1. ‫گیاهان در قرآن) انار(‬
‫نام قرآنی: ُ ّان‬
‫رم‬
‫نامهای متداول:‬
‫فارسی، اردو، هندی، پنجابی: انار؛عربی: رمان؛عبری: ر ّن؛بنگالی: دالم؛مراتی: دالم؛مراتی:‬
‫م‬
‫دالمب،سانسكریت، گجراتی: دا ِم؛ بنگالی،تلگو: دا ِم؛ كشمیری:دان؛ملیالمی: متلوم، تامیلی:‬
‫ر‬ ‫د‬
‫مادولی؛انگلیسی:‪pomegranate‬؛فرانسوی:‪grenade‬؛ ایتالیایی:‪melograno, melagrana‬؛‬
‫آلمانی:‪Granatapfel‬؛لتینی:‪granatum‬؛ اسپانیایی:‪granada‬؛ روسی:‪granat‬؛یونانی:‬
‫‪.rodi‬‬
‫نام علمی:‪ Punica granatum‬از تیره انار ‪Punicaceae‬‬
‫1‬

2. ‫اشارات قرآنی:‬
‫١- وهوالذی انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات كل شیء فاخرجنا منه خضرا نخرج منه حبا‬
‫متراكبا و من النخل من طلعها قنوان دانیة و جنات من اعناب والزیتون والرمانمشتبها وغیرمتشابه‬
‫انظروا الی ثمره اذا اثمر وینعه ان فی ذلكم لیات لقوم یومنون. )انعام/99)‬
‫اوست خدایی كه از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، و از آن نبات‬
‫ساقه ای سبز و از آن دانه هایی بر یكدیگر چیده و نیز از جوانه های نخل، خوشه هایی سر‬
‫فروهشته پدید آوردیم، و نیز بستانهایی از تاكها و زیتون و انار، همانند و ناهمانند. به میوه‬
‫هایش آنگاه كه پدید می آیند و آنگاه كه می رسند بنگرید كه در آنها عبرتهاست برای آنان كه‬
‫ایمان می آورند.‬
‫٢-و هوالذی انشا جنات معروشات و غیرمعروشات والنخل و الزرع مختلفا اكله و الزیتون‬
‫والرمان متشابها و غیرمتشابه كلوا من ثمره اذا اثمر و اتوا حقه یوم حصاده ول تسرفوا انه ل‬
‫یحب المسرفین.) انعام/141)‬
‫و اوست كه باغهایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درخت خرماو كشتزار، با‬
‫طعمهای گوناگون، و زیتون و انار، همانند، در عین حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آنها‬
‫بخورید و در روز درو حق آن را نیز بپردازید و اسراف مكنید كه خدا اسراف كاران را دوست‬
‫ندارد.‬
‫٣- فیهما فاكهة و نخل و رمان.( رحمن/86)‬
‫در آن دو، میوه هست و نخل هست و انار هست.‬
‫در قرآن مجید سه جا از رمان نام برده است. در سوره انعام/141 درباره میوه این درختان‬
‫توصیه مهمی شده است. در آن ذكر شده: چون ثمر آوردند از آنها بخورید و در روز درو، حق‬
‫آن را بپردازید؛ معنی این دستور آن است كه خداوند انحصار یا مالكیت فردی محصولت‬
‫كشاورزی و نباتی را نمی پسندد.‬
‫تاریخچه انار‬
‫2‬

3. ‫زادگاه انار كه نام علمی آن" پونیكا گرانتوم" می باشد، ایران است؛ هر چند نوع خودروی آن در‬
‫هندوستان) در كوههای هیمالیا(، افغانستان و سوریه می روید. انار میوه ای بسیار لذیذ و آبدار‬
‫است و از روزگاران بسیار قدیم به عنوان میوه ای خوراكی و هم برای مصارف پزشكی اهمیت‬
‫بسیار داشته است. در باغهای معلق بابل درختان انار بسیار خوبی كاشته بودند و در مصر‬
‫باستان انار را می شناختند. در زمان حضرت موسی انارهایی بسیار مرغوب در فلسطین، سوریه‬
‫و لبنان كاشته می شد. شهر ِ ّن به واسطه انار مرغوب آن، رمان)انار(، شهری معروف بود.‬
‫رم‬
‫كاشت انار در منطقه مدیترانه و كشورهای شرقی مانند هندوستان در زمانهای آخر متداول شد.‬
‫اما پس از نفوذ اسلم در اسپانیا كاشت انار در آن سرزمین معمول شد و در قرن سیزدهم میلدی‬
‫در انگلستان متداول گردید. بعدها اسپانیاییها این میوه پرارزش را به دنیای جدید یعنی مكزیك و‬
‫فلوریدا بردند. كاشت آن كم كم در دیگر كشورها گسترش یافت و اكنون تقریب ً در تمام كشورهای‬
‫ا‬
‫منطقه گرمسیر و معتدل می روید. اكنون نوع مرغوب انار از ایران، تركیه، افغانستان، سوریه،‬
‫مراكش و اسپانیا وارد می شود. شهر شلپور)شعله پور( هند به داشتن انارهای شیرین شهرت‬
‫دارد. در ضیافتهای بزرگ در تركیه، انار از جمله میوه هایی است كه مهمانان را با آن پذیرایی‬
‫می كنند.‬
‫فوائد انار‬
‫ارزش انرژی زایی میوه انار 56% است. آب انار بسادگی هضم می شود و شامل 51% مواد‬
‫قندی است كه منبعی سرشار از سدیم است و نیز شامل مقدار زیادی ریپوفلوین، تیامین، نیاسین،‬
‫ویتامین ‪ ،C‬كلسیم و فسفر می باشد. پروتئین و چربی آن بسیار اندك است.‬
‫انار ماده ای غذایی مطبوع و دارای خواص طبی بسیار است. دارویی مقوی برای قلب است و‬
‫برای التهاب معده و جلوگیری از درد دل نافع است. آب انار شربتی م ّرد و بسیار عالی است و‬
‫ب‬
‫به هنگام اسهال تشنگی را برطرف می كند. در درمان اسهال ساده و اسهال خونی مؤثر است.‬
‫آب انار برای انواع ناخوشیها از قبیل التهاب قولون، كم خونی، یرقان، فشارخون، بواسیر و درد‬
‫مفاصل دارویی مفید است. و اگر با عسل خورده شود صفرا را كم می كند. در بسیاری از‬
‫ناراحتیهایی كه با روش هومیاپاتی- هومیاپاتی)‪ (Homeopathy‬یك روش درمانی كه در آن‬
‫بیماران را با داروهایی درمان می كنند كه همان داروها در بدن سالم علیم همان بیماری را ایجاد‬
‫می كند.) فرهنگ پزشكی انگلیسی- فارسی، احدوت(- معالجه می شوند میوه انار تجویز می‬
‫شوند.‬
‫3‬

4. ‫جوشانده پوست ریشه انار كه شامل ماده قلیایی پلتریرین و جوهر مازواست، دارویی بسیار مؤثر‬
‫برای دفع كرمها از جمله كرم روده است. نقل شده كه این جوشانده برای بیماری سل مؤثر است.‬
‫پوست ضخیم انار سبب می شود كه این میوه با كیفیت خوبی نگهداری شود. انار را می توان تا‬
‫شش ماه نگهداری كرد. پوست انار بیش از 02% جوهر مازو دارد و گاهی در صنعت چرم‬
‫سازی به كار می رود. چرم معروف مراكشی و اسپانیایی در زمان گذشته با پوست انار دباغی‬
‫می شد.‬
‫گل انار دارای خاصیت طبی بسیار زیادی است. و در مورد سقط جنین غیرعمدی تجویز می شود.‬
‫گلهای سرخ روشن انار شامل رنگ دانه هایی با كیفیت عالی است.‬
‫گیاهان در قرآن) انجیر)‬
‫نام قرآنی:‬
‫تیننامهای متداول:فارسی، اردو، هندی، پنجابی، بنگالی، مراتی: انجیر؛ عربی: تین؛ عربی: تینه؛‬
‫تلگو: انجورو؛ کشمیری: انجور؛ تامیلی، ملیالمی: سیمای آتی؛ بنگالی: دومور؛ سانسکریت:‬
‫4‬

