Fragiskos FD (2007), Oral Surgery, Berlin: Springer

1. Chöông 13.
PHAÃU THUAÄT CAÉT CHOÙP
(Apicoectomy)
Nguoàn: Fragiskos FD (2007), Oral Surgery, Berlin: Springer.
Dòch: BS. Leâ Haûi Trieàu.

2. Apicoectomy
• PT caét choùp laø caét boû choùp chaân raêng cuøng
vôùi toå chöùc beänh lyù vuøng quanh choùp. OÁng
tuûy phuï vaø loå choùp phuï cuõng ñöôïc loaïi boû, chæ
ñònh khi ñieàu trò noäi nha thaát baïi.

3. Chæ ñònh
1. R vieâm quanh choùp ñang hoaït ñoäng, maëc duø ñaõ ñöôïc bít tuûy toát.
2. R vieâm quanh choùp, ñieàu trò noäi nha chöa toát, khoâng theå noäi nha laïi ñöôïc do:
– OÁng tuûy canxi hoùa hoaøn toaøn hay oáng tuûy quaù cong.
– Choát trong oáng tuûy.
– Gaõy duïng cuï nhoû trong oáng tuûy hay coù vaät lieäu traùm bít khoâng theå laáy ra ñöôïc.
3. R vieâm quanh choùp, khoâng theå ñieàu trò noäi nha thaønh coâng:
– Coù dò vaät ôû vuøng moâ quanh choùp.
– Thuûng saøn tuûy.
– Thuûng vaùch chaân raêng.
– Gaõy R ôû 1/3 choùp.
– Baát thöôøng cuûa R (raêng trong raêng).
Trong caùc tröôøng hôïp treân, neáu sau caét choùp maø choùp R chöa ñöôïc bít kín hoaøn
toaøn thì caàn ñöôïc traùm ngöôïc (retrograde filling). Muïc ñích traùm ngöôïc laø ñeå laøm
bít loái ra cuûa vi khuaån vaø caùc saûn phaåm töø tuûy hoaïi töû vaãn coøn trong oáng tuûy.

4. Choáng chæ ñònh
• Caùc tröôøng hôïp laø CCÑ chung cuûa PT raêng
mieäng lieân quan ñeán tuoåi taùc, söùc khoûe toaøn thaân
nhö beänh tim maïch naëng, leukemia, lao, ...
• R coù beänh nha chu naëng (tuùi nha chu saâu, tieâu
xöông nhieàu).
• R coù chaân R ngaén.
• R coù choùp gaàn vôùi caùc caáu truùc giaûi phaãu (nhö
xoang haøm, oáng raêng döôùi, loå caèm, loå R cöûa, loå
khaåu caùi lôùn) coù theå bò toån thöông khi caét choùp.

5. Xoang haøm
Nguoàn: Neil S. Norton (2011), Netter’s Head and Neck Anatomy for
Dentistry, 2nd edition, Elsevier/Saunders, Philadelphia, PA.

6. Loå R cöûa
Loå khaåu caùi lôùn
Loå khaåu caùi beù
Nguoàn: Neil S. Norton (2011), Netter’s Head and Neck Anatomy for
Dentistry, 2nd edition, Elsevier/Saunders, Philadelphia, PA.

7. Loå caèm
OÁng raêng döôùi
Nguoàn: Neil S. Norton (2011), Netter’s Head and Neck Anatomy for
Dentistry, 2nd edition, Elsevier/Saunders, Philadelphia, PA.

8. Duïng cuï
• Tay khoan Microhead
(thaúng vaø khuyûu) vaø muõi
khoan nhoû.
• Muõi naïo vuøng quanh choùp.
• Göông, thaùm traâm nhoû ñeå
traùm ngöôïc.
• OÁng chích saét, thuoác teâ.
• Caùn dao, löôõi dao (soá 15).
• Göông.
• Caây boùc taùch.
• Keïp gaép.
• Keïp caàm maùu nhoû.
• Ñaàu oáng huùt (nhoû, lôùn).
• Coác ñöïng nöôùc bôm röûa.
• Keïp mang kim.
• Duïng cuï banh.
• Naïo nha chu.
• Naïo vuøng quanh choùp.
• Muõi khoan (troøn, coù raõnh, noùn
ngöôïc).
• Duïng cuï laáy amalgam nhoû ñeå
traùm ngöôïc.
• Caây nhoài amalgam.
• Keùo, kim, chæ khaâu 3.0 vaø 4.0.
• Thöôùc noäi nha kim loaïi.
• Gaïc, goøn cuoän.
• Syringe bôm röûa.
• Dung dòch nöôùc muoái sinh lyù.

