Bát nhã ba la mật đa tâm kinh chú giải

2. 般若波羅蜜多心經
 2 

3. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 3 
Lời nói đầu
1. “Ma ha” là quảng đại, chỉ đại đạo quảng đại vô biên,
bao la thiên địa, dưỡng dục quần sanh. “Bát
Nhã là diệu trí tuệ. “Ba La Mật Đa” là đến bến bờ.
“Tâm” là Đạo Tâm, bổn tánh của con người. “Kinh”
là con đường, con đường phản bổn hoàn nguyên. Phật
Tổ từ bi dạy cho chúng ta hàm ý của tên kinh : Con
người nên thể ngộ Đại Đạo, dựa vào diệu trí tuệ mà
hành Đạo mới có thể thoát ly biển khổ sinh tử mà đạt
đến bến bờ, đó hoàn toàn dựa vào cái Đạo Tâm này chí
thành không nghỉ ngơi để hướng đến lý vực quang minh.
2. Tâm là chủ nhân của thân, Tu Đạo là tu Tâm, Bàn
Đạo là tận Tâm, mật bảo mà Thánh Phật truyền chính
là Tâm Pháp.
3. Ma Ha Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh toàn văn
cực ngắn, chỉ có 260 từ, có thể nói là cái cốt tủy của tất
cả Kinh bảo Điển của nhà Phật. Người tu hành nếu có
thể trả tụng và hành lễ, tức sẽ được ích lợi vô cùng.
4. Tâm kinh, Thanh Tịnh Kinh, Đại Học, Trung Dung
là Tâm pháp vô hình của Tam giáo Thánh Nhân, mượn
văn tự hữu hình để làm dẫn giải sâu sắc nhất, lời ngắn
gọn súc tích mà ý đầy đủ.
5. Nếu đã hiểu rõ kinh này thì nên hiểu ý của Phật mà
tuyên hóa rộng rãi, nhanh chóng độ người có duyên,
bước lên bờ bến của Đạo, để báo đáp ơn của Phật.

4. 般若波羅蜜多心經
 4 
Tâm Kinh
Có người hình dung một bộ “Kim Cang Kinh” bằng với
tất cả tinh hoa của kinh điển Phật giáo, nhưng một bộ
“Tâm Kinh” lại giống như cái tinh túy được cô đọng trong
cái tinh túy của “Kim Cang Kinh”.
Tâm kinh là cái tâm trong cái tâm Ba la, là chân tâm trong
cái chân tâm, cái này siêu vượt cái chân tâm của pháp hữu
vi, cũng chính là cái tâm trí tuệ. Nếu có thể thực hiện và sử
dụng rộng rãi cái tâm trí tuệ này thì tức sẽ có thể phá
trừ tam chướng (báo chướng, nghiệp chướng, phiền não
chướng).

5. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 5 
Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh
Quán-tự-tại Bồ-tát, hành thâm Bát-nhã Ba-la mật-
đa, thời chiếu kiến ngũ-uẩn giai không, độ nhất thiết
khổ ách. Xá-Lợi-Tử! Sắc bất dị không, không bất dị
sắc; sắc tức thị không, không tức thị sắc; thọ, tưởng,
hành, thức, diệc phục như thị.
Xá-Lợi-Tử! Thị chư Pháp không tướng, bất sanh bất
diệt, bất cấu bất tịnh, bất tăng bất giảm. Thị cố không
trung, vô sắc, vô thọ, tưởng, hành, thức; vô nhãn, nhĩ,
tỷ, thiệt, thân, ý; vô sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp; vô
nhãn giới, nãi chí vô ý-thức-giới, vô vô-minh diệc, vô
vô-minh tận, nãi chí vô lão tử, diệc vô lão tử tận; vô khổ,
tập, diệt, đạo; vô trí diệc vô đắc. Dĩ vô sở đắc cố, Bồ-đề
tát-đỏa, y Bát-nhã-ba-la mật-đa cố tâm vô quái-ngại; vô
quái-ngại cố vô hữu khủng bố; viễn ly điên-đảo mộng
tưởng; cứu cánh Niết-bàn, Tam-thế chư Phật, y Bát-
nhã-ba-la mật-đa cố đắc A-nậu-đa-la tam-miệu tam-bồ-
đề.
Cố tri Bát-nhã Ba-la-mật-đa, thị đại-thần chú, thị
đại minh chú, thị vô-thượng chú, thị vô đẳng đẳng chú,
năng trừ nhất thiết khổ, chân thiệt bất hư. Cố thuyết
Bát-nhã-ba-la-mật-đa chú, tức thuyết chú viết: Yết-đế
Yết-đế, Ba-la yết-đế, Ba-la-tăng yết-đế, Bồ-Đề Tát Bà
Ha.

6. 般若波羅蜜多心經
 6 
Quán tự tại Bồ Tát,
Thường xuyên quán tưởng nội tâm của chính mình, hồi
quang phản chiếu xem tự mình có phải tự tại hay không.
Phản chiếu nội tâm nếu không vọng tưởng thì tự tánh tự
nhiên tự tại; nếu có vọng tưởng thì tự tánh tức hình thành
chướng ngại.
Bồ tát chính là giác hữu tình, hữu tình chính là chỉ tất cả
mọi chúng sanh. Quan Thế Âm Bồ Tát sớm đã chứng ngộ
cảnh giới đại tự tại, vì vậy còn xưng là Quán Tự Tại Bồ Tát.
Các Thánh Nhân giáo dục, dẫn dắt tất cả chúng sanh vượt
thoát luân hồi, đoạn tận phiền não thì chúng ta tôn xưng họ
là Bồ Tát.
- Tự tại Bồ Tát : Chủ nhân ông trong ngôi nhà của chính
mình, cũng chính là linh tánh của chính mình, thiên tính
(tính cách do trời phú) của con người vốn dĩ là thuần thiện ,
có thể nói là Phật, cũng có thể nói là Bồ Đề, cho nên Phật
Tổ nói : “Chúng sanh giai hữu Phật tánh” (tất cả chúng
sanh đều có Phật tánh).
Nói một cách dễ hiểu : Mỗi người đều có “tự tánh Phật”
cũng chính là “Tự tại Bồ Tát”, tuyệt đối không được mê
muội cái “chân ngã” (cái tôi thật sự), nên thời thời khắc
khắc không rời khỏi cái “tâm đạo” này, cho nên phải “tri
chỉ”, phải “năng quan”, đó chính là lúc không có dục niệm,
phải đạt tới miệu dụng của quán tự tánh, lập công lập đức,

7. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 7 
dĩ thân thị đạo (bản thân mình phải thể hiện đạo ra ngoài),
nếu một khi dục niệm bắt đầu phát động thì phải nhanh
chóng phản quan cửa khiếu của tự tánh, tu tâm luyện tánh,
không tạo ra sai trái tội lỗi.
Hành thâm Bát Nhã Ba La Mật Đa thời,
Khi tu hành trí tuệ thâm sâu đạt đến bờ bến.
Vì sao lại có sự phân biệt trí tuệ sâu và cạn? Cái gì là trí
tuệ thâm sâu? Cái gì là trí tuệ nông cạn?
Nếu chỉ là những người vì liễu thoát sinh tử của bản thân
mình, chỉ mang cái tốt đẹp cho bản thân mình mà không
quan tâm đến sự chìm nổi luân hồi của chúng sanh, những
người chỉ cầu mong cho bản thân mình chứng ngộ Bồ Đề
thì gọi là trí tuệ nông cạn.
Chỉ duy có hành đạo Bồ Tát đại thừa, phát tâm cứu độ tâm
lượng của tất cả chúng sanh mới thật sự là đại trí tuệ, trí
tuệ thâm sâu, mới có thể đạt đến bến bờ đại giác ngộ.
- Hành : công phu tu hành, cũng chính là tu tâm
hướng đạo, đích thân thực hành.
- Thâm : Sau một thời gian dài dụng công thì công phu
thâm hậu.
- Ba la : Diệu trí tuệ
- Ba la mật đa : đến bờ bến (bờ bến là chỉ đi lên bến bờ

8. 般若波羅蜜多心經
 8 
thoát khỏi biển khổ)
- Thời : Thời điểm công phu tu hành đã đến mức tinh thâm
(nhất tâm thanh tịnh, nhất trần bất nhiễm, tự nhiên tự tại,
cùng Đại Đạo hợp làm một thể)
Nói một cách đơn giản : tu hành như thế, công phu lâu rồi
thì diệu trí tuệ tự nhiên sẽ hiển hiện ra bên ngoài, một khi
đại giác đại ngộ thì có thể đạt đến bến bờ.
Chiếu kiến ngũ uẩn giai không,
Dùng trí tuệ thâm sâu để quán chiếu sắc, thụ, tưởng, hành,
thức thì có thể phát hiện ngũ uẩn này thì ra tất cả đều
là tính không.
Thân thể giống như một ngôi nhà, sống trong ngôi nhà nếu
như bạn nói rằng ngôi nhà này là của bạn thì e rằng mọi
người đều sẽ cười bạn đấy.
Cái sắc thân mà chúng ta chấp chước chẳng qua chỉ là do
đất, gió, nước, lửa, nhân duyên hòa hợp lại mà thành.
Còn những cái khác như thụ, tưởng, hành, thức cũng y
chang như sắc uẩn vậy, khi chưa hiểu được cái tính không
của nó thì có rất nhiều phiền não, vọng tưởng, nếu hiểu rồi
thì có thể chuyển Thức thành Tri, tức có thể chân không
sinh diệu hữu, có tác dụng lớn không thay đổi vì ngoại
cảnh.

9. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 9 
- Uẩn : tàng, tích
- Ngũ uẩn giai không : Chúng sanh vì ngũ uẩn mà mê
muội mất đi cái chân ngã, phiêu bạt trong vòng sanh tử,
không được giải thoát.
. Uẩn sắc : quái ngại. Nếu gặp phải cảnh vật, không chước
không nhiễm, tức là sắc không.
. Uẩn thụ : lãnh nạp. Khi gặp phải tất cả thanh sắc mà tâm
không lãnh nạp thì là thụ không.
. Uẩn tưởng : từ vọng tưởng mà có tham, sân, si, ái. Nếu
như tà tâm trước đây có thể đoạn trừ, hiện tại được như ý,
tương lai không vọng tưởng thì là tưởng không.
. Uẩn hành : chảy qua, tâm niệm không ngừng. Nếu thời
thời khắc khắc mà tâm không thả ra bên ngoài, niệm không
phiền loạn, không bị vật chuyển, không bị cảnh lưu, niệm
niệm (mỗi một ý niệm) không rời khỏi nơi ấy, tức là hành
không.
. Uẩn thức : phân biệt thân, sơ, tốt, xấu, bị tứ tướng trói
buộc. Nếu có thể không nhìn thấy tất cả mọi cảnh vật,
không một tí phân biệt, không có thân, sơ, tất cả đều xem
như bình đẳng, đến thì ứng, đi thì không theo, thì là thức
không.
Nói một cách dễ hiểu : Lúc này chân thiên tâm thanh tịnh

10. 般若波羅蜜多心經
 10 
quang minh, tự nhiên phát ra diệu trí tuệ quảng đại, quán
chiếu tất cả, khiến cho ngũ ẩn bị nhiễm bẩn trước đây toàn
bộ đều tiêu tan biến mất, lúc này đây lục căn sẽ thanh tịnh,
tức có thể hoàn lại cho ta bản lai diện mục.
Độ nhất thiết khổ ách.
Biết được đạo lý Ngũ uẩn giai không, tiến thêm một bước
vẫn phải tu hành triệt để mới có thể độ thoát tất cả khổ ách.
Tất cả những khổ ách này bao gồm tam khổ (ba thứ
khổ) : bát khổ, và vô lượng chư khổ. Tam khổ là chỉ
về Khổ thụ, Lạc thụ, Bất khổ Bất Lạc thụ.
Bát khổ là chỉ Sanh khổ, Lão khổ, Bệnh khổ, Tử khổ
và Ái biệt ly khổ (yêu mà phải chia ly, xa cách) , oán tăng
hội khổ (ghét mà cứ gặp hoài), Cầu bất đắc khổ (muốn mà
không được), Ngũ âm xí thịnh khổ (Kềm giữ ham muốn
dục tính là một việc khó khăn, và khổ sở. Nhất là khi đòi
hỏi dâng cao.)
- Độ : độ hóa tất cả những khổ nan của chúng sanh.
- Khổ ách : Các loại đau khổ, phiền não, tai nạn.
Nói một cách dễ hiểu : Đó là có thể cứu độ tất cả tai ương
đau khổ của bản thân và chúng sanh, thoát rời khỏi vô vàn
sanh tử, trực siêu lý vực (về thẳng Tây thiên cực lạc), miễn
chịu lục đạo luân hồi.

11. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 11 
Xá lợi tử,
Xá lợi Tử là tượng trưng cho trí tuệ kiên cố, Xá lợi tử còn
gọi là Xá lợi Phất, cũng là tên gọi của một đệ tử đại trí tuệ
của Phật.
Trước đây mẹ của Xá Lợi Phất, khi chưa mang thai ngài
Xá Lợi Phất trong bụng, mỗi luận biện luận đều nói không
lại cậu của ngài.
Sau đó khi mẹ ngài mang thai ngài (Xá Lợi Phất) trong
bụng, chú của ngài dù tranh cãi biện luận với mẹ ngài đề
tài gì đi nữa cũng nói không lại mẹ ngài.
Sở dĩ Xá Lợi Phất từ trong bụng mẹ mà đã có được đại trí
tuệ như vậy, nguyên nhân là do ngài đời đời kiếp kiếp đều
tu giới, định, huệ, đây là trí tuệ chân thật mà ai ai cũng
có, chẳng qua là do bỏ quên mà thôi.
Sắc bất dị không, không bất dị sắc,
Tất cả những thứ có hình có tướng có thể nhìn thấy được
và tất cả những thứ không có hình không có tướng không
nhìn thấy được đều không có gì khác biệt.
Ví như vị trí đậu dừng của một chiếc xe, đồng thời đã bao
hàm chiếc xe có hình có tướng và vị trí trống không vô
hình vô tướng xuất hiện sau khi đã dời đi chỗ khác.
Thế nhưng, chỗ trống có sắc hay không? nơi có chỗ trống

