Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940 ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

1. Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟ
ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940 ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ
• Ομιλητής: Δρ Γεώργιος Βλάχος
• Ελληνική Κοινότητα Germiston Ν. Αφρικής
• Πέμπτη 26 Οκτωβρίου 2017

2. 1. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟΝ
ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Η δραστηριοποίηση και η προσφορά
της Εκκλησίας, στον αγώνα κατά των
εισβολέων την περίοδο 1940-44, ήταν
αρκετά σημαντική, αφού παρέμεινε
ακοίμητος φρουρός την περίοδο αυτή
και ανέλαβε τιτάνιο αγώνα για τη
διαφύλαξη του Ελληνικού Έθνους.
• Οι Μητροπολίτες, αλλά και ο
υπόλοιπος κλήρος, έθεσαν την ψυχή
τους υπέρ του λαού κατά την δύσκολη
εποχή του Ελληνο‐ιταλικού πολέμου,
στη συνέχεια κατά των Γερμανών και
τέλος κατά της Γερμανικής κατοχής.

3. 1. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟΝ
ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Το έργο της Εκκλησίας,
ανεπτυγμένο σ’ όλο τον
ελλαδικό χώρο με επίκεντρο την
Αθήνα, πήρε διαστάσεις
ενοποίησης πράξεων ηρωισμού
και αυταπάρνησης, που άφησαν
τα ίχνη τους στη συνείδηση του
Ελληνικού ‘Εθνους. Εξάλλου, η
συμμετοχή της Εκκλησίας στους
αγώνες του Ελληνισμού κατά
καιρούς, πήρε σάρκα και οστά με
διαφορετικούς τρόπους, που
είχαν όμως ως βάση την
άρρηκτη συζυγία της Ορθοδοξίας
μ’ όλες τις ανησυχίες, τους
αγώνες και τους στόχους του
Ελληνικού Έθνους.

4. 2 Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ
ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΑΘΗΝΩΝ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940
• Η δράση της Αρχιεπισκοπής Αθηνών ουσιαστικά,
αφορά το σύνολο των ενεργειών των δύο
Αρχιεπισκόπων, που κράτησαν τα ηνία της
Εκκλησίας της Ελλάδας κατά την περίοδο
1939‐1945. Η περίοδος αυτή χωρίζεται σε δυο μέρη.
• 2.1 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ
ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 1939 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1941
• Δε δέχτηκε να ορκίσει Κυβέρνηση που
αποτελούνταν από άτομα του εχθρού, όπως
ξεκάθαρα διευκρίνισε στον Γερμανό Στρατάρχη Φον
Στούμε, όταν ο δεύτερος τον επισκέφτηκε στην
Αρχιεπισκοπή.
• Το σπίτι του, στην Κυψέλη έγινε μέρος κάλυψης
και υπόθαλψης Ελλήνων πατριωτών.
• Στο σπίτι του λειτουργούσε ο παράνομος ασύρματος
με τον οποίο επικοινωνούσε η αγωνιζόμενη Ελλάδα
με την Ελληνική Κυβέρνηση στο εξωτερικό και με το
συμμαχικό στρατηγείο.
• https://www.youtube.com/watch?v=Tax5CCfT-Nk

5. • Πολύ σημαντικό υπήρξε το έργο
της Αρχιεπισκοπής στον τομέα της
Κοινωνικής Πρόνοιας, σύμφωνα
πάντοτε με τις ενέργειες του
Χρύσανθου.
• Ιδρύθηκε στην Αρχιεπισκοπή η
«Υπηρεσία Πρόνοιας
Στρατευομένων», που στόχευε
στην ενίσχυση και στην
ανακούφιση των οικογενειών των
στρατευομένων καθώς και στην
περίθαλψη των θυμάτων από τα
πυρά των κατακτητών.
2.1 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΠΟ ΤΟ
1939 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1941

6. • Οργανώθηκε το τμήμα Ενίσχυσης της
Οικογένειας του αγωνιστή, που για
την εύρυθμη και αποδοτικότερη
λειτουργία του χωρίσθηκε σε οχτώ
γραφεία.
• 1. Το «Γραφείο Διοικήσεως
Παραρτημάτων» ήταν αρμόδιο για
την παρακολούθηση της δράσης των
Παραρτημάτων
• 2. Λειτούργησε το «Γραφείο της
Υγειονομικής Υπηρεσίας», που
μεριμνούσε για την
ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των
οικογενειών, που μέλη τους είχαν
στρατευθεί. Συμμετείχαν 602 ιατροί
και 60 φαρμακοποιοί, καθώς επίσης
και υγειονομικές υπηρεσίες του Δήμου
και του Κράτους.
2.1 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΠΟ ΤΟ
1939 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1941