9. H. 13.1. Tay khoan ñaàu nhoû (Microhead
handpiece) so vôùi tay khoan thoâng thöôøng. Tay
khoan naøy raát thuaän lôïi khi söûa soaïn xoang ôû
vuøng quanh choùp, moät vuøng haïn cheá söï tieáp caän.

10. H. 13.2. Muõi naïo vuøng quanh choùp, ñöôïc
gaén vaøo thieát bò sieâu aâm. Ñöôïc duøng ñeå söûa
soaïn xoang ôû vuøng quanh choùp.

11. H. 13.3. Göông nhoû (micromirror) vaø
thaùm traâm nhoû (micro-explorers) ñeå xaùc
ñònh kích thöôùc xoang ñöôïc taïo ra.

12. H. 13.4. Duïng cuï laáy amalgam
nhoû ñeå traùm ngöôïc, coù nuùm ñieàu
khieån ñeå taêng kích thöôùc
amalgam.
H. 13.5. Duïng cuï laáy amalgam
nhoû so vôùi duïng cuï laáy amalgam
chuaån.

13. H. 13.6. Duïng cuï vaø vaät lieäu traùm
ngöôïc: nhoäng amalgam, duïng cuï laáy
amalgam mini, caây nhoài amalgam.

14. 13.4
kyõ thuaät caét choùp
Caùc böôùc PT:
1. Thieát keá vaït.
2. Ñònh vò choùp R, boäc loä vuøng quanh choùp vaø
loaïi boû moâ beänh lyù.
3. Caét choùp R.
4. Traùm ngöôïc, neáu caàn thieát.
5. Laøm saïch vaø khaâu veát thöông.

15. Thieát keá vaït
• Phuï thuoäc nhieàu yeáu toá goàm:
– Vò trí cuûa R
– Söï hieän dieän cuûa tuùi nha chu, phuïc hình coá ñònh
– Kích thöôùc toån thöông.
• Coù 3 loaïi vaït thöôøng ñöôïc söû duïng: vaït baùn
nguyeät, vaït tam giaùc, vaït töù giaùc.

16. Thieát keá vaït
• Vaït baùn nguyeät ñöôïc chæ ñònh ñoái vôùi toån thöông coù
kích thöôùc nhoû vaø thöôøng duøng ôû vuøng R tröôùc haøm
treân, nôi thöôøng ñöôïc caét choùp nhieàu. Ñeå ñaûm baûo söï
laønh thöông ñöôïc toái öu, ñöôøng raïch phaûi ñöôïc thöïc
hieän caùch xa ranh giôùi cuûa khieám khuyeát xöông, ñeå
vaït ñöôïc ñaët laïi treân neàn xöông khoûe maïnh.
• Neáu khieám khuyeát xöông lôùn, ñaëc bieät khi noù höôùng
veà phía maøo xöông oå, thì neân söû duïng vaït tam giaùc
hay vaït töù giaùc. Caàn löùu yù raèng toån thöông beänh lyù ñaõ
laøm thuûng xöông vaø dính vaøo maøng xöông, noù phaûi
ñöôïc taùch ra khoûi vaït baèng dao moå.
• Trong tröôøng hôïp coù loå doø, ñöôøng doø cuõng phaûi ñöôïc
caét ñeán saùt xöông, bôûi vì neáu chæ caét ôû nieâm maïc,
nguy cô thuûng seõ lôùn hôn, daãn ñeán roái loaïn quaù trình
laønh thöông.

17. Thieát keá vaït
• Khi caét choùp ôû vuøng R tröôùc (VD nhö R cöûa
beân HT) vaø toån thöông ôû xöông lôùn gaàn maøo
xöông oå (H. 13.7, 13.8), thì söû duïng vaït töù
giaùc. Ñöôøng raïch taïo vaït baét ñaàu ôû phía gaàn
cuûa R cöûa giöõa, sau ñoù tieáp tuïc raïch voøng
quanh ñöôøng coå R cuûa caùc R cöûa, keát thuùc ôû
phía xa R nanh. Duøng caây boùc taùch maøng
xöông boùc taùch caån thaän nieâm maïc maøng
xöông leân phía treân (H. 13.9, 13.10).