12. 般若波羅蜜多心經
 12 
chính là căn bản của sắc, trong cái hư không bao hàm cái
sắc trần mà mắt thịt không thể nhìn thấy được, phân tích tỉ
mỉ thì sắc trần này là do nguyên tử và phân tử kết cấu
thành. Mà tất cả mọi thứ có hình có tướng khi phân tích
đến nhỏ nhất đều do nguyên tử và phân tử kết cấu mà thành,
nếu tiếp tục phân tích kết cấu này tỉ mỉ hơn thì chỉ còn tần
sóng, do vậy mà sắc và không chẳng có gì khác biệt.
Sắc tức thị không, không tức thị sắc,
Hữu hình đồng nghĩ với vô hình, vô hình cũng đồng nghĩa
với hữu hình.
Thân thể của chúng ta thuộc về sắc pháp, tâm của chúng ta
thuộc về không pháp. Núi, sông, đất lớn đều thuộc sắc
pháp，đều là do tâm thức phân biệt của chúng ta mà biến
hiện ra bên ngoài. Cái sắc thân hữu hình do tứ đại giả
hợp (đất, nước, lửa, không khí) tổ thành này khi chết, cái
tứ đại này mỗi thứ đều phải hoàn trả, tương lai rồi cũng
quy về tánh không.
Khi mà trên cái lý không tu chứng đến một cảnh giới nhất
định thì cái cảm giác khoái lạc đó thường sẽ mạnh hơn cái
khoái lạc hữu hình hữu tướng trên thế gian đến hàng tỉ lần,
vì thế sắc và không là hai mặt của một thể.
- Xá lợi tử : đạo tâm, tự tánh. Chân linh tánh vốn có trong
hình hài con người.
- Bất dị : không rời

13. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 13 
- Sắc bất dị không, sắc tức thị không : sắc là hình sắc, có
hình tượng, có thể nhìn thấy, nhưng tất cả hình tướng đều
là hư giả không thật, rốt cuộc rồi cái gì cũng không có, do
đó gọi là sắc bất dị không, sắc tức thị không.
- Không bất dị sắc, không tức thị sắc : không tướng vốn dĩ
không, nhưng có thể sinh ra diệu hữu (diệu hữu chính là
sắc), diệu hữu chính là hiển hiện của không tướng (chân
không thật tướng là vĩnh hằng, là vạn kiếp bất hoại).
Sắc, không : hình sắc là tất cả các hình tướng (sắc thân),
không tướng là thực thể của hình tướng này (vô tướng pháp
thân). Sắc dựa vào Không mà tồn tại, không cũng phải dựa
vào sắc mà hiển dương, hai thứ phối hợp với nhau mà hình
thành đại địa vạn hữu sinh sôi không ngừng.
Dịch nghĩa : Người có đạo hành động theo thiên tính (Phật
tính, thiên lý lương tâm) có thể nhận biết thấu đạo lý huyền
diệu : “sắc tướng không rời khỏi ảo tưởng hão huyền, chân
không diệu tướng không rời khỏi sắc tướng, sắc tướng rốt
cuộc chỉ là không, chứ không phải là thực, chân không diệu
tướng tuy không có hình dạng, nhưng mà thể bao vạn vật,
diệu dụng vô biên (có vô vàn tác dụng kỳ diệu), có thể hiện
sắc tướng”
Thọ, tưởng, hành, thức, diệc phục như thị.
- Thọ, tưởng, hành, thức, những tác dụng phân biệt này

14. 般若波羅蜜多心經
 14 
cuối cùng rồi cũng phải quy về tánh không. Ví dụ như nỗi
đau khi bị thương rất rõ ràng, thế nhưng vết thương khi
lành thì cảm giác đau đớn đó tự nhiên quy về không tịch.
Ăn uống một bữa ăn phong phú thì cái cảm xúc hợp khẩu
sinh ra vài giây lúc ăn đó sau khi nuốt vào cổ họng thì cái
cảm giác hợp khẩu đó cũng biến mất theo.
Thất tình, làm ăn thất bại và những trở ngại lớn khác, lúc
bấy giờ thì đau khổ không thể chịu nỗi, sau khi trải qua vài
năm rồi thì có thể thể hội được nỗi đau khổ lúc bấy giờ rất
hư giả, nhỏ bé.
Kể cả mọi thứ vọng niệm, tạp tưởng, hành vi, ý thức...cũng
sẽ sau một khoảng thời gian mà quy về tánh không.
- Sắc là vật.
- Thọ, tưởng, hành, thức là tác dụng của tâm, do sắc mà
có.
- Diệc phục như thị : cũng giống như sắc vậy:
. Thụ bất dị không, không bất dị thụ, thụ tức
thị không, không tức thị thụ.
. Tưởng bất dị không, không bất dị tưởng, tưởng tức
thị không, không tức thị tưởng.
. Hành bất dị không, không bất dị hành, hành tức thị không,

15. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 15 
không tức thị hành.
. Thức bất dị không, không bất dị thức, thức tức
thị không, không tức thị thức.
Dịch nghĩa : Đối với thụ, tưởng, hành, thức cũng đều nhìn
thấu suốt, biết được đó là hư giả không thật, không có tính
vĩnh hằng, cuối cùng tất yếu phải kết thúc với số không.
(Ngũ uẩn đã là không như thế, vậy thì nên truy cầu cái
chân thật. Cái gì là chân thật vậy? Đó chính là Phật tính
vốn dĩ thanh tịnh).
Xá lợi tử, thị chư pháp không tướng
Lại hô một tiếng xá lợi tử, xin bạn chú ý lắng nghe, tất cả
các pháp hữu vi của thế gian đều là không tướng mà vô tự
tánh.
Những người không rõ Phật pháp nhìn thấy không thì chấp
chước không, nhìn thấy có thì chấp chước có.
Không và có vốn dĩ không phải là hai, chính là một
thứ diệu dụng chân không diệu hữu không phân biệt ai
trước ai sau.
Dựa vào cách nói của khoa học hiện tại, không và hữu tức
là chất, một loại tác dụng có thể thay đổi cho nhau.
- Chư pháp không tướng : thật tướng trong cái chân không

16. 般若波羅蜜多心經
 16 
của bên trong chư pháp giới. Cái chân không thật tướng
này tức là cái bổn lai diện mục (bộ mặt vốn có) của chúng
sanh. Nói cách khác, đó chính là chân linh tánh của chúng
sanh.
bất sinh bất diệt,
Long Thụ Bồ Đề từng nói : “Dĩ sanh vô hữu sanh”, ví
như một cái cây đã sinh ra, từ lúc này thì không thể lại
dùng từ “sinh ra” để hình dung. “Mạt sinh dĩ vô sinh” ý
nghĩa là cái mà vẫn chưa sinh ra vốn dĩ là không có, lại
càng không có cái hình dung gọi là “sinh”. “Ly dĩ sanh
mạt sanh”, rời khỏi cái dĩ sanh và mạt sanh mà đã thuật ở
trên.
“Sanh thời tức vô sanh”. Liễu ngộ cái thứ đạo lý sanh diệt
vô thường mà không thể đắc này, khi sanh thì đồng nghĩa
với chưa sanh, cũng như tâm quá khứ, tâm hiện tại, tâm vị
lai bất khả đắc là cùng một thứ đạo lý.
- Bất sanh bất diệt : chân thân bên ngoài thân, hư linh pháp
tướng, làm gì có sinh diệt?
bất cấu bất tịnh,
Tự tính vốn dĩ bất cấu bất tịnh, nhưng mà khi ra đời làm
người thì có cấu có tịnh, mà loại cấu tịnh này cũng là bất
cấu bất tịnh.

17. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 17 
Cũng giống như tay của chúng ta, nếu không cẩn thận đụng
phải phân và nước tiểu, sau khi rửa tay thì cho là đã sạch
rồi. Thế nhưng nếu là chiếc khăn đụng phải phân và nước
tiểu, cho dù dùng xà bông rửa qua, tâm lý vẫn có cảm giác
không sạch sẽ, vì thế mà sẽ vứt bỏ cái khăn chứ không cắt
bỏ cái tay.
Xác chết thối rửa và phân tiện cho con người cái ấn tượng
là dơ nhất, thế nhưng trong thế giới của con giòi, những
thứ khiến con người ghê tởm này lại là đồ ăn phong phú
nhất của chúng, vì vậy, chân lý vốn dĩ không có sự phân
biệt gọi là cấu tịnh.
- Bất cấu bất tịnh : Phật tính vốn tròn đầy, diệu tướng tồn
tại vĩnh hằng, thanh tịnh vô nhiễm, làm gì có sạch hay bẩn.
Bất tăng bất giảm,
Nếu thấy có người qua đời, trong lòng chúng ta sẽ nảy sinh
một ấn tượng “Giảm ”; nếu thấy có người ra đời, trong
lòng chúng ta lại nảy sinh một ấn tượng “tăng”. Nếu nói
rằng thế gian là thường, vậy thì sao không nhìn thấy được
người xưa? Nếu nói thế gian vô thường, lương thực và gạo
mà chúng ta ăn là sự nối tiếp của lương thực và gạo mà
người xưa đã từng ăn.
Mặt trời khiến cho nước hồ bốc hơi, hình thành mây trên
trời, mây va chạm hình thành mưa sấm, lại rơi xuống hồ, tự
tánh chính là giống như vậy, không tăng cũng chẳng giảm.

18. 般若波羅蜜多心經
 18 
Chân lý là bao gồm vô hạn, chỉ người phàm mới so đo tính
toán ít một nghìn hoặc tăng mười nghìn; vô hạn giảm đi
một nghìn thì bằng vô hạn, vô hạn thêm mười nghìn bằng
vô hạn, không tăng cũng chẳng giảm.
- Bất tăng bất giảm : chân tánh là thật, vĩnh viễn không
thay đổi, ở nơi Thánh (trên trời) không tăng, ở phàm (phàm
trần) không giảm, tam giới thập phương, tất cả đều bình
đẳng.
Dịch nghĩa : Xá lợi tử (Phật tánh) này là chân không thật
tướng của bản thân chúng sanh chư pháp giới, là thật,
không có sinh diệt, dơ sạch, tăng giảm, là vĩnh viễn không
bao giờ thay đổi.
Thị cố không trung, vô sắc, vô thọ, tưởng, hành, thức,
Trong cái lý thể chân không thật tướng, vốn dĩ là không
tịch, không có ngũ uẩn như sắc, thụ, tưởng, hành, thức. Có
người nhất định sẽ hỏi những tác dụng sắc, thụ, tưởng,
hành, thức này rõ ràng là chân thật như thế, làm sao lại
không có, chúng ta hãy làm một thực nghiệm, tức có thể
thể hội rõ ràng.
Trước tiên nặn ra 7 loại màu nước : đỏ, cam, vàng, xanh,
lam, chàm, tím với lượng đều nhau, lại dùng bút lông và
một ít nước quét những màu đó thành 7 phần trên cánh
quạt.

19. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 19 
Kết quả khởi động cánh quạt, màu sắc trên cánh quạt lại là
màu trắng. Màu trắng giống như làthật tướng của chân
không, bảy màu giống như ngũ uẩn hư ảo không thật.
Dịch nghĩa : Cho nên trong cái chân không diệu tướng,
không có một thứ gì cả, vốn dĩ không có ngũ uẩn như sắc,
thụ, tưởng, hành, thức trộn lẫn trong đó.
Vô nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý,
Trong cái lý thể của chân không thật tướng cũng không
có lục căn : nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý; lục trần : sắc,
thanh, hương, vị, xúc, pháp.
Lại làm một thực nghiệm khác để giải thích rõ cái chân
không thật tướng này. Tin rằng tất cả mọi người chắc hẳn
đã thấy qua trên thị trường có một loại sách 3D (3 chiều) ,
thoạt nhìn, mỗi một bản phác thảo cũng chỉ là những khối
màu tạp loạn và dày đặc tổ hợp thành.
Muốn đem những khối màu tạp loạm này tổ hợp biến thành
một bức tranh lập thể 3 chiều xinh đẹp, biện pháp duy nhất
là làm cho tiêu cự của mắt sai lệch đến một mức độ nào đó
thì có thể tiến vào thế giới lập thể 3 chiều.
Những khối màu tạp loạn cũng giống như sự vô minh của
Phật tính, cũng do sự sai loạn của tự tánh mới khiến cho ta
xem lục căn, lục trần giống như lập thể 3 chiều này như là

20. 般若波羅蜜多心經
 20 
chân thật.
Dịch nghĩa : Chân không diệu tánh, không có thứ gì, cũng
không có thói xấu lục căn như nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý
Vô sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp,
Dịch nghĩa : Chân không diệu tánh, không có một thứ gì,
vốn dĩ thanh tĩnh, bất nhiễm nhất trần (không nhiễm tí bụi),
cho nên cũng không có sự ô nhiễm của lục trần như sắc,
thanh, hương, vị, xúc, pháp.
Vô nhãn giới, nãi chí vô ý thức giới,
Trong cái lý thể của chân không thật tướng cũng không
có pháp hư vọng như nhãn thức, nhĩ thức, tị thức, thiệt
thức, thân thức, ý thức.
. Lục căn: nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý là do vô minh sinh mà
ra;
. Lục trần : sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp là bị vấy bẩn;
. Lục thức : là sự phân biệt nảy sinh giữa Lục căn Lục trần,
hợp lại gọi là thập bát giới.
Nhục nhãn của chúng ta ngay đến tia hồng ngoại hoặc tia
tử ngoại cơ bản nhất cũng không nhìn thấy, lại càng không
phải nói đến những động thái vô hình; nhãn thức là có hạn
và hư vọng, cho nên đừng quá chấp chước những gì mình

21. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 21 
nhìn thấy được.
Khi chích thuốc mê thì cảm giác đau của thần kinh toàn
thân cũng tạm thời biến mất, cho đến nhĩ thức, tị thức, ý
thức tất cả đều hư vọng không thật như thế; các thức phân
biệt này trong cái chân không thật tướng cũng đều là không
tồn tại.
- Giới : cảnh
- Nãi chí : mãi cho đến lúc… chính là nói bắt đầu từ nhãn
giới cho đến ý thức giới mới thôi.
. Nhãn giới, nhĩ giới, tỵ giới, thiệt giới, thân giới, ý
giới là lục căn;
. Sắc giới, thanh giới, hương giới, vị giới, xúc giới, pháp
giới là lục trần;
. Nhãn thức giới, nhĩ thức giới, tỵ thức giới, thiệt thức giới,
thân thức giới, ý thức giới là lục thức.
Lục căn là nội lục nhập, lục trần là ngoại lục nhập, hợp
thành thập nhị nhập.
Lục căn, lục trần, lục thức hợp lại thành thập bát giới.
Dịch nghĩa : Trong cái chân không diệu tánh vốn dĩ không
có nhãn giới, nhĩ giới…mãi cho đến những trở ngại của
thập bát giới như ý thức giới…

