1. EUSKARAZKO EDIZIORAKO HITZAURREA
Karl Popp e rr e n Ezagut z a Objektibo a hare n azke n aldi filosofiko luze e n a r e n at ari a n dago,
hots, London School of Econo mi c s- etik 196 9 a n erretir at u zen e tik 199 4 a n hil zen art ei noko
gar ai ar e n at ari a n. Londr e s e r a etorri aurr etik idatzi zitue n bi liburu e k, Logik der Forschu n g [1934]
et a The Open Societ y and Its Ene mi e s [194 5], bera u e k osp e t s u bihurt u dituzt e n met o d o
zientifikoar e n teori ako berrikun tz a k et a de m o kr a zi ar e n teori a baino askoz gehi a g o dauk a t e ber e n
orrialde e t a n barn a . Logik der Forschu n g , ingel e s e r a The Logic of Scientific Discov er y
izenb ur u a r e ki n itzulia [1959], ez da inondik ere zientziar e n met o d o a ri buruzko panfl et o bat, ezt a
panflet o iraultz aile bat ere, test u a r e n here n a inguru prob a bilit at e a r e n m aizt a s u n teoriar e n
trat a m e n d u original e n et a m ek a nik a kuan tiko ar e n interpr e t a zi o a r e n ikerket a zeh at z a egit eko
dar a bil e n e z gero, liburu a r e n oinarri izand a k o eskuizkribu argit ar a g a b e a k , Die beid e n
Grundpro bl e m e der Erken nt ni s t h e ori e lanak [1979], zeinar e n eduki a m aiz aipat z e n due n, orde a ,
giza ikast e a r e n et a beron e n test ui n g u r u biologiko ar e n psikologi ari buruzko m at e ri al esa n g u r a t s u
oparo a aurkez t e n due n art e a n . Izan ere, Popp er azke n bat e a n Karl Bühler ongi azt ert urik zeuk a n
gizon a zen, et a ber e egin ak zitue n Würzbur g School barru a n probl e m e n eb az p e n e r a k o gar at u riko
teori ak (Popp er [1974 a] , 15§). The Open Societ y and Its Ene mi e s , aldiz, ez da hainb e s t e
liber alis m o de m okr a tiko a defe n ditz e n due n liburu bat, baizik eguzkip ek o gai guzti ak ezt a b ai d a t z e n
ditu e n liburu bat e a n bere lekutx o a due n liberalis m o de m o kr a tiko a r e n defe n t s a bat. Liburu hon e k
hainb a t gauz a inter e s g a r ri eskai ntz e n ditu, hala nola, Platon e n et a Marxe n pent s a m e n d u a r e n
azt erk e t a sako n et a probok a t z ail e a k (ikus Hacoh e n [2000], 9 Kapitulu a, balor azio kritikorako),
Heraklito, Aristot el e s, Hegel, J. S. Mill, Wittge n s t ei n, Mannh ei m et a best e batz u e n lanar e n
interpr e t a zi o historiko erudit u, nahiz et a ezt a b ai d a g a r ri, asko, razion alt a s u n a r e n teoria berri bat e n
ele m e n t u a k , et a Logik der Forschu n g lane a n esplizitu dago e n a baino hara t a g o doaz e n zientziar e n
funtzion a m e n d u e i buruzko argibid e asko. Hain eza g u n a ez delako aipa g a r ri a den ideia bat 11.
Kapituluko II. at al e a n argi et a garbi onartz e n den a da, hau da, zientzi ar e n aurrer a m e n d u a tipikoki
iraultz aile a dela, et a ez met a k e t a z lortua; topiko bat egu n agi a n, bain a filosofo askok Kuhni [1962]
egoz t e n diot e n a . Best e ideia bat, m aiz aha n z t e n den a hau ere, 23. Kapitulu a n zientzi ar e n izaer a
soziale a n jartz e n due n enfa si a da, zientzia ipintz e n baitu berak baie st e n due n objektibot a s u n a r e n
jagol e nagu si (Jarvie [2001]).
Haren ez a g u t z a intel ekt u al a k, bait a argit ar a t u riko lanak ere, aber a t s a k et a askot ariko ak
diren arre n, okerrik gab e ust e izan dait ek e Popp e r Britaini ako bere karrer a profesio n al ar e n (194 5-
196 9) zatirik han di e n e a n esp e zi alist a bat izan zela: lehe n e n g o et a behin zientzi ar e n , bereziki
zientzi a fisikoar e n , filosofo et a m et o d ol o g o a et a gero, bigarr e nik, nahiz et a osp e a g a t ik gehi a g o
praktika g a tik baino, gizart e et a politika filosofo a. Fisikar e n filosofian zuen inter e s a are a g o land u
zue n The Postscript to the Logic of Scientific Discov er y lanar e n II. et a III. liburuki et a n (195 0-
195 7 a n idatzia, 1982 -1983 a n hiru liburukit a n argit ar a t u a ); I. Liburukiak et a 195 0 et a 196 0ko

2. urt e e t a k o lana biltzen due n obra nagu si ak, Conject ur e s and Refut ation s [1963] izen ek o a k, orde a,
gehi e n b a t zientzi a fisikoar e n ikerket a n sortz e n diren probl e m a logiko et a met o d ol o giko ei heltz e n
diet e. Bere azke n 25 urte e t a n , alab ai n a , Popp err e k funts e a n arlo berri ak lantz er a jo zue n:
biologiar e n filosofia, gog a m e n a r e n filosofia et a eza g u t z a r e n teori a orokorra. Egia es at e k o , m et o d o
zientifikoar e n , prob a bilit at e a r e n , mek a nik a kuan tiko ar e n , teoria de m okr a tiko ar e n et a filosofia
greziarr ar e n probl e m a zah arr ek lilurat ut a segit u zue n, et a ere m u hau e t a n guzti et a n garra n t zi
han diko ekarriak argit ar a t u ziren ber a hil aurr et x o a n edo hil ost et x o a n . Baina enfa si a ben e t a n
aldat u zen, probl e m a k eb az t e k o filosofia gara t u et a bizitzar e n, nat ur a r e n et a gizaki ak nat ur a n
due n apart e k o leku ar e n teori a orokorr er a hel ar azi zuen e a n . Ezagut z a Objektibo a k iraga p e n hon e n
testig a n t z a nab a r m e n a em a t e n du.
Mont ev e r dir e n Vesp er s bez al a, liburu a atz er a begira hast e n da, lehe n a g o k o lorpe n ei so,
nora bi d e berri et a ust ek a b e k o e t a r a jo aurre tik. Lehe n e n g o kapitulu a k, izenb u r u egokiz «Aieruzko
Ezagut z a » izend a t u a k , Hum er e n indukzio probl e m a berraz t e r t z e n du, Popp err e k funts e a n bed e r e n
Logik der Forschu n g en eba t zi zuel a ust e due n a (zuz e n en e iritziz), et a gero soluzio hau zientzi a
teorikoar e n esp arr u tik praktikar e n ere m u r a hed a t z e a ri ekite n dio. Heda p e n honi buruz, zab al
ezt a b ai d a t u a et a ia ezt a b ai d a t u a bez ai n zab al bazt e rt u a ere izan den a ber a u, gero a g o erra n e n dut
zerb ait gehi a g o. Hum er e n probl e m a ri em a n beh a rr e k o soluzio sinple a ust e tradizion al bat, hau da,
zientzi ako teoriak et a hipot e si ak kasu e t a t ik edo esp e ri e n t zi atik egind a k o infere n t zi a induktibo e n
proz e d u r a z —justifikazio pre mi a han di a due n a bera u— erdiet sit ak o a k direlako ust e a , bazt er tz e a
zen, et a hon e n ordez hai ek justifikaziorik beh a r ez dut e n ust e et a aieru a k direl a supo s a t z e a .
Persp e k ti b a berri hon e n arab e r a , ez da ukatz e n razion alt a s u n a r e n osa g ai a ikerket a zientifikoa n,
esz e p tizis m o tradizion al e a n gert a t z e n zen mod u a n , baizik hipot e si ak sortz e tik ber a u e n kritika edo
errefut a p e n e r a aldat z e n da razion alt a s u n a , et a hau, Popp e rr e k propo s a t u zue n e z , era ded uktib o
garbi- garbi a n burutz e n da. Hau da, aieru a k, izan, «nor a bi d e induktibo a n » egind a k o mu gi m e n d u e n
em ai tz a diren arre n —eurot ak o inport a n t e e n a k orokortz e unibert s al edo est a tistiko a k dira— ez
dira infere n t zi ak; et a uka ezi n a bad a ere errefut a p e n a k infere n t zi e n em aitz a, ber eziki aurr e s a n
kontra s t a g a r ri e n ded ukzio a, diren arre n, ez dira induktibo ak. Era horret a n , aieru e n et a
errefut a p e n e n filosofiak, deitu izan zaion mod ur a , alferrikako bihurtz e n du indukzioar e n teoria
osoa, bait a beron e n ilunt a s u n et a kontra e s a n guzti ak ere.
«Zen t z u n a r e n alde biak» izen eko liburu a r e n bigarr e n kapitulu ak ere atz er a begira tz e n du
zenb ait e t a n , bain a gehi e n e t a n aurr er a jotzen du segurt a s u n e z . Popp err e n as m o a kapitulu luze et a
nolab ait gora b e h e r a t s u hon e t a n , ber ak diosku n e z , «zient zi ari buruz ditud a n iritziei egin zaizkien
kritikei eran t z u n a » em a t e a da (63 or.). Nahiz et a hark gogo- gogo a n zitue n LSErekin berar e ki n
kritiko ziren a k, bereziki Lakat os, zein, artikulu sail zorigaizt oko bat e a n [1968 a] , [197 0], [197 4],
hon a k o ideia hau bultz at z e n ari zen gar ait s u hon e t a n , alegi a, Logik der Forschu n g en ez zela eb at zi
ez indukzioar e n probl e m a ez zed arriket a r e n probl e m a , bait a Kuhnek aurk ez t uriko kritika ere
[1962], Popp e rr e k ez diet e he m e n zuze n e a n eran t z u t e n kritika horiei. (Erantz u n batz uk ikust eko,
irakurl e a k Lakotosi egind a k o ihard e s p e n a begir at u beh a r du Popp er [197 4 b] 999- 1013
orrialde e t a n , Popp er [1970]- n, et a 1982k o Poperr e n g a n a Sarrer a [198 3]- n). Egiten due n a zera da,
ohiko gai batz uk berri ak edo behi ntz a t ordur a art e arret a han dirik em a n gab e k o a k diren e ki n (nahiz
et a gero a g o sarri aipat u) nah a si. Gai zah arr e n art e a n , adibid ez egia et a egia nt z a (6- 11§§) dau d e ,
lehe nik Conject ur e s and Refut ation s en 10. Kapitulu a n luze azt ert uriko gaiak, et a Liburu hon e n 9.
Kapitulu a n berriro jorrat u a k; bait a zentz u n a edo «go g a m e n a r e n ontzi teori a » ere (12- 15, 19- 22§§),
Popp e rr e k lehe n bizi The Open Societ y ren 2. liburuki a n horrel a deskrib a t u zuen a , et a gerox e a g o
194 8 a n he m e n I Eranskin e a n berriz inprim a t u rik agertz e n den hitzaldi aipa g a r ri bat e a n . 2.
Kapitulu a n, lehe n a g o k o idazkiet a n baino sako nki a g o jorrat uriko gai en art e a n , zentz u n e z k o
erre alis m o a r e n aldeko defe n t s a dago (ikus, halab e r, Popp er & Eccles [1977], 1. Kapitulu a, et a,
best e ikusp e gi bat e tik, liburu hon e n 8. Kapitulu a), bait a ber e epist e m ol o gi a eboluzionist a r e n
onar p e n a ere, zeinari buruz beh e r a g o mintz o naiz e n. Kapitulu a «Gibelsol a s a indukzio az » egin ez

3. bukatz e n da, et a bert a n Popp e r indukzio ar e n probl e m a logikoa «ezinb e s t e k o t a s u n a r e n
[kaus al a r e n ] ideiar e n jatorriar e n edo oinarriar e n bila ontzi- teori ar e n bidez egit e n due n
azt erl a n e t ik » (117 or.) bereizt e n saiatz e n da.
Ezagut z a Objektibo a ren gai nagu si a, izenb ur u a n bert a n iragarri a, da hipot e si zientifikoak,
justifikat u gab e k o a k et a justifikatz e n zailak izat ez gain, ust e a k ere ez direla et a zentz u argi a n
sines t e r r a z a k ere ez. Bigarre n mailako gai bat, jada aipat u dugu n a , hipot e si zientifikoak m aiz
egi azko ak ere ez direla izat e n dioe n a da, et a, nahiz et a ben e t a k o hipot e si a k aurki dait ezk e e n
batz u e t a n , et a esti m u han dit a n edukitz ek o a k diren, ongi egin e n dugu zientzi a beti ere egi a
erdie st e k o baino are a g o egi ar a hurbiltz eko ah al e gi n gisa ikust e n bad u g u . Labur esa n d a ,
Popp e rr e k horrel a ez dioe n arre n, eza g u t z a zientifikoar e n zatirik han di e n a justifikat u gab e a,
faltsua, esz e p ti zis m o a da (Miller [1994], 54. orr.). Ezagu t z a zientifikoa, Popp err e k aditz e n due n
mod u a n , zentz u n e z k o eza g u t z a r e n hed a p e n a da et a bero n e ki n bat dator gauz a askot a n, bain a
kidet a s u n urria du filosofo profesio n al e k konb e n t zion al ki eza g u t z a r e n teori ar e n gaitz at hartz e n
dut e n a r e ki n. Horrex ek, zalant z a rik gab e, esplikatz e n du zerg a tik den Popp er hain gutxi eza g u n a
epist e m ol o g o mod u a n et a zerg a tik ez den agertz e n har e n izen a epist e m ol o gi a k o ant olo gi a
askot a n .
Ezagutza zientifikoaren objektibotas u n ar e n doktrina Logik der Forschun g e n zenbait atalet an,
bereziki 8§ eta 27§an, iragarrita dago, baita (gorago aipatu bezala) The Open Society and Its Enemies e n
23. Kapituluan ere. Popperrek aintzat hartzen dituen aitzindariak Platon, Kant, Hegel, Bolzano, Frege
eta Heinrich Gomperz dira (154- 160, 185 orr.). Ideia hauet atik harago dagoen a Ezagutza Objektiboak
giza ezagutz are n alde biologikoari em at e n dion arreta zehatza da. Arraroa badirudi ere, ikuspegi
biologikoak dira ezagutz a zientifikoaren eta are gure zentzunezko ezagutz ar e n izaera garbiro ez-
psikologikoa argitara ateratz en duten ak eta Popperri ezagutz a mota hau bai gizakien eta bai abere e n
ezagutz a subjektibo edo jarrerazkoar ekin kontrast e a n jartzeko ahalbide a eskaintzen dioten ak.
Ezagutz a, hem e n, gizakiaren egokitzap e n a mundur a bide exosom a tikoz (ez- genetikoz) hobetz e n duen
giza eraikuntz a abstraktu bezala aurkezt en da. Zientzia, ikuspegi razionalistatik, Popperren 3
mundu ar e n, ideia abstraktu e n, sorkuntz a linguistiko eta artistikoen, «kulturaren » —hain erraz
lardaskat u ohi den termino honen zentzu duinen e a n— mundu ar e n, zatirik inportant e e n a da.
Nabarm e n d u behar da 3 munduko biztanleak giza sorkuntz ak direla, eternalak barik (Platonen eta
Fregen burueran modu a n); teoriak dira, kontzeptu ak barik (Platonen araber a diren legez); eta garatzen
diren arren, giza pentsa m e n d u a k atzem a n d a ko problem e n presiope a n gertatz en da hori, eta ez
daukat e barne dinamikarik (Hegelen pentsa m e n d u a n bezala).
6. Kapitulu a («Hod ei ez et a Erlojuez ») 3 mun d u a r e n teori a az altz e n dut e n hiru kapit ulu e t a k o
lehe n e n g o a da historikoki, et a beron e k gog a m e n a r e n filosofiako, mat e m a t i k a r e n filosofiako et a
interpr e t a zi o historiko ar e n praktikako gaie n an alisi an uka n dez ak e e n askot ariko erabil er a
erak u s t e n du. Izenb ur u a Popp e r [198 2 a ]- ren II. liburuki ar e n 6 at al e tik («Erlojuak et a Hodei ak »)
erat orri a da. (Bere inter e s a du argitz e a k «Erlojuak et a Hodei ak » 1972- 1973 a n György Ligeti
konpo sit or e hun g a ri a rr a k idatzit ako obra koral ar e n izenb ur u a dela. Duda han dirik gab e esa n
dait ek e Imnre Lakat os e n g a d i k hart u zuela es al di hau, ber ak zeuzka n Postscript e n prob a batz u e n
era bilp e n kontrol at u gab e a ber ak nahi zuen e r a k o egin zue n erb e s t e lagun a et a garaikid e doia
ber a u . Baina liburu hon e n 6. kapitulu a The Open Univers e k o (jatorrizko izenb ur u a )
indet e r m i ni s m o tik har a g o doa, aska t a s u n a et a as m a m e n a izan dait ez e n «ind e t e r m i ni s m o a aski ez
da» enu n t zi a t u a defe n d a t u z (252 or.). Izan ere, zientzi a edo art e a izan dadi n, mun d u fisikoak,
zirrikitu kaus al hut s a k barik, pent s a t z ail e era b a kit s u e n ustiap e n e r a irekita dau d e n zirrikitu
kaus al a k eduki beh a r ditu. Ben et a n ere, mun d u fisikoar e n zatiak nahi er a r a ma ni p ul a t z e rik ez
bag e n u , ez legok e hipot e si zientifikorik sus m a t z e rik, ezt a kontr a s t a t z e rik ere. Haux e da 3
mun d u a r e n ideiar e n abi ap u n t u a : esp a rr u oso aut o n o m o bat giza jardu e r a m e nt al a r e n bitart ez
mun d u fisikoar eki n elkarr er a gi n e a n jar dait ek e e n a . 3 mun d u a k gizakiar e n nia ulertz ek o due n