7. • 3. Το «Γραφείο δικαστικών και
διοικητικών υποθέσεων», στο
οποίο εργάζονταν 50 δικηγόροι
που ήταν στην διάθεση της
Αρχιεπισκοπής κατόπιν
εκκλήσεως του Αρχιεπισκόπου.
• 4. Το «Γραφείο θεραπείας
επειγουσών αναγκών»,
αποσκοπούσε στη θεραπεία
περιστατικών των οικογενειών,
που χρειάζονταν μεγαλύτερες
δαπάνες, που δεν ήταν δυνατόν
να καλυφθούν από τις ίδιες τις
οικογένειες.
2.1 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΠΟ ΤΟ
1939 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1941

8. • 5. Την ιδιαίτερη κοινωνική
ευαισθητοποίηση της
Αρχιεπισκοπής, φανέρωνε το
«Γραφείο τοποθέτησης ορφανών».
Κύρια μέριμνα του γραφείου
αυτού, ήταν η εύρεση κατάλληλης
οικογένειας για την αναδοχή των
ορφανών παιδιών.
• 6. Τη διεκπεραίωση των αναγκαίων
διατυπώσεων για τη νομιμοποίηση
των «παράνομων» συμβιώσεων
αναλάμβανε με τη συνεργασία
κάποιων εθελοντών κυρίων το
«Γραφείο εκδόσεως αδειών
γάμων».
2.1 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΠΟ ΤΟ
1939 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1941

9. • 7. Λειτουργούσε επίσης το «Γραφείο
παροχής εργασίας» κατ’ οίκον, το οποίο
φρόντιζε για την αξιοπρεπέστερη
ενίσχυση των οικογενειών, κυρίως των
πολυμελών, τις ανάγκες των οποίων
δεν κάλυπταν τα βοηθητικά επιδόματα.
• 8. Τέλος, λειτουργούσε και το «Γραφείο
Παροχής Υλικού».
• Ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος λύθηκε
από τα καθήκοντά του, όπως
προαναφέρθηκε το 1941σύμφωνα με
απόφαση "Μείζονος Συνόδου" (2
Ιουλίου 1941). Η στάση του αρκετά
γενναία, έδωσε το πρώτο μήνυμα της
Εθνικής Αντίστασης προς τον εχθρό.
2.1 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗΣ ΑΠΟ ΤΟ
1939 ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1941

10. 2.2 ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ
ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ 1941-1949
• Γενικά η προσφορά του θα μπορούσε να
διαιρεθεί σε τρεις κατηγορίες:
• α) Μέριμνα για τον επισιτισμό του λαού της
πρωτεύουσας. Ο Ελλην. Οργ. Χριστ.
Αλληλεγγύης (Ε.Ο.Χ.Α.), τον οποίο
δημιούργησε, αποδείχτηκε η σωτήρια λύση
για την ευρεία μάζα του Ελληνικού λαού.
Δημιουργήθηκαν επιλεκτικά Παραρτήματα
με βασικό σκοπό τον επισιτισμό, την
ανεύρεση εργασίας, και γενικά την κάλυψη
στοιχειωδών αναγκών των πολιτών που
είχαν ανάγκη..
• β) Πρόνοια για τους "κρατούμενους" και την
αποφυλάκισή τους.
• γ) Πολυποίκιλη αντίδραση γεμάτη από
πατριωτικούς λόγους και ενέργειες έναντι
αυτών που ήθελαν να αλλοιώσουν τον
εθνολογικό χαρακτήρα της Βόρειας

11. 3. Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40.
• Η Εκκλησία έσκυψε και
αφουγκράστηκε τον πόνο και την
αγωνία του πιστού, και συμμετείχε
ενεργά στην επίλυση όλων των
προβλημάτων, που προέκυψαν στα
χρόνια της Κατοχής.
• Οι κατά τόπους Ιερές Μητροπόλεις
έχουν να επιδείξουν σημαντικό έργο,
όσον αφορά τους στρατιώτες στο
μέτωπο, αλλά και τον άμαχο
πληθυσμό, τα γυναικόπαιδα, τους
γέροντες και τους άρρωστους, που
έμειναν πίσω και είχαν να
αντιμετωπίσουν καθημερινά έναν πιο
ύπουλο πόλεμο, με άνανδρους και
ακούραστους εχθρούς όπως την πείνα,
την αρρώστια, την προδοσία, το φόβο
και τόσες άλλες δύσκολες καταστάσεις.