22. 般若波羅蜜多心經
 22 
Vô vô minh, diệc vô vô minh tận,
nãi chí vô lão tử, diệc vô lão tử tận,
- Vô minh là sự bắt đầu của pháp thập nhị nhân duyên,
bởi vì sự vô minh của tự tánh mà sản sinh hành vi hồ đồ,
vọng hành này lại hình thành ý thức hư vọng mà sản sinh
ra sắc tướng.
Chấp chước về sắc tướng, theo sau là sản sinh tác dụng của
nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý một cách hồ đồ, theo sau đó mà
có vọng niệm tiếp xúc hồ đồ.
Sau khi tiếp xúc thì có tác dụng hưởng thụ hồ đồ, có hưởng
thụ rồi thì có ái chấp, có ái chấp rồi thì có vọng niệm
giành lấy (đạt được).
Khi muốn đạt được thì có vọng niệm muốn đạt được, có cái
ngã chấp đạt được thì sẽ hình thành kiếp sau, có kiếp sau
thì sẽ sản sinh lão, bệnh, tử, tất cả những nhân duyên này
đều quy về sự vô minh của tự tánh, trong cái chân không
thật tướng là không có vô minh, tự nhiên sẽ không có
cái thuyết vô minh diệt.
Hành vi giao hợp của Nam và Nữ chính là sự tiếp diễn của
tự tánh vô minh, có những hành vi này rồi thì hấp dẫn một
loại thức hồ đồ, loại thức này chính là thân trung ấm.
Khi Nam Nữ giao hợp sẽ sản sinh một đường ánh sáng rất
đặc biệt, có thể hấp dẫn thân trung ấm đang ở tại bất kỳ
nơi xa xôi nào, cũng giống như sức hấp dẫn của ánh đèn

23. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 23 
đối với bướm đêm (con thiêu thân) vậy.
Thân trung ấm sau khi đầu thai tức khắc hình thành Tứ
Uẩn : Thọ, Tưởng, Hành, Thức, khi thai nhi hình thành
rồi thì có sắc tướng.
Một khi sắc tướng hình thành, nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân, ý
cũng sản sinh theo sau, tiếp tục y chang xúc, thụ, ái, thủ
(lấy), hữu (có), sinh, lão, tử của pháp thập nhị nhân duyên.
Trong cái chân không thật tướng không có lão, tử, lại càng
không có Lão, Tử diệt.
- Vô Vô Minh : Không có “vô minh”, tức vạn duyên không
sinh, tự tánh quang minh.
- Vô Vô minh tận : không có “vô minh tận”, tức tự tánh
quang minh không có hắc ám, sáng đến cực kỳ, không có
một tí bí mật riêng tư đáng xấu hổ (do mê thì điên đảo
vọng tưởng, là nghiệp tâm vô minh, ngộ thì chuyển phàm
thành thánh, là giác tính viên minh)
- Vô lão tử tận : không có “lão tử tận”, tức bất sinh bất tử,
vượt qua sinh tử. (hữu tận là sắc thân cõi mộng, Vô lão tử
là chân không pháp tướng).
Thập nhị nhân duyên mà nhà Phật nói chính là 12 thứ :
“Vô minh, hành, thức, danh sắc, lục nhập, xúc, thụ, ái, thủ
(lấy), hữu (có) sinh, lão tử”

24. 般若波羅蜜多心經
 24 
Dịch nghĩa : Chân không diệu tánh, bổn vô nhất vật, làm
gì có vô minh? tức là vô “vô minh”, cũng không có những
cái như là “vô minh tận”, mãi cho đến thập nhị nhân duyên
“lão tử” cũng không có, thậm chí cũng không có cái gọi là
“lão tử tận”
Vô khổ, tập, diệt, đạo,
Trong cái lý thể trí tuệ chân không không có cái cảm giác
“khổ” sinh tử, nhưng mà thế nhân cứ là chịu bị bức bách
đủ thứ tam khổ, bát khổ và vô lượng chư khổ.
Trong cái thật tướng không có cái nhân “Tập” của tham ái
khả đoạn, nhưng mà thế nhân lại cứ thu thập vô lượng
phiền não để ràng buộc tự mình.
Trong cái thật tướng, không có niết bàn của tịch “diệt” khả
chứng, A La Hán nhập niết bàn chứng đắc niềm vui Tịch
Diệt, vẫn chưa đoạn vô minh, thay đổi sinh tử vẫn tồn tại.
Trong thật tướng cũng không có pháp “Đạo” giải thoát khả
tu. Phật tánh vốn dĩ mọi người đều có đủ, chỉ là do vô minh
của luỹ kiếp che lấp, thành đạo không phải là “đắc” đạo,
mà là “hiển” đạo.
- Khổ : Nỗi khổ của nhân sinh (có thân khổ, tâm khổ, hậu
thế khổ và những cái thường gọi là Bát khổ)
- Tập : tập hợp, thu thập (Tâm và kết nghiệp tương ứng sẽ

25. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 25 
triệu tập nỗi khổ sinh tử).
- Diệt : liễu, diệt trừ đủ loại khổ (kết nghiệp liễu tận thì sẽ
không có vướng vào nổi khổ sở của sinh tử)
- Đạo : Tu đạo để trừ bỏ đi khí chất không tốt của hậu thiên
(vô khổ tập diệt đạo tức là tự nhiên vô vi, cho đến cao vô
thượng). “Khổ, tập, diệt, đạo là “Tứ Thánh Đế” (Đế là chân
lý mà Bậc Thánh nhìn thấy)
Dịch nghĩa : Chân không diệu tính, tự tại cực lạc, vô ưu vô
sầu, cho nên không có khổ, tập, diệt, đạo, là tự nhiên vô
vi (người tu hành thích hợp bắt tay vào từ hữu vi, nhưng
nên biết hữu vi nên đạt đến chỗ vô vi)
Vô trí diệc vô đắc,
Người học Phật đều muốn học trí tuệ, có trí tuệ rồi thì có
thể chứng quả Phật, bây giờ cái trí Ba La này đã không còn,
Phật quả muốn đắc được cũng không thể có.
Vậy là Không rồi chứ? không phải đâu, không phải không
có Trí, cũng không phải không có được, chỉ là không chấp
chước cái trí tuệ này, không chấp chước cái mà ta có được.
Cái mà Tạng Giáo Bồ Tát tu là pháp môn hữu trí hữu đắc,
sự lục độ có chỗ chấp chước, chấp chước có chúng sinh
khả độ, có Phật đạo khả thành.
Viên giáo Bồ Tát cũng hành Lục độ, nhưng không có thứ