5. ‫کاکودومبریکا؛ انگلیسی:‪fig‬؛ فرانسوی:‪figue‬؛ آلمانی:‪Feige‬؛ لتینی:‪ficus‬؛ ایتالیایی:‪fico‬؛‬
‫یونانی:‪sukio,suko‬؛ روسی:‪inzhir,figa‬؛ اسپانیایی:‪.higo‬‬
‫نام علمی:‬
‫‪ Ficus carica‬ز تیره توت ‪Moraceae‬‬
‫اشاره قرآنی:‬
‫1.سوره تین/1-4‬
‫والتین و الزیتون و طور سینین‬
‫و هذا البلد المینلقد خلقنا النسان فی احسن تقویمسوگند به انجیر و زیتون. سوگند به طور‬
‫مبارک. به این شهرایمن، که ما آدمی را در نیکوتر اعتدالی بیافریدیم.‬
‫در قرآن مجید فقط یک مرتبه کلمه تین)انجیر( آمده است. اما این یگانه یادآوری، اهمیتی بسیار‬
‫دارد. خداوند به تین و زیتون، طورسینا و بلد امین)مکه( سوگند یاد می کند و می فرماید آدمی‬
‫در این دنیا به نیکوترین اعتدالی آفریده شده است.‬
‫مولنا عثمانی دلیل نام بردن تین و زیتون در سوگند سوره تین را دلیلی بر سودمندی بسیار این‬
‫دو میوه می داند. ذکر نام طورسینا در این آیه به علت آن است که از این جا به موسی وحی شد.‬
‫و شهر مکرم )مکه( که به نام بلد امین به آن اشاره شده حاکی از اهمیت مکان و علو مقام‬
‫شهری است که حضرت محمد صلی ال علیه و آله برای ابلغ پیام الهی اسلم از آن جا مبعوث‬
‫شد.‬
‫مولنا مودودی معتقد است که سوگند خداوند به انجیر و زیتون در این آیه قرآن در واقع اشاره‬
‫ای است به شام و فلسطین که پر از باغهای وسیع انجیر و زیتون است و پیامبرانی بسیار در این‬
‫دو شهر زاده شدند.‬
‫به نظر مولنا حقانی تین نام شهری بود که اکنون دمشق نام دارد و زیتون نام قدیم اورشلیم بود.‬
‫برخی دیگر از دانشمندان گفته اند که تین و زیتون نام دو کوه در شمال جزیرة العرب است.‬
‫بعضی نیز گفته اند تین اشاره به درخت انجیری است در بهشت که آدم و حوا بدن خود را با برگ‬
‫5‬

6. ‫آن پوشاندند. به عقیده دیگری تین نام جایی بود که کشتی نوح از آن جا عازم سفر شد و اهمیت‬
‫زیتون از آن جهت بود که پرنده ای را که نوح آزادش ساخته بود با شاخه ای زیتون به نشانه‬
‫ظاهرشدن دوباره خشکی و گیاه بازگشت.) سفر پیدایش 11/8(‬
‫بنابر نقل مولنا عبدالماجد تعدادی از علما معتقدند گیاهان و جاهایی که در سوره تین به آنها‬
‫اشاره شده بیانگر اهمیت چهار دین آن عصر است. از این رو ذکر تین) انجیر( اشاره به دین‬
‫گواتمابودا است زیرا او در زیر درخت انجیر به نیروانا واصل شد. اشاره به زیتون یعنی مذهب‬
‫حضرت مسیح )ع(. زیرا در زیر درخت زیتونی به او وحی شد . کوه سینا)طور( دللتی روشن‬
‫بر دین موسی است و شهر مکرم مکه) بلدامین( به معنی دین اسلم و حضرت محمد صلی ال‬
‫علیه و آله رسول خدا می باشد. علمه یوسف علی بیان می کند که انجیر هندی درختی است که‬
‫مهاتما بودا در زیر آن به نیروانا واصل شد.‬
‫تین یا زیتون چه اشاره به درخت باشد، چه اشاره به جایی که این درختان در آب می رویند، در‬
‫واقع به علت اهمیتی که برای انسان دارند این دو نام در قرآن مجید آمده است.‬
‫انجیر شاید گیاهی بومی سوریه و فلسطین و مصر باشد، زیرا نوع خودرو و هم نوع پرورشی آن‬
‫در این سرزمینها دیده می شود. طول متوسط این درخت حدود 01 متر است و سالی دوبار میوه‬
‫می دهد. این درخت تنها با وجود حشره ای به نام مگس انجیر میوه می دهد؛ در صورت نبودن‬
‫این حشره باروری غیرممکن است و میوه ای به دست نمی آید. لزم است این حشره به مناطق‬
‫جدیدی که کاشت درخت انجیر در آن متداول می شود منتقل گردد وگرنه درخت انجیر ثمر نمی‬
‫دهد.‬
‫فوائد انجیر‬
‫انجیر ماده ای سرشار از موادغذایی است و چون الیافی ندارد خوردن آن مخصوصاً پس از‬
‫بهبود از بیماریهای طولنی تجویز می شود. گذشته از حدود شصت درصد مواد قندی موجود در‬
‫آن، دارای مقدار محسوس جوهرلیمو و اسیدمالیک و نمکهای کانی نیز می باشد. آنزیم مهمی به‬
‫نام فیسین ‪ Ficin‬نیز در انجیر دیده می شود. انجیر غذایی است کامل و به سادگی هضم می‬
‫شود. از نظر طبی ماده ای است که سنگ کلیه و صفرا را برطرف می کند و در رفع انسداد‬
‫خفیف کبد و طحال مؤثر است. این میوه برای بهبود بواسیر و نقرس تجویز می شود و برای‬
‫نارسایی کبد نیز مفید است. درحدیثی حضرت محمد صلی ال علیه و آله به بیماران مبتل به‬
‫بواسیر توصیه می کند که مرتب ً انجیر بخورند.‬
‫ا‬
‫6‬

7. ‫انجیر هرچند گیاه بومی سوریه، فلسطین و مصر است. اما بیش از دو هزار سال پیش در ایتالیا‬
‫متداول و بزودی بومی آن جا شد و سریع در اروپای جنوبی از جمله یونان گسترش یافت. در‬
‫زمان افلطون انجیر احتمالً معروفترین میوه یونان بود. او انجیر را چنان دوست داشت که مردم‬
‫او را فیلوسوکوس، فیلو) دوستدار( سوکو) انجیر(، می خواندند و کلمه فیلوسوف از آن گرفته‬
‫شد.‬
‫انجیر خوراکی از میوه های بومی هند نیست هر چند دیگر گونه های آن به طور خودرو در‬
‫هندوستان می روید. در زبان سانسکریت کلمه ای به معنای انجیر وجود ندارد واین نشان می‬
‫دهد که کاشت انجیر اخیراً در هند متداول شده است.‬
‫گونه های دیگر انجیر که در هندوستان می رویند عبارتند از انجیر بنگالی،) لور، لول() هندی:‬
‫بارگد( انجیر خوشه ای) هندی: گولر( انجیر معابد) هندی: پیپل( انجیر رومفی) هندی: پاکر( و‬
‫فیکوس. فیکوس در قرن 71 و 81 در آسام از منابع خوب تهیه پلستیک بود. اما پس از کشف‬
‫درخت هوه ‪ Hevea‬در برزیل ماده ای که از این درخت به دست می آمد ارزش تجارتی بیشتری‬
‫برای تهیه پلستیک داشت و فیکوس از رونق افتاد. انواع دیگر این انجیر به عنوان گیاهی‬
‫زینتی پرورش می یابند که ک ً گیاه کشدار نامیده می شوند.‬
‫ل‬
‫لزم است گفته شود انجیر واقعی انجیر خوراکی می باشد اما گونه های دیگر این گیاه نیز انجیر‬
‫نامیده می شوند که بعضی را انجیر خودرو و بعضی را انجیر هندی و غیره می نامند. علمه‬
‫یوسف علی درخت انجیرمعابد را که گواتما بودا در زیر آن به نیروانا واصل شد به غلط‬
‫انجیرهندی نامیده است. انجیرمعابد هر چند درختی بومی هند است درباره وجود آن در عربستان‬
‫در زمان حضرت عیسی علیه السلم یا حتی قبل از آن نمی توان نظری قطعی داد؛ از این رو کلمه‬
‫تین را که ریشه ای سامی دارد می توان برای هر یک از گونه های انجیر به کار برد. در هر‬
‫صورت این یک واقعیت است که تین درختی مهم در فلسطین و سایر نقاط بود و به دلیل همین‬
‫اهمیتش بود که قرآن از آن نام برده است.‬
‫حدیث‬
‫امام محمد بن احمد ذهبی)ره( روایت کرده که پیامبر صلی ال علیه و آله فرمود:" انجیر میوه‬
‫بهشت است. آن را بخورید که بواسیر را درمان می کند، ورم مفاصل را بهبود می بخشد."‬
‫7‬