12. • Στην Κρήτη, καθ’ όλη τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής οι Μητροπολίτες
αγωνίζονταν κατά των κατακτητών και προστάτευαν το λαό. Το 1941,
άρχισε μια περίοδος Έντονης αντίστασης κατά των Γερμανών από την
Εκκλησία της Κρήτης καθώς επίσης και μια ολοένα αυξανόμενη κοινωνική
μέριμνα.
3. Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40.
Ο Μητροπολίτης Βασίλειος
καλούσε τους κληρικούς, τους
μοναχούς και τους λαϊκούς να
εργαστούν για το σκοπό αυτό
και μάλιστα να
κατακεραυνώσουν τους
προδότες. Δυστυχώς
συνελήφθη από τους Γερμανούς
και αφού δικάστηκε από τις
γερμανικές αρχές,
καταδικάστηκε σε θάνατο, τον
οποίο γλίτωσε την τελευταία
στιγμή.

13. • Με την είσοδο των Γερμανών την
30η Ιουνίου 1941 στο Ηράκλειο ο
πατριωτισμός και η αυταπάρνηση
που ακολούθησε αποτέλεσαν
ουσιαστικά και την κυριότερη αιτία
για τη διακοπή των αιματηρών
ανταποδόσεων των Γερμανών.
• Στην Ρόδο παρατηρούμε σθεναρή
αντίσταση του λαού του οποίου το
φρόνημα φρόντιζε να ενισχυθεί από
τον κλήρο. Πλειάδα κληρικών
ασχολήθηκε με τον πόνο, την
αρρώστια, την πείνα και το θάνατο
των συμπατριωτών τους. Αρκετοί
επίσης από αυτούς συμμετείχαν
ενεργά είτε άμεσα είτε έμμεσα στην
οργάνωση της Αντίστασης εναντίον
των κατακτητών.
3. Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40.

14. • Στα Δωδεκάνησα οι Ιταλοί προσπάθησαν εκτός των άλλων να
αποσπάσουν την Εκκλησία των Δωδεκανήσων από την εξάρτηση του
Οικουμενικού Πατριαρχείου, αφαιρώντας όλα τα κατοχυρωμένα
δικαιώματά της, απαγορεύοντας στους Επισκόπους την χειροτονία
ιερέων και εμποδίζοντας τη λειτουργία των ελληνικών σχολείων,
επιδεικνύοντας γενικότερα ιδιαίτερα ενεργά ανθελληνική
προπαγάνδα. Ωστόσο, οι προσπάθειες δεν απέδωσαν διότι
προσέκρουσαν στον πατριωτισμό και το αγωνιστικό φρόνημα του
Δωδεκανήσιου κλήρου και λαού.
3. Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40.

15. -Αντίστοιχα στη Βόρεια Ελλάδα ο κλήρος είχε υποστεί άγριους διωγμούς
τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους Βούλγαρους. Για την επίτευξη
των στόχων τους, κάποιοι Αρχιερείς εκδιώχθηκαν από τους θρόνους τους,
γιατί αποτελούσαν τροχοπέδη στα σχέδιά τους, όπως ο αναπληρωτής του
Μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως Επίσκοπος Παττάρων Μελέτιος , ο
οποίος εκδιώχθηκε από τους Βούλγαρους τον Ιούνιο του 1941.
3. Η ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΙΕΡΩΝ
ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΝ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ '40.
-Η Ήπειρος είχε να
αντιμετωπίζει μετά τους Ιταλούς
και τους Γερμανούς τη θηριωδία
των Αλβανών. Η κατάσταση
επιδεινώνονταν από το γεγονός
ότι οι Αλβανοί ήταν
αλλόθρησκοι. Είναι μακρύς ο
κατάλογος των ιεραρχών και
των λοιπών κληρικών που
μαρτύρησαν σε όλη την Ήπειρο.

16. 4. Η ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Το Άγιο Όρος πρόσφερε τα
μέγιστα στο Ελληνικό
Έθνος κατά την περίοδο
της Κατοχής.
• Η Μονή Ιβήρων είχε
ολόκληρη υπηρεσία από
μοναχούς για να κρύβουν
Έλληνες και Άγγλους
συμμάχους.
• Φιλοξενία και ιατρικές
βοήθειες παρείχε η Μονή
Καρακάλου και η Μονή
Αγίου Παύλου.
Ιερά Μονή Ιβήρων Αγ. Όρους

17. 4. Η ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Η Μονή Οσίου Λουκά Βοιωτίας
υπήρξε σε όλα τα χρόνια της Κατοχής
καταφύγιο και κέντρο ανεφοδιασμού
των ανθρώπων της Αντίστασης.
• Η Εκκλησιαστική Σχολή που
λειτουργούσε στην Μονή Βελλά
Ιωαννίνων είχε μετατραπεί σε
νοσοκομείο για τους πολύ βαριά
τραυματισμένους στρατιώτες.
• Η Μονή του Οσίου Μελετίου
Κιθαιρώνος έγινε καταφύγιο για τα
φτωχά και ορφανά παιδιά.
Ιερά Μονή Οσίου Λουκά
• Καταφύγια και τόποι συγκέντρωσης και ανεφοδιασμού αποδείχτηκαν όχι
μόνο οι μονές του Αγίου Όρους αλλά και του υπόλοιπου Ελλαδικού Χώρου
• Η Μονή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Σπάρτης, με τις ενέργειες του
μοναχού Αββακούμ παρείχε φιλοξενία και διέσωσε αρκετούς Άγγλους
στρατιώτες.