18. Ñònh vò & boäc loä choùp R
• Khi toån thöông ñaõ laøm thuûng xöông maët ngoaøi, vieäc
xaùc ñònh vaø boäc loä choùp R seõ deã daøng, sau ñoù moâ
beänh lyù seõ ñöôïc laáy ñi vôùi caây naïo.
• Neáu xöông maët ngoaøi chöa bò toån thöông phaù huûy
hoaøn toaøn, nhöng raát moûng, thì duøng thaùm traâm hay
caây naïo ñeå phaùt hieän beà maët cuûa noù, do maät ñoä xöông
giaûm neân xöông beân döôùi ñöôïc loaïi boû deã daøng vaø
choùp R ñöôïc xaùc ñònh.
• Khi xöông maët ngoaøi coøn nguyeân veïn, thì xaùc ñònh
choùp R baèng phim X quang. Sau khi chuïp phim, chieàu
daøi chaân R ñöôïc xaùc ñònh baèng moät traâm noäi nha voâ
truøng hay thöôùc noäi nha baèng kim loaïi.

19. Ñònh vò & boäc loä choùp R
• Chieàu daøi ñöôïc ño sau ñoù ñöôïc chuyeån ñeán vuøng PT,
sau ñoù xaùc ñònh vò trí chính xaùc cuûa choùp R. Môû cöûa
soå xöông xung quanh vò trí choùp R vôùi muõi khoan troøn
coù töôùi nöôùc muoái sinh lyù ñeàu ñaën, ñeán khi choùp R
ñöôïc boäc loä (H. 13.11).
• Neáu xöông phía treân toån thöông moûng vaø toån thöông
coù kích thöôùc lôùn, cöûa soå xöông phaûi ñöôïc môû roäng
vôùi muõi khoan ñaàu tuø hoaëc keàm gaëm xöông. Loaïi boû
ñuû xöông ñeán khi deã daøng tieáp caän toaøn boä toån
thöông. Naïo saïch moâ beänh lyù, dò vaät hay vaät lieäu traùm
bít, sau ñoù caét choùp chaân R (H. 13.12).

20. Caét choùp raêng
• Choùp R ñöôïc caét (2–3mm) vôùi muõi khoan coù
raõnh vaø choùp R ñöôïc vaùt moät goùc 450 so vôùi
truïc cuûa R (H. 13.13). Ñeå quan saùt toát nhaát
choùp R (H. 13.14), maët vaùt phaûi ñoái dieän vôùi
PTV. Taát caû moâ beänh lyù ñöôïc loaïi boû vôùi caây
naïo, ñaëc bieät laø ôû vuøng phía sau choùp R.
• Neáu oáng tuûy chöa ñöôïc traùm bít toaøn boä hay
traùm bít chöa ñuû, thì caàn traùm ngöôïc.

21. Traùm ngöôïc
• Sau khi caét vaùt choùp R vaø naïo moâ quanh choùp, ñaët
gaïc taåm adrenaline vaøo vuøng khuyeát hoång xöông ñeå
haïn cheá chaûy maùu.
• Duøng tay khoan ñaàu nhoû vaø muõi khoan troøn nhoû ñeå
taïo xoang coù kích thöôùc khoaûng 2 mm, ñöôøng kính
lôùn hôn oáng tuûy (H. 13.15). Laøm roäng ñaùy xoang vôùi
muõi noùn ngöôïc ñeå taïo löu (H. 13.16). Khi taïo xoang,
caàn chuù yù beà roäng cuûa xoang, xoang caøng heïp caøng
toát, traùnh laøm yeáu chaân R daãn ñeán gaõy chaân R luùc
nhoài vaät lieäu traùm.

22. Traùm ngöôïc
• Sau khi laøm khoâ vuøng PT vôùi gaïc hay goøn, coâ laäp
vuøng traùm baèng caùch nhoài gaïc voâ truøng vaøo trong
vuøng khuyeát hoãng xöông vaø xung quanh choùp R, nhö
vaäy chæ coù xoang traùm ôû chaân R laø ñöôïc boäc loä. Do ñoù
traùnh ñöôïc amalgam traøn ra vuøng quanh choùp.
Amalgam ñöôïc ñaët vaøo trong xoang vôùi caây laáy
amalgam nhoû vaø ñöôïc nhoài vôùi caây nhoài (H.13.17,
13.18). Amalgam dö ñöôïc laáy ñi caån thaän vaø sau ñoù
mieáng traùm ñöôïc laøm boùng (H. 13.19).