8. ‫گیاهان در قرآن )خیار(‬
‫و آن زمان را كه گفتید: ای موسی، ما بر یك نوع طعام نتوانیم ساخت، از پروردگارت بخواه تا‬
‫برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. )بقره /‬
‫16(‬
‫نام قرآنی:‬
‫قثا‬
‫نامهای متداول:فارسی، عبری، اردو: خیار؛ اردو، هندی، مراتی، گجراتی: گكری؛ سانسكریت:‬
‫كركاتی؛ عبری: كیشیوم؛ بنگالی: كانكور؛ تلگو: ملودوزكای؛ تامیلی: مولو لریكاری؛ انگلیسی:‬
‫‪cucumber‬؛ فرانسوی:‪concombre‬؛ لتینی:‪cucumis‬؛ ایتالیایی:‪cetriolo‬؛ آلمانی:‪Gurke‬؛‬
‫روسی: ‪ogurets‬؛ اسپانیایی:‪pepino‬؛ یونانی:‪.angouri‬‬
‫نام علمی:‬
‫‪ Cucumis sativus‬از تیره كدو: ‪(Cucurbitacea‬‬
‫8‬

9. ‫اشاره ی قرآنی:‬
‫" و اذ قلتم یا موسی لن نصبر علی طعام واحد فادع لنا ربك یخرج لنا م ّا تنبت الرض من بقلها‬
‫م‬
‫و قثآئها و فومها و عدسها و بصلها قال اتستبدلون اّذی هو ادنی باّذی هو خیر اهبطوا مصرً‬
‫ا‬ ‫ل‬ ‫ل‬
‫فا ّ لكم ما سالتم و ضربت علیهم الذّة و المسكنة و باءو بغضب من ال ذلك با ّهم كانوا یكفرون‬
‫ن‬ ‫ل‬ ‫ن‬
‫بایات ال و یقتلون النبیین بغیرالحق ذلك بما عصوا و كانوا یعتدون." )بقره/ 16(‬
‫و آن زمان را كه گفتید: ای موسی، ما بر یك نوع طعام نتوانیم ساخت از پروردگارت بخواه تا‬
‫برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. موسی‬
‫گفت: آیا می خواهید آنچه را كه برتر است به آنچه فروتر است بدل كنید؛ به شهری باز گردید كه‬
‫در آن جا هر چه خواهید به شما دهند. مقرر شد بر آنها خواری و بیچارگی و خشم خدا را بر‬
‫خود هموار ساختند و این بدان سبب بود كه به آیات خدا كافر شدند و پیامبران را به ناحق كشتند‬
‫و نافرمانی كردند و تجاوز ورزیدند.‬
‫چندین نوع كدو از زمان های قدیم در عربستان و مصر می روییده است. كدوی قلیانی، طالبی،‬
‫هنداونه، كدو تنبل و خیار از این نوع می باشند. در قرآن در آیه فوق از خیار به نام »ق ّا«‬
‫ث‬
‫همراه با عدس، پیاز و سیر نام برده است. اینها سبزی هایی بودند كه بنی اسرائیل قبل از خروج‬
‫از مصر و سرگردانی در صحرای سینا، همراه با پیامبرشان موسی، عادت داشتند كه آن را‬
‫بخورند.‬
‫خواص خیار‬
‫انواع خیار به صورت خام و پخته مصرف می شود. خیار شامل 09 درصد آب، حدود 3 درصد‬
‫مواد قندی، كمتر از یك درصد پروتئین و مقداری بسیار ناچیز چربی می باشد. خیار سرد و م ّر‬
‫د‬
‫است. و ماده ای بسیار پر ارزش برای ساختن سالد است.‬
‫بنابر احادیثی كه در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده از عبدال بن جعفر نقل شده كه گفت من‬
‫خود دیدم كه حضرت محمد صلی ال علیه و آله خرمای تازه و خیار را با هم می خورد.‬
‫9‬

10. ‫گیاهان در قرآن )زیتون(‬
‫و درختی است كه در طور سینا می روید. روغن می دهد و آن روغن برای خورندگان خورشی‬
‫است.‬
‫)مؤمنون / 02 (‬
‫نام قرآنی: زیتون‬
‫نامهای متداول:‬
‫فارسی، اردو، پنجابی، هندی: زیتون؛ عربی: زیتون، زیت؛ عبری: زیت؛ انگلیسی، فرانسوی،‬
‫آلمانی:‪olive‬؛روسی، لتینی:‪oliva‬؛ ایتالیایی، اسپانیایی:‪olivo‬؛ ‪ulivo‬؛‪elia،elaia‬نام علمی:‬
‫‪ ) Olea europaea‬از تیره زیتون ‪(Oleaceae‬‬
‫اشارات قرآنی‬
‫01‬

11. ‫-1 وهوالذی انزل من السماء ماء فاخرجنا به نبات كل شیء فاخرجنا منه خضرا نخرج منه حبا‬
‫متراكبا و من النخل من طلعها قنوان دانیة و جنات من اعناب والزیتون و الرمان مشتبها‬
‫وغیرمتشابه انظروا الی ثمره اذا اثمر وینعه ان فی ذلكم لیات لقوم یومنون.) انعام / )99‬
‫" اوست خدایی كه از آسمان باران فرستاد و بدان باران هر گونه نباتی را رویانیدیم، و از آن‬
‫نبات ساقه ای سبز و از آن دانه هایی بر یكدیگر چیده و نیز ازجوانه های نخل خوشه هایی سر‬
‫فروهشته پدید آوردیم، و نیز بستانهایی از تاكها و زیتون و انار، همانند و ناهمانند. به میوه‬
‫هایش آنگاه كه پدید می آیند و آنگاه كه می رسند بنگرید كه در آنها عبرتهاست برای آنان كه‬
‫ایمان می آورند. "‬
‫-2 و هوالذی انشا جنات معروشات و غیرمعروشات والنخل و الزرع مختلفا اكله و الزیتون و‬
‫الرمان متشابها و غیرمتشابه كلوا من ثمره اذا اثمر و اتوا حقه یوم حصاده ول تسرفوا انه ل‬
‫یحب المسرفین. )انعام / 141)‬
‫و اوست كه باغهایی آفرید نیازمند به داربست و بی نیاز از داربست، و درختخرماو كشتزار، با‬
‫طعمهای گوناگون، و زیتون و انار، همانند، در عین حال ناهمانند. چون ثمره آوردند از آنها‬
‫بخورید و در روز درو حق آن را نیز بپردازید و اسراف مكنید كه خدا اسراف كاران را دوست‬
‫ندارد.‬
‫-3 ینبت لكم به الزرع و الزیتون و النخیل والعناب و من كل الثمرات ان فی ذلك لیة لقوم‬
‫یتفكرون. ) نحل / 11)‬
‫و با آن برایتان كشتزار و زیتون ونخلها و تاكستانها و هر نوع میوه برویاند، در این عبرتی است‬
‫برای مردمی كه می اندیشند.‬
‫02)‬ ‫-4 َ َ َ َ ً َخْر ُ ِنْ ُو ِ َیْناء َنْ ُ ُ ِال ّه ِ َ ِب ٍ ِل ِلی َ. )مومنون /‬
‫ت بت ب د ْ ن و ص ْ غ ل ك ن‬ ‫و شجرة ت ُج م ط ر س‬
‫و درختی است كه در طور سینا می روید. روغن می دهد و آن روغن برای خورندگان نان‬
‫خورشی است.‬
‫-5 ا ُ نور ال ّموات و الر ِ مث ُ نور ِ كمشكوةٍ فیها مصبا ٌ المصبا ُ فی ُجاج ٍ ال ّجاج ُ كا ّها‬
‫ز ة ز ة ن‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ض ل ه‬ ‫س‬ ‫ل‬
‫ه ر‬
‫كوك ٌ در ٌ یوقد من شجر ٍ مبارك ٍزیتون ٍ ل شرقی ٍ ولغریب ٍ یكا ُ َیتها ُضی ُ و لو لم تمسس ُ نا ٌ‬
‫ی ء‬ ‫ة دز‬ ‫ة‬ ‫ة‬ ‫ة‬ ‫ة‬ ‫ب ی‬
‫نو ٌ علی نو ٍ یهدی ال لنور ِ َن یشا ُ و یضر ُ ا ُ المثا ُ للنا ِ و ال بك ّ شی ٍ علی ٌ. )نور /‬
‫ل ء م‬ ‫ل س‬ ‫ب ل‬ ‫ء‬ ‫هم‬ ‫ر‬ ‫ر‬
‫53)‬
‫11‬