18. 4. Η ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Οι Μονές Παναγίας Ξενίας και
Φλαμουρίου της Ιεράς Μητροπόλεως
Δημητριάδος συνέδραμαν σημαντικά
στην αντίσταση του ελληνικού λαού.
Προσέφεραν τρόφιμα και φάρμακα
στους απόρους των γύρω περιοχών,
ενώ φιλοξένησαν κατά καιρούς
αρκετούς αστέγους.
• Καταφύγιο των Ελλήνων και
συμμάχων στρατιωτών αποτέλεσε και
η Μονή Δαμάστας Φθιώτιδας.
Ιερά Μονή Ιεροθέου Μεγάρων.
• Αξιοσημείωτη είναι και η δράση της Ιεράς Μονής Ιεροθέου Μεγάρων. Αρχικά οι
μοναχές είχαν αναλάβει τη μέριμνα των κρατουμένων στις φυλακές. Ανέπτυξαν
όμως σταδιακά σημαντική αντιστασιακή δράση. Υπέθαλπαν συμμάχους
στρατιώτες και συγκεκριμένα Άγγλους και Νεοζηλανδούς.

19. 4. Η ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ
ΙΕΡΩΝ ΜΟΝΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Αντιστασιακή δράση
έχουν να επιδείξουν και
οι Μονές των Μετεώρων.
Συγκεκριμένα ο
ηγούμενος της Μονής
Αγίου Στεφάνου,
Αρχιμανδρίτης Θεοφάνης
Μπετσίστας, έκρυψε τον
οπλισμό των Ελλήνων
στρατιωτών στη Μονή.
Από προδοσία συνλήφθη
και καταδικάστηκε σε
πενταετή φυλάκιση.

20. 5. Η ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΣΕΡΑΦΕΙΜ
ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΤΩΝ
Ο Σεραφείμ Τίκας στα δύσκολα χρόνια της
Κατοχής είχε τη μέριμνα των συσσιτίων και
φρόντιζε τους απόρους και αναξιοπαθούντες
της ενορίας του στον Ιερό Ναό Αγίου Λουκά
Πατησίων. Τον Σεπτέμβριο του 1943 μυήθηκε
στον ΕΔΕΣ, υπό το στρατηγό Ναπολέοντα
Ζέρβα, αντιπροσωπεύοντας επίσημα την
εκκλησία της Ελλάδας στην Εθνική
Αντίσταση. Η δραστηριοποίησή του και στο
μέτωπο ήταν η μοναδική αιτία που η ενορία του
στερήθηκε των υπηρεσιών του. Όταν
επέστρεψε μετά την απελευθέρωση, ίδρυσε τον
φιλανθρωπικό σύλλογο «Ο Αγιος Λουκάς» και
συνέχισε το έργο της Πρόνοιας, αναπτύσσοντας
μεγάλη φιλανθρωπική δράση.
Διατέλεσε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών από το 1974 -
1998.

21. 6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΤΗΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.
• Είναι γεγονός ότι δεν στάθηκε μόνο η ηγεσία της
Εκκλησίας κοντά στο λαό. Πλειάδα κληρικών
της πρωτεύουσας , των επαρχιακών πόλεων και
των μικρών χωριών αφουγκράστηκαν τα
προβλήματα, ανέλαβαν πρωτοβουλίες για την
αντιμετώπισή τους, για την εξασφάλιση των
αναγκαίων αγαθών για την επιβίωση, την
περίθαλψη κ.ά. Παράλληλα αρκετοί
δραστηριοποιήθηκαν και σε έναν άλλο τομέα,
της ενεργούς συμμετοχής στον Αντιστασιακό
Αγώνα.
• Ο Μακαριστός Μητροπολίτης Φλωρίνης
Πρεσπών και Εορδέας,Αυγουστίνος Καντιώτης
,στο έπος του ‘ 40 ήταν ιεροκήρυκας και
αγωνίζονταν για να γλιτώσει το λαό της πόλης
της Κοζάνης και των γύρω περιοχών από την
πείνα και ουσιαστικά το βέβαιο θάνατο.
Εργάζονταν άοκνα για την οργάνωση
συσσιτίων στα οποία τρέφονταν περισσότεροι
από 1.000 άνθρωποι καθημερινά.