23. H. 13.7. R12 coù toån thöông
quanh choùp lôùn coù CÑ caét
choùp.
H. 13.8. Toån thöông treân
laâm saøng.

24. H. 13.9 Ñöôøng raïch taïo vaït töù giaùc.
H. 13.10 Boùc taùch vaït nieâm maïc maøng xöông, boäc loä baûn xöông
maët ngoaøi.

25. H. 13.12 Laáy toån thöông vôùi keïp caàm maùu hemostat vaø naïo.
H. 13.11 Môû cöûa soå xöông maët ngoaøi ôû vò trí 1/3 choùp cuûa chaân
R.

26. H. 13.14. Chaân R ñöôïc caét vaùt.
H. 13.13. Caét choùp R vôùi muõi khoan, vaùt goùc 450, caét töø 2-3 mm.

27. H. 13.15. Taïo xoang traùm ngöôïc vôùi tay khoan microhead.
H. 13.16. Xoang ñaõ ñöôïc taïo (hình noùn ngöôïc).

28. H. 13.18. Nhoài chaët amalgam.
H. 13.17. Ñöa vaät lieäu traùm vaøo xoang ôû chaân R.

29. H. 13.20. Khaâu veát thöông.
H. 13.19. Choùp R sau khi ñöôïc traùm ngöôïc.

30. H. 13.21. Hình X quang tröôùc
khi khaâu veát thöông.
Toån thöông tröôùc khi caét choùp.
1) Amalgam laø vaät lieäu traùm ngöôïc ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát. Gaàn
ñaây, maëc duø IRM vaø Super-EBA cement ñaõ ñöôïc caân nhaéc söû duïng
vôùi xoang ñöôïc taïo töông töï nhö amalgam.

31. Laøm saïch & khaâu veát thöông
• Sau khi traùm amalgam, bôm röûa vuøng PT vôùi
nöôùc muoái sinh lyù, chuïp X quang xaùc ñònh
amalgam coù traøn ra moâ xung quanh khoâng. Ñaët
vaït laïi vaø khaâu vôùi muõi rôøi (H. 13.20, 13.21).
• Chuïp X quang kieåm tra söï laønh thöông cuûa vuøng
quanh choùp moãi 6 –12 thaùng, cho ñeán khi söï coát
hoùa ñöôïc xaùc ñònh chaéc chaén. Ñeå ñaùnh giaù keát
quaû, phim X quang tröôùc PT laø caàn thieát, phim
naøy seõ ñöôïc so saùnh vôùi phim sau PT.

32. • Khi caét choùp ôû vuøng R tröôùc (nhö R1 haøm
treân), toån thöông coù kích thöôùc nhoû, vaø caùc R
tröôùc coù boïc maõo söù, thì neân söû duïng vaït baùn
nguyeät. Kyõ thuaät cuõng gioáng nhö ñoái vôùi vaït
hình thang (H. 13.22–13.35).

33. H. 13.22. R21 coù toån
thöông quanh choùp do
bít oáng tuûy chöa toát.
H. 13.23. Toån thöông treân laâm
saøng.

34. H. 13.24. Ñöôøng raïch taïo vaït baùn nguyeät.
H. 13.25. Boùc taùch vaø banh vaït vôùi caây boùc taùch maøng xöông.

35. H. 13.26. Môû xöông maët ngoaøi.
H. 13.27. Boäc loä toån thöông vaø choùp R.

36. H. 13.28. Laáy toån thöông vôùi hemostat vaø caây naïo.
H. 13.29. Caét choùp R vôùi goùc vaùt 450.

37. H. 13.30. Taïo xoang vôùi tay khoan microhead.
H. 13.31. Xoang ñaõ ñöôïc taïo xong.

38. H. 13.32. Ñöa amalgam vaøo xoang.
H. 13.33. Nhoài chaët amalgam.

39. H. 13.34. Khaâu veát thöông.
H. 13.35. Hình X quang sau
khi khaâu ñoùng vaït.
H. 13.36. Amalgam traøn ra vuøng
PT do thao taùc khoâng ñuùng.