26. 般若波羅蜜多心經
 26 
để chấp chước, hiểu rõ đạo lý thí mà không thí, độ mà
không độ cho nên gọi là Vô tri diệc vô đắc .
- Trí : Trí tuệ, là một trong Lục độ. Lục độ là 6 thứ : Bố
thí, trì giới, nhẫn nhục, tinh tiến, thiền định, trí tuệ.
- Vô đắc : Chân như bổn tánh, tự hàm vạn hữu, cần gì phải
tham cầu, vì thế gọi là Vô đắc.
Dịch nghĩa : Chân không diệu tính tự hàm diệu trí, tự hàm
vạn hữu, cho nên không cần phải thêm vào cái “trí “ tuệ,
cũng không cần phải đi tham cầu giành “được” những thứ
bên ngoài.
Chú thích thêm : Đạo Tâm (linh tánh, tự tánh) vốn dĩ
không có ngũ uẩn, không có thập bát giới, không có thập
nhị nhân duyên, không có Tứ Thánh Đế, không có Lục độ
pháp, là giữa cái có và không.
Trước tiên phá sự xoắn bện buộc chặc của ngũ uẩn, kế đến
phá thập nhị nhập, thập bát giới, thập nhị nhân duyên, Tứ
Thánh Đế, Lục Độ Pháp, để thấy ngay tại chỗ, nhìn thấy
bổn tánh, liễu ngộ bổn lai diện mục (bộ mặt vốn có).
Dĩ vô sở đắc cố,
Tông chỉ của Tâm Kinh chính là phá trừ sự chấp chước của
chúng ta, để cho chúng ta không có cái tâm chấp chước
những gì mình có được, phải chứng mà không chứng,

27. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 27 
không chứng mà chứng.
Bồ Tát chứng quả nhưng không chấp chước quả vị, đạt
đến cảnh giới vô tu vô chứng vô đắc mới là niết bàn cứu
cánh chân chính.
Bồ Tát vốn dĩ cũng là một trong các chúng sanh, bởi vì
ngài giác ngộ trước, không muốn độc hưởng lợi ích giải
thoát sinh tử, cho nên nguyện dùng thời gian vô lượng để
giác ngộ tất cả chúng sanh.
Bồ Tát vì cảnh giới của tâm lượng mà có phân biệt : Tâm
lượng nhỏ một tí thì là Tạng Giáo Bồ Tát, lớn một tí thì
là Thông Giáo Bồ Tát, nếu tâm lượng lớn vô hạn thì với
các vị Đại Bồ Tát như Phổ Hiền, Văn Thù, Quan Âm, Địa
Tạng Bồ Tát không có gì khác biệt.
- Dĩ : bởi vì
- Vô sở đắc : chân không diệu tính, thật tướng vô tướng,
bao hàm vạn hữu, cho nên không cần phải cầu lấy giành
được bất kỳ vật ngoài thân nào trên thế gian.
Dịch nghĩa : Bởi vì chân không diệu tính bao hàm vạn hữu,
thật sự không cần thiết có lý do hướng ra ngoài thân mà
tham đắc bất kỳ giả tướng nào. (Thật ra chúng ta đến với
tay không, đi cũng tay không).
Bồ-đề tát-đỏa, y Bát-nhã-ba-la mật-đa cố tâm vô quái-
ngại,

28. 般若波羅蜜多心經
 28 
Dựa theo Bát Nhã Ba La Mật Đa loại pháp thâm trí tuệ này
mà tu có thể đạt được đại tự tại vô quái ngại. Con người
bởi vì có cái cơ thể này mới hình thành đủ thứ quải ngại.
Thân thể này chính là báo chướng của chúng ta hình thành
từ vô thuỷ kiếp đến nay.
Con người cứ có thói quen làm nô lệ của thân thể, tốn rất
nhiều tinh thần và thời gian cả đời để chăm sóc cái cơ thể
này, tất cả danh lợi và quyền thế, chỉ là vì cung cấp cho sự
hưởng thụ của thân thể, tất cả hình dáng và diện mạo bên
ngoài, chỉ vì để thoả mãn cái hư vinh của cơ thể.
Khổ vui như một, sinh tử như một, thuận nghịch như một,
không có tất cả chuyện có thể làm cho tâm dao động, lúc
này thì thoát khỏi báo chướng, đạt đến cảnh giới vô quải
ngại.
- Bồ Đề Tát Đoả : gọi tắt là Bồ Tát. Bồ Đề là giác lộ, Phật
đạo, pháp không, tu huệ.
- Tát Đoả : là hữu tình, thành tựu chúng sanh, nhân không,
tu phúc. Bồ Tát có thể dựa vào Phật Pháp làm thức tỉnh
chúng sinh, khiến cho chúng sinh từ trong mê hoặc mà tỉnh
ngộ, là người hành đạo phước huệ song tu, tài pháp song
thí. Bồ Tát cũng có thể dịch thành “Giác hữu tình “. Nói
một cách đơn giản, Bồ Tát là dựa vào Phật đạo để thành
tựu chúng sanh.
- Quái : lưu luyến, tâm niệm không dứt

29. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 29 
- Ngại : chia cách , ma chướng
Dịch nghĩa : Bồ Tát bởi vì có thể dựa theo tâm pháp “Bát
Nhã Ba La Mật Đa “mà tu hành, cho nên mới có thể phát ra
ánh sang diệu trí tuệ, ứng đối với tất cả, trong tâm tự tại an
nhiên, do vậy mà không có trở ngại níu kéo gì.
Vô quái ngại, cố vô hữu khủng bố,
Có người nói là cái gì mình cũng không nghĩ đến, chỉ nghĩ
đến Bố Mẹ, tuy là hiếu đạo, nhưng cũng là một thứ quải
ngại.
Lại càng có những nhà tu hành hành Bồ Tát Đạo không nỡ
nhìn thấy khổ nạn tật bệnh của người thế gian, tuy là tâm từ
bi, nhưng cũng là một thứ quải ngại.
Thường nhìn thấy ti vi hoặc điện ảnh diễn ra một người khi
vừa chết, linh thức vì không về được nhục thân ở nhân gian
mà ngập tràn trong nỗi sợ hãi, chủ yếu nhất là vì sợ một
loại đoạn diệt tướng, là cái gì cũng không có, nhưng lại
không nghĩ đến cái niệm đầu biết được không thể trở về
nhân gian đó chẳng phải là một loại hình thái riêng của
“sinh” hay sao?
Bồ Tát độ chúng sinh, biết rõ thật tướng thể không, do vậy
mà dùng tâm đại bi vô quải ngại, phàm phu có quá nhiều
thứ buông không xuống, vì thế mà hình thành quải ngại và
khủng bố.