4. garra n t zi ak taxutz e n du Popp e rr e k Sir John Eccles e ki n bat er a idatzit ako et a 197 7 a n argit ar a t u riko
The Self and Its Brain liburur a egind a k o ekarriar e n m a mi a.
Popp err e k gutxi e n e z hiru mun d u edo azpi m u n d u bereizt e n ditu bizi gar e n unib ert s o a n . 1
mun d u a objekt u et a proz e s u fisikoen mun d u a da. 2 mun d u a jardu e r a m e nt al a r e n mun d u a da —
m aiz 1 mun d u a r e n zati bat baino ez balitz bez al a hartz e n den a, bain a hart a tik bereiz dait ek e e n a ,
hala ere. 3 mun d u a giza pent s a m e n d u a r e n ekoizkin abst r a kt u e n mun d u a da — euro n art e a n
inport a n t e e n a hizkuntz a ber a da; best e gai ber ari az ko batz uk ere sartz e n dira, hala nola, teoria
zientifikoak, art el a n a k , et a agi an bait a eraku n d e sozial ak ere. Popp e rr e k ekoizkin hau e k, geuk
sortu ak bain a zentz u bat e a n gurekin loturarik ez dut e n a k, zenb ai t ab er e r e n ekoizp e n mat e ri al ekin
erkatz e n ditu: txori habi ekin, armi ar m a sare e ki n, kast orr e n barra d e r e ki n (144 or.). Artefakt u hau e k
bez al a, haiek ere m ailar e n bat e a n mun d u biot ako bat e a n edo best e a n sartz e a beh a r dut e — batik
bat 1 mun d u a n , non objekt u inprim a t u, pint at u, egikarit u edo elektronikoki artxiba t u bez al a
agertz e n diren, bain a neurri bat e a n 2 mun d u a n ere bai, non aldi bat e a n pent s a m e n d u proz e s u
biziet a n erabiltz e n diren (bain a ez ezinb e s t e z ust e gisa). Antipsikologis m o a , jakina, Popp e rr e n
antzin a k o tesi m et o d ol o giko bat da ([193 4] 2, 8§§), bain a hiru mun d u e n teori an dim e n t si o
m et afisiko a hartz e n du. Ez da ukatz e n eza g u t z a subj ektibo a r e n exist e n t zi a, tank e r a biologikoko
sar e bat e kin identifikatz e n da (2. Kapitulu a, 20§).
Popp err e k 3 mun d u k o bizta nl e ber eziki esa n g u r a t s u mod u a n berak probl e m a objektibo a k et a
ego er a probl e m a t iko objektibo a k deitz e n ditue n a k nab a r m e n t z e n ditu. Haren probl e m a - eb az t e k o
esk e m a orokor oso ez a g u n a
P1 → TT → EE → P2
(hasi er a k o probl e m a → behi n- behi n e k o teori a → erraku n t z e n eza b a p e n a → hurre n g o
probl e m a ) , liburu a n hainb a t aldiz aipat u a (158 et a 197 orriald e e t a n et a, orokorre a n , 269 et a 313
orrialde e t a n ), hark dionez, «esk e m a dialektiko ar e n (ez- heg eli arr ar e n ) interpr e t a zi o kritikotik
at er a t a k o t z a t har dait ek e », «Wha t is dialectic? » artikulu goiztiarr e a n ([196 3], 15. Kapitulu a)
azt ert u a ber a u. Eske m a hon e n ara b e r a , zientziar e n hazku n d e a 3 mun d u a n burutz e n den jardu e r a
dela bai es t e n da nab a r m e n ki, teorie n et a ber a u e k helbur u dituzt e n arazo e n art eko erlazio logiko
objektibo a k baitira inport a n t e a k teoriak gar a t z e k o —eta, jakina, ber ai e n gara p e n a ulertz ek o— et a
ez ber ai ek inplikatz e n dituzt e n proz e s u subjektibo edo psikologiko ak. Onartz e n da, jakina, 3
mun d u k o objekt u a k pent s a m e n d u subj ektiboko proz e s u e t a n atz e m a n edo atxiki beh a r direla,
bizia, erra n e n gen u k e , berr e s k u r a t z e k o . Best al d e, lo dago, iraun git a baino are a g o , ber a u ulertz eko
ah al bid e a k hantx e dirau e n art e a n (liburu a idazt ek o erabilit ako hizkunt z a jada inon era biltz e n ez
bad a ere). Popp e rr e k ust e du 3 mun d u k o objekt u bat atz e m a t e a k objekt u horre n nolab ait e k o
birsorku n t z a inplikatz e n duel a; araz o bat ulertz e a , berriz, araz o a eb az t e n saiat u et a huts egit e a n
datz a. (4. Kapitulu a, 10§). Hem e n dik aditu a ri buruzko ikusm ol d e ez- justifikatz aile a sortz e n da,
aditu a eza g u t z a izugarri a om e n dauk al ak o autorit a t e a due n a ez, bain a bidezko et a ez- bidezko
hut s e gi t e gehi e n a k egin ondor e n , zerk funtzion a t u k o ez due n nahiko argi dauk a n a dela
pent s a r a z t e n due n a . (ikus, hala b e r, Popp er [199 4], 99 orr., et a erkat u Infeld [1941]- k, 208 orr.,
dak arr e n Bohrre n oharr a r e ki n: «adit u a , esp e ri e n t zi a latza bitart ek o, ber e ere m u mu g a t u a n egin
dait ezk e e n hut s e gi t e guztie n berri izan due n a da».
Popp err e n tesiar e n zati garr a n t zit s u bat da dioen a 3 mun d u a , nahiz et a kont a ezin hala
gog a m e n e n lanar e n ekoizkina izan, neurri han di bat e a n auto n o m o a del a; 3 mun d u a n sekul a inork
han ipini gab e k o araz o a k agertz e n dira. Adibide est a n d a r bat, m aiz erre pik a t z e n den a , zera da,
alegi a, zenb a ki nat ur al ak giza adi m e n a r e n jardu e r a k sort u a k izan arre n (150, 169, 193 orr.)
probl e m a et a teor e m a arit m e tiko asko dau d el a, hal a nola, Goldb a c h e n aieru a egiazko a ala faltsu a
den, inork aurr eikusi gab e k o a k et a aurkitu beh a rr a izan zute n a k. Ikusp e gi hau Gödel e n a r e ki n
[1951] kontra s t a liteke, har e n arab e r a objekt u abstr ak t u bat e n sortz aile ak beron e n propi et a t e e n

5. era b a t e k o kontrol a bait a uk a (nob el a gil e bat e k, hala pent s a liteke, bere pert s o n ai e n g a n era b a t e k o
kontrol a dauk a n bez al ax e). Gödel e n irakas p e n a , jakina, da objekt u m at e m a t i k o a k ez direla
gizakiak sortu ak, ber e n kont ur a existitz e n diren a k baizik. Edonol a ere, Popp e rr e n ikusp e gi a k argi
uzt e n du konstrukti bis m o a r e n et a plato nis m o a r e n art e a n konpro m i s o bat posible del a objekt u
m at e m a t i ko ei dagoki e n e z .
Popp err e n ez a g u t z a objektibo a r e n teoriari buruzko literat u r a n dau d e n ezt a b ai d a kritiko
urriet a rik baliozko e n a k Carr [1977], Currie [1978], Cohen [198 0] et a Mackie [1985] dira.
Tem a ti agertz e n den probl e m a bat zera da, alegi a, zenb a t e r ai n o hitz egin dez ak e g u n ,
Popp e rr e k m aiz egit e n due n mod u a n , ben e t a k o ideia berrie n sorket a z. Barn e logikarik bad a 3
mun d u a r e n bait a n, Popp e rr e k gald a t z e n due n auto n o m i a egi a bihurt uko bad a izan beh a r due n
mod u a n , logika horrek erre g el a errekurt si bo e t a n datz a n a izan beh a r du. Izan ere, zenb a ki
nat ur al a k giza pent s a m e n d u a r e n em aitz a badir a guztiak, haiet a k o batz uk guk geuk kontzi en t e ki
sortu ditugul ako et a jada sorturiko zenb a ki e t a t ik zenb a ki berri ak eraiki ahal izat eko mod uk o
erre g el a bat kontzi en t e ki sortu dugul ak o izan beh a r du horrek. Baina, hizkunt z a nat ur al
gar at u e n a k sint axi errekurt si bo tik oso hur dago e n zerb ait dauk a t e n e z , gai izan beh a r gen u k e era
ber e a n ondoriozt a t z e k o ez en esa n litezke e n ingel e s e z k o perp a u s guzti ak 3 mun d u a r e n barru a n
dau d el a jada. Proble m a he m e n ez du sortz e n logikak (Cohe n e k [198 0, 4§], iradokitz e n due n
mod u a n ) baizik gra m a t ik a k soilik. Orain, es a m ol d e linguistiko guztiak 3 mun d u a n aurki bad ai t e z k e
jada, zer zentz ut a n mintzo gait ezk e ideia berri ak as m a t z e a z ? Baiet s liteke ez en, Newton e n teori a
Newton e n aurre tik existitz e n baz e n ere, Newton e n tale nt u a beh a r izan zela zeru e t a k o teori a gisa
zue n garr a n t zi a ikust eko. Talent u a k, dud a rik ez, zerikusi a izan zuen. Baina Newton e n teoriak
Kepler, Desc art e s et a Galileok plant e a t u riko probl e m a objektibo ei soluzioa esk aint z e n ziela zioen
enu n t zi at u a ere 3 mun d u k o bizt anl e a zen Newton e n aurre tik. Ordu a n orain go a n ere badiru di
Newton e k jada han zego e n zerb ait aurkitu best e rik ez zuela egin et a inola ere ez zuel a ezer
berririk sort u. Ondorio hau zelan b ai t onar g a rri a izan dait ek e zientzi ari dagokio n e z , bain a segur u tik
ez da hain onar g a rri a sorkun tz a artistiko ari gagozkiol arik. Proble m a ber a sortz e n da, azke n
bat e a n , musik ari dagokio n e z ere, zorrozt a s u n han di a g o z gain er a . Bad a oraindik lekurik asko
tale nt u a r e n t z a t , dud arik ez, ez dago el a k o probl e m a - eb azl erik, ber e probl e m a r e n soluzioar e n bila
sinbolo e n hari posible guzti et a n zeh ar sist e m a t ikoki et a eginkorki jardu n dez ak e e ni k. Baina
ben e t a k o sorkun tz a zail da erdie st e n .
Esan dud a n mod u a n , Ezagut z a Objektibo a liburuko txost e n a k original sa m a rr a k dira giza
eza g u t z a egi azko feno m e n o biologiko gisa aurk ez t e n dut e n aldetik. Hala ere, alde bat e tik aieru et a
errefut a p e n e n proz e s u e n et a, best e tik, haut e s p e n nat ur al darwinist ar e n bidezko eboluzio ar e n
art eko antz eko t a s u n estrukt ur al a askoz lehe n a g o onart u zue n Popp e rr e k, et a Hum e r e n arab e r a k o
erre pik a p e n a r e n bidezko indukzio ar e n et a iraka s p e n lam ar ck d a r r a r e n art eko antz ek ot a s u n a r e ki n
kontra s t a t u zuen. Baina hipot e si e n art eko lehia orga ni s m o e n edo esp e zi e e n art eko lehiar ekin
erkatz e a ezin da izan m et afor a argig arri bat e tik askoz gora go k o ezer. 3 mun d u k o bizta nl e a k
ben e t a k o orga n o (nahiz et a exos o m a t ik o) gisa, et a ez orga ni s m o gisa, ikust e n diren e a n bakarrik
uler dait ek e eur e n gar a p e n a mot a bereziko gar a p e n biologiko mod u a n . Epist e m ol o gi a ebolutibo a
artikulatz e k o era hau ez da Dawkins e n [1976] m e m e e n teori atik [theor y of m e m e s ] des b e r di n a
(ikus Mackie [198 5]).
Badira Ezagut z a Objektiboa n zenb ai t bai es p e n pole miko, 30 urte gero a g o r a art e garbit u ez
diren a k et a orain art e sorturiko ak baino ezt a b ai d a gehi a g o m er e zi dut e n a k . Bat 1. Kapituluko 9§-
an indukzioar e n probl e m a prag m a t i ko a ri em a t e k o zirrim arr a t z e n den soluzioa da. Ezagut z a
Objektiboa taxutz e n ari zela, 197 1ko uda n, Popp er bere «Replies to My Critics» [197 4 b] lan zab al a
lantz e n ari zen The Philosop h y of Karl Popper ren, Arthur Schilpp ek THE LIBRARY OF LIVING
PHILOSOPHERSen argit ar a t u riko liburu a bera u . Induk-
zioare n probl e m ei buruzko saiak er a mord oxk a bat azt ertz e k o era bilitako Replies hau e n III.