22. 6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΤΗΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.
• Στη Θεσσαλονίκη πρωτοστάτησε
ο ιεροκήρυκας π. Λεωνίδας
Παρασκευόπουλος, μετέπειτα
Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης.
Λειτουργούσαν με ευθύνη του
επτά συσσίτια καθημερινά και
έτρωγαν 4.680 άπορα παιδιά.
Στη συνέχεια ίδρυσε μια εστία για
500 φοιτητές και λίγο αργότερα
μια ακόμη για 100 φοιτήτριες.
Συγχρόνως φρόντιζε να
παρέχονται δωρεάν ιατρική και
φαρμακευτική περίθαλψη για
ασθενείς.

23. 6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΤΗΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.
• Στην Καλαμάτα ο ιεροκήρυκας π. Ιωάννης
Μαρκόπουλος οργάνωσε καθημερινό συσσίτιο
7.000 απόρων. Με διάφορες ενέργειές του προς
τον Ερυθρό Σταυρό κατόρθωσε να σιτίζονται
καθημερινά 16.000 άποροι σε διάφορες περιοχές
της Μεσσηνίας. Ένα άλλο μέλημα του π. Ιωάννη
είναι η ίδρυση παιδικών και βρεφικών σταθμών
στους οποίους τρέφονταν 10.000 παιδιά.
• Ο π. Σωκράτης Αναζηλής πέτυχε να σώσει από
σίγουρο θάνατο εξαιτίας της πείνας μεγάλο μέρος
του πληθυσμού του Βόλου. Το 1942 με τη
συμπαράσταση του Μητροπολίτη Δημητριάδος
Ιωακείμ και μιας ομάδας συνεργατών ίδρυσε 9
εστίες συσσιτίου που τρέφονταν 1.800 παιδιά, 4‐5
ετών και 315 μητέρες που θήλαζαν. Το Νοέμβριο
του επόμενου έτους συστήθηκε συσσίτιο για 200
Έλληνες κρατούμενους των Γερμανών. Λόγω
της αύξησης των αναγκών εντάθηκαν οι
προσπάθειες με αποτέλεσμα οι 9 εστίες σίτισης να
γίνουν 48 και τα άτομα να αγγίζουν σε αριθμό τις
15.000.

24. 6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΤΗΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.
• Ο Μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος
ανακηρύχτηκε από την κεντρική
επιτροπή του Ε.Α.Μ. αρχηγός του
Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου της
Πελοποννήσου. Πρόσφερε πολύτιμες
υπηρεσίες στο λαό του, εκδηλώνοντας με
κάθε έργο και τρόπο την φιλοπατρία και
φιλανθρωπία του.
• Ο Επίσκοπος Σταυρουπόλεως
Αγαθόνικος Παπασταματίου, αγωνίστηκε
για την διάσωση της ζωής πολλών
ομήρων και πολλές φορές προσέφυγε στο
Στρατηγείο των Γερμανών, στο Περιγιάλι
Κορίνθου. Το 1943 πέτυχε τη σωτηρία 200
ομήρων, που απειλούσαν με εκτέλεση οι
Γερμανοί. Οργάνωσε τα συσσίτια του
Άργους, όπου σιτίζονταν καθημερινά
2.000 άνθρωποι, το φαρμακείο του
Ε.Ο.Χ.Α. και ίδρυσε και Ορφανοτροφείο.

25. 6. Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΤΗΣ
ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ.
• Ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος
Κουτσουπίδης, μερίμνησε για την
αποστολή τροφίμων και ιατρών, για
την κάλυψη αναγκών απέστειλε με
την βοήθεια του Ελληνικού Ερυθρού
Σταυρού 150 ορφανά σε Ιδρύματα
των Αθηνών, φρόντισε για την
περίθαλψη 70 τραυματιών. Πέτυχε,
χάρη στις συνεχείς διαμαρτυρίες,
είκοσι μέρες πριν την αποχώρηση
των Γερμανών, την αποφυλάκιση
153 κρατουμένων στην Λιβαδειά,17
στην Θήβα και 24 στην Χαιρώνεια,
τους οποίους απειλούσαν με
εκτέλεση.

