1. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 1
Dit is de syllabus van ___________________________________
Creativiteit en het faciliteren van
creativiteitssessies
Syllabus – Creativity Splash!
Marc Innegraeve
BRAINDRUMS bvba
Dorp 40
3272 Scherpenheuvel-Zichem
http://www.braindrums.com
marc@braindrums.com

2. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 2
Welkom
“The map is not the territory”
“The menu is not the meal”
“THE MANUAL IS NOT THE TRAINING”
Deze syllabus bevat achtergrond informatie die nuttig is bij deze training. Het
bevat een deel van de oefeningen en technieken die gebruikt zullen worden
tijdens deze training en anderzijds oefeningen en technieken die misschien niet
zullen gebruikt worden!
Ons programma, niet noodzakelijk in deze volgorde:
• Wat goede kunstenaars doen
• Stappen die naar resultaat leiden
Het creatieve
proces
• Hoe blokkeer je 1 persoon?
• Hoe blokkeer je een team?
Blokkades
voor
creativiteit
• Volledige processen
• Brainstormtechnieken
Creatieve
technieken

3. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 3
Over Marc Innegraeve
MARC INNEGRAEVE (1967) is facilitator, trainer en
executive coach. Hij faciliteert denkprocessen van
kenniswerkers, managers en leiders om:
1) leiders en hun teams beter te laten samen werken
en uit te dagen om nieuwe vaardigheden, inzichten en
perspectieven te verwerven
2) nieuwe mogelijkheden te laten ontdekken die uw
succes, uw prestaties en uw resultaten verder
brengen dan u mogelijk achtte
3) U betere keuzes te laten maken en daarvoor buy-in
te creeëren in uw team
4) U te laten plannen om uw ideeën om te zetten naar realiteit en uw organisatie
voor te bereiden op deze veranderingen
5) U te begeleiden om die plannen uit te voeren, gedrag te veranderen en
hindernissen die U daarbij bij uzelf of bij anderen ontmoet te overwinnen
Gedurende 10 jaar was Marc Associate Lecturer “Creativity, Innovation and
Change” in het MBA programma van de Open University Business School (UK).
Marc is burgerlijk ingenieur elektronica (KU Leuven 1991) en behaalde een MBA
aan de Vlerick Business School (2001). Hij is een gecertifieerde Blue Hat
facilitator (de Bono), erkende practitioner voor de Situational Outlook
Questionnaire® en VIEW™ (Scott Isaksen) en een erkende internationale Master
trainer in NLP™ (Bandler).
Dit schrijft Dr. Edward de Bono, wereldauthoriteit in creativiteit, over Marc:
“Very competent, shows a broad approach to the subject which covers many
aspects. A good sound thinker. Suggests powerful new ideas and new
approaches to the subject. The impression is that of competence plus
something extra.”
Dit is wat Dr. Richard Bandler, mede-grondlegger van NLP, schrijft over Marc:
“I highly recommend Marc Innegraeve. He is continually updating his
training with the most up-to-date skills I have developed and one of those
licensed internationally through the Society of Neuro-Linguistic
Programming™.”
BRAINDRUMS bvba
Tel: +32 473 27 22 66
http://www.braindrums.com
marc@braindrums.com

4. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 4
Inhoudstafel
Welkom................................................................................................................ 2
Over Marc Innegraeve .......................................................................................... 3
Inhoudstafel ......................................................................................................... 4
Frameworks voor creativiteit ................................................................................ 7
Creative Problem Solving (CPS) .................................................................................................................7
De uitdaging begrijpen...................................................................................................................................... 7
Ideeën genereren.................................................................................................................................................. 7
De actie voorbereiden........................................................................................................................................ 8
De aanpak plannen ............................................................................................................................................. 8
Referenties............................................................................................................................................................... 8
Cartoon story-board........................................................................................................................................9
Het klimaat voor creativiteit ............................................................................... 10
The Dimensions of Climate........................................................................................................................ 10
Uitdaging/Betrokkenheid.......................................................................................................................... 10
Vrijheid .............................................................................................................................................................. 10
Vertrouwen/Openheid................................................................................................................................ 11
Tijd voor Ideeën............................................................................................................................................. 11
Speelsheid/Humor........................................................................................................................................ 12
Conflict............................................................................................................................................................... 12
Idee Ondersteuning ...................................................................................................................................... 13
Debat................................................................................................................................................................... 13
Risico Nemen................................................................................................................................................... 14
Referentie.......................................................................................................................................................... 14
Persoonlijke stijl ................................................................................................. 15
Creatieve tools en technieken............................................................................. 16
Brainstorming (met of zonder Post-It’s).............................................................................................. 17
Component............................................................................................................................................................17
Functie ....................................................................................................................................................................17
Gebruik....................................................................................................................................................................17
Referenties.............................................................................................................................................................18
Brainwriting..................................................................................................................................................... 19
Component............................................................................................................................................................19
Functie ....................................................................................................................................................................19
Gebruik....................................................................................................................................................................19
Referenties.............................................................................................................................................................20
Concept triangle............................................................................................................................................. 21
Component............................................................................................................................................................21
Functie ....................................................................................................................................................................21
Gebruik....................................................................................................................................................................21
Referenties.............................................................................................................................................................22
Consequence and Sequel (C&S)............................................................................................................... 23
Component............................................................................................................................................................23
Functie ....................................................................................................................................................................23
Gebruik....................................................................................................................................................................23
Referenties.............................................................................................................................................................23
Evaluatie-matrix............................................................................................................................................. 24
Component............................................................................................................................................................24

5. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 5
Functie ....................................................................................................................................................................24
Gebruik....................................................................................................................................................................24
Referenties.............................................................................................................................................................24
Five W & H........................................................................................................................................................ 25
Component............................................................................................................................................................25
Functie ....................................................................................................................................................................25
Gebruik....................................................................................................................................................................25
Referenties.............................................................................................................................................................25
Forcefield analysis......................................................................................................................................... 26
Component............................................................................................................................................................26
Functie ....................................................................................................................................................................26
Gebruik....................................................................................................................................................................26
Referenties.............................................................................................................................................................26
Highlighting...................................................................................................................................................... 27
Component............................................................................................................................................................27
Functie ....................................................................................................................................................................27
Gebruik....................................................................................................................................................................27
Referenties.............................................................................................................................................................27
Other People’s View (OPV)........................................................................................................................ 28
Component............................................................................................................................................................28
Functie ....................................................................................................................................................................28
Gebruik....................................................................................................................................................................28
Referenties.............................................................................................................................................................28
Paired Comparison Analysis (PCA)........................................................................................................ 29
Component............................................................................................................................................................29
Functie ....................................................................................................................................................................29
Gebruik....................................................................................................................................................................29
Referenties.............................................................................................................................................................29
Plus-Minus-Interesting (PMI)................................................................................................................... 30
Component............................................................................................................................................................30
Functie ....................................................................................................................................................................30
Gebruik....................................................................................................................................................................30
Referenties.............................................................................................................................................................30
Random Stimuli / Random Entry............................................................................................................ 31
Component............................................................................................................................................................31
Functie ....................................................................................................................................................................31
Gebruik....................................................................................................................................................................31
Referenties.............................................................................................................................................................32
SCAMPER .......................................................................................................................................................... 33
Component............................................................................................................................................................33
Functie ....................................................................................................................................................................33
Gebruik....................................................................................................................................................................33
Referenties.............................................................................................................................................................34
Sticking dots..................................................................................................................................................... 35
Component............................................................................................................................................................35
Functie ....................................................................................................................................................................35
Gebruik....................................................................................................................................................................35
Referenties.............................................................................................................................................................35
Well-formed Outcome (POSERS)............................................................................................................ 36
Component............................................................................................................................................................36
Functie ....................................................................................................................................................................36
Gebruik....................................................................................................................................................................36
Referenties.............................................................................................................................................................36

6. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 6
AANBEVOLEN LITERATUURLIJST.......................................................................... 37

7. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 7
Frameworks voor creativiteit
Creative Problem Solving (CPS)
De uitdaging begrijpen
Opportuniteiten opbouwen
Genereer mogelijke opportuniteiten en uitdagingen.
Focus door de meest veelbelovende opportuniteiten waaraan je wil werken te
identificeren.
Gegevens verzamelen
Onderzoek een verscheidenheid aan gegevensbornnen vanuit verschillende
gezichtshoeken.
Identificeer de belangrijkste gegevens.
Problemen samenstellen
Genereer veel gevarieerde en ongewone manieren om een probleem te
omschrijven.
Selecteer of bepaal een specifieke probleemomschrijving.
Ideeën genereren
Produceer veel verschillende en ongewone ideeën. Identificeer die ideeën met
een boeiend potentieel die je verder kan uitwerken of gebruiken.

8. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 8
De actie voorbereiden
Oplossingen ontwikkelen
Zoek manieren om de veelbelovende mogelijkheden verder te ontwikkelen en te
versterken.
Analyseer, evalueer, prioritiseer en verfijn veelbelovende oplossingen.
Aanvaarding opbouwen
Hou rekening met verschillende bronnen van weerstand en versterking bij
mogelijke acties voor uitvoering.
Formuleer éénduidige plannen waarvoor je een draagvlak wil creëren, wil
uitvoeren en waarvan je de uitvoering wil evalueren.
De aanpak plannen
Taken waarderen
Stage Constructing
opportunities
Exploring
data
Framing
problems
Generating
ideas
Developing
solutions
Building
acceptance
Working
statement
I want ...
I need ...
I need to
know ...
I want to
know ...
Wouldn’t
it be nice if
...
How might
...
How to ...
In what
ways might
...
The idea is
to ...
The ideas
are to ...
What I see
myself
doing is ...
What we
see
ourselves
doing is ...
Referenties
Isaksen, S.G., Dorval, K.B., Treffinger, D.J. (2000) Creative approaches to problem
solving, 2nd ed., Creative Problem Solving Group-Buffalo
ICP course material, CPSB

9. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 9
Cartoon story-board
De oorsprong van deze methode ligt bij Dr. Jane Henry.
De methode gebruikt een stripverhaal als structuur. Elk vakje is een ander
moment op de roadmap, met vakje 6 het uiteindelijke doel. Dit kan zijn over 3
maanden, 3 jaar, 6 jaar, etc.
Stap 1 (exploratie): relax en focus op wat je wil bereiken in vakje 6. Dit kan
bijvoorbeeld door een focus-techniek, gevolgd door een visualisatie-techniek.
Focus op de resultaten die je daar wilt behalen. Hoe zul je weten dat je daar
aangekomen bent? In het vakje kun je tekenen, woorden plaatsen of zelfs
bepaalde cijfers.
Stap 2 (exploratie): focus op het nu in vakje 1. Hoe is de situatie nu anders dan in
vakje 6.
Stap 3 (ideeën genereren): wat zijn de mogelijke alternatieven om van vakje 1
naar vakje 6 te gaan. Je zoekt naar mogelijke paden en tussenresultaten. Kies
uiteindelijk het pad met het meeste potentieel. Dit geeft je de inhoud –
tussenresultaten die je wilt bereiken, geen “taken” die je moet doen – van vakje 2
tot 5.
Stap 4 (implementatie planning): verstevig je plannen, schat mogelijke
blokkades in, etc. Dit geeft jou uiteindelijk de roadmap om je idee of droom uit te
voeren.

10. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 10
Het klimaat voor creativiteit
Extract uit: “Isaksen, S.G., Akkermans, H.J. (2007) An introduction to climate, The
Creative Problem Solving Group, Inc.”
The Dimensions of Climate
De SOQ meet het klimaat voor creativiteit, innovatie en verandering op negen
dimensies: Uitdaging/Betrokkenheid, Vrijheid, Vertrouwen/Openheid, Tijd voor
Ideeën, Speelsheid/Humor, Conflict, Idee-Ondersteuning, Debat en Risico’s
Nemen. Hieronder vindt je een definitie voor elk van deze dimensies
Uitdaging/Betrokkenheid
Uitdaging/Betrokkenheid spitst zich
toe op de mate waarin individuen en
teams de mogelijkheid krijgen om
betrokken te worden bij de dagelijkse
activiteiten, de doelstellingen op lange
termijn en de visie van de organisatie.
Als er meer uitdaging en
betrokkenheid is, voelen mensen zich
meer gemotiveerd, gestimuleerd, en geëngageerd om bij te dragen tot de
organisatie. Het klimaat is dynamisch, elektriserend en inspirerend. Men krijgt
een gevoel van zelfvoldoening en vindt het werk van grote betekenis voor
zichzelf, het team en de organisatie. In de tegenovergestelde situatie voelt men
zich niet geëngageerd en zijn er zelfs gevoelens van vervreemding en apathie.
Men is minder oordeelkundig, teamleden zijn niet geïnteresseerd in hun werk en
de interacties tussen medewerkers zijn saai en lusteloos.
Vrijheid
Vrijheid verwijst naar de mate
waarin men initiatieven kan nemen
of vrij is om te handelen zonder bij
beslissingen altijd hogere
autoriteiten of ‘het boekje’ te moeten
raadplegen. Individuen en teamleden
geven blijk van een onafhankelijke
houding en ze krijgen genoeg
autonomie en middelen om een groot
deel van hun werk duidelijk af te
bakenen. Men heeft de mogelijkheden en neemt initiatieven om informatie over
zijn werk te krijgen en met anderen te delen. In de tegenovergestelde situatie
werkt men met strikte richtlijnen en is het niet toegestaan initiatieven te nemen.

11. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 11
Men voert het werk op voorgeschreven manier uit met weinig ruimte om zijn
taken zelf af te lijnen.
Vertrouwen/Openheid
Met Vertrouwen/Openheid wordt
de mate bedoeld waarin men zich
emotioneel in zijn werkrelaties
veilig kan voelen. Als er veel
onderling vertrouwen is, voelt
men zich op zijn gemak bij zijn
collega’s en voelt men zich ‘veilig’
genoeg om open en eerlijk te zijn.
Dit alles in de geest van
constructieve relaties. Individuen en teamgenoten gaan oprecht eerlijk met
elkaar om. Ze rekenen op elkaar voor professionele en persoonlijke steun. Men
heeft oprecht respect voor elkaar en geeft complimenten aan wie ze verdient.
Waar er een gebrek is aan vertrouwen is men achterdochtig en gaat men daarom
zichzelf en zijn eigen plannen en ideeën uitdrukkelijk verdedigen. In zulke
situaties vinden mensen het heel erg moeilijk om vrijuit te communiceren en als
team te functioneren.
Tijd voor Ideeën
Dit is de tijd die men neemt om
nieuwe ideeën te bedenken of de
verdiensten van bestaande ideeën
en kansen in overweging te nemen.
In een situatie waar er veel tijd voor
ideeën is, heeft men de kans om
voorstellen die niet tot de taak
omschrijving behoren, te bespreken
en uit te proberen. Men kan ook tijd
nemen om nieuwe ideeën te
verkennen en uit te werken. Men
kan dankzij flexibele tijdlijnen nieuwe wegen verkennen en alternatieven
zoeken. In het tegenovergestelde geval wordt elke minuut geboekt en

12. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 12
gespecificeerd. Door de tijdsdruk is het onmogelijk om buiten de instructies en
geplande routines te denken.
Speelsheid/Humor
Speelsheid/Humor verwijst naar de
mate waarin spontaneïteit en
onbezorgdheid in een organisatie
aanwezig zijn. Men ziet deze
dimensie in een professionele, maar
toch ontspannen sfeer, waar
blijmoedige grapjes en gelach
voorkomen. Men amuseert zich
blijkbaar binnen hun team en tijdens
het werk. Het werkklimaat wordt beschouwd als ontspannen en opgewekt. De
omgekeerde situatie wordt gekenmerkt door zwaarmoedigheid en ernst. Er
heerst een koele, sombere en zwaarmoedige sfeer. Mopjes en gelach vindt men
misplaatst en onaanvaardbaar.
Conflict
“Conflict” betekent de aanwezigheid
van persoonlijke en emotionele
spanningen. Wanneer het
conflictniveau hoog is, heeft men een
hekel aan mekaar, wat zelfs kan
escaleren tot haat. Het klimaat kan
gekenmerkt worden door “oorlog”
tussen individuen. Samenzweringen, valstrikken en conflicten over macht of
invloed zijn hierbij de gebruikelijke ingrediënten. Persoonlijke verschillen leiden
tot roddels en laster. In het omgekeerde geval gedraagt men zich meer
volwassen; men heeft psychologisch inzicht en men kan zich beter beheersen.
Men staat niet alleen open voor diversiteit, maar kan deze ook aanvaarden en er
doeltreffend mee omgaan. Conflict is de enige negatieve dimensie waarvoor een
lagere score over het algemeen beter is.

13. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 13
Idee Ondersteuning
“Ideeën-Ondersteuning” verwijst naar
de manieren waarop nieuwe ideeën
overwogen, aanvaard en verdedigd
worden. In het ondersteunende klimaat
worden ideeën en suggesties op een
aandachtige en professionele manier
onthaald. Men luistert naar mekaar en
moedigt initiatief aan. Men creëert
mogelijkheden om nieuwe ideeën uit te
proberen. De sfeer is constructief en
positief wanneer nieuwe ideeën in
overweging worden genomen. Als er weinig “Ideeën-Ondersteuning” is, krijgt
“nee” de overhand; vitterij en belemmeringen zijn de gebruikelijke manieren om
op ideeën in te gaan.
Debat
Het “Debat” bestaat uit confrontaties
en meningsverschillen over
standpunten, ideeën, ervaringen en
kennis die van elkaar verschillen. Het
conflict heeft betrekking op
intermenselijke spanning, terwijl het
debat betrekking heeft op spanning
door verschillende ideeën. In het debatklimaat worden alle stemmen gehoord en
wil men ideeën maar al te graag voorstellen zodat ze in overweging genomen
kunnen worden. De verdienste van het idee wordt openlijk besproken en men
komt tot oplossingen. Op plaatsen waar niet gedebatteerd wordt, volgt men
autoritaire patronen en procedures zonder dat deze onderzocht worden of
alternatieven bestudeerd worden.

14. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 14
Risico Nemen
Het nemen van risico’s verwijst naar
de mate waarin men dubbelzinnigheid
kan verdragen en men kan beslissing
zonder helemaal zeker te zijn. Men is
bereid met de mogelijke negatieve
gevolgen te leven. In het risicoklimaat
neemt men dappere initiatieven, zelfs
wanneer men de gevolgen niet helemaal kent. Individuen en teamleden hebben
het gevoel dat ze met ideeën een “gokje kunnen wagen”. Ze zullen vaak risico’s
nemen om een idee voor te stellen. In een risicovermijdend klimaat heerst een
voorzichtige, aarzelende mentaliteit. Men heft een gebrek aan vastbeslotenheid,
men neemt “het zekere voor het onzekere” en zal er vaak “een nachtje over
slapen”. Men richt soms comités op, schuift beslissingen door naar andere teams
en beschermt zichzelf op veel manieren.
Referentie
Ekvall, G. (1991) Organizational conditions and levels of creativity, in Henry, J.,
Mayle, D., (2002) Managing Innovation and Change, 2nd ed., London, SAGE
publications
Isaksen, S.G., Akkermans, H.J. (2007) An introduction to climate, The Creative
Problem Solving Group, Inc.

15. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 15
Persoonlijke stijl
Mogelijke inventarissen voor persoonlijke stijl: VIEW, MBTI, NEO, KAI, ...
Mogelijke stijlen en “meta-programma’s”:
 Intern versus extern
 Introvert versus extrovert
 Verkenner versus ontwikkelaar, Intuïtive versus Sensing, High Openness
versus Low Openness, Innovator versus Adaptor, Big Picture versus
Detail
 Relatiegericht versus Taakgericht, Feeling versus Thinking, High
Agreeability versus Low Agreeability, ...
 Judging versus Perceiving
 Toward versus Away
 Same versus Different, S/S versus S/D versus D/S versus D/D
 Reactive versus Pro-active

16. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 16
Creatieve tools en technieken
Er bestaan meer dan 1400 verschillende creatieve technieken. Velen zijn
variaties of uitbreidingen van elkaar. We hebben geprobeerd een selectie te
maken van technieken die de meeste van die 1400 technieken bedekken.
Onderzoek heeft uitgewezen dat zo’n 95% van de 1400 technieken kunnen
teruggebracht worden naar 16 basistechnieken.
Exploratie Genereren Implementatie
planning
Divergeren 5W&H
SCAMPER
Rich Pictures*
Brainstorming
Brainwriting
Concept Triangle
Random Stimuli
SCAMPER
Super Heroes*
C&S
5W&H
Forcefield
Analysis
OPV
Convergeren Multiple
Redefinition*
Reframing*
Well-formed
Outcome
(POSERS)
Highlighting
PMI
Sticking Dots
Evaluatie-matrix
PCA

17. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 17
Brainstorming (met of zonder Post-It’s)
Component
Genereren
Functie
Divergeren
Gebruik
Reeds in de jaren 1930s bestond deze methode.
Start met een bruikbare “probleemstelling” en een groep deelnemers. De ideale
grootte hangt een beetje af van de probleemstelling, de facilitator, de tijd die je
hebt, ...
Begin de sessie met het herzien van de regels van brainstorming:
 Uitstel van oordeel
 Hoeveelheid is belangrijker dan kwaliteit
 Freewheel
 Hitch-hike
Geef aan hoe de ideeën zullen geregistreerd worden. Als je werkt met Post-It’s –
deze zijn gemakkelijker om achteraf ideeën te verwerken, gebruik hiervoor grote
Post-It’s – geef dan de regels voor het gebruik van Post-It’s aan:
 Slechts 1 idee per Post-It
 Bondig
 Duidelijk, leesbaar en groot schrijven met stift
Doe een opwarmingsoefening of ijsbreker die niets met het probleem te maken
heeft.
Elke participant krijgt een stapel Post-It’s aan het begin van de sessie, indien er
met Post-It’s gewerkt wordt. Zorg er voor dat alle Post-It’s dezelfde kleur
hebben, zodat individuele ideeën niet of zo weinig mogelijk geïdentificeerd
kunnen worden.
Ideeën worden luidop gezegd en geregistreerd ofwel door de “recorder” die
vooraan staat, ofwel indien met Post-It’s gewerkt wordt, schrijft elke deelnemer
zijn eigen ideeën op. De recorder verzamelt dan de Post-It’s en plakt ze op een
flipchart. Indien niet met Post-It’s wordt gewerkt, is het belangrijk dat de
recorder ELK IDEE of GEDACHTE opschrijft en dus niet zelf gaat filteren. Zonder
Post-It’s is de recorder meestal een bottle-neck voor de ideeënstroom.
Zorg dat er lang genoeg gebrainstormd wordt. Meestal komen de ideeën in een
aantal “golven”:
 In een eerste golf komen de evidente ideeën

18. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 18
 In een tweede golf komen vaak nutteloze, nieuwe ideeën
 In een derde golf komen er bruikbare, nieuwe ideeën
 Daarna komen er steeds minder en minder ideeën
Laat de hele techniek niet langer dan 30-40 minuten duren.
Referenties
Osborn, A.F. (1963) Applied imagination, 3rd. Ed., New York, Scribner
Rawlinson, J.G. (1986) Creative thinking and brainstorming, Aldershot,
Wildwood House
VanGundy, A.B. (1988) Techniques of Structured Problem Solving, 2nd ed., Van
Nostrand Reinhold. Technique 4.35, pp. 135-43

19. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 19
Brainwriting
Component
Genereren
Functie
Divergeren
Gebruik
Er zijn verschillende versies van deze methode (Brainwriting, Brainwriting 635,
Brainwriting Pool, ...), dit is er slechts één van.
Start met een bruikbare “probleemstelling” en een groep deelnemers.
Begin de sessie met het herzien van de regels van brainstorming:
 Uitstel van oordeel
 Hoeveelheid is belangrijker dan kwaliteit
 Freewheel
 Hitch-hike
Ideeën worden bij deze methode geregistreerd. Meestal worden er hier kleinere
Post-It’s gebruikt. Geef de regels voor het gebruik van Post-It’s aan:
 Slechts 1 idee per Post-It
 Bondig
 Duidelijk, leesbaar en groot schrijven
Doe een opwarmingsoefening of ijsbreker die niets met het probleem te maken
heeft.
Elke deelnemer heeft een wit blad met bovenaan de probleemstelling
neergeschreven. Het is gemakkelijk om een extra wit blad te voorzien waarop
ook bovenaan de probleemstelling wordt neergeschreven. Het extra blad wordt
in het midden gelegd.
Elke deelnemer begint met het kleven van 3 nieuwe Post-It’s op het witte blad.
Elke deelnemer schrijft dan 3 ideeën op, op elke Post-It 1.
Van zodra een deelnemer hiermee klaar is, neemt de deelnemer het blad dat in
het midden ligt, en legt het eigen blad (met de 3 ideeën) in de plaats.
Dan begint de deelnemer opnieuw. Eerst 3 nieuwe Post-It’s opkleven. Indien er
reeds Post-It’s met ideeën op het blad hingen, dan kan de deelnemer die eerst
lezen en eventueel verder bouwen op deze ideeën. De deelnemer kan ook 3
totaal nieuwe ideeën toevoegen aan het blad. Wanneer de deelnemer klaar is
wordt het blad weer geruild.
Het kan geen kwaad indien een deelnemer af en toe het eigen blad terug krijgt.

20. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 20
Ga gewoon door tot de bladen vol zijn. Daarna worden de bladen toegevoegd
aan de flipcharts met ideeën.
Referenties
Warfield, J.N. with Geschka, H. en Hamilton, R. (1975) Methods of Idea
Management, Columbus, Ohio, The Academy for Contemporary Problems
VanGundy, A.B. (1988) Techniques of Structured Problem Solving, 2nd ed., Van
Nostrand Reinhold. Technique 4.44, pp. 155-7

21. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 21
Concept triangle
Component
Genereren
Functie
Divergeren
Gebruik
Deze methode is een aangepaste versie van de ‘Morfologische doos’ of ‘Zwicky
doos’ die Fritz Zwicky ontwikkelde in de jaren ’60. In deze versie start je vanuit
een bestaand idee, bij de morfologische doos start je vanuit de mogelijke
attributen.
Bij het starten van deze techniek heb je een bepaald doel voor ogen,
bijvoorbeeld je wilt je huis bewaken.
Stap 1: start met een idee die aan dat doel voldoet, bijvoorbeeld je kunt een
waakhond in je huis houden.
Stap 2: maak een lijst van de concepten die deel uitmaken van het idee. Je kunt
concept per concept werken, maar je kunt ook een combinatie maken. Zo’n
concept of combinatie van concepten noemen we een vast punt. In ons
voorbeeld van de waakhond vinden we verschillende concepten terug: dier,
geluid maken, bijten, ... Laten we een combinatie nemen en kiezen voor een dier
dat geluid maakt.
Stap 3: gebruik dit vaste punt om nieuwe ideeën te genereren die hetzelfde
vaste punt in zich hebben. In ons voorbeeld zoeken we nu naar andere dieren
die een waarschuwingsgeluid kunnen maken: ganzen, ...

22. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 22
Referenties
de Bono, E. (1992) Serious creativity, London, HarperCollinsPublishers

23. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 23
Consequence and Sequel (C&S)
Component
Implementatie-planning
Functie
Divergeren
Gebruik
Alles wat we doen en elke verandering die we maken heeft gevolgen in de
toekomst. Zelfs niets doen heeft gevolgen. C&S is een eenvoudige focus-tool om
de mogelijke gevolgen bij de keuze van opties of acties te voorzien die er
onmiddellijk zijn en op korte, middellange en lange termijn.
Je start met de acties of keuzes die je wel of niet zult maken. Eventueel kunnen
het ook verschillende scenario’s zijn die je verwacht.
Je beslist wat in deze context de betekenis is van korte, middellange en lange
termijn. Minuten? Uren? Dagen? Weken? Maanden? Kwartalen? Jaren? Decennia?
Eeuwen?
Per optie, actie of scenario maak je een lijst van mogelijke gevolgen, opgedeeld
in:
 Onmiddellijk
 Korte termijn
 Middellange termijn
 Lange termijn
Eventueel kun je werken met een matrix:
Optie 1
Niets doen
Optie 2 Optie 3 ...
Onmiddellijk
Korte
termijn
Middellange
termijn
Lange
termijn
Referenties
de Bono, E. (1994) de Bono’s thinking course, New York, Facts on File

24. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 24
Evaluatie-matrix
Component
Implementatie-planning
Functie
Convergeren
Gebruik
De evaluatie-matrix is een manier om meer structuur te brengen in de
verschillende beschikbare opties. Het laat toe om verschillende opties te
vergelijken volgens criteria.
Aan de ene zijde van de matrix zetten we de verschillende mogelijke opties. Aan
de andere zijde van de matrix zetten we de verschillende criteria.
Daarna wordt elke optie vergeleken of gescoord op de verschillende criteria. Dit
kan op verschillende manieren:
 Binair: Aanwezig (✓) of niet aanwezig
 Score van 1 (Totaal niet) tot 5 (Uitstekend)
Beperkt
verbruik
Plaats
voor
kinderen
Koffer-
ruimte
Veiligheid
Rijplezier
Prijs
Sportwagen ✓
SUV ✓ ✓ ✓ ✓
Monovolume ✓ ✓ ✓ ✓
Referenties
de Bono, E. (1994) de Bono’s thinking course, New York, Facts on File
Isaksen, S.G., Dorval, K.B., Treffinger, D.J. (2000) Creative approaches to problem
solving, 2nd ed., Creative Problem Solving Group-Buffalo

25. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 25
Five W & H
“I keep six honest serving-men
(They taught me all I knew);
Their names are What and Why and When
And How and Where and Who.”
(Kipling, 1902)
Component
Exploratie
Implementatieplanning
Functie
Divergeren
Gebruik
5W&H is een checklist en geheugensteun om vragen te stellen, een machine om
basisvragen te stellen. Het is zeer nuttig tijdens het verzamelen van informatie
in de exploratiefase, maar ook tijdens het genereren van criteria om opties te
evalueren.
Het helpt om deze techniek te gebruiken in 2 stappen:
1. Het genereren van de vragen
2. Het beantwoorden van de vragen (meestal door de probleemeigenaar).
Wees hierbij “voorzichtig”, vooral de waarom-vragen kunnen zeer
gevoelig liggen en de probleemeigenaar in de hoek duwen.
What? Wat?
Why? Waarom?
When? Wanneer?
Where? Waar?
Who? Wie?
How? Hoe?
Referenties
Kipling, R. (1902) ‘The Elephant’s Child’, in Just So Stories
VanGundy, A.B. (1988) Techniques of Structured Problem Solving, 2nd ed., Van
Nostrand Reinhold. Technique 3.03, pp.46-8

26. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 26
Forcefield analysis
Component
Implementatie-planning
Functie
Divergeren
Gebruik
1. De deelnemers maken een lijst van de krachten die gaan helpen en de
krachten die gaan tegenwerken. Eventueel bespreken ze hun percepties
van die krachten.
2. De facilitator tekent de huidige positie (of gewenste verandering) als een
cylinder in het midden van het blad. Daarna tekent hij alle helpende
krachten als krachten die de cylinder vooruit duwen (van links naar
rechts, eventueel in het groen) en alle tegenwerkende krachten als
krachten die de cylinder terug duwen (van rechts naar links, eventueel in
het rood).
Referenties
Farmer, E.S. (1994) Systems and Diagramming Handbook, B751, The Open
University
Majaro, S. (1988) The creative gap, London, Longman, pp. 150-1
Miller, W.C. (1987) The creative edge: Forstering innovation where you work,
Reading, MA, Addison-Wesley, p. 73

27. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 27
Highlighting
Component
Genereren
Functie
Convergeren
Gebruik
Kies de ideeën die interessant zijn of intrigeren. Hou hierbij geen rekening met
de haalbaarheid. (Vaak is er reeds een soort selectie van ideeën aan vooraf
gegaan, bijvoorbeeld met behulp van de Sticking Dots techniek)
Sorteer de ideeën in clusters of groepen van ideeën die gerelateerd lijken. Elke
cluster is een “hotspot”
Identificeer de “betekenis” van elke hotspot, wat de ideeën met elkaar verbindt,
en schrijf die betekenis bij elke cluster. Zorg ervoor dat de “betekenis” telkens in
positieve, actieve taal wordt geschreven, d.w.z. minstens een werkwoord en bij
voorkeur een onderwerp, werkwoord en lijdend voorwerp.
Referenties
Firestein, R.L. en Treffinger, D.J. (1983) Ownership and converging: Essential
ingredients of Creative Problem Solving, Journal of Creative Behaviour, 17(1),
32-8
VanGundy, A.B. (1988) Techniques of Structured Problem Solving, 2nd ed., Van
Nostrand Reinhold. Technique 5.09, pp.232

28. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 28
Other People’s View (OPV)
Component
Exploratie
Implementatieplanning
Functie
Divergeren
Gebruik
OPV helpt ons om te kijken naar de standpunten van anderen, bijvoorbeeld
belangrijke stakeholders, gebruikers ... Het is een instrument in de exploratie
faze van een creatief proces. Hierbij wordt de aandacht gericht naar specifieke
personen. Daarbij vraagt de techniek om in de schoenen te stappen van die
specifieke personen.
OPV heeft 2 stappen:
1. Maak een lijst van alle betrokken personen
2. Plaats je in de positie van elk van die personen om hun perceptie, mening
of standpunt in te schatten.
Referenties
de Bono, E. (1994) de Bono’s thinking course, New York, Facts on File

29. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 29
Paired Comparison Analysis (PCA)
Component
Genereren
Implementatie-planning
Functie
Convergeren
Gebruik
Methode voor het vergelijken van 10-15 opties of ideeën. Bij meer opties wordt
de tabel nogal onoverzichtelijk.
Zet de verschillende opties in een tabel, zoals hieronder. Bemerk dat de opties in
de rijen en kolommen niet dezelfde zijn.
(A)
Apple
(O)
Orange
(M)
Melon
(K)
Kiwi
(B)
Banana
(P)
Pear
(C)
Cherries
C > A
**
O > C
*
M > C
**
K > C
**
C > B
*
C > P
*
(A)
Apple
O > A
**
M > A
***
K > A
**
B > A
**
P > A
**
(O)
Orange
M > O
**
K > O
*
O > B
*
O > P
*
(M)
Melon
M > K
*
M > B
**
M > P
***
(K)
Kiwi
K > B
**
K > P
**
(B)
Banana
B > P
*
Duid in elke cel in de matrix aan, welke van de 2 items jouw voorkeur draagt.
Indien gewenst kun je ook een gradatie geven aan jouw voorkeur, door sterretjes
‘*’ toe te kennen. Bijvoorbeeld: “C>A ***” betekent “Zeer grote voorkeur voor
kersen boven appelen”, ** betekent voorkeur en * betekent lichte voorkeur.
Tenslotte wordt per keuze het totaal aantal sterren opgeteld, om een rangorde
van voorkeur te geven.
(C)
Cherries
4*
(A)
Apple
0*
(O)
Orange
5*
(M)
Melon
13*
(K)
Kiwi
9*
(B)
Banana
3*
(P)
Pear
2*
Referenties
Martin, J., Bell, R., Farmer, E. (2000) B822 Creativity, Innovation and Change –
Technique Library version 2.3, The Open University
Isaksen, S.G., Dorval, K.B., Treffinger, D.J. (2000) Creative approaches to problem
solving, 2nd ed., Creative Problem Solving Group-Buffalo

30. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 30
Plus-Minus-Interesting (PMI)
Component
Genereren
Functie
Convergeren
Gebruik
PMI wordt gebruikt om ideeën te evalueren, meestal tegen het einde van de
convergentie als er niet te veel ideeën meer overblijven. De bedoeling is focus,
en stap voor stap te werk te gaan. Sla geen stappen over, en doe dit in volgorde.
Plus: kijk naar alle mogelijke voordelen van het idee. Zorg dat je voldoende
voordelen hebt, zet bijvoorbeeld een quota van minimum 5 voordelen.
Minus: kijk naar alle nadelen en risico’s van een idee.
Interesting: kijk naar alle interessante aspecten van het idee. Wat maakt dit idee
uniek? Soms kunnen volgende starters helpen om interessante aspecten te vinden:
“Het zou interessant zijn om te zien of ...”, “Wat hieraan interessant is, is ...”.
Sommige versies zoals “Advantages, Limitations, Unique Qualities, Overcoming
Limitations” of ALUo (Isaksen, Dorval en Treffinger, 2000) hebben een extra
stap, waarin ze kijken naar hoe de nadelen overwonnen kunnen worden.
Referenties
de Bono, E. (1994) de Bono’s thinking course, New York, Facts on File
Isaksen, S.G., Dorval, K.B., Treffinger, D.J. (2000) Creative approaches to problem
solving, 2nd ed., Creative Problem Solving Group-Buffalo

31. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 31
Random Stimuli / Random Entry
Component
Genereren
Functie
Divergeren
Gebruik
Random Stimuli is een techniek die zeer vreemde ideeën naar boven kan
brengen. Dit is meestal niet de eerste methode die je bij het genereren zult
gebruiken. Meestal ga je tijdens de fase van het genereren eerst wat “veiliger”
methoden gebruiken zoals Brainstorming met Post-It’s, Brainwriting, ...
Stap 1: selecteer een focus, een onderwerp of een probleemstelling waarrond je
nieuwe ideeën wil bekomen. Bijvoorbeeld in het CPS framework zou die typisch
beginnen met “Hoe kunnen we ...”
Stap 2: zorg voor een willekeurige input. Dit kan een woord zijn, een foto of een
voorwerp. De facilitator kiest meestal een aantal willekeurige woorden, foto’s of
voorwerpen vooraf. Dan confronteert de facilitator de deelnemers met deze
woorden, foto’s of voorwerpen en vraagt de deelnemers een lijst van “woorden
of betekenissen” van deze willekeurige input voor zichzelf te maken. Deze lijst
blijft privé (zeg dit ook aan de deelnemers). Elk van deze woorden of
betekenissen kan een startpunt voor de specifieke deelnemer zijn.
Stap 3: welke nieuwe ideeën komen voort uit de startpunten die nuttig kunnen
zijn voor de focus. Vraag de deelnemers uit de lijst een startpunt voor zichzelf te
kiezen. Dit startpunt hoeven ze niet bekend te maken. Laat de deelnemers
nieuwe ideeën genereren vanuit hun startpunt.
Als de ideeën opdrogen kun je de deelnemers vragen een nieuw startpunt te
kiezen. Blijf niet te lang bij hetzelfde startpunt, enkele minuten is voldoende.

32. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 32
Referenties
de Bono, E. (1992) Serious creativity, London, HarperCollinsPublishers
(2000) Edward de Bono’s Lateral thinking course, APPT, The McQuaig Group

33. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 33
SCAMPER
Component
Exploratie
Genereren
Functie
Divergeren
Gebruik
Een van de grondregels van brainstormen is om verder te bouwen op ideeën die
reeds eerder werden gegenereerd. Osborn creëerde hiervoor een checklist, die
verschillende mogelijkheden geeft om reeds beschikbare ideeën te
transformeren naar nieuwe ideeën. Je kunt de checklist ook toepassen op
bestaande producten, diensten of oplossingen om nieuwe te bedenken. De
checklist is niet bedoeld als een rigoureuze lijst, maar veel eerder als een flexibel
hulpmiddel.
De versie van de checklist die hier gepresenteerd wordt is gebaseerd op een
mnemonic van R. Eberle.
Substitute
Kan ik iets vervangen? Kan ik iemand vervangen? Andere ingrediënten?
Ander materiaal? Ander proces? Andere plaats? Andere aanpak?
Combine
Kan ik het subject combineren met iets anders? Kan ik een mengeling
maken, een legering, een assortiment, een ensemble? Combineren van
eenheden, doelen, aantrekkingskrachten of ideeën?
Adapt
Kan ik iets van mijn onderwerp aanpassen? Kan ik het idee aanpassen?
Wat is er nog zoals dit? Welk ander idee suggereert dit? Is er een parallel
uit het verleden? Wat of wie kan ik copiëren? Kan ik er een nieuwe draai
aan geven? Verander de betekenis, kleur, beweging, geluid, geur, vorm?
Andere veranderingen?
Magnify/minify
Kan ik het vergroten? Verruimen? Tijd? Frequentie? Sterkte? Hoogte?
Lengte? Dikte? Waarde? Ingrediënten? Verdubbelen? Vermenigvuldigen?
Delen? Verkleinen? Miniatuur? Lichter? Lager? Splitsen?
Put to other uses?
Kan ik het voor iets anders gebruiken?... zoals het nu is? ... als er iets zou
veranderd worden?
Eliminate/elaborate

34. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 34
Wat kan ik weglaten? Wat kan ik eraan toevoegen? Kan ik het uitbreiden?
Rearrange/reverse
Andere volgorde, patroon of layout? Componenten wisselen?
Transponeren van oorzaak en gevolg? Veranderen van ritme of agenda?
Veranderen van + en -? Tegengestelden? Achterstevoren? Inverteren?
Rollen omdraaien? Tafels omdraaien?
Nota over “Reverse”
Reversals kunnen op 4 verschillende manieren gebruikt worden:
 Dubbele reversal: een eerste reversal om de situatie erger te maken. Een
tweede reversal van deze optie om te zien of het dan ook verbetert.
 Herkennen dat je ook effectief een aantal van deze ergermakende opties
reeds doet, en dus het probleem verergert i.p.v. helpt.
 Direct importeren van oplossingen: Hoe kan ik deze slechte situatie
oplossen?
 Ontdekken van veronderstellingen die we maken.
Er zijn verschillende soorten reversals:
 Verander het probleem in een opportuniteit: Overcapaciteit zou ons X, Y
of Z toelaten ...
 Waarden omkeren: Kan verkwisting goed zijn?
 Woorden omkeren: Ik heb piek belasting nodig om met mijn capaciteit om
te gaan
 Het probleem inverteren: De machines worden te veel gebruikt
 De fase omdraaien: Maak je zorgen over de pieken, niet over de tijd dat de
machines niet gebruikt worden
 De verantwoordelijkheid transponeren: het is niet mijn probleem, het is
zijn probleem!
 Verander het teken (+/-): de dienst moet minder kost-efficiënt zijn
 Verander de rollen: verwissel de manager en de operator
 Verander de richting: afgewerkte producten rollen op de band i.p.v. van
de band
Referenties
Osborn, A. (1988) Applied Imagination, 3rd ed., New York, Scribners, pp. 286-7
Martin, J., Bell, R., Farmer, E. (2000) B822 Creativity, Innovation and Change –
Technique Library version 2.3, The Open University

35. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 35
Sticking dots
Component
Genereren
Functie
Convergeren
Gebruik
Het doel van deze techniek is om uit een hele reeks ideeën een aantal ideeën te
gaan selecteren die het meeste potentieel hebben. Meestal in een verhouden
tussen 15% en 30%. Dit zijn niet noodzakelijk de “beste” ideeën. Als hier de
“beste” ideeën gekozen worden, dan blijven meestal de meest rationele, meest
uitvoerbare ideeën over. Daarvoor had je geen creatieve sessie nodig!
Alle ideeën moeten duidelijk zichtbaar en toegankelijk zijn voor alle deelnemers.
Elke deelnemer krijgt een aantal stemmen. Het aantal is afhankelijk van het
aantal deelnemers, het aantal ideeën tussen dewelke de deelnemers moeten
kiezen en het percentage ideeën dat je ongeveer wilt overhouden. Hou er ook
rekening mee, dat als je te weinig stemmen geeft aan elke deelnemer, alleen de
normale “beste” ideeën overblijven.
Er zijn een aantal mogelijkheden om deze techniek uit te voeren afhankelijk van
wat er van belang is in de sessie:
 In de eenvoudigste vorm heeft elke deelnemer een stift en zet een kruisje
bij de ideeën waarvan de deelnemer vindt dat die het grootste potentieel
heeft.
 Als anonimiteit belangrijk is of als het belangrijk is dat deelnemers zich
strikt houden aan hun aantal stemmen, dan geef je elke deelnemer
stickertjes om bij de ideeën te plakken.
 Als het belangrijk is dat de keuze van de probleemeigenaar gekend is, geef
hem dan een “speciale stift”, een bolletje i.p.v. een kruisje, of andere
stickertjes.
 Als de deelnemers elkaar niet mogen beïnvloeden, laat ze dan eerst op
een apart blad voor zichzelf noteren op welke ideeën ze willen stemmen.
Plaats daarna de stickertjes op basis van die bladen.
 Geef de deelnemers voldoende tijd om alle stemmen te lezen.
Meestal is de volgende stap Highlighting op de gekozen ideeën. Gooi de niet
gekozen ideeën niet weg!
Referenties
VanGundy, A.B. (1988) Techniques of Structured Problem Solving, 2nd ed., Van
Nostrand Reinhold. Technique 5.15, pp.248

36. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 36
Well-formed Outcome (POSERS)
Component
Exploratie
Functie
Convergeren
Gebruik
De bedoeling van deze techniek is om positief en zo precies mogelijk te
definiëren wat je wil. POSERS is een afkorting van:
1. Positief: Het idee is dat je krijgt waarop je focust. Wanneer je bijvoorbeeld
tegen jezelf zegt “Niet morsen”, dan ben je gefocust op morsen.
2. Owner/Eigenaar: Je kunt maar impact hebben op wat je zelf kunt
veranderen. Doelen kiezen waar je zelf geen invloed op hebt, zijn eigenlijk
zinloos.
3. Specifiek: maak het doel zo specifiek mogelijk
4. Evidence/Bewijs: Hoe ga je weten dat je jouw doel bereikt hebt?
5. Resources/Middelen: welke middelen heb je nodig om je doel te
bereiken?
6. Size/Grootte: zorg dat jouw doel een aangepaste grootte heeft. Wanneer
jouw doel te groot is, dan kan je het opdelen in haalbare stukken.
Er is een betere versie van Welgevormde doelen die slechts met 4 elementen
rekening houdt. Deze versie vergt wel meer inzicht en aandacht van de
facilitator:
1. Positief
2. Eigenaar
3. Ecologie
4. Testbaar
Referenties
O’Connor, J., Seymour, J. (1993) Introducing Neuro-Linguistic Programming,
Aquarian

37. © BRAINDRUMS bvba, 2008, 2014 37
AANBEVOLEN LITERATUURLIJST
Serious creativity, Edward de Bono
de Bono’s Thinking Course, Edward de Bono
A whack on the side of the head, Roger von Oech