6. Part e a r e n sarrer a egit e a n , Popp err e k liburu hon e n 1. et a 2. Kapitulu e n zenb ai t zati, are sti a n
aipat u riko at al a barn e , kopiatz e a era b a ki zuen. Ezagut z a Objektiboa ren irakurle a r e n t z a t ageriko a
ez den a da Replies en test u barru a n indukzio ar e n probl e m a pra g m a t iko ei buruzko zenb ait ohar ere
sart u zirela. Uste dut m er e zi duel a ohar hau e k, nik neuk iradokit a egin ak, he m e n zirrim arr a t z e a ,
teori a zientifikoek, lor dait ek e e n a baino are a g o , lortu ezin den a erak u s t e n digut el ak o ideia ( The
Povert y of Historicis m [1944] 20§- an argiro az altz e n den a ) indar b e rritz e n dut e et a. Hem e n di k
ondoriozt a t z e n da ez gen u k e el a hitz egin beh a r, 9§- ak zoritxarr e z dagi e n bez al a, «ekintz a
praktikor ak o oinarri» mod u a n teoria bat best e bat baino «hob e t z a t hartz e a ri » buruz, zere n teori ek
ez baitut e gom e n di o praktikorik egit e n. (Badirudi punt u hau argi balioes t e n del a 1. Eranskin a r e n
VIII§-an. Miller [2002] a n landu t a dago). Nola jokat u azt ertz e n ari gar e n e a n ezt a b ai d a n dago e n a ,
«ekintz a praktikor ak o oinarri a n » dago el a lasai es a n dait ek e e n a , ez da inolako teori a, propo s a m e n
praktiko bat baizik (as m a zi o bat maiz). Behin punt u logiko hau ikusita, ia baiezt a p e n kaxkarr a da
es at e a propo s a m e n i k one n a kritikari ondo e n eust e n dion a dela. Hem e n t x e sartz e n dira teori ak;
kritika dakart e teoriek, bain a ez best e ez er gehi a g o rik. Bereziki, ez dak art e inolako iradokizu n
positiborik nola jokat u beh a r den ikust ek o. Popp err e k, azke n e a n , dioen e a n «er a b a t liteke e n a da
mun d u a , guk eza g u t z e n dugu n mod u a n , bere erre g ul a rt a s u n prag m a t i koki garr a n t zit s u guztiekin,
zeh ar o desint e gr a t z e a hurre n g o segu n d o a n » (52 or.), ez du esa n nahi erre g ul ar t a s u n a k desint e g r a
litezke e ni k (nahiz et a, jakina, desint e g r a litezke e n ). Esan nahi due n a da ez direla erre g ul a rt a s u n a k
edo guk dar a biltz a g u n teori ak gogoko ditugu n arrak a s t a praktiko e n eran t z ul e diren a k.
Ezagut z a Objektibo a ren best e tesi aha n t zi bat, kont u a n hart u a izat e a nahi nuke e n a , hon a k o
hon e k dak arki gu n iradokizu n a da: «pro b a egin et a erraku n t z a k eza b a t z e k o met o d o a ... es a n
dait ek e ez del a met o d o enpirikoa, ego erar e n logikari dagokion a baizik» (98 or.). Aurreko
orrialde a n aldak e t a gehi haut e s p e n nat ur al ar e n teoriar e n kontra faltsut u ezinezko a del ako
akus a zi o ez a g u n a agert u ondor e n , Popp err e k gero iradokitz e n du, Darwinis m o a ego er a r e n
logikar e n bert sio gisa karakt e riz a t z e a n , «har e n osa g ai logiko edo a prioririzkoak » identifikat u
ditu el a. Bere Darwin Hitzaldi ar e n [1978] gar ai a n utzia zue n egoki e n e n bizirau p e n a r e n doktrin a
enpirikoki huts a zelako iritzia. Baina, nik dakid a n e z , ez zuen inoiz ez et si best e ideia hau, alegi a,
prob a et a erraku n t z a r e n m et o d o a r e n bidez bakarrik, et a ez best e inola, lortz en dut el a
orga ni s m o e k , gizakiak barn e , ordur a art e ez a g u t z e n ez zute n a ez a g u t z e a .
Ezagut z a Objektibo a Alfred Tarskiri dedika t u a da et a, beraz, egoki da hitza urr e hau
Tarskire n egi ari buruzko teoriar eki n zerikusi a dut e n zenb ai t probl e m a ri Popp err e k em a n d a k o
trat a m e n d u a begir at uz am aitz e a . Lehe n e n g o auzia Tarskiren egiari buruzko teori ak zuen ben e t a k o
es a n g u r a filosofikoa da. Ezagu n a da, non b ait ere, Popp e rr e n iritzirako (2. Kapitulu a, 6§, 8.
Kapitulu a, 4§, 9. Kapitulu a, 1§; ikus hal ab e r [1963], 10. Kapitulu a, 3§), Tarskik deso h o r e t ik at er a
zuel a osp e a hein han di a n galdu a zue n egokitz a p e n e z k o egi ar e n teori a klasiko zah arr a. Popp err e n
iritzia hon ak o haux e dioen ideiak ber m a t u rik dago, alegi a, Tarskire n « P egiazko a da, baldin et a
bak arrik baldin p » T-eske m a k o kasu e k, non « P» objekt u hizkuntz az k o perp a u s a bat e n izen
estrukt ur al- deskriptibo (edo aipa m e n - izen) bat ez ordezk a t z e n den et a « p » perp a u s a r e n ber ar e n
m et a hi zku n t z a r a k o itzulpe n a z ordezk a t z e n den, zera adi er az t e n dut el a, Popp err e k form ul a t u zuen
mod u a n , hots, « zein gertak ariri zeh a z ki dagokion P enu n t zi a t u bat, baldin ezei n gert ak a riri
bad a g o ki o: hau da, p gert a k a ri ari » (75 or.); «Elurra zuria da» egi azko a da baldin et a bakarrik
baldin elurra zuria del ako gert ak a ri a bad a g o ki o. Onart u beh a rr a dago, egi ar e n teoria n
minim alis m o a et a deflazionis m o a nagu si diren gar aiot a n , Tarskiren T-eske m a hainb e s t e k o
erre alis m o z ulertz e hau ez dago el a oso mod a n ; bat ez ere Popp err e k gert a k a ri ekiko erak u s t e n
due n jarrer a erre alist ar e ki n konbin a t u z gero, itxura bat e a n , Conject ur e s and Refut ation s en
agertz e n ditue n «gert a k a ri a k hizkuntz ar e n et a erre alit at e a r e n ekoizkin kom u n a k edo antz ek o
zerb ait dira; enu n t zi at u deskriptibo e n orratz e z loturiko erre alit a t e a dira» ([196 3], 214 orr.)
bez al ako enu n t zi at u kont uzko a g o a k baino hara g o doal arik. Popp er haux e esa t e r ai n o doa:
«Tarskire n lana filosofikoki hain garr a n t zit s u bihurtz e n due n a ez da «egia» definitz e k o

7. m e t o d o ar e n deskriba k e t a arrakast a t s u a , baizik egiare n ego kit z a p e n teoria birgaitu izana et a
hon a k o hau frogat u izan a, alegi a, behin objekt u- hizkunt z a eta beron e n sint axi a baino aber a t s a g o a
den m et a hizku n t z a se m a n t iko bat e n beh a rr a ulert u dugu n e a n , he m e n ez dago el a best e zailtas u n
ezkut a t u rik» (355 or.). Orain ez da zail harekin bat egind a ([194 5], 11. Kapituluko 39 oharr a)
baiezt a t z e n ez en Tarskiren motib a zio a egi a definitz e a n ez zela «Zer da egi a? » gald er a ri era nt z u n
nahi a; ez zen ese n t zi alist a, et a hura ezin da ulert u (batz ut a n hal a ulertz e n bad a ere) «egi a »
hitzar e n edo «egi azko perp a u s a » es a m ol d e a r e n analisi kontz e p t u al a , edo azalp e n a , egin e n balu
bez al a (Miller [199 9], 58 orr.). Baina aipat u riko azke n oharr ak gutxit u ez, bain a azpi m a rr a t u egit e n
du Tarskiren lorpe n a egi ar e n definizio esplizitu bat em a t e a n , primitibo se m a n tiko a k ekidinez,
horrel ax e erak ut si baitzu e n «ez dago el a zailtas u n gehi a g o rik» (hau da, art az jardu n e z , ekidin
dait ezk e el a para d o x a se m a n tiko a k).
Tarskire n definizioak eraku s t e n du, hala b e r, —aus ar t u k o nintz at e k e es at e r a— bad el a
hizkunt z a bat e k o perp a u s a k kom u n e a n dut e n zerb ait, araz o zailago a den arre n kom u n e a n dut e n
hori gert ak a ri ekiko egokitz a p e n a den e n t z garbitz e a . Tarskiren teori a onartz e n dut e n e k errefu s a t u
egin e n luket e, ber az, gaur egu n egi ar e n teori a minim alist ekiko dago e n zalet a s u n bizia (Horwich
[1990]. Baina deflazionis m o a , hots, egi a propi et a t e subs t a n t i b o a ez del a baie st e n due n doktrin a,
best e kontu bat da. Ene ikusiz, asp al ditik mod a z kanpo dago e n nomi n alis m o a r e n (hau da,
antie s e n t zi alis m o a r e n ) aplikazioar e n nab a r m e n ki antz ek o a del a em a t e n du. Hau egia bad a, aise
bat etor dait ek e Engel [2002], 2.3§,- arekin Tarskire n egiari buruzko teori a deflazionist a dela
dioen e a n . Popp err e k ere segur u tik bai ezt a t u k o zuke e n eze n ez Tarskik ez best e inork ez duel a
egi ar e n ese n t zi a edo izaer a erak ut si. Baina hon e kin ez da esa n nahi egi azko propo sizio e n klase a
ez dela klas e inter e s g a r ri bat (Urtarrilar e n 1ea n jaiot ako jend e a k solas e a n inoiz era bilitako
propo sizio guzti en klas e a r e ki n, adibid e z, konp a r a t u t a ) . Zientzi a fisikoek erak u s t e n dut e n mod u a n ,
pent s a e r a ese n t zi alist e n errefu s a p e n a k ez du lagun era m a n beh a rrik lege unib ert s al e n bilaket a r e n
ukazio a ([196 3], 3. Kapitulu a).
Egiantz ar e n ikerket a Popp erri, bere [196 3], 10. Kapitulu a, 3§- ko iradokizun e n porrot a r e n
era gi n e z , ardur a han di a em a t e n dion jardu n ere m u a da. Gai konpl ex u hon e n bi alde aipat u nahi
nituzk e he m e n . Lehen e n g o a da Popp e rr e k 2. Kapitulu a, 33§- an mirakul u argu dio a esa t e n zaion
mod uk o a dak arr el a erre alis m o zientifikoar e n alde (atz er ak a gutxi e n e z Whew ell et a
Poincar é g a n a i n o doa n argu dio a ber a u). Popp err e k idazt e n du: «Bad a egia nt z a , et a teori a et a
gert ak a ri bat e n art e a n akzide n t e z oso ados t a s u n inprob a bl e a egot e a teoriak egia nt z han di a duel a
diosku n adier azl e gisa interpr e t a t u beh a r da». Atalare n izenb u r u a «Akzide n t e e n inprob a bilit at e tik
at er a t a k o argu di o bat e n analisia » den e z gero, argi dago «akzid e n t e z » hitza lekuz kanp o dago el a ;
teori a et a gert a k a ri bat e n art eko ados t a s u n zeh at z a izan dait ek e akzid e n t e a , bain a kontu a da
inprob a bl e a dela supo s a t z e n dela. Popp err e k jarraitz e n du: «Ez dut ust e argu di o hon e n kontra
asko es a n dait ek e e n i k, nahiz et a ez litzaid ak e e n gust a t u k o he m e n d i k best e indukzio teoria bat
at er a t z e a ». Best e idazle batz u e k argu di o hon e t a tik ben e t a n «be s t e indukzio teoria bat at er a t z e a »
lortu dut e n e z et a Popp e r ber a he m e n «ind uktibis m o bafa d a bat » sartz e a z akus a t u a izan den e z
gero (O´He ar [1980], 67 orr.), one n a agia n da es at e a , azke n bat e a n , argu di o a r e n kontr a asko esa n
dait ek e el a legitim oki. Horiet ariko asko dio ikusp e gi baye s t a r r e t ik Howson [2000], 3. Kapitulu ak,
(ikus Miller [1994], 49 orr.) Objekzioar e n iltzea argu di o a prob a bilit at e e n ban a k e t a batz u e t a r a k o, ez
guzti et a r a k o , baliozko a izat e a n datz a, et a sakonki ilun dago ban a k e t e k izan beh a r dut e n e n t z
argu dio a praktika n eusk a rri baliozko egin beh a r dut e n a k . Baye s t a r r e n t z a t , jakina, best e froga bat
gur e erab a ki guzti ak gure aurr eko prob a bilit at e e n m e n d e egot e a da. Razion alist a kritikoek
ondoriozt a t u k o luket e, orde a, inoiz ez del a izan e n argu di o positiborik erre alis m o a r e n alde (edo
best e ezein hipot e sir e n alde). Kritika da axola due n bak arr a.
Azken ez , bi tesire n gorak et a beh e r a k begira t u nahi ditut: «egi a n t z a bilatz e a egia bilatz e a
baino xed e argi a go et a erre alist a g o a da» dioen a r e n a k et a, ber eziki, «zient zi a enpiriko et a n egia