26. 7. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
• Αρκετοί ήταν οι κληρικοί θύματα των Γερμανών των
Ιταλών, των Βουλγάρων κυρίως για τη Βόρειο Ελλάδα
και των Αλβανών όσον αφορά την περιοχή της Βορείου
Ηπείρου, εξαιτίας της συμμετοχής τους στην Εθνική
Αντίσταση.
• Ο Αρχιμανδρίτης Ιωακείμ Λιούλιας επικοινωνούσε με
τους καπετάνιους της Εθνικής Αντίστασης και
διευκόλυνε το έργο τους. Πολλές και συχνές ήταν οι
πληροφορίες για τις κινήσεις των Γερμανικών
στρατευμάτων. Δυστυχώς προδόθηκε στην Γκεστάμπο
και συνελήφθη. Φυλακίστηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου
υπέστη εξοντωτικά βασανιστήρια.
• Ο Αρχιμανδρίτης Χριστόφορος Κοκκίνης όταν κήρυττε
καταφέρονταν εναντίον των κατακτητών τους οποίους
έλεγχε και δημόσια. Έλαβε την απόφαση να βγει στο βουνό
και να αναλάβει ενεργό δράση στην Αντίσταση.
Κατατάχθηκε στην ομάδα του Ίλαρχου Βρεττάκου και
συνέχισε να αγωνίζεται μέχρι το μαρτυρικό του τέλος, που
ήλθε το Νοέμβριο του 1943.

27. 7. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
• Στη Θεσσαλονίκη ο π. Δημήτριος Τομαράς
εργάζονταν άοκνα στην μικρή ενορία του Χορτιάτη,
που κατέστρεψαν οι Γερμανοί. Τον Σεπτέμβριο του
1944 μετά από διαταγή του Σούμπερτ φονεύθηκαν
250 άτομα. Η παρουσία του ιερέα στην πλατεία του
χωριού και οι φωνές διαμαρτυρίας του έδωσαν την
αφορμή στον Σούμπερτ να διατάξει την εκτέλεσή
του. Η πραγματική αιτία ήταν η μέχρι τότε
αντιστασιακή του δράση.
• Οι Βούλγαροι αποδείχτηκαν αντάξιοι των
Γερμανών όσον αφορά την θηριωδία, τη
σκληρότητα, τα βασανιστήρια. Θύματά τους ήταν
χιλιάδες Έλληνες που ζούσαν σε αυτές τις περιοχές
και αγωνίζονταν για τη διατήρηση του Ελληνισμού
στις συγκεκριμένες περιοχές. Μεταξύ αυτών
δεκάδες υπήρξαν κοι οι κληρικοί που βασανίστηκαν
και εκτελέστηκαν από τους Βούλγαρους την
περίοδο αυτή. Συγκεκριμένα ο π. Γεώργιος
Βουλγαράκης δηλητηριάστηκε από τους
Βούλγαρους αφού είχε υποστεί προηγουμένως
πολλά βασανιστήρια.

28. 7. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
• Ο π. Δημήτριος Καβάζης εφημέριος του
Ναού Αγίου Γεωργίου Κρωβόζης,
συνελήφθη στις 20 Απριλίου του 1944, την
ώρα που τελούσε την ακολουθία του
εσπερινού, με την κατηγορία τον ότι
απέκρυπτε όπλα, και ότι βοηθούσε τους
Έλληνες αντάρτες της περιοχής. Τα
βασανιστήρια που δέχτηκε ήταν φρικτά και
μεταφέρθηκε μαζί με τέσσερις λαϊκούς εκτός
χωριού όπου και εκτελέστηκαν.
• Κατά το διάστημα της κατοχής δοκιμάστηκε ποικιλότροπα από τους
Βούλγαρους και ο π. Βαγιάνης Εμμανουηλίδης. Καυτηρίαζε τις
βαρβαρότητες των Βουλγαρικών Αρχών και προέτρεπε τους Έλληνες της
περιοχής να μη δηλώσουν Βουλγαρική υπηκοότητα. Συνελήφθη το 1943,
βασανίστηκε και υπέκυψε στα τραύματά του στις 25 Ιουνίου 1944.

29. 7. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
• Ζωντανό έκαψαν οι Γερμανοί και
τον π. Κωνσταντίνο Πανταζή
εφημέριο του Αγίου Νικολάου
Κερασιάς διότι περιέθαλψε αντάρτες
και συμμάχους στρατιώτες.
• Οι Έλληνες της Ηπείρου δέχτηκαν
την αγριότητα όχι μόνο των
Ιταλών και των Γερμανών, αλλά
και των Αλβανών, χωρίς οι κληρικοί
να αποτελέσουν εξαίρεση.
• Οι Γερμανοί πραγματικά έδειχναν ιδιαίτερο μένος στις περιπτώσεις
των κληρικών που συμμετείχαν ενεργά στην Αντίσταση. Τον π.
Γεώργιο Κιτσώνη και άλλους 22 ενορίτες του τους συγκέντρωσαν σε
ένα μέρος εκτός κοινότητας και τους έκαψαν ζωντανούς.