12. ‫خدا نور آسمانها و زمین است. َ َل نور او چون چراغدانی است كه در آن چراغی باشد، آن‬
‫مث‬
‫چراغ درون آبگینه ای و آن آبگینه چون ستاره ای درخشنده. از روغن درخت پر بركتزیتونكه نه‬
‫خاوری است و نه باختری افروخته باشد. روغنش روشنی بخشد هر چند آتش بدان نرسیده باشد.‬
‫نوری افزون بر نور دیگر. خدا هر كس را كه بخواهد بدان نور راه می نماید و برای مردم مثلها‬
‫می آورد. زیرا بر هر چیز آگاه است.‬
‫-6 و زیتونا و نخ ً.) عبس/ 92)‬
‫ل‬
‫و زیتون و نخل.‬
‫-7 وال ّین وال ّیتون. و ُور سینین. و هذا البل ِ المین. لقدْ خلقنا النسا ِ فی احس ِ تقوی ٍ. )تین /‬
‫م‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫د‬ ‫ط‬ ‫ز‬ ‫ت‬
‫1 - 4)‬
‫سوگند به انجیر وزیتون، سوگند به طور مبارك، سوگند به این شهر ایمن، كه ما آدمی را در‬
‫نیكوتر اعتدالی بیافریدیم.‬
‫نام زیتون شش مرتبه در قرآن آمده است و یك بار در سوره مؤمنون، آیه 02 اشاره غیر مستقیم‬
‫به درختی شده كه روغن می دهد و در كوه سینا می روید. نام زیتون به تنهایی فقط دوبار آمده‬
‫است در حالی كه پنج بار همراه با دیگر میوه ها یعنی خرما، انار، انگور و انجیر از آن یاد شده‬
‫است.‬
‫نام علمی زیتون » الیا یوروپیا« است و در سرتاسر منطقه ی مدیترانه ای كاشته می شود. اما‬
‫مركز عمده ی تولید آن اسپانیا، ایتالیا، تركیه، تونس و مراكش می باشد. بر اساس تخمینی در‬
‫سال 3431/ 4691 حداقل 002 میلیون درخت زیتون در اسپانیا و 321 میلیون در ایتالیا وجود‬
‫داشته است.‬
‫21‬

13. ‫پیشینه درخت زیتون‬
‫زیتون درختی تناور نیست و كمتر اتفاق می افتد كه ارتفاع آن به هشت متر برسد. زادگاه اصلی‬
‫این درخت احتمالً فنیقیه بوده كه در حدود سال 0002 قبل از میلد در این ناحیه كاشته می شده‬
‫و از آن جا به غرب یعنی اروپا و آفریقا و به شرق یعنی افغانستان و ایران راه یافته است. این‬
‫حقیقت درباره منشأ درخت زیتون در سوره نور، آیه 53 بیان شده كه می فرماید »درخت زیتون‬
‫كه نه خاوری است و نه باختری«. با این وجود بعضی از مف ّران از این آیه تفسیرهای مختلفی‬
‫س‬
‫كرده اند. برای مثال علمه عبدال یوسف علی معتقد است كه درخت زیتون متعلق به همه جهان‬
‫است و منحصر به شرق و غرب نیست. به علوه از نظر او منظور از شرق و غرب جهت درخت‬
‫است. دیگر نویسندگان مانند مولنا عبدالماجد، مولنا مودودی، مولنا عثمانی، مولنا حقانی كم و‬
‫31‬

14. ‫بیش چنین نظری دارند و حتی گفته اند م ّه و كیف ّت زیتون به جهت این درخت نسبت به‬
‫ی‬ ‫ز‬
‫خورشید بستگی دارد. اما به نظر می رسد این كلم خداوند در واقع به زادگاه و گسترش این‬
‫درخت اشاره دارد نه به چیزی دیگر. درخت زیتون در ناحیه ی مدیترانه ای اروپا و آفریقا‬
‫درختی معمولی بود. در جنوب اروپا آن چنان فراوان پرورش می یافت كه زیتون اروپایی نام‬
‫گرفت یعنی درختی كه متعلق به اروپا بود. اما محققان به این حقیقت پی برده اند كه اروپا زادگاه‬
‫اصلی زیتون نبود، بلكه فنیقیه، یا به عبارت دیگر، بخش شمالی جزیرة العرب بود كه زیتون از‬
‫آن جا نشأت گرفت. به سادگی می توان پذیرفت كه اعراب در زمان نزول قرآن به این نكته واقف‬
‫بوده اند كه رشد و پرورش گیاهان در منطقه ای الزام ً به معنی نشأت گرفتن گیاه از آن منطقه‬
‫ا‬
‫نیست.‬
‫لذا این آیه سوره نور بر بومی بودن این گیاه دللت دارد.‬
‫موارد مصرف زیتون‬
‫زیتون از طریق پیوند زدن تكثیر می شود و درختان غیر پیوندی میوه ای نامطبوع دارند. زیتون‬
‫نارس طعمی تلخ دارد و در تهیه ی ترشی و چاشنی غذا از آن استفاده می شود. اما میوه ی‬
‫رسیده طعمی بسیار مطبوع دارد. زیتون میوه ای است بیضی شكل به طول 2 تا 3 سانتیمتر. هر‬
‫درخت زیتون 01 تا 02 كیلوگرم میوه می دهد. گوشت میوه ی زیتون منبعی برای روغنی ماندنی‬
‫با كیفیتی عالی است كه 51% یا بیشتر روغن از آن گرفته می شود. روغن با فشردن به دست‬
‫می آید. اولین افشره بهترین نوع روغن را دارد كه نیازی به تصفیه آن نیست. تركیبات اصلی‬
‫روغن تازه شامل اسید اولئیك )08%( و مقدار كمی جوهر نخل و اسیدهایی دیگر مانند اسید‬
‫استیریك، لینولئیك، آراشیدیك و میریستیك می باشد. از تفاله ی پس از اولین افشره، روغنی غیر‬
‫خوراكی به دست می آید كه در صابون سازی مصرف می شود.‬
‫روغن زیتون خوراكی در اروپا خواهان بسیاری دارد و در تهیه ی سالد و غیره مصرف می‬
‫شود. این روغن را می توان در برخی غذاها به طور خام مصرف كرد. در زمانهای قدیم سربازان‬
‫عرب در لشكركشیها نان و روغن زیتون یا عسل برای غذا همراه خود می بردند و با این كار‬
‫وقت خود را صرف پختن غذا نمی كردند و نان خورشی خوشگوار با روغن خام یا عسل می‬
‫خوردند. تولید سالنه روغن زیتون در جهان حدود 02 میلیون تن است. ایتالیا و اسپانیا عرضه‬
‫كننده عمده این روغن به بازار جهانی می باشند. در هندوستان محصول زیتونی كه قابل نام بردن‬
‫41‬