8. ben e t a n erdiet si dugul a baie st e k o arraz oi beh a r bez ai n sen d orik sekul a eduki ezin dugu n
bitart e a n , eduki ditzak e g ul a argu di o sen d o a k et a aski onak egi ar a n t z aurrer a p a u s o a k egin izan a
baie st e k o » (86 or) dioen a r e n a k . Gorago adier azi bez al a, Popp err e k zalantz arik gab e eut si zion
ber e iritziari: Tarskik egi ari buruzko egokitz a p e n ikus m ol d e a birgait u zuela et a eraku t si zuel a, egi
irizpide orokorrik ez dago e n arre n, egia ideal defe n d a g a r ri a del a. Egiantz a r e n (edo egiar a
hurbiltz e a r e n ) ideia lehe n bizi sart u zen e a n et a (oso gutxi gora b e h e r a ) teori a bat e n egi eduki ar e n
et a faltsut a s u n eduki ar e n art eko alde a zela es a n e z definitu zen e a n , Popp err e k nab a r m e n d u zuen
hipot e si bat best e bat baino egi atik hurbila go dago el a dioe n asert zio a ere sus m o huts a del a
(Conject ur e s and Refut atio n s) , 10. Kapitulu a, xii§). Pent s a m e n d u hon e n oihartz u n a liburu hon e t a k o
87 or. orriald e a n agertz e n du, bait a ere dioen e a n ezin dela egon egi an t z a r e n nozioar e n
«aplika g a r rit a s u n e r a k o irizpiderik» (362 or.). Baina liburu hon e t a n diosku batz u e t a n «elkarr e n
lehia n ageri zaizkigun teoria unibert s al e n art etik bat hob e s t e a , ber a u e n egia edo faltsut a s u n a ri
dagokio n e z , justifika » dait ek e el a «arr az oi enpirikoz » (38 or.), et a hau are a g o da kasu a gur e xed e a
egi a hut s a ez, bain a ah alik egia nt z han di e n a bad a. Asko gelditu dira nah a si t a aipa m e n hau e n
aurr e a n , zurrut et a putz biak bat e r a egit ek o ah al e gi n bat em a t e n dut el ak o.
Errefut a t u a den T 1 hipot e si a behi n betiko da faltsu a (inplikat uriko test enu n t zi a t u e n egia
kontu a hart ut a ); T 2 hipot e si errefut a t u gab e a , ost er a , egiazko a izan dait ek e. Horrex ek dar a m a
Popp e r es at e r a eze n, egiar e n et a faltsut a s u n a r e n art e a n egi a hob e s t e n dugu n e z , errefut a t u riko T 1
et a errefut a t u gab e k o T 2- ren art e a n T 2 hob e s t e n dugul a. Era ber e a n , T 2- k T 1- k baino egi eduki
han di a g o a baldin bad a u k a (a priori erab a ki dait ek e e n a bera u , T 2- k T 1- ek baino eduki han di a g o a
dauk al a es at e a bez ai n b a t da et a) et a itxuraz faltsut a s u n eduki txikiago a (T 1- ek eust e n dien test
guzti ei eust e n die et a), ordu a n egi a nt z han di a g o a r e n aldeko hob e s p e n a k T 2 beron e n lehiakid e den
T 1 baino nahi a g o izat er a era m a n e n gaitu. Izan ere, egi an t z a han dit u egit e n bad a egia n gora et a
faltsut a s u n e a n beh e r a egin ez, ordu a n T 2 ben e t a n egon dait ek e egiatik hurbila go T 1 baino; T 1 ,
orde a, ez dago inola ere egiatik hurbila go T 2 dago e n baino. Baina hob e s p e n o k aurrek a ri enpiriko e n
ded ukziozko ondorio ak dira (eta horrel a enpirikoki «justifikat u a k »), baldin ezt a b ai d a r e n ego er a r e n
laburp e n a k badir a soilik. Zere n begi- bist ako a bait a T 1 errefut a t u a et a T 2 errefut a t u gab e a izat etik
(egia faltsut a s u n a baino nahi a g o dugul ako enu n t zi a t u a r e ki n bat er a) ondoriozt a dez ak e g u n guzti a
hon a k o hau dela: T 1 eta T 2- ren artea n ez gen u k e e l a T 1 hob e t si beh ar . Ez da ondoriozt a t z e n bien
art e a n T 2 hob e t si beh a r litzat ek e e ni k (Miller [200 2], 4§). Gauz a ber a gert a t z e n da gur e hob e s p e n
abstr a kt u a eur e n lehiakid e a k baino egi an t z han di a g o a dut e n hipot e si e n aldeko a den e a n : T 2- k T 1-
ek baino egi eduki han di a g o a et a itxuraz faltsut a s u n eduki txikiago a bad a u k a , ordu a n ded uzi
dez ak e g u n gauz a bakarr a da T 1 eta T 2- ren artea n ez gen u k e e l a T 1 hob e t si behar. Hem e n ere ez
da ondoriozt a t z e n bien art e a n T 2 hob e t si beh a r litzat ek e e ni k. Best e behin ere argi gelditz e n da
es p eri e n t zi ak aholku neg a ti b o a best e rik ezin em a n diez a g u k e e l a .
Ezagut z a Objektiboa ren bigarr e n edizioa argit ar a t u zen e a n (1979), eza g u n zen Popp err e n
egi an t z a ri buruzko txost e n a , et a best e batz uk ere, aka s d u n a k edo ez- osoak direla. Teore m a bat da
eze n, baldin T 2- k T 1- ek baino egi eduki han di a g o a bad a u k a et a faltsu a bad a , ordu a n faltsut a s u n
eduki han di a g o a ere bad a u k al a . Hem e n di k ondoriozt a t z e n da ez en, baldin Popp e rr e n zentz u a n
egi an t z han di a g o a dauk a t e n teoriak hob e s t e n badit u g u , ordu a n teori a faltsu e n art eko hob e s p e n a k
inoiz ez direl a posible. Popp err e k aitortz e n du guzti hau, bait a best e zailtas u n logiko batz uk ere,
berriki eran t sit ak o 2. Eranskin ek o (3)- (5)- ean, bain a esp e r a n t z a z begir at z e n du aurrer a
egi an t z a r e n teoria egoki bat eskur a izan e n dugu n gar air a. (Garai hori, en e iritziz, ez zaigu oraindik
heldu). Egoer a zoriont s u hau onart u t a , aurr er a egit e n du et a ahal e gi n erab a kit s u bat egit e n du
argi a go az altz ek o zein zentz ut a n em a t e n dizkigut e n aurr ek a ri enpiriko ek teoria bat best e a baino
nahi a g o izat eko «arr az oi ak ». Neron e k iradokit a, azalp e n e z k o ohar bat gehit u zuen (4) punt u a r e n
am ai er a n : «Beti ere diod a n e a n ... badit u g ul a arraz oi ak aurrer a p e n a k egin ditugul a pent s a t z e k o, ...
ez dut bai es t e n met a hizk u n t z a z T 2 , egon, egi atik hurbila go dago el a , T 1 baino. Nik neuk teori a
horien ezta b ai dar e n ego erar e n balor azio bat egit e n dut et a bero n e n argip e a n T 2 T 1 baino hob e a

9. dela ageri da, egi ar a bider a t z e k o (399 or.). Enuntzi at u hon ek ere barru a n Popp e rr e n kritikariek
har e n idazkiet a n ust ez hain m aiz aurkitu ohi dituzt e n «ind ukzio bafa d a » horiet a k o bat dauk a n ala
ez, irakurle ar e n eba t zir a uzte n dut. Baina egia zera da, alegi a, gure hob e s p e n teorikoak gure
teori ak bez ai n aieruzko a k direl a maila berb e r e a n ; et a horret a n ez dago inolako okerrik, aurrek o
par a gr af o a n iradoki den mod u a n hob e s p e n hau e k gert a k a ri ekin kontr a s t a ditzak e g u n e z gero, et a
batz u e t a n bait a beh e r a bot a ere.
David Miller
Covent ry
2002k o ab e n d u a
Bibliografia
C ARR , B. [1977]. «Popp e r’s Third World». The Philosop hical Quar-
terly 27, 214- 226 orr.
C OHEN , L. J. [1980]. «So m e Com-
m e n t s on Third World Epist e m o -
logy» . The British Journal for the Philosop h y of Scienc e 31, 175- 180 orr. Forma hed a t u a n berrinpri m a t u a :
Currie, G. & Musgr a v e , A. E., argit a r a t z a il e a k, Popper and the Hum a n Scienc e s , 1- 12 orr. Dordr ec h t, Boston, &
Lanc a s t e r PA: Martinus Nijhoff Publishe r s, 1985.
C URRIE , G. [1978]. «Popper’s Evolu-
tionary Epist e m o l o g y » . Synt h e s e 37, 413- 431 orr.
D AWKINS , R. [1976]. The Selfish Gene . Oxford: Oxford University Press. 2. edizioa, 1989.
E NGEL, P. [2002]. Truth . Che sh a m : Acum e n Publishing Ltd.
G ÖDEL , K. [1951]. «So m e Basic Theore m s on the Foundation s of Mathe m a t ic s and Their Implica-
tions» . Fefer m a n , S., Dawso n, J. W., Goldfarb, W., Parso n s, C., & So-
lovay, R. N., argit a r a t z a il e a k, Kurt Gödel. Collecte d Works III, Unpu-
blishe d Essay s and Lect ure s , 304- 323 orr. New York & Oxford: Oxford University Press, 1995.

10. H ACOHEN , M. H. [2000]. Karl Popper – the Formativ e Years, 1902- 1945. Politics and Philosop h y in Interwar
Vienna . Ca mb ri d g e : Cam-
bridge Universit y Press.
H ORWICH , P. [1990]. Truth . Oxford: Basil Blackwell Ltd. 2. edizioa, 1998. Oxford: Claren d o n Press.
H OWSON , C. [2000]. Hum e’s Pro-
ble m: Induction and the Justification of Belief . Oxford: Claren d o n Press.
Infeld, L. [1941]. Que s t . Londre s: Victor Gollancz Ltd.
JARVIE, I. C. [2001]. The Repu blic of Scienc e . The Emerg e n c e of Popper’s Social View of Scienc e 1935- 1945 .
Amst e r d a m & Atlant a GA: Rodopi B.V. Edizioak.
KUHN , T. S. [1962]. The Struct ur e of Scie ntific Revolution s . INTERNATIO -
NAL E NCYCLOPEDIA OF UNIFIED S CIENCE , II. Liburukia, 2 Zenb a ki a. Chicago: University of Chicago Press. 2. edizioa,
1970.
LAKATOS , I. [1968]. «Chan g e s in the Proble m of Inductiv e Logic» . La-
katos, I.-ea n, argit a r a t z a il e a , The Proble m of Inductiv e Logic , 315- 417 orr. Amster d a m : North- Holland Pu-
blishing Comp a n y, 1968.
LAKATOS , I. [1970]. «Falsification and the Method olo g y of Scientific Research Progra m m e s » . Lakato s &
Musgra ve [1970]- n, 91- 195 orr. Lakat os [1978]- n berrinpri m a t u a , 8- 101 orr.
LAKATOS , I. [1974]. «Popper on De-
marcation and Induc tion» . Schilpp [1974]- n, 241 -273 orr. Lakato s [1978]- n berrinpri m a t u a , 139 -167 orr.
LAKATOS , I. [1978]. The Metho do-
logy of Scie ntific Rese arc h Progra m-
m e s . Cam brid g e : Ca mb ri d g e Univer-
sity Press.
LAKATOS , I. & MUSGRAVE , A. E., argitra t z ail e a a k [1970]. Criticis m and the Growth of Knowle d g e . Camb rid g e :
Ca mb rid g e Universit y Press.
MACKIE, J. L. [1985]. Logic and Knowle d g e . Select e d Papers, Volu m e I. Oxford: Clare n d o n Press.
MILLER, D. W. [1994]. Critical Ra-
tionalis m . A Rest at e m e n t and De-
fenc e . Chica go & La Salle: Ope n Court Publishing Comp a n y.
MILLER, D. W. [1999]. «Popper and Tarski» . Jarvie, I. C. & Pralong, S., argitar a t z aile a k, Popper’s Open So-
ciet y After Fifty Years: the Conti-
nuing Relev a n c e of Karl Popper -en, 56- 70 orr. Londre s: Routled g e .
MILLER, D. W. [2002]. «Induc tion: a Proble m Solve d » . Böhm, J. M. Holweg, H., & Hoock, C., argit ar a t z aile a k ,
Karl Poppers kritisch er Rationalis m u s heut e -n, 81- 106 orr. Tübinge n: Mohr Siebec k, 2002.
O’H EAR , A. [1980]. Karl Popper . Londre s: Routled g e .
P OPPER , K. R. [1934]. Logik der Forschu n g . Vienna: Julius Springer Verlag. Alema n e z ko 10. edizioa, 1994.
Tübinge n : J. C. B. Mohr (Paul Siebe c k). Ingele s e z ko edizioa, Popp er [1959].
P OPPER , K. R. [1944]. «The Povert y of Historicis m , II. A Criticis m of Historicist Metho d s » . Econo mi ca NS XI, 43,
119 -137 orr. Popp e r, K. R., The Povert y of Historicis m -en berrinpri m a t u a . Londre s: Routled g e & Kegan Paul,
1957.
P OPPER , K. R. [1945]. The Ope n Societ y and Its Ene mi e s . Londre s: George Routled g e & Sons. 5. edizioa, 1966.
P OPPER , K. R. [1959]. The Logic of Scientific Discov er y . Londre s: Hut-
chinso n Publishing Comp a n y. Po-
pper [1934]- ren ingele s e z ko itzulpe n hed a t u a . Orain Routled g e k argitar a t u a , Londre s.
P OPPER , K. R. [1963]. Conjec t ur e s and Refuta tion s. Londre s: Routled g e & Kegan Paul. 5. edizioa, 1989.
Londre s: Routle d g e .
P OPPER , K. R. [1970]. «Nor m al Scie nc e and Its Dangers » . Lakatos & Musgr av e [1970]- n, 51 -58 orr.
P OPPER , K. R. [1974 a ]. «Intellec t u al Autobiograp h y » . Schilpp [1974]- n, 3 -181 orr. Aipuak Unend e d Quest liburu
ediziora r a ko a k dira . Londre s: Font a n a , 1976. Orain Routled g e k argitar a t u a , Londre s.

11. P OPPER , K. R. [1974 b]. «Re plie s to My Critics» . Schilpp [1974]- n, 961 -1197 orr.
P OPPER , K. R. [1978]. «Nat ural Se-
lection and the Emerg e n c e of Mind» . Dialectica 32, 3- 4, 339- 355 orr. Radnitzky, G. & Bartley, W.W., III,
Evolutionary Epist e m ol o g y , Theory of Rationality, and the Sociology of Knowle d g e -n berrinpri m a t u a , 139- 153
orr. La Salle: Ope n Court Publishing Comp a n y, 1987.
P OPPER , K. R. [1979]. Die beide n Grundprobl e m e der Erkenn t ni s t h e o -
rie . Tübinge n: J. C. B. Mohr (Paul Siebe c k). 1930/1 9 3 1- ko eskuizkribu tik Troels Egger s Hans e n e k argitar a t u a .
P OPPER , K. R. [1982 a ]. The Ope n Univers e . Postscript to The Logic of Scientific Discov er y , II. Liburukia.
Londre s: Hutchins o n. Orain Rout-
ledge k argit a r a t u a , Londre s.
P OPPER , K. R. [1982 b ]. Quant u m Theory and the Schis m in Physics.