40. 13.5
bieán chöùng
• Toån thöông caùc caáu truùc giaûi phaãu nhö hoác muõi, xoang haøm vaø oáng
raêng döôùi vôùi muõi khoan.
• Chaûy maùu töø ÑM khaåu caùi lôùn khi caét choùp chaân trong R haøm treân.
• Amalgam traøn ra vuøng PT, do coâ laäp vuøng choùp vaø thao taùc loaïi boû
vaät lieäu traùm dö khoâng toát.
• Nhieãm saéc nieâm maïc do amalgam.
• Roái loaïn quaù trình laønh thöông, neáu ñöôøng raïch taïo vaït baùn nguyeät
ñöôïc thöïc hieän treân neàn xöông khieám khuyeát hoaëc vaït khoâng ñöôïc
ñaët treân neàn xöông khoûe maïnh.
• Vaät lieäu traùm baät khoûi xoang do ñaët khoâng ñuû saâu, keát quaû cuûa taïo
xoang chöa ñuû.
• Chöa caét ñöôïc choùp R, do khoâng ñuû loái vaøo hay taàm nhìn vaø ñaùnh
giaù sai chieàu daøi chaân R. Keát quaû laø, phaàn choùp cuûa chaân R vaãn coøn
vaø vaät lieäu traùm ngöôïc ñöôïc ñaët khoâng ñuùng.

41. H. 13.37. Nhieãm saéc nieâm maïc do amalgam
sau caét choùp traùm ngöôïc.
H. 13.38. X quang

42. H. 13.39. Hôû veát thöông do thieát keá ñöôøng
raïch taïo vaït baùn nguyeät khoâng ñuùng .
H. 13.40. Vaät lieäu traùm ngöôïc naèm sai vò trí do
taïo xoang ôû choùp R khoâng ñuû.
H. 13.41. Caét choùp R25 chöa toát, do khoâng
xaùc ñònh ñöôïc chaân R tröôùc khi caét.

43. Taøi lieäu tham khaûo
1. Abdal AD, Retif H, Jamson C (1982) The apical seal via the
retrosurgical approach: II. An evaluation of retrofilling materials.
Oral Surg 54:213–222.
2. Andreasen JO, Pitt-Ford TR (1994) A radiographic study of the
effect of various retrograde fillings on periapical healing after
replantation. Endod Dent Traumatol 10:276–281.
3. Archer WH (1975) Oral and maxillofacial surgery, 5th edn.
Saunders, Philadelphia, Pa.
4. Arens D, AdamsW,DeCastro R (1981) Endodontic surgery.
Harper and Row, Philadelphia, Pa.
5. Barkhordar RA, Pelzner RB, StarkMM(1989) Use of
glassionomers as retrofilling materials. Oral Surg Oral Med Oral
Pathol 67:734–739.
6. Barnes IE (1981) Surgical endodontics – introduction, principles,
and indications. Dent Update 8:89–92, 95–99.
7. Bellizzi R, Loushine R (1991) A clinical atlas for endodontic
surgery. Quintessence, Chicago, Ill.

44. 8. Block RM, Bushell A (1982) Retrograde amalgam procedures
formandibular posterior teeth. J Endod 8:107–112.
9. Bramwell JD, Hicks ML (1986) Sealing ability of four retrofilling
techniques. J Endod 12:95–100.
10. Caccioli P (1992) Apicectomy: localization and isolation of the
radicular apex. Acta Biomed Ateneo Parmense 63:97–100.
11. Cheung LK, Lam J (1993) Apicectomy of posterior teeth – a
clinical study. Aust Dent J 38:17–21.
12. Cohen S, Burns R (1987) Pathways of the pulp, 4th edn. Mosby,
St. Louis, Mo.
13. Danin J, Linder L, Sund ML, Stromberg T, Torstenson B,
Zetterqvist L (1992) Quantitative radioactive analysis of
microleakage of four different retrograde fillings. Int Endod J
25:183–188.