15. ‫باشد نیست، اما به تازگی كاشت آزمایشی این درخت در مناطق كوهستانی هند مركزی آغاز شده‬
‫است.‬
‫زیتون ارزش دارویی زیادی دارد. در صورتی كه به صورت خوراكی مصرف شود ماده ای‬
‫مغذی، آرام بخش و مسهلی ملیم است و زخم معده و اثنی عشر بیمار را بهبود می بخشد. و در‬
‫مورد نارساییهای كلیوی به عنوان غذایی بدون ازت تجویز می شود. روغن زیتون ماده ای مل ّن‬
‫ی‬
‫است و مصرف خارجی آن پوست بدن و تاولهای سودا )اكزما( و داءالصدف را نرم می كند. این‬
‫روغن برای ماساژ دادن نیز مناسب است و از تركیبات مهم بسیاری از مرهمها و ضمادها می‬
‫باشد. در حدیثی رسول خدا حضرت محمد صلی ال علیه وآله به مردم توصیه می كند كه از‬
‫روغن زیتون برای خوردن و برای ماساژ دادن استفاده كنند زیرا از »شجره ی مباركه« گرفته‬
‫شده است.‬
‫روغن زیتون سوخت مناسبی برای چراغ است. در سوره نور، آیه 53 این كاربرد زیتون به‬
‫خوبی وصف شده است. كسانی كه روغن زیتون را به كار برده یا دیده اند به سادگی این آیه را‬
‫درك می كنند. نوع مرغوب روغن زیتون زرد كرمی رنگ، گاهی متمایل به سبز، چنان صاف و‬
‫شفاف است كه اگر در ظرفی شیشه ای ریخته شود حالت شیئی درخشان دارد و چون در چراغی‬
‫بسوزد روشنی چراغ، افزون می شود. این خاصیت زیتون در عبارت »نو ٌ علی نور« توصیف‬
‫ر‬
‫شده است.‬
‫كبوتری با شاخه ای زیتون در منقار رمز جهانی صلح و وحدت است. این رمز از كشتی نوح‬
‫سرچشمه می گیرد. بنابر روایتی هنگامی كه خشم خداوند، كه در طوفان ظاهر شده بود، كاهش‬
‫یافت كبوتری با شاخه ای زیتون در منقارش ظاهر شد كه نشانه ی آرامش و صلح بود.‬
‫روایاتی در باب زیتون‬
‫1- السید انصاری )ره( روایت كرده؛ پیامبر صلی ال علیه وآله: فرمود: »روغن زیتون را‬
‫بخورید و آن را به بدن خود بمالید كه آن شجره ی مباركه است.« )دارمی،ج 3، ص 92).‬
‫2- ابوهریره )ره( روایت كرده: رسول خدا صلی ال علیه وآله فرمود: »زیتون را بخورید و به‬
‫بدن بمالید كه هفتاد مرض از جمله جذام را شفا می بخشد.« )ابونعیم).‬
‫3- علقمة بن عامر )ره( روایت كرده: رسول خدا صلی ال علیه وآله فرمود: »شما روغن را از‬
‫شجره ی مباركه ی زیتون می گیرید. خود را با آن معالجه كنید كه شفا بخش بواسیر است.«‬
‫51‬

16. ‫گیاهان در قرآن )سدر(‬
‫او را بار دیگر هم بدید، نزد سدرة المنتهی، كه آرامگاه بهشت نزد آن درخت است. وقتی كه‬
‫سدره را چیزی در خود می پوشید چشم خطا نكرد و از حد درنگذشت. )نجم/31- 81(‬
‫61‬

17. ‫نام قرآنی: سدرة- سدر‬
‫نامهای متداول: فارسی: سدر؛ عربی: شجرة ال، ارز، ارز الرب، ارز اللبنان؛ عبری: اهرازم؛‬
‫انگلیسی:‪cedar‬؛ فرانسوی:‪cedre‬؛ آلمانی:‪Zeder‬؛ لتینی:‪cedrus‬؛ یونانی:‪kedros‬؛ ایتالیایی،‬
‫اسپانیایی:‪cedro‬؛ روسی:‪.kedr‬‬
‫نام علمی:‪ Cedrus Libani‬از تیره كاج ‪Pinaceae‬‬
‫اشارات قرآنی:‬
‫-1" لقد كان لسبا فی مسكنهم ایة جنتان عن یمین و شمال كلوا من رزق ربكم واشكروا له بلدة‬
‫طیبة و رب غفور. فاعرضوا فارسلنا علیهم سیل العرم و بدلناهم بجنتیهم جنتین ذواتی اكل خمط‬
‫واثل و شیء من سدر قلیل.")سبا/51-61(‬
‫مردم سبا را در مساكنشان عبرتی بود: دو بوستان داشتند، یكی از جانب راست و یكی از جانب‬
‫چپ. از آنچه پروردگارتان به شما روزی داده است بخورید و شكر او را به جای آورید. شهری‬
‫خوش و پاكیزه و پروردگاری آمرزنده. اعراض كردند، ما نیز سیل ویرانگر را بر آنها فرستادیم‬
‫و دو بوستانشان را به دو بوستان بدل كردیم با میوه ای تلخ و شوره گز و اندكی سدر.‬
‫-2" و هو بالفق العلی. ثم دنا فتدلی. فكان قاب قوسین او ادنی. فاوحی الی عبده ما اوحی. ما‬
‫كذب الفؤاد ما رای. افتمارونه علی ما یری. و لقد راه نزلة اخری. عندسدرة المنتهی. عندها جنة‬
‫الماوی. اذ یغشی السدرة ما یغشی. ما زاغ البصر و ما طغی. لقد رای من ایات ربه‬
‫الكبری.")نجم/7- 81(‬
‫و او به كناره آسمان بلند بود. سپس نزدیك شد و بسیار نزدیك شد. تا به قدر دو كمان یا نزدیكتر.‬
‫و خداوند به بنده خود هر چه باید وحی كند وحی كرد. دل آنچه را كه دید دروغ نشمرد. آیا در‬
‫آنچه می بینید با او جدال می كنید؟ او را بار دیگر هم بدیده نزد سدرة المنتهی. كه آرامگاه بهشت‬
‫نزد آن درخت است. وقتی كه سدره را چیزی در خود می پوشید چشم خطا نكرد و از حد‬
‫درنگذشت. هر آینه پاره ای از آیات بزرگ پروردگارش را بدید.‬
‫-3 "و اصحاب الیمین ما اصحاب الیمین. فی سدر مخضود . و طلح منضود. و ظل ممدود. و ماء‬
‫مسكوب. و فاكهة كثیرة. ل مقطوعة ول ممنوعة. و فروش مرفوعة.") واقعه/72- 43(‬
‫71‬