12. Postscript to The Logic of Scientific Discov ery , III. Liburukia. Londre s: Hutchins o n. Orain Routled g e k
argit a r a t u a , Londre s.
P OPPER , K. R. [1983]. Realis m and the Aim of Scienc e . Postscript to The Logic of Scientific Discov er y , I. Libu-
rukia. Londre s: Hutchins o n. Orain Routle d g e k argit ar a t u a , Londre s.
P OPPER , K. R. [1994]. The Myth of the Fram e w or k. Londre s: Routled g e .
P OPPER , K. R. & E CCLES , J. C. [1977]. The Self and Its Brain . Berlin, Heidelb er g, Londre s, & New York: Springe r
Intern a t io n al. Orain Routle d g e k argit a r a t u a , Londre s.
S CHILPP , P. A., argit a r a t z a il e a [1974]. The Philosop h y of Karl Popper . La Salle: Open Court Publishing Com-
pany.
EGILEAREN HITZAURREA
Giza eza g u t z a r e n feno m e n o a gur e unibert s ok o mirakul urik han di e n a da zalant z a rik gab e.
Bereh al ak o soluziorik ez due n probl e m a dugu, et a nik neuk ez dut inola ere ust e liburu hau soluzio
horret a r a k o pau s o t x o bat ere denik. Baina esp e r o dut lortu dud al a hiru me n d e t a n at ariko e n
bas a t z a n sart ut a ego n den ezt a b ai d a berra s t e n lagun t z e a .
Desc ar t e s , Hobb e s , Locke et a euro n eskolatik hon a —non David Hum e ez ez e, Thom a s Reid ere
sart u beh a r den—, subj ektibist a izan da neurri han di a n giza eza g u t z a r e n teori a: giza sine st e mot a
ber eziki segur u t z a t ego n da eza g u t z a , et a eza g u t z a zientifikoa, berriz, giza eza g u t z a mot a ber eziki
segur u t z a t .
Liburu hon e t a k o saiak e r e k et e n a sortz e n dut e Aristot el e s e n g a -
naino era m a n dait ek e e n tradizioar e n hari an —ezag u t z a r e n zentz u n e z k o teori ar e n tradizioar e n e a n .
Ni zentz u n a r e n miresl e han di a naiz, zeina niretz a t es e n t zi alki aut okritikoa den. Baina, zent z u n e z k o
errealis m o ar e n funts ez k o egi a azke n e r ai n o aldezt e k o prest ban a g o ere, ezag u t z ar e n zent z u n e z k o
teoria , orde a , hank a- sartz e subjektibist a t z a t dauk a t . Hanka- sartz e hon e k m e n p e a n hart u t a eduki
du m e n d e b a l d e k o filosofia. Berau era uz t e n ah al e gi n d u naiz, et a ese n t zi alki aieruzko a den
eza g u t z a r e n teori a objektibo bat eki n ordezk a t z e n . Asmo aus a r t e gi a izan dait ek e hau, bain a ez
naiz horre g a tik des e n k u s a t u k o .
Hala ere, ust e dut des e n k u s a t u beh a rr a dauk a d al a zenb ait erre pik a p e n e n g a t i k: hainb a t kapit ulu,
lehe n a g o publikat u a k izan edo ez, idatzi ziren ego er a bert s u a n utzi ditut he m e n , aldez bed e r e n
gainj arrit a egon arre n. Horrex e g a t i k mintzo naiz 3 et a 4 kapitulu e t a n «leh e n e n g o », «bigarr e n » et a
«hirug a rr e n » mun d u a z , nahiz et a orain nahi a g o dud a n «1 mun d u a z », «2 mun d u a z » et a «3
mun d u a z » hitz egin, 2. kapitulu a n bez al a, Sir John Eccles ek bere Facing Reality n egind a k o
iradokizun bati jarrai.

13. KARL R. POPPER
Penn, Buckingh a m s h i r e
1971 Uztaila 24

14. ESKER ONA
Zorret a n nago, zor han dit a n, David Miller, Arne F. Peter s e n , Jerem y She a r m u r et a, bat ez ere, neur e
em a z t e a r e ki n, esk aini didat e n pazie nt zi a itzeleko lagu nt z a nek a e zi n a g a t ik.
K. R. P.
1971
Edizio berrikusi hon e t a k o berrikun tz a rik gehi e n a k David Millerek, Jerem y She a r m u r r e k -zeina,
Nuffield Fund a zio a r e n eskuz a b a l t a s u n a ri esk er, ikerket a- lagun t z ail e izan dud a n- et a John
Watkins ek iradokit ak o a k dira.
Zorret a n nago Antony Flewrekin, 40. orriald eko (b) azke n para gr a f o a hob e t z e r a era m a n
nindu e n kritika bat e g a t i k; et a I.Gratt a n- Guine s s e ki n, 377. orrialdek o lehe n e n g o par a gr af o berrian
anbigu o t a s u n bat seinal at z e a r r e n . Zuz enk e t a inport a n t e a k egin ziren laug arr e n inprim a k e t a n ,
197 5 e a n .
Zorret a n nago, hal ab e r, Adolf Grünb a u m e k i n , zenb ait kritika zeh az t u g a t ik. Beron e n kritika guzti ak
ulert u ez ditud a n arre n, ber a u e t a k o batz u e k bi zuzenk e t a (98 et a 103. orrialde e t a n ) et a iruzkin 2.
Eranskin e a n bat egit er a era m a n naut e .
Eskerr ak em a n beh a r dizkiet he m e n , hala b e r, liburu a lehe n bizi publikat u zen e tik, 1. orrialde a n
kritika eska tz e n egin nue n dei ari eran t z u n diot e n guztiei.
2. Eranski na –Ohar osa g a r ri ak (1978)–, oraint s u era nt si a da.
K. R. P.
1978

15. I.
AIERUZKO EZAGUTZA:
NIRE SOLUZIOA
INDUKZIOAREN PROBLEMARI
Hem e r e t zi g a rr e n m e n d e a n zeh ar irrazion alt a s u n a k gora
egin izana et a hogei g a rr e n e a n gert a t u den a Hum ek enpiris m o a
sunt sitz e a r e n ondorio nat ur al a dugu.
BERTRAND RUSSELL
Oker ego n nait ek e, jakina, bain a ust e dut probl e m a filosofiko nagu si bati aurkitu diod al a soluzioa:
indukzioar e n probl e m a ri. (Uste dut 192 7 a n edo hortx e inguru a n aurkitu nuel a irten bi d e a 1 ). Soluzio
hau guztiz em a n k orr a izan da, et a best e probl e m a filosofiko mordo bati ere irten bi d e a aurkitz eko
balio izan dit.
Hala ere, filosofo gutxik onart uko du nik indukzioar e n probl e m a ri soluzioa aurkitu izan a. Gutxi izan
baitira probl e m a horri buruzko nire ikusp e gi a k azt ertz ek o —edo kritikatz ek o ere— lana hart u dut e n
filosofoak, edot a nik gai horri buruz egin ditud a n ikerket e n berri izan dut e n a k . Gaiare n inguru a n
oso oraint s u argit ar a t u diren liburu e k ez dut e aipatz e n nire lanet a riko bat ere, nahiz et a gehi e n e k
nire ideie n zenb ait oihartz u n oso urrun e n era gi n a nab a ri dut e n ; et a nire ideie n berri em a t e n dut e n
liburu ek nik sekul a defe n d a t u ez ditud a n ikuspu n t u a k esleitz e n dizkidat e, edot a gaizkiulert u a edo
gaizki irakurria best e rik gab e oinarritz a t hart uz edo baliorik gab e k o argu di o a k era biliz egit e n
didat e kritika. Kapitulu hon e t a n neur e ikusp u n t u a k berriro azaltz e n saiatz e n naiz, kritika egit e n
didat e n e i era nt z u n zab al a em a n nahi a n.
Indukzio ar e n probl e m a ri buruzko nire publikazio e n art e a n hau e x e k izan ziren lehe n e n g o biak:
193 3ko Erken nt ni s en argit ar a t u nue n oharr a 2 , zeinet a n probl e m a ri nik em a n d a k o form ul azio a et a
soluzioa aurkez t u nitue n laburki, et a 1934k o nire Logik der Forschu n g (L.d.F.) 3 izan ziren. Bai
oharr a bait a liburu a ere oso mod u labur bildu a n em a n a k . Nik ust e nue n, baikor sa m a r, irakurl e a k
kontur a t u k o zirela, zenb ait aipu historikor e n lagu nt z a r e ki n, zerga tik zen era b a ki g a rri a arazo a z
egit e n nue n birfor m ul a zi o ber ezi a. Eta era b a ki g a rri a zen, nire ust ez, probl e m a filosofiko
tradizion al a ri soluzioa em a t e n zion birform ul azio a egit e n nuel ak o.
Indukzioar e n probl e m a filosofiko tradizionala diod a n e a n , hurre n g o hon e n antz eko form ul azio a
es a n nahi dut (« Tr» deituko dud a n a ):
Tr Nola justifikatz e n dugu etorkizu n a iraga n a bez al ako a (gehi e n b a t ) izan e n delako ust e a ?
Edo, agia n, zer justifikazio dut e indukziozko infere n t zi ek?
Era hon e t a k o form ul azio a k oker jarriak dira, arraz oi bat baino gehi a g o r e n g a t i k.
Esat e bat er a k o, lehe n form ul azio ak etorkizun a iraga n a bez al a izan e n dela supos a t z e n du —nik
behintz a t okertz a t jotzen dud a n supo sizio a ber a u , «b ez al ak o a » hitza guztiz huts al et a eduki
gab e k o bihurtz e n due n zentz u zeh aro m al gu a n ulert u eze a n . Bigarre n form ul azio ak, berriz,
indukziozko infere n t zi ak, bait a infere n t ziok at er a t z e k o arauak ere, existitz e n direl a supo s a t z e n du,
et a hori, berriro ere, mod u ez- kritikoz egin beh a rk o ez litzat ek e e n supo sizioa da, et a nik gain er a
okertz a t jotze n dud a n a . Beraz, ust e dut bi form ul azio horiek ez- kritikoak direl a best e rik gab e , et a
antz ek o oharr a k egin beh a rko lirat ek e best e form ul azio askori buruz ere. Haux e izan e n da, ber az,
nire egit ek o nag u si a: indukzio ar e n probl e m a tradizion al a deitu dud a n a r e n atze a n nire ust e z
dago e n arazoa best e behin ere form ul a t z e a .

16. Jadanik tradizion al bihurt u diren form ul azio a k nahiko a oraint s u k o a k dira historikoki: Hum e k
indukzioari egind a k o kritikan et a hon e k eza g u t z a r e n zentz u n e z k o teoria n izan due n inpakt u a n
dut e sorbur u a .
Itzuliko naiz berriro form ul azio tradizion al ari buruzko ezt a b ai d a xeh e a g o r a , lehe nik zentz u n e z k o
ikusp e gi a , gero Hum er e n ikusp e gi a et a ondor e n araz o a ri buruzko neur e form ul azio et a soluzioak
aurk ez t u ondor e n .
1. Indukzioar e n zent z u n e z k o proble m a
Ezagut z a r e n zentz u n e z k o teoria («gog a m e n a r e n ontzi teori a » izengoitia ere jarri dioda n a ) hon a ko
es a e r a hon ek labur biltz e n du usu e n: «gur e adim e n e a n ez dago bert ar a sent s u m e n e n bidez sart u
ez den ez er ». (Saiat u naiz adier a z t e n ikuspu n t u hori Parm e ni d e s e k form ul a t u zuela lehe n bizi,
mod u satirikoz: gizaki gehi e n e k ez dauk a t e ber e n adi m e n tronp a t u a n sent s u m e n tronp a t u e t a t i k
jasot a ko a best e rik 4 )
Hala ere, gauza k esp ero izate n ditug u et a irmoki sinet si ohi dugu zen b ait erreg ulartas u n e t a n
(nat ur a r e n lege a k, teori ak). Horrek indukzio ar e n zentz u n e z k o probl e m a r a gar a m a t z a (nik « Cs »
deituko dud a n a ):
Cs Zelan sort u ah al izan dira igurikap e n et a ust e horiek?
Hona he m e n zentz u n e z k o era nt z u n a : iraga n e a n egind a k o beh a k e t a errepikat u e n bidez; bihar
eguzki a jalgiko del a ust e dugu, hal ax e egin duel ak o iraga n e a n .
Zentz u n e z k o ikusp e gi a k egintz a t em a t e n du best e rik gab e (inolako arazorik sortz e n ez zaiolarik)
erre g ul ar t a s u n e t a n dugu n ust e a k bero n e n sorrer a era git e n dut e n beh a k e t a erre pika t u horiek
justifikatz e n dut el a. (Gen e si s cu m justification —bat a et a best e a erre pik a p e n a ri esk er sort u a k— da
Aristot el e s et a Zizero n e z geroz tik filosofo ek « epag ô g ê » edo « induk zioa » deitu dut e n a 5 ).
2. Indukzioar e n proble m a biak Hum er e n arab era.
Hum e inter e s a t u rik zego e n giza eza g u t z ar e n izaer az edo, ber ak erra n e n zuke e n bez al a, ea gure
ust e a k oro har —eta ber a u e t a rik zein— justifika zitezk e e n beh a r best e k o arraz oiz 6 .
Bi probl e m a jarri zitue n: probl e m a logikoa (H L) et a probl e m a psikologiko a (H Ps ). Puntu
garra n t zit s u e t a riko bat zera da: berak bi probl e m a horiei em a n zizkien bi era nt z u n a k elkarr eki n
kontra e s a n e a n dau d el a nolab ai t.
Hona he m e n Hum er e n probl e m a logikoa 7 :
HL Ba al dugu justifikaziorik esp e ri m e n t a t u ditugu n kasu (erre pik akor) batz u e t a t ik
es p eri m e n t a t u ez ditugu n best e kasu (ondorio) batz u e t a r a era m a t e k o arraz oik et a r e n haria?
Hum e k H L araz o a ri ez etz ar e ki n eran t z u t e n dio: ez dago justifikaziorik, erre pik a p e n e n kopur u a
han di a izan arre n.
Hum e k erak ut si zuen, hal ab e r, ego e r a logikoak bere hartant x e jarraitz e n zuela H L-n «ond orio »
hitzar e n atz e a n «proba bl e a k » hitza jarri arre n, edo «b e s t e kasu batz u e t a r a » es a n beh a rr e a n
«be s t e kasu batz u e n probabilitat era » esa n arre n.
Hona he m e n Hum er e n probl e m a psikologiko a 8 :
H Ps Zerga tik esp e r o du et a ust e du jend e zentz u n d u n a k , hala ere, eurek esp e ri m e n t a t u
gab e k o kasu a k esp e ri m e n t a t u riko best e horiekin bat etorriko direl a? Hau da, zerg a tik ditugu
igurika p e n a k konfiantz a han di a dugu n gauz e t a n ?

