρμονία
- Ομορφιά
- Γαλήνη
- Πληρότητα
-Αυτοπραγμάτωση
• Εν-Συναίσθηση

26. Οι 7 θανάσιμες ανηθικότητες:
* Ο πλουτισμός χωρίς εργασία
* Η ψυχαγωγία χωρίς ευσυνειδησία και μέτρο
* Η γνώση χωρίς χαρακτήρα
* Η επιχειρηματική συνδιαλλαγή χωρίς ηθική
* Η επιστήμη χωρίς ανθρωπιά
* Η πίστη χωρίς θυσία
* Η πολιτική χωρίς αρχές
ΜΑΧΑΤΜΑ ΓΚΑΝΤΙ (1869 – 1948)

27. Διεθνής Βιβλιογραφία
1. Alcock John (1989): «Animal Behavior». Sinauer Associates, Inc.
2. Campbell B. (1966): «Human Evolution». Aldine, Chicago.
3. Cavalli-Sforza, L. L. & Feldman, M. W. (1981) “Cultural
transmission and evolution: A quantitative approach.” Princeton
University Press.
4. Gould J. S. (1982) «Ethology: The mechanisms and Evolution of
Behavior». Norton, New York.
5. De Waal F.B.M. and Lesleigh M. Luttrell (1989): Toward a
comparative socioecology of the genus Macaca: Different dominance
styles in Rhesus and Stumptail monkeys. American Journal of
Primatology 19:83-109.
6. C. Owen Lovejoy: The Origin of Man. 23 January 1981, Volume
211, Number 4480.

28. Βιβλιογραφία Ελληνικών Εκδόσεων
1. Ειρηναίους Αϊμπλ – Αϊμπεσφελντ (1992): «Αγάπη και Μίσος».
Εκδόσεις ΘΥΜΑΡΙ.
2. Wilson Edward O. (1997): «Για την ανθρώπινη Φύση».
Εκδόσεις Λέξημα.
3. Dawkins Richard (1994): «Ο Τυφλός Ωρολογοποιός».
Εκδόσεις Κάτοπτρον, Αθήνα.
5. Καφετζόπουλος Ευάγγελος (1999): «Ο σεξουαλικός Πίθηκος».
Εκδόσεις Κάτοπτρον.
6. Leakey Richard (1994): «Η απαρχή του ανθρώπινου είδους».
Εκδόσεις Κάτοπτρον.
7. Δημοσθένης Κούρτοβικ (1986) ‘‘H Εξέλιξη της Ανθρώπινη
Σεξουαλικότητας’’. Εκδόσεις Κέδρος
8. Άγρια Σκέψη (1977) Claude Levi Strauss. Εκδόσεις Παπαζήση