18. ‫اما اصحاب سعادت. اصحاب سعادت چه حالی دارند؟ در زیر درخت سدر بی خار و درخت موزی‬
‫كه میوه ای بر یكدیگر چیده شده، و سایه ای دایم، و آبی همواره جاری، و میوه ای بسیار؛ كه‬
‫نه منقطع می گردد و نه كس را از آن بازدارند. و زنانی ارجمند.‬
‫ماهیت سدره‬
‫در قرآن مجید چهار بار نام كلمه سدره آمده است. دوبار در سوره نجم و دوبار در هر یك از‬
‫سوره های واقعه و سبأ. فقط یك مورد)سوره سبأ( اشاره به این زمین خاكی و سه مورد دیگر‬
‫وصف بهشت و آسمانهاست.‬
‫اغلب مفسران و مترجمان قرآن به زبان انگلیسی سدره را درخت ُنار می دانند كه به زبان هندی‬
‫ك‬
‫بری و به زبانهای اروپایی ‪ ) jujube‬عناب( و ‪ )ziziphus‬كنار( نامیده می شود. اما مولنا‬
‫عثمانی می نویسد: " بری) عناب( سدرة المنتهی را كه در آیه 41 سوره نجم به آن اشاره شده‬
‫نباید با بری این جهان اشتباه كرد. فقط خداوند آگاه است كه این چه نوع درختی است. می توان‬
‫گفت كه ریشه های این درخت عظیم در آسمان ششم بود و شاخه های آن بالی آسمان هفتم."‬
‫مولنا عبدالماجد بیان می كند: " سدرة المنتهی مرزی است كه این جهان را از جهان دیگر جدا‬
‫می سازد. در اعتقاد به وجود چنین درختی تردید روا نیست زیرا به طور مسلم بسیاری از‬
‫چیزهای موجود در این جهان از جمله گیاهان قطع ً در بهشت نیز وجود دارد." مولنا عبدالماجد‬
‫ا‬
‫در ترجمه سدرة المنتهی در سوره واقعه بیان می كند كه بعضی مفسران معتقدند سدره در واقع‬
‫به معنای بری) درخت كنار( نیست بلكه درخت زیبای دیگری است. مولنا حقانی معتقد است كه‬
‫وحی الهی نزدیك درختی مشهور بر موسی نازل شد و حضرت محمد صلی ال علیه و آله در‬
‫سدرة المنتهی به دیدار حق نایل گردید.‬
‫در كتاب لغة القرآن سدر به معنای درختی كه آخرین حد معرفت انسانی را مشخص می كند آمده‬
‫است. و غلم احمد پرویز سدرة المنتهی را مرز ادراك بشر می داند. مولنا مودودی می گوید‬
‫سدره در واقع جایی است كه نبی اكرم صلی ال علیه و آله برای دومین بار جبرئیل را ملقات‬
‫كرد و درك ماهیت واقعی و توصیف درخت سدر مشكل است. لذا به نظر او آن چیزی بود كه‬
‫خداوند كلمه سدر را مناسب ترین كلمه به زبان آدمیان برای آن می دانست. هیوز سدرة المنتهی‬
‫را درخت نهایت می داند.‬
‫علمه یوسف علی سدره را درخت كنار از گونه كنار، عناب می داند كه در عربستان به صورت‬
‫خودرو و هم پرورشی می روید. به رغم این حقیقت كه بیشتر مفسران قرآن سدره را درخت كنار‬
‫81‬

19. ‫می دانند با این وجود اغلب آنان اصل كلمه سدرة المنتهی را در ترجمه سوره نجم آیه 41 حفظ‬
‫كرده اند. داود سدرة المنتهی را درخت سدره و سدر مخضود را سدر بی خار ترجمه كرده است:‬
‫برای دریافت هویت واقعی و ماهیت حقیقی سدره باید به هدف قرآن از اشاره به این درخت توجه‬
‫كرد. در هیچ یك از چهار آیه مربوط به سدر نشانه ای یا وصفی از میوه آن نیامده است. به‬
‫علوه در هیچ یك از این آیات خداوند كلمه سدر را همراه با درختان میوه دار دیگر مانند نخل،‬
‫زیتون، انجیر، انگور و انار نام نبرده است. در چندین آیه قرآن نام این میوه ها و درختان میوه‬
‫با هم آمده است اما در هیچ جا نام سدر همراه با آنها نیامده است. از این رو به روشنی معلوم‬
‫است كه منظور خداوند از ذكر سدره در واقع تنها بیان زیبایی، استحكام و عظمت درخت سدر‬
‫بوده نه میوه آن. مث ً در سوره نجم و سوره واقعه با ذكر كلمه سدره وصف بدیع وزیبایی از‬
‫ل‬
‫آسمانها و بهشت آمده است در صورتی كه در سوره سبأ، سدر یك نوع از سه درخت استواری‬
‫بود كه از سیل بنیان كن عرم در امان ماند؛ دو درخت دیگر خردل و گز بود.‬
‫قبل از تلش برای شناخت سدره واقعی لزم است نظر كسانی را كه این گیاه را درخت كنار و یا‬
‫گونه ای از كنار) زیزفون( می دانند بررسی كنیم. به نظر پاكستون زیزفون) كنار( كلمه ای‬
‫مشتق از عربی و به معنی بوته ای خاردار است. در واقع تمام گونه های كنار خاردار و كم ریشه‬
‫اند. سه گونه كنار كه در عربستان می روید یكی كنار موریتانیایی است كه یك نوع عناب است و‬
‫به زبان هندی " ِر" نامیده می شود، دیگری كنار كازرونی است كه عناب معمولی است و سومی‬
‫ب‬
‫كنار درختی است كه تاج مسیح از خارهای آن ساخته شده بود. این گونه كنار معمو ً بوته ای‬
‫ل‬
‫خاردار است ولی گاهی تا حد درختانی كوچك می رسد. همه انواع آن میوه های خوراكی دارند هر‬
‫چند طعم هیچ كدام از آنها بخوبی دیگر میوه هایی كه وصف آن در قرآن آمده است مانند خرما،‬
‫انگور، انجیر، انار و زیتون نمی باشد. گونه های كنار برای سوخت بسیار مناسب است اما از‬
‫چوب این درختان استفاده صنعتی نمی شود. همه این گیاهان در مناطق گرم آفریقا و آسیا می‬
‫روید اما هیچ نوع آن در مناطق سردسیر دیده نمی شود. باغستانهایی كه فقط كنار در آن كاشته‬
‫باشند بندرت دیده می شود. این درختان یا به طور خودرو می روید یا در قطعات پراكنده زمین و‬
‫یا در گرداگرد باغها به عنوان حصار یا پرچین كاشته می شود.‬
‫اكنون با توجه به این خصوصیات درخت كنار به این نتیجه می رسیم كه سدره ای كه وصف آن‬
‫در قرآن آمده هیچ یك از این گونه های گیاهی نیست. زیرا در سوره نجم و واقعه وصف زیبایی‬
‫درختان سدره آمده و در سوره سبأ از وجود آن در سرزمین سرد و كوهستانی یمن با ارتفاعی‬
‫بیش از 0031 متر از سطح دریا سخن گفته است. در چنین ارتفاعی گمان نمی رود كه درخت‬
‫كنار حتی به صورت غیر خودرو بروید. كنار را نمی توان درخت رعنا و مفید دانست به حدی كه‬
‫91‬