17. Hum e k H Ps araz o a ri em a t e n dion era nt z u n a : «Ohitur a edo aztur ar e n g a t i k », hau da, errepika p e n e n
et a ideia- asozi azio e n mek a ni s m o a r e n era gi n p e a n gau d el a k o, mek a ni s m o hori gab e, dio Hum e k,
nek ez bizirau n gen e z a k e e l a rik.
3. Hum er e n e m ait z e n ondorio garrant zit s u a k
Emaitz a horien kariaz, Hum e ber a —inoiz izan den bururik arrazion al e n e t a riko bat—, esz e p tiko
bihurt u zen et a, aldi ber e a n , sines t u n: epist e m ol o gi a irrazion al e a n sines t u n . Atera zuen ondorio ak,
hots, erre pik a p e n a k , ber a u izan arre n gur e bizitza kognitibo a n edo gur e «ez a g u e r a n » nagu si,
argu dio gisa ez dauk al a indarrik ondoriozt a t z e a k , best e konklusio hon e t a r a era m a n zue n:
argu dio a k edo arraz oi ak eginkizu n ap al bat best e rik ez zuel a gure ez a g u e r a n . Ageria n ger a t u
baitz e n nonb ai t gur e «ez a g u t z a », ust e izaer a k o a ez ezik, arrazion alki defe n d a ezin dait ek e e n ust e
izaer a k o a zela, fed e irrazionalare n izaer ak o a 9 .
Espero dut nire hurre n g o at al ak, 4.ak, bait a 10 et a 11.ak ere, argi utziko dut el a eze n indukzio ar e n
probl e m a ri nik em a n d a k o soluziotik ezin at er a dait ek e e l a hal ako ondorio irrazion alist a rik.
Hum e r e n konklusio a are mod u indart s u a g o et a etsi a go a n plant e a t u zue n Russ ell ek bere A History
of We st er n Philosop h y liburuko Hum eri buruzko kapitulu a n , 1946 a n argit ar a t u a , Hum e r e n
aipa m e n i k gab e indukzio ar e n probl e m a r e n plant e a m e n d u argi a bez ai n ederr a egit e n zue n ber e
Proble m s of Philosop h y –tik hog eit a ha m al a u urt er a 10 . Haux e dio Russ ell ek indukzio ari buruz
Hum e k egit e n due n plant e a m e n d u a z : «Hu m e r e n filosofia... he m e z o r t zig a rr e n me n d e k o
arrazion alt a s u n a r e n porrot a da» et a, «garr a n t zit s u a da atz e m a t e a , beraz, ea Hum eri eran t z u n e n
bat em a t e n zaion osoki edo batik bat enpirikoa den filosofiar e n barn e a n . Best el a, ez dago k e alde
intel ek t u alik zent z u t a s u n ar e n eta erotas u n ar e n artean . Ur irakine t a n egind a k o arra u t z a t z a t bere
buru a jotzen due n ero a gaitz e s t e k o arraz oi bak arr a hura gutxie n g o a n egot e a litzat ek e ...».
Russ ell hon a k o baiezt a p e n e r a heltz e n da: indukzio a (edo indukzioar e n printzipio a) ukat uz gero,
«be h a k e t a partikul arr e t a tik lege zientifiko orokorr et a r a irist eko saio guztiak eng ai n a g a r ri a k direla
et a Hum er e n esz e p tizis m o a ekidinezin a duel a edoz ei n enpirist ak » 11 .
Horrel a, Russ ell ek argi nab a r m e n t z e n du Hum ek Hl-ri em a t e n dion eran t z u n a r e n et a (a)
arrazion alt a s u n a , (b) enpiris m o a et a (c) proz e d u r a zientifikoe n art eko kontra e s a n a .
Nik zera esp e r o dut, 4. et a 10- 12 at al et a n plant e a t u k o ditud a n ezt a b ai d e k argi utziko dut el a
kontra e s a n hau e k guzti ak des a g e r t u egit e n direla, baldin indukzio ar e n probl e m a ri em a t e n diod a n
soluzioa onartz e n bad a: ez dago inolako kontra e s a n i k nire ez- indukzio ar e n teori ar e n et a
arrazion alt a s u n a nahiz enpiris m o a nahiz proz e d u r a zientifikoe n art e a n .
4. Nire ikusk era induk zi oare n probl e m ar a hurbiltze k o
(1) Nik oso garr a n t zit s u t z a t dauk a t Hum e r e n az alp e n e a n inplizituki ageri den ber eizke t a
probl e m a logikoar e n et a probl e m a psikologiko ar e n art e a n . Baina ez dut ust e nik «logiko a » deitz e n
dud a n a ri buruz Hum e k due n ikusp e gi a guztiz egoki a denik. Berak baliozko infere nt zi proz e s u a k
deskrib a t z e n ditu aski argi; bain a hau e k proze s u m e n t al «arr azio n altz a t » jotzen ditu.
Oster a, nire hurbilpe n met o d o nagu si e t a riko bat, probl e m a logikoak aipa g ai diren e a n , termi n o
subj ektibo edo psikologiko guzti ak, batik bat «ust e a » et a ab ar, ter mi no objektibo e t ara aldatz e a n
datz a. Horrel a, «ust e a z » hitz egin beh a rr e a n «en u n t zi a t u a z » edo «az al p e n e z k o teori az »
mintz at u k o naiz, es at e bat er a k o; edo «inpr e si o a » esa n beh a rr e a n , «be h a k e t a enu n t zi at u a » edo
«kontr a s t a zi o enu n t zi a t u a » (test stat e m e n t ) erra n e n dut; et a «ust e bat e n justifikazio az » mintz a t u
beh a rr e a n , «teori a bat egia delako baies p e n a r e n justifikazio az », et a b.

18. Gauz ak hitz egit eko mod u objektibo, logiko edo «form al e a n » es at e k o proz e d u r a hau H L del ako a ri
aplika dakioke, bain a ez, orde a , H Ps del ako a ri; hala ere:
(2) H L edo kora pilo logikoa behi n ask at uz gero, soluzio hori H Ps edo probl e m a psikologikor a
tran sf e ritz e n da hon a k o transf er e n t zi printzipio hon e n arab e r a : logikar e n ere m u a n egia den a
psikologi a n ere egia da. (Bad a printzipio an alo g o bat, oso baliag a rri a, «m e t o d o zientifikoa » deitu
ohi den ere m u a n , bait a zientzi ar e n histori ar e n e a n ere: logikar e n ere m u a n egi a den a era ber e a n
da egia m et o d o zientifikoa n nahiz zientzi ar e n histori a n). Onartz e n dut hau aieru arriskut s u
sa m a rr a dela pent s a m e n d u a r e n edo proz e s u kognitibo e n psikologi a n.
(3) Argi ger a t uk o da eze n nire transf er e n t zi ar e n printzipioak Hum e r e n irrazion alt a s u n a
ekidite a ber m a t z e n duel a: har e n indukzio ar e n probl e m a nag u si a ri, H Ps barn e, eran t z u n a aurkitz e n
baldin badiot transf er e n t zi ar e n printzipioa bortx at u gab e , ez da izan e n inolako kontr a e s a n i k
logikar e n et a psikologi ar e n art e a n , ezt a, ber az, gure eza g u e r a irrazion al a delako konklusiorik ere.
(4) Progra m a hon ek, Hum e k H L-ri da m ai o n soluzioar e ki n bat e r a , H L-k aipatz e n due n a baino
gehi a g o esa n dait ek e el a em a t e n du teoria zientifikoe n et a beh a k e t e n harr e m a n logikoei buruz.
(5) Lortu dud a n em aitz a garra n t zit s u e n e t a k o bat haux e da: Hum e k arraz oiz dioe n e z gero,
ikuspu n t u logikotik ez dela ondoriozt a t z e n indukziorik erre pik a p e n a r e n kariaz, transf er e n t zi ar e n
printzipio ar e n kariaz ezin da halakorik gert a t u psikologian (edo m et o d o zientifikoa n edot a
zientzi ar e n histori a n). Errepika p e n a r e n karizko indukzioak okerr e n bat du oinarri, ilusio optiko
mot ar e n bat. Labur es a n d a : ez dago errepika p e n ar e n karizko induk ziorik.
5. Indukzioar e n probl e m a logikoa: birplant e a m e n d u a eta soluzioa
Esan berri dud a n a r e n ara b e r a (aurr eko at al ar e n (1) punt u a ), Hu-
m er e n H L hizket a mold e objektibo edo logikoa n birpla nt e a t u beh a r dut.
Horret ar a k o Hum er e n «es p e ri m e n t a t u ditugu n kasu a k » es a m ol d e a r e n lekua n «kontr a s t a zi o
enu n t zi at u a k » jarriko dut; hau da, gert a e r a beh a g a r ri a k deskrib a t z e n dituzt e n enu n t zi a t u zeh a t z a k
(«b e h a k e t a enu n t zi at u a k », edo «oinarrizko enu n t zi at u a k »); et a har e n «es p e ri m e n t a t u ez ditugu n
kasu a k » es a m ol d e a r e n ordez, «az al p e n e z k o teori a unib ert s al a k ».
Honel ax e form ul at z e n dut nik Hum e r e n indukzio probl e m a logikoa:
L1 Azalpe n e z k o teori a unib ert s al bat egiazko a delako baies p e n a ba al dago «arr az oi enpirikoz »
justifikatz erik, hau da, zenb ai t kontra s t a zi o edo beh a k e t a enu n t zi at ur e n («es p e ri e n t zi a n
oinarrituriko e n », esa n dait ek e) egia supo s a t u z ?
Nire eran t z u n a probl e m a honi Hum er e n a bez al ak ox e a da: ez, ez dago justifikatz erik; ez dago
kontra s t a zi o enu n t zi at u egi azko e n kopururik, han di e n a izanik ere, azalp e n e z k o teori a unib ert s al
bat egi a del ako baie s p e n a justifika dez ak e e ni k 12 .
Baina bad a bigarr e n probl e m a logiko bat ere, L2 alegi a, L1 -en orokortz e a den a . L1 -etik erdi es t e n
da, han g o «egi azko a delako » hitzen ordez best e hau e x e k jarriz best e rik gab e, alegi a, «egi azko a
delako edo faltsu a delako »:
L2 Azalpe n e z k o teori a unib ert s al bat egiazko a delako edo faltsu a del ako baie s p e n a ba al dago
«arr az oi enpirikoz » justifikatz erik, hau da, kontra s t a zi o enu n t zi at u e n egi a supo s a t z e a k justifika ote
dez ak e teoria unibert s al bat egi azko a del ako baie s p e n a edo faltsu a del ako baie s p e n a ?
Honi nik bai ezko era nt z u n a da m ai o t: Bai, kontra s t a zi o enu n t zi at u e n egi a supo s a t z e a k em a t e n digu
batz u e t a n ahal bi d e a azalp e n e z k o teori a unib ert s al bat faltsu a delako bai es p e n a justifikatz ek o.
Arrapo st u hon e n garr a n t zi a argi ikust e n da indukzioar e n arazo a sortz e n den ego e r a
probl e m a t i ko a ri buruz gogo e t a egit e n dugu n e a n . Buru a n dauk a t , hon e t a n , ego e r a bat, non
azalp e n e z k o teoria bat baino gehiag o ageri zaizkigun elkarr e n lehian azalp e n e z k o araz or e n bat e n
—adibid ez, probl e m a zientifikore n bat e n— soluzio hob e t z a t , eure n art e a n bat auk er a t u beh a r, edo

19. nahi bed e r e n , dugu n e a n . Aresti an es a n dugu n mod u a n , Russ ell ek dio indukzio ar e n probl e m a
eb at zi gab e, ezin dugul a eraba ki teori a zientifiko (on) bat e n et a zorat u t a dago e n gizon bat e n
obs e si o (txar) bat e n artean . Hum ek ere elkarr e n lehian ari diren teori ak ditu buru a n . «De m a g u n
[idazt e n du] pert so n a bat e k ... nik baiet si ezin ditud a n propo sizioak agertz e n dituel a, ... zilarra
beru n a baino gald a g a r ri a g o a del a, edo m erkurio a urre a baino ast u n a g o a ...» 13 .
Egoer a probl e m a t i ko hon e k, zenb ai t teori a ezb er di n e n art e a n auk er a t z e a k alegi a, indukzioar e n
probl e m a r e n hirug arr e n birform ul a zio a iradokitz e n du.
L3 Ba al dago «arr az oi enpirikoz » justifikatz erik elkarr e n lehia n ageri zaizkigu n teoria
unibert s al e n art etik bat hob e s t e a , ber a u e n egia edo faltsut a s u n a ri dagokion e z ?
L2 -ri em a n d a k o era nt z u n a r e n argip e a n bidezko a da L3 -ri em a n beh a rr e k o a : bai, batz u e t a n bad a g o
justifikatz erik, zort erik ukan e z gero. Izan ere, gert a dait ek e gure kontr a s t a zi o enu n t zi a t u e k teoria
lehiakid e e t a k o batz uk —bain a ez guztiak—err ef ut a t z e a ; et a egiazko teori ar e n bila ari gar e n e z ,
faltsut a s u n a frogat u ez zaien a k hob e t siko ditugu.
6. Proble m a logikoari nik e m a n d a k o soluzioari buruzk o iruzkina k
(1) Nire birform ul a zio e n arab e r a , indukzioar e n probl e m a r e n auzi nagu si a «e m a n d a k o »
kontrast a zio enu n t zi at u batz u ei buruz k o lege unibert s al e n baliot a s u n a (egi a edo faltsut a s u n a ) da.
Alde bat er a uzt e n dut «nol a era b a kitz e n dugu n kontr a s t a zi o enu n t zi at u e n », hots, gert a e r a
beh a g a r ri e n deskrib ak e t a zeh a t z e n , «egi a edo faltsut a s u n a ». Azken araz o hau ez da, erra n e n
nuke, hart u beh a r indukzioar e n probl e m a r e n osa g ai t z a t , zere n Hum er e n gald er a hon a ko hau zera
bait a: ea esp e ri m e n t a t u riko «kas u e t a t i k », arraz oi e n bidez, esp e ri m e n t a t u gab e k o e t a r a igarotz e a
justifikatz erik dago e n e n t z bait a 14 . Ez Hum e ez gai hon e n inguru a n ari izan den best e ez ein idazle
ez da, nik dakid al a, he m e n di k hurren g o gald ere t ara iraga n . Ziurtz at jo ote genitz ak e
«es p e ri m e n t a t u riko kasu a k »? Eta ben e t a n ote dira teori en aurre tiko a k? Azken gald er ok nik
indukzioar e n probl e m a ri em a n d a k o soluzioak bist ar a t u zizkidan araz o e t a riko batz uk diren arre n,
jatorrizko probl e m a t ik har a g o k o a k dira. (Hau begi- bist ako a da, kontu a n bad u g u zer nolako gauz e n
bila ari ziren filosofoek indukzioar e n probl e m a ri irten bi d e a top at z e n ah al e gi nt z e a n : baldin
«indukzio printzipio» bat aurkitu ah al bal edi, enu n t ziat u singularret atik lege unib ert s ala k
at er a t z e k o mod u a esk ainiko liguke e n a , et a hura egiazko a del ako baie s p e n a defe n d a t z e rik bal e go,
ordu a n indukzio ar e n probl e m a eba t zitz a t joko litzat ek e ).
(2) Hum er e n probl e m a hizket a- mold e objektibo bat er a aldat z ek o ahal e gi n bat da L1 . Alde
bak arr a zera da: Hum e guk esp eri m e n t a t u ez ditugu n etorkizun e k o kasu e z (singul arr ez ) mintz o
dela, hau da, igurikap e n e z ; L1 , orde a , lege unib ert s al e z edo teori ez mintzo da. Hiru arraz oi
bed e r e n badit ut aldatz e horret a r a k o. Lehenik, ikusp u n t u logikotik, «kas u a k » zenb ait lege
unibert s ali buruzko a k dira (edo unib ert s al bihur dait ek e e n enu n t zi a t u- funtzio bati buruzko a k).
Bigarre nik, kasu batz u e t a t ik best e kasu e t a r a arraz oitz eko dauk a g u n ohiko met o d o a teori a
unibert s al e n lagun t z a z burutz e n da. Hart ar a , Hum er e n probl e m a t i k teoria unibert sal e n
baliotas u n ar e n (euro n egi a edo faltsut a s u n a r e n ) probl e m ar a pas a t z e n gar a. Hirugarr e nik,
Russ ell en mod ur a, nik ere indukzio ar e n probl e m a lege unib ert s al e ki n edo teoria zientifiko e ki n lotu
nahi nuke.
(3) L1-i nik em a n d a k o ez ezko era nt z u n a lege guztiak hipot e ti ko edo aieruzk o t z a t , hau da,
ust ez kotz a t hart u beh a r ditugul a es a n nahirik interpr e t a t u beh a r litzat ek e.
Ikusp e gi hau egu n aski nag u sit urik dago 15 , bain a den b or a luze a beh a r izan du horret a r a k o . Gilbert
Ryle iraka sl e a k, esa t e bat er a k o, esplizituki egin du ideia horre n kontra 1937k o artikulu best el a
bikain bat e a n 16 . Rylek argu di a t z e n du (36 or.) oker dago el a es at e a «zient zi ar e n propo sizio orokor
guzti ak (...) hipot e si hut s a k direla »; et a hark «hipot e si » hitza neuk beti era bili dud a n et a orain ere
dar a bild a n zentz u berb e r e a n dar a bil: «e gi az ko a dela sus m a t u best e rik egit e n ez dugu n
propo sizio» gisa (loc. cit.). Nirea bez al ako tesi ar e n aurk a baiezt a t z e n du: «Maiz ziur egot e n gara,