30. 7. Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΔΑ
• Ο π. Ανδρέας Βασιλείου
εφημέριος του χωριού Καρτέρι
Μαργαριτίου ανέπτυξε μεγάλη
εθνική δράση. Οι Αλβανοί τον
κατηγόρησαν στους Ιταλούς και
με την άδεια του τον σκότωσαν
καθώς επέστρεφε στο χωριό.
• Θύματα της αλβανικής πολιτικής
ήταν οι κληρικοί Νικόλαος
Ιωάννου και Σπυρίδων
Νούτσης. Και οι δυο
κατακρεουργήθηκαν εξαιτίας της
προσφοράς τους κυρίως στην
τόνωση του εθνικού φρονήματος
των κατοίκων της περιοχής.

31. 8. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΙΕΡΕΩΝ
ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ 1940
• Η Εκκλησία ευαισθητοποιημένη και πάντοτε
πρόθυμη να βοηθήσει τα παιδιά της, γνώριζε εκ
προοιμίου την αναγκαιότητα της παρουσίας και του
σημαντικού ρόλου που θα διαδραμάτιζαν οι
στρατιωτικοί ιερείς κατά τις κρίσιμες εκείνες ώρες
που διέρχονταν η Ελλάδα. Για το λόγο αυτό, για
να ενισχύσει τους στρατιώτες, έστειλε στο Μέτωπο,
διακόνους, εφημέριους, ιεροκήρυκες.
• Οι στρατιωτικοί ιερείς αποτελούσαν ζωντανά
πρότυπα αυταπάρνησης και ελευθερίας, εξαιτίας
του θυσιαστικού τους παραδείγματος και της
πνευματικής τους δράσης και συνέβαλαν τα μέγιστα
στην τόνωση και ενίσχυση του ηθικού του
στρατεύματος και στην νικηφόρα έκβαση
πολεμικών επιχειρήσεων. Οι ηρωικοί αγώνες και το
αίμα στρατιωτικών ιερέων συντέλεσε να γραφούν
αρκετές σελίδες εθνικής προσφοράς και
απαράμιλλου πατριωτισμού.

32. 9. Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ
ΚΑΙ ΣΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ.
• Στις φυλακές οι κρατούμενοι κληρικοί
επιτελούσαν μεγάλο ποιμαντικό έργο. Ο
παπάς στο κελί ήταν για τον κρατούμενο ο
πατέρας του, το στήριγμά του που αρκετές
φορές τον κρατούσε στη ζωή. Βέβαια το πιο
μεγάλο δώρο, την πιο σημαντική βοήθεια
που μπορούσαν να προσφέρουν οι κληρικοί
στους κρατούμενους ήταν τα δώρα της
Θείας Ευχαριστίας. Οι φυλακισμένοι ιερείς
που στέκονταν στο πλευρό των
βασανισμένων ανθρώπων εκείνες τις ώρες
έπαιρναν και τη θέση των Αποστόλων, των
πρώτων χρόνων του Χριστιανισμού, των
διωγμών και των κατακομβών.
• Η Αντίσταση των κληρικών εναντίον των κατακτητών λάμβανε χώρα όχι
μόνο στον άμβωνα, στους δρόμους ή στο μέτωπο, αλλά ακόμη και μέσα στις
φυλακές και στα στρατόπεδα συγκεντρώσεων στα οποία οι άνθρωποι
εξευτελίζονταν και γενικότερα υπέμειναν φοβερά δεινά.

33. 9. Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ
ΚΑΙ ΣΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ.
• Ο Αρχιμανδρίτης Κωνστάντιος Χρόνης,
ιεροκήρυκας της Μητρόπολης
Καλαβρύτων και Αιγιαλείας και
μετέπειτα Μητροπολίτης
Αλεξανδρουπόλεως προσπάθησε και
πήρε άδεια από τις ιταλικές αρχές της
Πάτρας να τελεί μόνο τη θεία
λειτουργία με παρουσία δύο
διερμηνέων, που στέκονταν
παράπλευρα της Αγίας Τράπεζας στο
στρατόπεδο. Μετά από ένα σύντομο
χρονικό διάστημα του επέτρεπαν να
ομιλεί πάνω στο θέμα της Ευαγγελικής
• Κρατούμενος των Ιταλών ήταν και ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής της
Παναγίας της Λογγοβάρδας π. Θεόφιλος Ζερβανός. Σωματικά φυλακισμένος
ψυχικά και πνευματικά ελεύθερος. Στη φυλακή με σκισμένο ράσο και χωρίς
άμφια λειτούργησε και μπόρεσε να ενδυναμώσει το ηθικό των
συγκρατουμένων του.