30. 般若波羅蜜多心經
 30 
Dịch nghĩa : Bởi vì thiên tâm viên minh (trong sáng tròn
đầy) , lương tâm trong sáng, không có phiền não quải ngại,
biết được sinh cũng giống như ký thác tạm bợ, xem chết
như là trở về , cho nên cũng không có cảm giác sợ hãi sinh
tử.
Viễn ly điên đảo mộng tưởng, Cứu cánh niết bàn.
Thế giới của chúng sanh thật ra vốn dĩ là một thế giới điên
đảo. Biết rõ ràng là hút thuốc, uống rượu làm trở ngại cho
sức khỏe, thế mà có người thà rằng hủy hoại sức khỏe, biết
rõ là ăn thịt nhiều sẽ sản sinh bệnh tật, thế mà lại có người
thà là cứ tạo thành bệnh tật.
Biết rõ là hút chích sẽ làm hủy hoại sinh mệnh, thế mà lại
có người thà rằng hủy hoại sinh mệnh, biết rõ ràng luân hồi
là khổ, lại có người thà rằng luỹ kiếp chịu khổ.
Mọi người nhất định đã từng có một trải nghiệm, chính là
mơ thấy một cơn ác mộng, không dễ dàng làm cho tự mình
tỉnh giấc, kết quả thì ra lại là một giấc mộng khác : mộng
trong mộng, chưa thật sự tỉnh hẳn, thế giới của chúng sanh
thì giống như thứ mộng tưởng điên đảo này vậy.
- Niết có nghĩa là không sinh, Bàn có nghĩa là không tử,
người không hiểu về Phật Pháp thì bào Niết Bàn chính là
chết rồi, cái chết này và cái chết kia là không giống nhau;
một cái là không biết và không muốn chết, còn Niết Bàn
thì là biết rõ ràng, lựa chọn thoát khỏi luân hồi mà được đại

31. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 31 
tự tại.
Ngạ quỷ cả đời nằm mơ thấy đói, súc sinh cả đời nằm mơ
ngu si, địa ngục cả đời làm giấc mộng chịu khổ hình. Tu La
cả đời làm mộng tranh đấu, người cả đời làm giấc mộng
điên đảo, Thần tiên cả đời làm giấc mộng an lạc.
Viên Giác cả đời làm giấc mộng độc thiện kỳ thân (mình
giải thoát là được rồi). A La Hán cả đời làm giấc
mộng niết bàn hữu dư thiên về không. Chỉ có chư Phật và
đại Bồ Tát đã đoạn trừ tất cả giấc mộng hư ảo, cho nên mới
gọi là cứu cánh niết bàn.
- Điên đảo : mê muội cho cái thật là giả, cho cái giả là thật ;
chấp mê thanh sắc thì gọi là điên đảo.
- Cứu cánh Niết Bàn : cứu cánh là giới hạn cực điểm. Niết
nghĩa là không sanh, Bàn nghĩa là không tử; là nói
đến cảnh giới cùng tận, nên vào quê hương cõi bất sanh bất
diệt mà vĩnh chứng quả vị liên đài.
Dịch nghĩa : Có thể thoát ly tránh xa điên đảo tội nghiệp,
mê mộng hoang tưởng, mà có thể hợp với Tiên thiên, tiêu
diêu tự tại, quả đích thức là đạt đến cảnh giới viên mãn cao
nhất.
Tam thế chư Phật, y Bát Nhã Ba La Mật Đa, cố đắc A
nậu Đa La tam miệu tam bồ đề.

32. 般若波羅蜜多心經
 32 
- Tam thế chư Phật : tức là chư Phật quá khứ, chư Phật
hiện tại, Phật vị lai cũng là dựa theo pháp môn cứu cánh
này để tu hành.
Giữa Phật và Phật rốt cuộc có chỗ nào khác biệt, đã thành
Phật đã đạt đến cứu cánh rồi, sao lại có sự phân biệt các
loại Phật hiệu?
Lấy ví dụ nói rõ : có 2 cái túi chứa đầy không khí, một cái
là túi A, một cái là túi B, khi mở hai túi ra, không khí trong
túi hợp thành nhất thể với không khí rộng lớn, lúc này thì
không có sự phân biệt không khí túi A và túi B nữa. Danh
xưng trước khi thành Phật cũng giống như túi A và túi B
vậy, sau khi thành Phật rồi thì giống như không khí một thể,
không có phân biệt.
Eo biển Đài Loan như A Di Đà Phật, eo biển Malacca
giống như Phật Dược Sư, Thái Bình Dương giống như Phật
Thích Ca Mâu Ni, tuy là danh xưng có khác nhau, nhưng
bản chất của nước biển là hoàn toàn giống nhau và thông
nhau. Phật hiệu cũng giống như tên gọi của eo biển, Phật
tính giống như nước biển.
A nậu Đa La tam miệu tam Bồ Đề : nếu phiên dịch thành
nghĩa tiếng hoa thì là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh
Giác. Vậy thì cái gì gọi là Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh
Giác đây?
Vô thượng có nghĩa là không có cái gì khác có thể cao hơn
nó nữa, là cái gì đây? chính là cảnh giới của Phật. Chánh

33. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 33 
đẳng có nghĩa là hành Đạo đại thừa Bồ Tát, có thể tự giác
giác tha (tự mình giác ngộ rồi giúp cho người khác giác
ngộ), tự độ độ tha (tự độ bản thân rồi độ người khác), tự
lợi lợi tha (mình được lợi ích mà người khác cũng được lợi
ích).
Chánh giác chính là giống như sự giác ngộ chân chính mà
Thanh Văn, Duyên giác đắc được.
Tam thế : đời quá khứ, đời hiện tại, đời vị lai.
A nậu Đa La Tam miệu tam Bồ Đề :
- A : nghĩa là Vô;
- Nậu Đa La : nghĩa là Thượng;
- Tam : nghĩa là chánh;
- Miệu : nghĩa là đẳng;
- Tam : nghĩa là chánh ;
- Bồ Đề là Giác.
Dịch thành “Vô Thượng Chánh Đẳng Chánh Giác”, tức là
“Đạo”.
Dịch nghĩa : Tam thế thập phương chư Phật, có thể siêu
sinh liễu tử mà nhập niết bàn, độ hóa chúng sinh, là vì họ
cũng có thể dựa theo pháp môn “Bát Nhã Ba La Mật Đa”

34. 般若波羅蜜多心經
 34 
này, cho nên cuối cùng đều đăng đạo quả Vô thượng chánh
đẳng chánh giác.
Cố tri Bát Nhã Ba La Mật Đa, thị đại thần chú,
Cho nên biết rằng cái pháp diệu trí tuệ Bát Nhã Ba La Mật
Đa có thể đạt đến bến bờ này là đại thần chú.
Cái lớn này là cái lớn mà không có gì có thể lớn hơn được
nữa, nếu vẫn còn có cái lớn phía bên ngoài cái lớn này thì
không đủ để cho là lớn.
Thần là chỉ ý bất khả tư nghì, cũng có thể gọi là thần
thông, cái thông này cũng có ý là động, muốn biết tất cả
mọi chuyện trong vũ trụ, chỉ cần động cái niệm đầu này là
có thể thông đạt.
Nếu có thể không động thì có thể quan sát rõ ràng tất cả,
hiểu rõ tất cả, cái này là cảnh giới càng siêu vượt hơn đại
thần thông, chỉ có chư Phật và Đại Bồ Tát có thể đạt đến
cảnh giới này.
- Chú : pháp môn, chân ngôn, mật trì, tổng trì.
Dịch nghĩa : Cho nên, có thể biết “Bát Nhã Ba La Mật Đa”
là thần diệu khôn lường mà có thể ứng biến vô cùng, là đại
pháp môn có thể độ tận chúng sinh trong thiên hạ.
Thị đại minh chú, thị vô thượng chú, thị vô đẳng đẳng
chú,

35. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 35 
Chú này có thể đả phá vô minh phiền não, là một loại chú
đại quang minh.
Chú này có thể trực tiếp đạt đến cảnh giới niết bàn, có tìm
cũng không tìm thấy bất kỳ một pháp môn thế gian nào có
thể siêu vượt hơn nó nữa.
Nó là một loại chú chí cao vô thượng, càng là một loại chú
vô song (không gì có thể sánh bằng).
Nhờ vào sức mạnh của chú, có thể minh tâm, rời khỏi tất
cả tâm vọng tưởng, lúc trì chú tuy là không hiểu, trong
cái không hiểu đó kích phát cái hiểu rõ thật sự, cho nên
nhờ chú này mà có thể minh tâm kiến tính.
- Thị đại minh chú : là đại pháp môn chính đại quang
minh mà có thể trừ tận ngũ uẩn, chiếu thấu suốt tam giới
thập phương.
- Thị vô thượng chú : là đại pháp môn chí cao vô thượng
mà có thể giải thoát luân hồi, đạt đến cứu cánh niết bàn.
- Thị vô đẳng đẳng chú : là đại pháp môn cao nhất và cũng
không có bất kỳ một con đường tắt nào có thể nhanh hơn.
Năng trừ nhất thiết khổ, chân thật bất hư.
Công lực của thần chú này có thể trừ đi tất cả nỗi khổ, đây
đều là chân thật chứ không có một tí hư giả nào.

36. 般若波羅蜜多心經
 36 
Muốn trừ đi tất cả khổ ách của thế gian, phương pháp căn
bản nhất chính là phải liễu thoát khỏi sinh tử, thoát xuất
luân hồi.
Phân đoạn sinh tử đã liễu rồi, biến dị sinh tử cũng đã liễu
rồi, mới gọi là thật sự trừ đi tất cả nỗi khổ, ngừng luân hồi,
từ cái ngày sinh ra cho đến ngày chết đi là một đoạn sinh
tử.
Tứ quả A La Hán đã đoạn phân đoạn sinh tử, nhưng
chưa liễu biến dị sinh tử. Biến dị sinh tử là một niệm sinh
ra mà sống, một niệm diệt mà chết, thuộc sự sinh diệt của ý
niệm, không thuộc sự diệt của cái nhục thân. Đại Bồ Tát
mới có thể liễu biến dị sinh tử.
Dịch nghĩa : Chúng sanh thể hội sâu sắc “Bát nhã ba la
mật đa” mà vĩnh viễn chân thành phấn đấu bỏ công ra thực
hành thì có thể trừ đi tất cả khổ nạn. Đây là lời nói hoàn
toàn thật, chứ không phải là lời nói hư vọng.
Cố thuyết Bát Nhã Ba La Mật Đa chú,
Chú là thuộc về Mật giáo, không thể dùng một loại tư
tưởng để nghĩ nó rốt cuộc là thế nào, là chân lý của cứu
cánh thì ngôn ngữ không thể nào diễn tả thành lời, chỉ có
thể cảm nhận chứ không thể diễn đạt bằng lời.
Chú cũng giống như khẩu lệnh bí mật trong quân đội, có
một khẩu lệnh như vậy mới không đến nỗi lấy pháp của
ngoại đạo xem làm chánh pháp, chú cũng có công dụng

37. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 37 
như thế.
Một khi đã tiến vào diệu lý đại thừa, thì không có tâm phân
biệt gì hết, rời khỏi tất cả pháp, rời khỏi tất cả tướng, cho
dù là chú thì cũng tùy thuyết tùy liễu.
Dịch nghĩa : Cho nên cuối cùng phải nói ra nơi pháp môn
“Bát nhã ba la mật đa” để chỉ dẫn soi sáng cho con người,
để cho người đốn ngộ Vô thượng Bồ Đề.
Tức thuyết chú viết :
Tâm kinh không chỉ có thể tự độ (độ tự mình) mà còn có
thể độ người khác, khiến tự mình liễu thoát sinh tử, lại
càng có thể cùng đại chúng cộng độ (độ chung với nhau)
cùng lúc thoát khỏi sinh tử .
Việc liễu thoát sinh tử không nên là cá nhân mình độc
hưởng, nên cùng chúng nhân hưởng chung vui, đạt đến bờ
bến chân lý niết bàn.
Chú giống như tâm ấn của chư Phật, chỉ có Phật mới biết
được, những chúng sanh khác đều không hiểu, cho nên
cũng chẳng cần cất công phiên dịch.
Người tuy không dễ dàng hiểu được chú, nhưng những
chúng sinh khác như quỷ, thần, tu la...lại kính sợ chú, cho
nên hễ khi niệm chú này, họ cũng ngờ nghệch.
- Tức thuyết chú viết : bèn ngắn gọn mà nói ra then chốt

38. 般若波羅蜜多心經
 38 
của pháp môn này : đó chính là :
Yết đế yết đế,
- Yết : mở ra
- Đế : diệu đế, tức là “huyền quan diệu đế” . Đế : nói đế
là vương, là chủ
Ở đây là chỉ về tâm tánh, bởi vì tâm tánh là chủ của chúng
ta, sự kỳ diệu ấy khó mà nói, cho nên nói là diệu đế.
Dịch nghĩa : cầu Minh Sư mở ra Huyền Quan diệu đế của
mình, nhất thiết phải mở ra huyền quan diệu đế này.
Ba la yết đế,
- Ba la : bờ bến
Dịch nghĩa : Thụ Minh sư chỉ mở ra pháp môn Huyền
Quan, là con đường tắt nhất định phải trải qua để đến được
bờ bến.
Ba la tăng yết đế,
- Tăng là tịnh, là chúng
Dịch nghĩa : chỉ có nguyện chúng sanh quay đầu hướng
thiện, huyền quan diệu khiếu của mọi người đều có thể gặp
được Minh sư điểm khai, mọi người đều tín thụ phụng
hành (sau khi cầu đạo thì dễ hành “Bát nhã ba la mật đa” ,

39. Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh _ Sơ Lược Chú Giải
 39 
siêu sinh liễu tử mà đạt được cảnh giới của Phật.)
Bồ Đề tát bà ha.
- Bồ Đề : là giác ngộ. Giác tính viên minh, linh quang quán
thiên địa, không bị vật trên thế gian làm mê muội trói buộc.
- Tát bà ha : chúng sinh thành tựu, lợi lạc vô cùng
Dịch nghĩa : Mọi người nhanh chóng tự giác ngộ và giúp
người khác giác ngộ, để tất cả chúng sinh đều có thể dựa
theo “Bát nhã ba la mật đa” mà khom lưng tiến hành, phổ
tất thành tựu, mãi mãi vui vẻ không ưu sầu, hóa nhân tâm
thành Phật tâm, hóa thế giới thành liên bang.
Ghi chú thêm : Lúc này đang là lúc đại khai phổ độ, những
Phật tử có duyên tất cả đều có thể lên bờ, người đắc đạo
cần mẫn tu đạo bàn đạo, có thể hành Bồ Tát Đạo, thì là thế
giới Phật sống, ngày đó có thể mong đợi và sắp đến, đó là
nguyện vọng lớn nhất của Phật Tổ. Nghiên cứu Tâm Kinh
này tức có thể ngộ rõ.