45. 14. Delivanis P, Tabibi A (1978) A comparative sealability study of
different retrofilling materials. Oral Surg 45:273–281.
15. Dorn S,Gartner A (1990) Retrograde fillingmaterials: a
retrospective success-failure study of amalgam, EBA, and IRM. J
Endod 16(8):391–393.
16. Feldman M (1994) Microscopic surgical endodontics. NY State
Dent J 60:43–45.
17. Ferreira FB, Ferreira AL, Gomes BP, Souza-Filho FJ (2004)
Resolution of persistent periapical infection by endodontic surgery.
Int Endod J 37(1):61–69.
18. Fragiskos F (1990) Study of the support of a special designed
endodontic implant in preserving teeth demonstrating indications
for extraction. (Experimental study in dogs). Research monography,
Athens.

46. 19. Frank AL, Glick DH, Patterson SS, Weine FS (1992) Longterm
evaluation of surgically placed amalgam fillings. J Endod
18:391–398.
20. Gans BJ (1972)Atlas of oral surgery. Mosby, St. Louis, Mo.
21. Gondim E Jr, Figueiredo Almeida de Gomes BP, Ferraz CC,
Teixeira FB, de Souza-Filho FJ (2002) Effect of sonic and
ultrasonic retrograde cavity preparation on the integrity of root
apices of freshly extracted human teeth: scanning electron
microscopy analysis. J Endod 28(9): 646–650.
22. Grung B, Molven O, Halse A (1990) Periapical surgery in a
Norwegian county hospital. Follow-up of 477 teeth. J Endod
16:411–417.
23. Guerra JA (1992) Root end isolation for retrograde fillings. J
Endod 18:39–41.
24. Gutmann JL (1993) Parameters of achieving quality anesthesia
and hemostasis in surgical endodontics. Anesth Pain Control Dent
2:223–226.

47. 25. Gutmann JL, Harrison JW(1985) Posterior endodontic surgery:
anatomical considerations and clinical techniques. Int Endod J
18:8–34.
26. Gutmann J, Harrison J (1991) Surgical endodontics. Blackwell,
Boston, Mass.
27. Harrison JW(1992) Surgicalmanagement of endodontically treated
teeth. Curr Opin Dent 2:115–121.
28. Jerome CE, Hill AV (1995) Preventing root tip loss in the maxillary
sinus during endodontic surgery. J Endod 21(8):422–424.
29. Jesslen P, Zetterqvist L, Heimdahl A (1995) Long-term results of
amalgam versus glass ionomer cement as apical sealant after
apicectomy. Oral SurgOralMedOralPathol Oral Radiol Endod
79:101–103.
30. Kellert M, Chalfin H, Solomon C (1994) Guided tissue
regeneration: an adjunct to endodontic surgery. J AmDent Assoc
125:1229–1233.

48. 31. KellertM, SolomonC, ChalfinH(1994)Amodern approach to
surgical endodontics: ultrasonic apical preparation. NY State
Dent J 60:25–28.
32. Koerner KR, Tilt LV, Johnson KR (1994) Color atlas of minor oral
surgery, Mosby-Wolfe, London.
33. Kramper BJ, Kaminski EJ, Osetek EM, HeuerMA (1984) A
comparative study of the wound healing of three types of flap
design used in periapical surgery. J Endod 10:17–25.
34. Kruger GO (1984) Oral and maxillofacial surgery, 6th edn.
Mosby, St. Louis, Mo.
35. Laskin DM (1985) Oral and maxillofacial surgery, vol 2. Mosby,
St. Louis, Mo.
36. Lazaridis N, Karabouta-Voulgaropoulou E, Martis C (1979)
Apicoectomies in molars. Views and conclusions from our
experience. Odontiatriki 12:55–71.

49. 37. Lilienthal B, Punnia-Moorthy A (1991) Limitations of rotational
panoramic radiographs in the diagnosis of maxillary lesions.
Case report. Aust Dent J 36(4):269–272.
38. Lyons AJ, Hughes CE, Dixon EJ (1995) A 5-year audit of
outcome of apicectomies carried out in a district general hospital.
Ann R Coll Surg Engl 77:273–277.
39. MaddaloneM,GaglianiM(2003) Periapical endodontic surgery: a
3-year follow-up study. Int Endod J 36(3):193–198.
40. Mattison GD, Von Fraunhofer JA, Delivanis PD, Anderson AN
(1985) Microleakage of retrograde amalgams. J Endod 11:340–
345.
41. McGowan DA (1989) An atlas of minor oral surgery. Principles
and practice. Dunitz-Mosby, St. Louis, Mo.
42. Meechan JG, Blair GS (1993) The effect of two different local
anesthetic solutions on pain experience following apicectomy. Br
Dent J 175:410–413.
43. Nik-Hussein NN (1994) Dens invaginatus: complications and
treatment of non-vital infected tooth. J Clin Pediatr Dent 18:303–
306.