34. 9. Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ
ΚΑΙ ΣΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ.
• Με αυτόν τον τρόπο μπορούσε να τους
παρηγορεί. Την ώρα του αντίδωρου
προσπαθούσε να τους μεταφέρει τα νέα
και τις εξελίξεις από τις στρατιωτικές
επιχειρήσεις των συμμάχων. Ο
Μακαριστός Μητροπολίτης Δημητριάδος
Ιωακείμ είχε αναθέσει στον π. Αλέξανδρο
Παπαποστόλου το διακόνημα της
καθημερινής σίτισης των φυλακισμένων
του Βόλου. Κάθε φορά που χρειάζονταν
να μεταφέρει σε κάποιον κρατούμενο μια
είδηση, τον πλησίαζε καθώς του διένειμε
το φαγητό και του έλεγε τι να πει στην
ανάκριση για να προφυλαχθούν τόσο οι
ίδιοι τους όσο και οι υπόλοιποι που
πιθανόν θα συμμετείχαν στη
συγκεκριμένη επαναστατική ενέργεια.

35. 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
• Συμπερασματικά μπορούμε να
πούμε ότι οι δυο κατοχικοί
Αρχιεπίσκοποι Αθηνών,
Χρύσανθος Φιλιππίδης και
Δαμασκηνός Παπανδρέου
στάθηκαν αναντίρρητα στο
ύψος των περιστάσεων και
δίκαια συγκαταλέγονται
μεταξύ των σημαντικότερων
εκκλησιαστικών μορφών του
20ου αι. Εξέφρασαν το
μεγαλείο της Ορθόδοξης
Εκκλησίας και την ιδιαίτερη
αγάπη, μέριμνα, αφοσίωση
προς το Ελληνικό Έθνος κατά
την περίοδο της Ναζιστικής
Κατοχής.

36. 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
• Μιμητές τους υπήρξαν πάρα
πολλοί κληρικοί οι οποίοι εξαιτίας
της εισβολής των Ιταλών αρχικά
και των δύσκολων χρόνων της
κατοχής που ακολούθησαν,
επέδειξαν για άλλη μια φορά τα
πατριωτικά αισθήματα και το
πνεύμα αυτοθυσίας. Η δράση τους
δεν περιορίστηκε στην κατήχηση
του λαού, αλλά πέρασε και σε άλλα
επίπεδα, όπως της κάλυψης του
προβλήματος της ασιτίας, της
περίθαλψης των αρρώστων κ.ά.
Αρκετοί, επίσης, αγωνίστηκαν και
στο μέτωπο συμμετέχοντας σε
επαναστατικές οργανώσεις με
κίνδυνο την ίδια τους τη ζωή.

37. 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
• Βέβαια από την Αντίσταση στον
Κατακτητή και τη φροντίδα του λαού
δεν έλλειψε ούτε ο απλός κλήρος που
συμμετείχε εξίσου ενεργά και με όλες
του τις δυνάμεις. Οι ιερείς τελούσαν
καθημερινά τις ακολουθίες στους ιερούς
ναούς, αλλά και στο μέτωπο πάνω στα
βουνά κάτω από τον ήχο
πυροβολισμών και το βουϊτό των
σειρήνων, θέτοντας την ζωή τους
καθημερινά σε κίνδυνο. Προσεύχονταν
για τους στρατιώτες που μάχονταν
στην πρώτη γραμμή του πολέμου,
αλλά και για τις οικογένειές τους, που
έμεναν πίσω στις πόλεις και τα χωριά.
Εκφωνούσαν πύρινους λόγους με τους
οποίους ενθάρρυναν και παρηγορούσαν
το μαχόμενο και τον άμαχο πληθυσμό.

38. 10. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
• Εν κατακλείδι μπορούμε να πούμε
ότι η Εκκλησία εκτός των
χρημάτων, που δαπάνησε για την
καταπολέμηση της πείνας και για
την περίθαλψη των ασθενών,
ζημιώθηκε από τις δυνάμεις της
Κατοχής εξαιτίας των
καταστροφών που σημείωσαν οι
πρώτοι στους ιερούς ναούς και σε
άλλα κτίρια της Εκκλησίας στο
σύνολο. Παρόλα αυτά η Εκκλησία
ουδέποτε ολιγοψύχησε και ποτέ
δεν έθεσε ως προτεραιότητά της το
ιδίο όφελος γιατί αυτό αντιτίθεται
στην αποστολή της, Απεναντίας,
στήριξε το Ελληνικό Έθνος
πολλαπλώς σε μια ακόμη κρίσιμη
περίοδο για τον Ελληνισμό και τον
Χριστιανισμό.