20. ber m e guzti ar eki n egon ere, lege propo siziore n bat e n egi az » (38. or.). Eta zenb ait propo sizio
orokor «ez arrit a » dau d el a ere badio: Hauei «leg e a k » deritz e et a ez «hipot e si ak ».
Rylere n ikusp e gi hau ia «ez arrit ak o » arau a zen, izan, nik L.d.F. idatzi nue n gar ai a n, et a orain ere
ez dago inola ere galdut a . Beron e n kontra jarri nintz e n lehe nik Einst ei n e n gra bit a t e teori az
baliat u t a; inoiz ez da izan teoriarik Newton e n a bez ai n ongi «ez arrit akorik», et a nek ez izan ere
izane n da hare n mod uk orik; bain a, Einst ei n e n teori ar e n mailari buruzko iritziak iritzi, ez dago
dud arik Newton e n a ri hipot e si edo aieru «hut s » gisa begira tz e n irakat si zigula.
Best e kasu bat Ureyk 193 1 n egin zue n deut e rio ar e n et a ur ast u n a r e n aurkikun d e a da.
Garai hart a n ura, hidrog e n o a et a oxige n o a ziren kimika n ongi e n eza g u t z e n ziren subst a n t zi ak, et a
hidrog e n o a r e n et a oxige n o a r e n pisu ato miko ak neurri kimiko guztie n ered u a k ziren. Bazen teori a
bat isotop o ei buruz kimikari orok egi azkotz a t zuen a lepo a jokatz er ai n o, Soddyr e n 1910 e k o
isotopo ei buruzko aierur a art e behi ntz a t , et a askoz gero a g o r ai n o ere. Baina Ureyk errefut a p e n a
aurkitu zuen (hart ar a Bohre n teoria berro n e t si zuel arik).
Honek best e «leg e ezarri ak » et a ber eziki induktibist e n hiru ered u adibid e a k hurra g o tik azt ertz er a
era m a n nindu e n 17 :
(a) eguzkia 24 orduz behin (edo 90.0 0 0 taup a d a z behi n gutxi gora b e h e r a ) irten et a sart uko
dela,
(b) gizaki guztiak hilkorrak direl a,
(c) ogiak elikat u egit e n duel a.
Hiru kasuo t a n , lege ez arri hau e k egi azki errefut a t u a k izan dira hasi er a n em a n zitzaie n
zentz u a n .
(a) Lehe n e n g o a , Marseillako Pitea s e k «itsa s o izoztu a et a gau e r diko eguzkia » aurkitu
zitue n e a n izan zen errefut a t u a . (a)- k «nor a n a hi zoaz el a, eguzki a 24 orduz behi n irten et a sart uko
da» es a n nahi zuel a argi gelditz e n da, hare n kont ak e t a r e n aurre a n jend e a k eraku t sit ak o
sines g ai z t a s u n a ikusit a et a kont ak e t a hori bidai ari e n ipuin guzti et a k o par a di g m a bihurt u zela
kontu a n hart u t a .
(b) Bigarr e n a ere —edo hob e t o esa n d a , beron e n oinarri den teori a aristot eliko a— errefut a t u a
izan zen. «Hilkor» predik at u a grekotiko itzulp e n txar bat da: thn e - tos hitzak «hiltz er a beh a r t u rik
dago e n a » edo «hiltz er a joera due n a » es a n nahi du, «hilkor» soil- soilik baino gehi a g o, et a (b)
Aristot el e s e n teori ar e n zati da, alegi a, sort uriko kreat u r a oro, aldi bat e n ondor e n , hiltzer a doal a
segur u bai ezt a t z e n due n a r e n a , aldi horre n luze- laburr a, kreat u r a r e n es e n t zi ar e n osa g ai den arre n,
zirkuns t a n t zi a akzid e n t al e n ara b e r a aldat uk o delarik apur bat. Bakt erio ak hiltzer a beh a r t urik ez
dau d el a k o aurkikunt z a k errefut a t u zue n teori a hau, zere n fisio bidezko ugalke t a ez bait a heriotz a,
et a gero a g o ere errefut a t u rik gelditu zen m at e ri a bizidun a, oro har, gainb e h e r a t u et a hiltzer a
beh a r t urik ez dago el a desk u b ritz e a n , nahiz et a itxuraz badirudi e n har e n form a guztiak hil
dait ezk e el a bitart e k o aski gogorr e n era gi n e z. (Minbizi- zelulek, adibid ez , bizirik iraun dez ak e t e ).
(c) Hirugarr e n a —Hum er e n gogoko e n e t a k o a — errefut a t u rik geldit u zen, ber e egu n e r o k o ogia
jaten zue n jend e a ergotis m o z hil zen e a n duel a ez asko Frantzi ako herri bat e a n gert a t u zen
hon d a m e n kasu bat e a n . c- k, jakina, jatorrizko es a n a h i a n , beh a r bez al a erret a k o ogiak, antzin ak o
era n erein et a bildut a ko gari edo artoz egind a k o a k , jend e a pozoitu barik elikat u egit e n duel a es a n
nahi du. Baina haiek pozoitu egin ziren .
Hart ar a, Hum e r e n ez ezko arra p o s t u a H L-ri et a nire ez ezko eran t z u n a L1 -i, ez bat a ez best e a
ez dira jarrer a filosofiko sofistikat u huts a k, Rylek et a eza g u t z a r e n zentz u n e z k o teori ak aditz er a
em a t e n dut e n mod u a n , baizik oso erre alit at e praktiko e t a n oinarritu ak. Ryle iraka sl e a k
dar a bil e n a r e n antz ek o tonu baikorr e a n , Strawso n iraka sl e a k idazt e n du: «Baldin ... indukzioar e n
probl e m a bad a , izan, et a ... Hum ek plant e a t u baz u e n , soluzioa ere berak aurkitu ziola era nt si
beh a r zaio honi»; hau da Hum ek H Ps -ri em a n zion eran t z u n positibo ar e n bidez, Straws o n e k ,

21. dirudi e n e z , onartz e n due n a ber a u , hon el a x e deskrib a t u z : «Nat ur ak beh a rt u t a ....on art z e n ditugu
[indukzio ar e n] «oinarrizko arau a k ». Arrazoi m e n a pasio e n eskla b o a da, et a izan beh a r du» 18 .
(Hum ek «horix e soilik izan beh a r du» es a n zue n).
Ez dut sekul a ikusi ezt a b ai d a hon e n goiburur a k o auker a t u dud a n Bertra n d Rusellen A History of
Wes t er n Philosop h y tik (699 or.) hart uriko aipu a hain ondo azaltz e n due n ezer.
Hala ere argi dago «indukzio a » —Hl-ri edo L1 -i em a n d a k o era nt z u n gisa due n zentz u a n—
indukti bo ki baliogab e a et a are para d o x a z k o a dela. Izan ere, L1 -i em a n d a k o eran t z u n positibo ak
zera inplikatz e n du, alegi a, mun d u a ri buruzko gur e azalp e n zientifikoa egi azko a dela gutxi
gora b e h e r a . (Honekin bat nat or, nahiz et a L1 -i ezetz era nt z u n ). Baina horret a tik at er a t z e n da oso
ani m ali a argi ak gar el a, kili-kolo kokat urik gau d e n a k unib ert s ok o best e edoz ei n tokitik guztiz
ezb er di n a den inguru n e bat e a n : unib ert s o a n et a, beraz, gur e inguru n e a n agintz e n dut e n egiazko
erre g ul ar t a s u n a k aldez edo mold ez desk u b ritz e n ador e z saiatz e n gar e n ani m ali ak. Bistako a da,
edoz ei n met o d o erabilita ere, erre g ul a rt a s u n a k topa tz e k o ditugu n auk er a k urriak direla, et a gure
teori ek erraku n t z a asko ukan e n dituzt e, ez dago el a rik errak u n t z o t a n erortz etik salb at u k o gaitu e n
«indukzio arau » mist erios orik, ez oinarrizkorik ez best el ak orik . Baina horix e da egin- egin e a n nik
L1 -i em a n d a k o ez ezko era nt z u n a k dioe n a . Hart ar a, baiezko era nt z u n a k horre n ukap e n a due n e z
ber eki n, faltsu a izan beh a r du.
Bat e n bat ek historia hon e t a t ik iraka s p e n a jaso nahi bad u, ondorio haux e at er a beh a rk o du, alegi a,
arraz oi kritikoa pasio a baino hob e a dela, bat e z ere logikar e n inguruko gaiet a n . Hala ere, prest
nago onartz ek o pasio apur bat jarri gab e ez dago el a ezer lortzerik.
(4) L2 L1 -en orokortz e bat best e rik ez da, et a L3 L2- ren form ul azio alter n a ti b o hut s bat baino
ez.
(5) Nik L2 et a L3- ri em a n d a k o eran t z u n a k arra p o s t u argia esk aint z e n die Russ ell en gald er ei.
Zere n es a n bait ez a k e t : bai, ero e n eldar nio batz uk bed e r e n esp e ri e n t zi ak, hots, kontr a s t a zi o
enu n t zi at u e k, errefut a t u t z a t jo dait ezk e.(B e s t e batz uk bad ait ek e kontr a s t a g a r ri a k
(kontr a s t a g a r ri ak) ez izat e a et a, horre g a tik, zientzi ar e n teori et a tik difere n t e a k izat e a , hon ek
zed arriket a r e n araz o a dak arr el a rik). 19
(6) Garra n t zits u a g o a den a : nik L2 -ri em a n d a k o era nt z u n a , indukzio ar e n probl e m a ri buruz
idatzi nue n lehe n e n g o lane a n nab a r m e n d u nue n mod u a n , enpiris m o ar e n printzipio ahul sa m a r
hon e x e ki n dago ado s: « ‘Esperientziak ’ soilik lagun dieza g u k e gertak ariet a n oinarrituriko
enu n t ziat u e n egiaz edo faltsut a s u n a z erabakit z e n » . Zere n gert a t z e n da ez en, L1 et a bero ni
em a n d a k o eran t z u n a ikusit a, gehi e nik ere teorie n faltsut a s u n a z erab a ki dez ak e g u l a; et a hau
dud arik gab e egin dait ek e L2ri em a n d a k o era nt z u n a r e n ara b e r a .
(7) Antzer a bat e a n , ez dago kontr a e s a n i k nire soluzioar e n et a zientzi ar e n m et o d o e n art e a n ;
aitzitik, hark m et o d ol o gi a kritikoar e n hast a p e n e t a r a gara m a t z a .
(8) Nire soluzioak, indukzio ar e n probl e m a psikologikor ako argi han di a ekarri ez eze (ikus 11
at al a beh e r a g o ), garbi jartz e n ditu indukzio ar e n probl e m a r e n form ul azio tradizion al a k et a
form ul azio horien ahult a s u n a r e n arraz oi ak. (Ikus 12 et a 13 at al a gero a g o ).
(9) L1, L2 et a L3-ren nire form ul azio a k et a soluzioak logika ded u k ti b o ar e n ere m u barru a n
dau d e . Ageria n jartz e n dut eze n, Hum e r e n probl e m a orokort uz, hari L2 et a L3 gehit u
diez azkiok e g ul a et a hon e k L1 -i em a n d a k o a baino eran t z u n zerb ait positibo a g o a form ul at z e k o
ah al bid e a da m ai g ul a. Eta hau horrel a da, logika ded uk tib o a r e n ikusp u n t u tik esp eri e n t zi ar e n bidez
egi azt a t z e a r e n et a faltsut z e a r e n art e a n asim e t ri a bat dago el a k o. Honek errefut a t u a k izan diren
et a izan ez diren hipot e si e n art eko bereizku n t z a r a gar a m a t z a , et a azke n hau e n hob e s p e n e r a ,
ikuspu n t u teorikotik baino ez bad a ere, hurren g o kontrast a zio e t ara k o objekt u teorikoki
intere s g arriagoa k baitira.

22. 7. Teorien hob e s p e n a eta egiaren bilaket a
Ikusi dugu n mod u a n , L1 -i em a n diogu n ez ezko era nt z u n a k esa n nahi du gure teoria guzti ak
supo sizioak, aieru a k, hipot e si ak baino ez direla. Behin em ai tz a garbiro logiko hau onart uz gero,
gald ekizu n a sortz e n da, hau da, ea argu di o garbiro arrazion alik, enpiriko ak ere barn e , izan
dait ek e e n e n t z aieru edo hipot e si e n art e a n batz uk hob e s t e k o.
Galder a honi ikuspu n t u ezb er di n e t a t ik so egin dakioke. Nik garbi ber eiziko dut teorial ari ar e n —egi
bilatz aile ar e n et a bereziki azalp e n e z k o teori en bilatz aile ar e n— ikusp e gi a ekintz a- gizon
praktiko ar e n ikusp e gi tik; hau da, hob e s p e n teorikoar e n eta hob e s p e n prag m a t i k o ar e n art eko
ber eiz p e n a egin e n dut. Atal hon e t a n et a hurre n g o a n hob e s p e n teoriko az et a egi ar e n bilaket a z
soilik ariko naiz. Hobes p e n pra g m a t ik o a et a «fida g a rrit a s u n a » azke n aipat uriko at al ar e n
hurre n g o a n ezt a b ai d a t u k o ditugu.
Teorial ari ar e n ardur a funts ez k o a —supos a t u k o dut— egia da, et a ber eziki egi azko teori ak
aurkitz e a . Baina era b a t bere g a n a t u due n e a n ezin dugul a inoiz enpirikoki justifikat u —hau da,
kontra s t a zi o enu n t zi at uz— teoria zientifiko bat egiazko a del ako baie s p e n a , et a, beraz, one n e a n
ere ust e e n art etik, zalantz a n , batz uk hob e s t e k o araz o a ri aurr e egit e n diogul a beti, ordu a n hark,
egi bilatz aile bat e n ikuspu n t u tik, hon ak o gald er a hau ei era nt z u n beh a r die: Zein hob e s p e n
printzipio onet si beh ar ditug u? Teoria batzu k best e a k baino «hob e a k » al dira?
Galder a hau e k hurre n g o gogor a kiz u n a k dakart z a t e .
(1) Argi dago hob e s p e n a r e n araz o a nagu siki, et a agi a n soilik, teoria lehiakid e e n multzo bati
buruz sortuko del a; hau da, probl e m a bere n t z a k o soluzio gisa eskai ntz e n diren teori ei buruz. (Ikus
gero a g o dat orr e n (8) punt u a ere).
(2) Egiare n ardur a due n teorial ari ak faltsut a s u n a r e n ardur a ere ukan beh a r du, zere n
baiezt a p e n bat faltsu a dela aurkitz e a har e n ukap e n a egi azko a del a aurkitz e a bait a. Hart ar a , teoria
bat e n errefut a p e n a k inter e s teorikoa dauk a beti. Baina az alp e n e z k o teori a bat e n ukap e n a ez da,
berriz, azalp e n e z k o teoria bat (et a ez du ara u mod u a n hura erat ortz ek o era bilit ako kontra s t a zi o
enu n t zi at u a r e n «iza er a enpirikoa »). Inter e s g a r ri e n a izand a ere, ez du bet e t z e n teori al ari ak
azalp e n e z k o teori a egi azko a k aurkitz eko due n inter e s a .
(3) Teorialari ak xed e hau baldin bad u, ordu a n teoria bat ek hut s non egit e n due n aurkitz e a k,
inform a zio teoriko inter e s g a r ri a em a t e z gain, proble m a berri inport a n t e bat plant e a t z e n du
azalp e n e z k o edoz ei n teoria berrire n t z a t . Teoria berri orok, bere aurr eko teoria errefut a t u a k
arrak a s t a izan zue n punt u a n ez ez e, aurrek o a k hut s egin zue n e a n ere arrak a s t a izan beh a r du,
hau da, hura errefut a t u a izan zen punt u a n . Teoria berriak biet a n baldin bad u arrak a s t a , ordu a n
zah arr a baino arrak a s t a t s u a g o a izan e n da et a, beraz, hura baino «ho b e a ».
(4) Gainer a, teoria berri hau kontra s t a zi o berrire n bat ek ez duel a t une a n errefut a t z e n
supo s a t u z , best e zentz u bat e a n ere izan e n da teoria errefut a t u a baino «hob e a », t une a n beti ere.
Izan ere, teori a errefut a t u a k azaltz e n zuen guztia et a gehi a g o azald u ez ez e, egiazko a izan
liteke e n teori atz a t hart u a izan beh a rk o du, t une a n faltsu a del a frogat u ez delako.
(5) Hala ere, teori al ari ak teoria hori, due n arrak a s t a g a t i k et a agia n egi azko teoria del ako
soilik barik, faltsu a izan dait ek e el a k o ere balora t u beh a rko du: inter e s g a r ri a da hurre n g o
kontra s t a zi o e n azt er g ai gisa, hau da, errefut a p e n - ahal e gi n berri en jo-punt u gisa, ah al e gi n ok
arrak a s t a t s u a k izan ez gero, teori a bat e n ukap e n berria ez ezik, horrekin bat er a hurre n g o
teori ar e n t z a k o probl e m a teoriko berri bat ez artz e n duel arik.
1- 5 punt u a k hon el a x e laburbil genitz ak e:
Teorial ari a, arraz oi ezb er di n e n g a t ik, errefut a t u gab e k o teoriez ardur a t z e n da, ber eziki hai et a k o
batz uk egi azko ak izan litezk e e l a k o . Nahiago izan e n du errefut a t u gab e k o teori a bat, errefut a t u bat
baino, baldin errefut a t u riko teori ar e n arrak a s t a k et a hut s a k esplikatz e n badit u.