20. ‫توصیف آن شایسته آیه هایی در مورد سدرة المنتهی و بهشت باشد. و به این نكته باید توجه‬
‫داشت كه در آیه ها ذكری از میوه سدره نشده است. در این شرایط بناچار نظر گروهی از‬
‫مفسران را كه گفته اند سدره ممكن است" درخت خوب دیگری" باشد باید بررسی كرد. این‬
‫انگیزه ای می شود كه امكان سدر لبنان را به عنوان سدر واقعی قرآن بررسی كنیم. نام علمی‬
‫این درخت باشكوه سدر لبنانی " سدروس لیبانی" است كه معمولً ارزالرب، شجرة ال یا ارز‬
‫لبنان نامیده می شود. این درخت در قلمرو گیاهان است. سدر لبنانی درختی است بسیار تناور كه‬
‫ارتفاع آن تا حدود 05 متر و تنه آن تا حدود 3 متر و دور درخت تا حدود 51 متر می رسد. شاخ‬
‫و برگی انبوه و رنگی سبز تیره و شاخه هایی گسترده دارد. تمامی درخت با جلوه هماهنگ شاخ‬
‫و برگها از دور شكوه و عظمت هرمی بزرگ به آن می بخشد. مولدنكه درست گفته كه با نگاه به‬
‫درخت سدر) یا جنگل سدر( آدمی محو زیبایی آن می شود. منظره سدر افسونگر و جذاب است.‬
‫موارد استفاده سدر‬
‫چوب سدرالواری مرغوب است. چوبی است درخشان، روشن و با دوام و به علت داشتن رزینی‬
‫به نام روغن سدر دارای بویی خوش است. به این دلیل بود كه در دوران قبل از مسیح معابد‬
‫بزرگ با چوب سدر ساخته می شد. نیاز به دقت بسیار برای نظافت و شستشوی چنین بناهایی‬
‫نبود. نقل شده كه قصر باشكوه سلیمان از چوب این درخت شگفت انگیز ساخته شده بود و‬
‫هشتاد هزار كارگر را برای بریدن و بردن چوب این درخت به اورشلیم به كار گرفته بودند. در‬
‫دوران فراعنه نیز درختان جنگلهای سدر لبنان را بریدند و چوب آن را برای ساختن قصرها و‬
‫معابدی كه تا چندین قرن بعد باقی بود به مصر بردند. بریدن درختان سدر در زمان حضرت‬
‫عیسی به مرحله ای رسیده بود كه این درخت بسیار كمیاب شده بود و در بعضی مناطق بریدن و‬
‫نابودی آنها ممنوع و منفور بود.‬
‫درخت سدر در كتاب مقدس‬
‫در كتاب مقدس از درخت باشكوه لبنان به نام ارز كه در ترجمه یونانی و دیگر ترجمه های‬
‫اروپایی به كدروس، سدرو، سدروس، و غیره ترجمه شده نام برده است. عده ای را عقیده بر‬
‫این است كه نام عبری ِ ِز و معادل آن در عربی َرز مشتق از زبان سامی است. همین گونه‬
‫ا‬ ‫ار‬
‫دیگر نامهای آن مانند سدروس، سدرو، و غیره ریشه سامی دارند. این یك حقیقت تاریخی است‬
‫كه قبل از ظهور اسلم مناطق وسیعی از سوریه، فلسطین و عراق زیر نفوذ یونان و روم قرار‬
‫داشت. در نتیجه نام رومی و یونانی بسیاری از گیاهان با تغییری اندك در تلفظ و شكل كلمه وارد‬
‫زبان عربی شد. لذا ممكن است َرز )عربی( و ِ ِز) عبری(، در زبان عربی به شكل سدر و‬
‫ار‬ ‫ا‬
‫02‬

21. ‫سدره كه مشتق از سدروس و سدرو است درآمده باشد. اما هنگامی كه سدر واقعی یعنی سدره‬
‫قرآنی حتی در لبنان و سوریه به صورت درختی مقدس درآمد مردم درختان دیگر را نیز سدره نام‬
‫گذاشتند. مث ً درخت ُرس در مناطق كوهستانی حجاز و دیگر بلندیهای عربستان می روید با‬
‫ا‬ ‫ل‬
‫وجود آن كه نام اصلی عربی آن عرعر بود، َرز) سدر( نامیده می شد. به هنگام قطع درختان‬
‫ا‬
‫ارس، كه سرنوشتی همانند سدر لبنانی داشت، برای عرضه به مردمی كه تقاضای چوب و سوخت‬
‫داشتند درختان دیگر نیز سدر نامیده شدند و كنار در این میان مقام اول را داشت مخصوصاً با‬
‫توجه به این حقیقت كه چندین گونه از این جنس مانند كنار كازرونی و كنار) سدر( در جزیرة‬
‫العرب به طور خودرو می رویید. این گونه بود كه سدره واقعی یعنی سدر لبنانی یا َرزالرب به‬
‫ا‬
‫فراموشی سپرده شد و كلمه سدره به اشتباه به جای درخت كنار) گونه های كنار( به كار رفت و‬
‫مقبولیتی عام و فراگیر یافت. در واقع چنین تغییراتی در نامهای بومی و محلی گیاهان پدیده ای‬
‫متداول در اندوخته گیاهی هر كشوری یا هر زبانی می باشد. مث ً كات هندی، سندروس، ساج و‬
‫ل‬
‫غیره برای گونه های گیاهی مختلفی به كار می رود كه از جنسها و حتی از تیره های مختلف می‬
‫باشند. بنابراین می توان بسادگی استنباط كرد كه سدره واقعی همان سدر لبنانی بود گرچه انواع‬
‫درختان ارس) عرعر( و كنار را نیز سدره می نامیدند.‬
‫استیگاس كه سدره را قامت بلند ترجمه كرده مسلم ً به ارتفاع درخت سدره توجه داشته است. در‬
‫ا‬
‫واقع سدره زمانی سلطان جنگل نامیده می شد و اشارات زیادی به این درخت در كتاب مقدس‬
‫آمده است. این درخت درخت خداوند نیز نامیده می شود و در یكی از آیات این گونه از آن‬
‫ستایش شده است:‬
‫درختان خداوند شادابند. یعنی سروهای آزاد لبنان كه غرس كرده است.) مزامیر داود:61/401)‬
‫در آیه دیگری این گونه نام سدر آمده است:‬
‫كوهها به سایه اش پوشانیده شد. و سروهای آزاد خدا به شاخه هایش.) مزامیر داود:01/08)‬
‫سدر به زبان عربی شجرة ال و ارزالرب نامیده می شود و گونه ای همجنس آن كه در كوههای‬
‫هیمالیا می روید به زبان سانسكریت و هندی" دئودرا" نامیده می شود كه به معنی چوب یا درخت‬
‫خداوند است.)03 و 79)‬
‫12‬

22. ‫چنان كه قب ً بیان شد از دوران حضرت عیسی تا زمان ظهور اسلم َرز را در زبان یونانی و‬
‫ا‬ ‫ل‬
‫دیگر زبانهای اروپایی با كلماتی شبیه سدر می شناختند، بنابراین اگر ارز لبنان را سدره ) سدر(‬
‫قرآن بدانیم، همه آیات قرآن كه در آن نام سدر آمده است روشن و هماهنگ با این گیاه می شود.‬
‫توصیف درخت سدر در قرآن‬
‫درخت سدره در آسمان ششم و هفتم) سوره نجم( تناورترین درخت و زیباترین خلقت خداوند بود‬
‫و موضوع وصف و عظمت بیشتر پیامبران بود. در سوره ای دیگر) واقعه( كه شرحی از‬
‫نعمتهای بهشت است نام این درخت به صورت سدر مخضود یعنی سدر بی خار از آن جهت آمده‬
‫كه در آیه بعدی همین سوره از طلح كه درختی خاردار است نام برده است. در سوره سبأ، آن جا‬
‫كه می گوید فقط سه نوع درخت از ویرانی سیل رهایی یافتند وگرنه تمام بوستانها ك ً نابود می‬
‫ل‬
‫شدند، توصیف روشنی از سدره آمده است. این گیاهان خمط) درخت مسواك(، اثل) گز( و سدره‬
‫)سدر لبنانی( می باشند. كه هر سه درختانی محكمند و ریشه هایی عمیق دارند. بنابراین بقای‬
‫آنها در طول سیل عرم در مآرب واقعه ای منطقی تر و طبیعی تر است. در مآرب به خاطر‬
‫كوهستانی بودن منطقه كه به علت ارتفاع آن) حدود 0041 متر( آب و هوایی سردسیری دارد‬
‫امكان بودن سدر كه درختی سردسیری و كوهستانی است وجود دارد. بسادگی درك می شود كه‬
‫در یمن كه در آن زمان دارای تمدنی عالی و دولتی ثروتمند بود سدر لبنانی می روییده است.‬
‫درخت سدر در قرن نوزدهم‬
‫كتابهایی كه در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وسیله متخصصان این رشته نوشته شده‬
‫نشان می دهد كه سه گونه كنار انواع درخت ُرس و چند گونه گز هنوز هم در اصطلح محلی‬
‫ا‬
‫سدر و ارز نامیده می شوند. كام ً روشن است كه هنگام ظهور اسلم سدر واقعی همان‬
‫ل‬
‫ارز) سدر( لبنان بوده اما هر دو نام سدر و ارز برای دیگر درختان ُرس و كنار نیز به كار می‬
‫ا‬
‫رفته است. به هر جهت در زبانهای یونانی، ایتالیایی و دیگر زبانهایی كه ارتباط بیشتری با شمال‬
‫عربستان داشته اند، سدروس، سدار، سدرو و غیره به معنای سدر لبنانی است نه كنار.‬
‫درخت سدر در روایات‬
‫احادیثی كه از حضرت محمد صلی ال علیه و آله نقل شده نشان می دهد كه سدر قرآن همان‬
‫درخت تناور سدر است نه بوته ای خاردار مانند كنار. برای مثال حدیثی است در سنن ابوداود كه‬
‫از پیامبراكرم صلی ال علیه و آله نقل می كند:" هر كس درخت سدری را قطع كند سرنگون وارد‬
‫22‬