50. 44. Nixon CE, Lin L, Jandinski J (1991) Evaluation of three silicone-
based materials as potential retrograde fillings in surgical
endodontics. J Endod 17:479–482.
45. Nordenram A, Svardstrom G (1970) Results of apicoectomy. A
clinical radiological examination. Swed Dent J 63:593–604.
46. Olmez S, UzamisM, Er N (1995) Dens invaginatus of a
mandibular central incisor: surgical endodontic treatment. J Clin
Pediatr Dent 20:53–56.
47. Oynick J,Oynick T (1978) A study of a newmaterial for retrograde
fillings. J Endod 4:203–206.
48. Pannkuk TF (1991) Endodontic surgery: principles, objectives,
and treatment of posterior teeth. Part I. Endod Rep 6(2):8–14.
49. Papadogeorgakis N (1994) The significance of apicoectomy and
retrograde filling in preservation of teeth. Odontostomatologike
Proodos 48:118–133.

51. 50. Persson G (1973) Prognosis of reoperation after apicoectomy. A
clinical radiological investigation. Swed Dent J 66:49–67.
51. Peterson LJ, Ellis E III, Hupp JR,TuckerMR(1993)Contemporary
oral and maxillofacial surgery, 2nd edn. Mosby, St. Louis, Mo.
52. Rud J, Andreasen JO, Moller-Jensen JE (1972) A follow-up study
of 1,000 cases treated by endodontic surgery. Int J Oral Surg
1:215–228.
53. SaadAY, ClemWH(1990) Theuse of radiographs inperiapical
surgery. Oral Surg Oral MedOral Pathol 69:361–365.
54. Sailer HF, Pajarola GF (1999) Oral surgery for the general dentist.
Thieme, Stuttgart.
55. Schoeffel GJ (1994) Apicoectomy and retroseal procedures for
anterior teeth. Dent Clin North Am 38:301–324.
56. SeldenHS (1991) Radiographic pulpal calcifications: normal or
abnormal – a paradox. J Endod 17:34–37.

52. 57. Skoglund A, Persson G (1985) A follow-up study of
apicoectomized teeth with total loss of the buccal plate. Oral
SurgOralMed Oral Pathol 59:78–81.
58. Stabholz A, Khayat A, Weeks DA, Neev J, Torabinejad M (1992)
Scanning electron microscopic study of the apical dentine
surfaces lased with ND:YAG laser following apicectomy and
retrofill. Int Endod J 25:288–291.
59. Sykaras SN (1995) Endodontics: pathology and therapeutics, vol
2. Zita,Athens.
60. Taylor GN, Bump R (1984) Endodontic considerations associated
with periapical surgery. Oral Surg 58:450–455.
61. Tsatsas B (1988) Contemporary endodontics. Parisianos, Athens.
62. Valavanis D, Spyropoulos G, Kerazoudis N (1990) The
significance of endodontic therapy before an endodontic surgery.
Odontostomatologike Proodos 44:387–394.

53. 63. Vertucci F, Beatty R (1987) Apical leakage associated with
retrofilling techniques. J Endod 12:331–335.
64. Waite DE (1987) Textbook of practical oral and maxillofacial
surgery, 3rd edn. Lea and Febiger, Philadelphia, Pa.
65. Weine F (1989) Endodontic therapy, 4th edn. Mosby, St. Louis,Mo.
66. Wesson CM, GaleTM(2003)Molar apicoectomy with amalgamroot-
end filling: results of a prospective study in two district general
hospitals. Br Dent J 195(12):707–714, discussion 698.
67. Wiscovitch JG, Wiscovitch GJ (1995) Surgical apical repair with
Super-EBA cement: a one-visit alternative treatment to
apexification. J Endod 21:43–46.
68. Woo YR, Wassell RW, Foreman PC (1990) Evaluation of sealing
properties of 70 degrees C thermoplasticized gutta-percha used as a
retrograde root filling. Int Endod J 23:107–112.
69. Zetterqvist L, Hall G, Holmund A (1991) Apicectomy: a
comparative clinical study of amalgam and glass ionomer cement
as apical sealants. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 71:489–491.

54. The end !