23. (6) Baina teoria berri a, errefut a t u gab e k o teoria guztiak bez al a, faltsu a izan dait ek e.
Teorial ari ak, harg a tik, egin a h a l a k egin e n ditu errefut a t u gab e k o teoria lehiakid e e n art e a n edoz ei n
teori a faltsu det ek t a t z e k o; hura «h arr a p a t z e n » saiat uk o da. Hau da, errefut a t u gab e k o edoz ei n
teori a jakini dagokio n e z , teoria horrek, faltsu a izan ez gero, hut s egin dez ak e e n kasu a k edo
ego er a k topa tz e n saiat uk o da. Hart ar a , kontra s t a zi o zorrotzak et a kontr a s t a zi o- ego e r a
eraba kit zailea k eraikitz e n saiat uk o da. Honek lege faltsutz ail e bat eraikitz eko balioko du; hau da,
hain unibert s al t a s u n m aila ap al ek o a izan liteke e n lege bat, non kontra s t a t u beh a rr e k o teori ar e n
arrak a s t a k esplikatz e k o gauz a izan e n ez den, bain a, hala ere, esp eri m e n t u eraba kit zaile bat
iradokiko due n a : ber e em aitz ar e n ara b e r a , edo kontra s t a t u beh a rr e k o teoria edo teoria
errefut a t z ail e a errefut a t u k o due n esp e ri m e n t u a .
(7) Ezab a p e n m et o d o hon e n bitart e z egiazko teoria aurki gen e z a k e . Baina m et o d o a k inola
ere ezin du teoriar e n egi a ezarri , egi azko a bad a ere, zere n egiazko a k izan litezk e e n teorie n
kopuru a k infinitu a izat e n segitz e n baitu une orot a n et a zenb a n a h i kontra s t a zi o era b a kitz aile egin
ondor e n ere. (Hum e r e n em ai tz a neg a ti b o a enu n t zi a tz e k o best e era bat da hau). Egiazki
propo s a t u riko teoriak, jakina, kopur uz finitu ak izan e n dira; et a ongi gert a dait ek e guk guzti ak
errefut a t z e a et a berririk ezin as m a t z e a .
Best e alde bat e tik, egiaz ki propo s at uriko teorien artean bat baino gehi a g o izan dait ezk e t une a n
errefut a t u ez diren a k, et a, hart a r a , ez dugu jakine n eure t a k o zein hob e t si beh a r dugu n . Baina t
une a n teoria anitz ek horrel a elkarr e n lehia n segitz e n bad u t e , teorial ari ak eur e n art e a n
es p eri m e n t u era b a kitz aile a k nola disein a t u topa tz e a ri ekine n dio, alegi a, teori a lehiakid e e t a k o
batz uk errefut a t u et a, ondorioz, ez ab a t u ah al dituzt e n esp e ri m e n t u a k topa tz e a ri.
(8) Deskrib a t u riko proz e d u r a k, probl e m a kom u n batz u ei bed e r e n soluzioa eskai ntz e n diet e n
zentz u a n , elkarr e n «lehi a n » ari diren zenb ait teoriat ar a era m a n gintz ak e , nahiz et a teori a
horiet a k o bakoitz ak, gain er a , best e e k eskai ntz e n ez dut e n soluzioa em a n zenb ai t probl e m a ri. Izan
ere, teori a berriari ber e aurr eko a k eb a t zi zitue n probl e m e i eta gain er a eb at zi ezin izan zitue n ei
soluzioa em a t e k o eska tz e n diogu n arre n, beti gert a dait ek e , nor m al a den e z, teori a lehiakid e berri
bi edo gehi a g o propo s a t z e a , esk akiz un hau ei eran t z u t e n diet e n a k et a gain er a best e e k ebaz t e rik
ez dut e n probl e m e i soluzioa em a t e n diet e n a k .
(9) Teorialari ak, t une a n , inter e s ber ezi a ukan lezak e teori a lehiakid e e t a rik kontr a s t a g a r ri e n a
zein den aurkitz eko, best e kontr a s t a zi o batz u e n pea n jartz eko. Jada az aldu a dut teoria hau aldi
ber e a n inform a zio edukirik han di e n a et a azaltz eko ahal m e n ik han di e n a due n a izan e n dela.
Kontra s t a zi o berri en pe a n jartz e a mer ezi e n due n teoria izane n da, edo, labur esa n d a , t une a n
lehia n ageri diren teoriet arik « one n a ». Kontra st a zi o a k gainditz e n badit u, une horret a r a art e aintz a t
hart uriko teori a guzti et a rik —ber e aurr eko guzti ak ere barn e— ongi e n kontrast a t u a izan e n da
gain er a .
(10) Honaino « teoriarik one n ari » buruz esa n den guzti an supo s a t z e n da teori a ona ez del a ad
hoc den teori a. Adhoct a s u n ar e n et a beron e n kontrak o a r e n —agia n «au s a r t a s u n a » dei
dakioke e n a r e n — ideiak garr a n t zi han diko ak dira. Ad hoc azalp e n a k ber eiz, hau da, azald u
beh a rr e k o efekt utik ap art e , kontr a s t a g a r ri a k ez diren a k dira. Proble m a konkret u bat e r a k o
form ul at z e n dira et a, horre g a tik, inter e s teoriko txikikoak dira. Kontra s t a zi o e n lokab e t a s u n m ailaz
hainb a t lekut a n mintz at u naiz 20 ; probl e m a inter e s g a r ri a da, et a sinpl et a s u n et a sako nt a s u n a r e n
probl e m e ki n lotut a dago. Ordutik hon a nab a r m e n d u dut 21 probl e m a hori ebaz pi d e a n jarri nahirik
gabiltz a n azalp e n ar e n probl e m ar e ki n et a ezt a b ai d a g a i ditugu n ego e r a probl e m a t i ko e ki n lotu et a
erlatibiz at u beh a rr a dago el a , ideia hau e k guzti ek zerikusi a dut el ak o teoria lehiakid e e n «ont a s u n »
m ailar eki n. Gainer a, teori a bat e n aus a rt a s u n m aila ere bere aurr eko e kiko erlazio ar e n me n d e
dago.
Inter e s g a r ri e n a , nire ust ez, da aus ar t a s u n et a adhoct a s u n- gab e zi m aila han di e t a r a k o irizpide
objektibo bat em a t e k o gai izan naiz el a. Gert a t u den a da, teoria berri ak zah arr a k esplikatz e n zue n a
es plikat u beh a r due n arre n, zuz e n d u egit e n duel a teoria zah arr a , hal at a n zuzen d u ere, non

24. ben e t a n kontra e s a t e n baitu ; ber e barru a n dauk a teoria zah arr a, baina hurbilpe n gisa soilik .
Honet a n , sein al a t u izan dut Newton e n teori ak Kepler et a Galileor e n teori a kontra e s a t e n duel a—
nahiz eta esplikat u egit e n ditu e n , hurbilpe n gisa bere barru a n dauzk al ak o; et a, aurrek o a k
bez al at s u , Einst ei n e n teori ak Newton e n a kontr a e s a t e n du, antz er a bat e a n esplikatz e n duel arik
hon e n a , hurbilp e n gisa barru a n dauk al ak o.
(11) Deskrib a t u riko m et o d o a m e t o d o kritikoa izend a dait ek e . Proba egin et a erraku n t z a k
eza b a t z e k o met o d o a da, teoriak propo s a t u et a disein a ditzak e g u n kontr a s t a zi orik zorrotz e n e n
pe a n jartz eko a. Baldin, suposizio mug a t z ail e e n bidez, teoria lehiakid e e n kopuru finitu bat bak arrik
posiblet z a t jotzen bad u g u , met o d o hon ek egi azko teori a bakarr a zein den esa t e r a era m a n
gaitz ak e bero n e n lehiakid e guzti ak eza b a t u z . Norm al e a n —hau da, teori a posibl e e n kopur u a
infinitu a den e a n— ez m et o d o hon e k ezin du ziurt at u, ezt a best e ez ein m et o d o k ere, zein teoria
den egi azko a. Metodo a aplikag arria bai, bad a ; bain a ez era b a t erab a ki g a r ri a.
(12) Proble m a k errefut a p e n a r e n bidez ab er a s t e a k et a (3)- an form ul a t u riko gald a p e n e k
dud arik gab e segur t a t z e n dut e teoria bakoitz ar e n aurrek o a k —teori a berriar e n ikusp e gi tik— teori a
berri horret a r a n z k o hurbilp e n izaer a dauk al a. Ezerk ere ez dez ak e, noski, segurt a faltsut u a izan
den teori a bakoitz ar e n t z a t ondor e n g o «hob e » bat, edo hurbilpe n hob e bat —aipat uriko gald a p e n e i
era nt z u t e k o mod uk o a— aurkituko dugul a. Ezerk ere ez du seg urt at z e n teoria hob e e t ara n t z aurrera
egin e n dugu ni k.
(13) Bi punt u gehi a g o gehi dait ezk e he m e n . Lehenik, orain art e es a n d a k o a logika
ded u k ti b o hut sar e n barruko a del a erra n e n gen u k e , L1, L2 et a L3 plant e a t z e k o erabilit ako logikar e n
barruko a. Hala ere, hau zientzia n sort uriko ego e r a praktiko e t a r a aplikatz e n saiatz e a n , mot a
ezb er di n e k o probl e m e ki n egit e n dugu topo. Adibidez, kontra s t a zi o enu n t zi at u e n et a teorie n art eko
erlazioa balitek e he m e n supo s a t u riko a bez ai n zeh at z a ez izat e a ; edo are kontr a s t a zi o
enu n t zi at u a k kritikap e a n jartz eko mod uk o a k izan dait ezk e. Hau ere logika hut s a bizitzako
ego er e t a r a aplikat u nahi dugu n guztia n sortz e n diren arazo e n mot a berek o a da. Zientziar eki n
erlazion a t u t a , arau m e t o d ol o gi ko a k izen ar e ki n aurk ez t u ditud a n e t a r a gar a m a t z a , ezt a b ai d a
kritikoar e n ara u e t a r a .
Bigarre nik, ara u hau e k ezt a b ai d a arrazion al ar e n helbur u orokorr ar e n , hau da, egiar a ahalik gehi e n
hurbiltz e a r e n m e n p e a n ikusi beh a r dira.
8. Berron e s p e n a: Inproba bilitat e ar e n m er e zi m e n d u a k
(1) Hobe s p e n a ri buruz nik dud a n teoriak ez du zerikusirik hipot e si «pro b a bl e a g o e n »
hob e s p e n a r e ki n. Aitzitik, agert u dut teori a bat e n kontra s t a g a r ri t a s u n a ber ar e n infor m a zi o eduki az
et a, beraz, ber ar e n inproba bilitat e a z (prob a bilit at e kalkulu ar e n zentz u a n ) hazi et a txikitzen del a.
Hart ar a , maiz e nik hipot e si «hob e a » edo «ho b e s g a r ri a » inproba bl e a g o a izan e n da. (Baina
erraku n t z a bat da esa t e a , John C. Harsa n yik dioe n mod u a n , «hipot e si zientifikoak auker a t z e k o in-
prob a bilitat e irizpide a » propo s a t u dud al a nik 22 : ez bak arrik ez dut «irizpide » orokorrik, baizik oso
m aiz gert a t z e n zait ezin izat e n dud al a hob e t si hipot e si logikoki «hob e a » et a inprob a bl e a g o a ,
norb ait ek hipot e si hori esp eri m e n t a l ki errefut a t z e a lortu due n e z gero). Askok gaiztotz a t jo dut e
em ai tz a hau; bain a nire argu dio nag u si a k oso sinple ak dira (eduki a = inprob a bilit at e a ), et a are
induktibis m o a r e n et a indukzio ar e n teoria prob a bilistiko ar e n defe n d a t z ail e zenb ai tz u e k, Carna p e k
adibid ez , onart u egin dituzt e oraint s u 23 .
(2) Hasier a- hasi er a tik sart u nue n berron e s p e n a r e n edo « berron e s p e n mailare n » ideia, xed e
hon e x e ki n sart u ere, alegi a, hob e s p e n a r e n teoria prob a bilistiko oro (et a, ber az, indukzioar e n
teori a prob a bilistiko oro) abs ur d u a dela argi uzteko.
Teoria bat e n berron e s p e n m aila dioda n e a n inform e labur bat es a n nahi dut, teori a horre n
ezt a b ai d a kritikoar e n ego e r a (t une jakin bat e a n ) ebal u a t z e n due n a hon a k o hau e k balor at uz :