23. ‫جهنم خواهد شد." حدیثی شبیه به این در همان كتاب نقل شده:" در مكه از نبی اكرم حضرت‬
‫محمد صلی ال علیه و آله شنیدم كه ُرنده درخت سدر را لعنت فرمود." پیامبر صلی ال علیه و‬
‫ب‬
‫آله این حدیث را در جریان امری فرمود كه گروهی از مردم مكه از چوب سدر برای ساختن در‬
‫استفاده می كردند. او این عمل را كاری ناپسند) بدعت( دانست. این احادیث پیامبر صلی ال علیه‬
‫و آله در مورد نابودی و قطع این درختان از توجه علمی او به ذخایر ثروت گیاهی و حفظ موازنه‬
‫محیط زیست نشأت می گرفت و اگر هنوز جنگلهای سدر در لبنان و سوریه دیده می شود به علت‬
‫توجه مسلمانان به نگهداری این درختان بوده است. و چنانچه قطع این درختان جنگلی مجاز‬
‫شمرده می شد درخت سدری در این زمان وجود نداشت. احادیث فوق بیشتر مربوط به درخت ارز‬
‫است نه به درخت ُنار. قطع درخت خودرو و بوته مانند ُنار نمی تواند گناهی كبیره شمرده‬
‫ك‬ ‫ك‬
‫شود. برعكس قطع درختان كنار كهن رویش دوباره این درخت را تسریع می كند. این نظر كه‬
‫فقط نابودی درختان كنار مكه و مدینه ممنوع و منفور بوده منطقی به نظر نمی رسد.‬
‫در حدیثی در صحیح بخاری از حضرت محمد صلی ال علیه و آله نقل شده كه به اصحابش‬
‫فرمود سدرة المنتهی درختی بود بسیار تنومند كه برگهایش) شاخه هایش( شبیه گوش فیل بود و‬
‫میوه اش مانند كوزه آب هاجر. اكنون هر كس این درخت را همراه با شاخه ها و‬
‫مخروطهایش) یعنی میوه اش( از نزدیك ببیند تشبیهی را كه پیامبر صلی ال علیه و آله بیان‬
‫فرموده تحسین می كند.‬
‫احادیث زیادی در صحیح بخاری، ترمذی و دیگر كتب حدیث آمده كه در آن توصیه شده است‬
‫برای غسل دادن میت، برگ سدر را در آب گرم مخلوط كنند. در این جا فقط برگ سدر لبنانی و‬
‫ارس خاردار مناسب ترین گیاه، برای ضدعفونی كردن است. اما در صورت نبودن این دو گیاه،‬
‫برگ كنار جانشین مناسبی برای آن می باشد. لذا در صورت وجود هر یك از این گیاهان می توان‬
‫از برگ آن برای شستشوی میت استفاده كرد.‬
‫با توجه به حقایقی كه ذكر آن گذشت سدره قرآنی)سدر( همان سدر لبنان است و درخت ُنار را‬
‫ك‬
‫سدر قرآن دانستن سوء تعبیری تاریخی است كه تا به امروز به طور مداوم بر گیاهانی محلی‬
‫اطلق شده است.‬
‫32‬

24. ‫گیاهان در قرآن ) انگور(‬
‫"پرهیزكاران را جایی است در امان از هر آسیب؛ بستانها و تاكستانها." ) نباء/ 13- 23)‬
‫انگور‬
‫نام قرآنی: عنب ) مفرد(، اعناب )جمع)‬
‫نامهای متداول:‬
‫فارسی: انگور، فرشك؛ عربی: عنب؛ عبری: عنو؛ اردو، هندی، پنجابی، بنگالی: انگور؛ تلگو،‬
‫سانسكریت،؛ مراتی،؛ گجراتی : دركش؛؛ ملیالمی : مونتارنگا؛؛ كشمیری : داج؛؛ انگلیسی:‪grape‬؛‬
‫42‬

25. ‫فرانسوی:‪ cultive-vigne‬؛؛ یونانی:‪roga،staphilia‬؛؛ آلمانی : ,‪ Weineere Traube‬؛‬
‫اسپانیایی: ‪uva‬؛لتینی:‪ acinus‬؛ ایتالیایی: ‪acino ,uva‬روسی:‪.vinograd‬‬
‫اشاراتی قرآنی :‬
‫1-" -َیَودّ احدكم ان تكون له جنة من نخیل واعناب تجری من تحتها النهار له فیها من كل‬
‫ا؛‬
‫الثمرات و اصابهُ الكبر و له ذریة ضعفاء فاصابها اعصار فیه نار فاحترقت كذلك یبین ال لكم‬
‫الیات لعلكم تتفكرون." ) بقره/662(‬
‫"آیا ازمیان شما كسی هست كه دوست داشته باشد كه او را بوستانی از خرما وانگور بوده باشد،‬
‫و جوی ها در پای درختانش جاری باشد، و هر گونه میوه ای دهد. و خود پیر شده و فرزندانی‬
‫ناتوان داشته باشد، بناگاه گردبادی آتشناك در آن بوستان افتد و بسوزد؟ خدا آیات خود را برای‬
‫شما این چنین بیان می كند، باشد كه بیندیشید."‬
‫-2- "و فی الرض قطع متجاورات و جنات مناعناب و زرع و نخیل صنوان و غیر صنوان یسقی‬
‫بماء واحد و نفضل بعضها علی بعض فی الكل ان فی ذلك لیات لقوم یعقلون.") رعد/ 4(‬
‫"و بر روی زمین قطعه هایی است در كنار یكدیگر وباغهای انگور و كشتزارها و نخلهایی كه دو‬
‫تنه از یك ریشه رسته است یا یك تنه از یك ریشه و همه به یك آب سیراب می شوند و در ثمره،‬
‫بعضی را بر بعضی دیگر برتری نهاده ایم. هر آینه در اینها برای خردمندان عبرتهاست."‬
‫-3-" ینبت؛ لكم؛ به؛ الزرع؛ و؛ الزیتون؛ والنخیلوالعناب؛ و؛ من؛ كل؛ الثمرات؛ ان؛ فی؛ ذلك؛ لیة؛ لقوم‬
‫یتفكرون.") نحل/11)‬
‫" و با آن برایتان كشتزار و زیتون و نخلها وتاكستانها و هر نوع میوه برویاند، در این عبرتی‬
‫است برای مردمی كه می اندیشند."‬
‫-4-" و من ثمرات النخیلوالعناب تتخذون منه سكرا و رزقا حسنا ان فی ذلك لیة لقوم یعقلون.")‬
‫نحل/76)‬
‫"و از میوه ها نخلها وتاكها شرابی مستی آور و رزقی نیكو به دست می آورید، و خردمندان را‬
‫در این عبرتی است."‬
‫52‬

26. ‫-5-" او تكون لك جنة من نخیل وعنب فتفجرالنهار خللها تفجیرا.") اسراء/19)‬
‫"یا تو را بستانی باشد از درختان خرما و انگور كه در خللش نهرها جاری گردانی."‬
‫6-" -واضرب لهم مثل رجلین جعلنا لحدهما جنتین من اعناب و حففناهما بنخل و جعلنا بینهما‬
‫زرعا.") كهف/23(‬
‫"برایشان داستان دو مرد را بیان كن كه به یكی دوتاكستانداده بودیم و بر گرد آنها نخلها و در‬
‫میانشان كشتزار كرده بودیم."‬
‫-7-" فانشانا لكم به جنات من نخیل واعناب لكم فیها فواكه كثیرة و منها تاكلون.") مؤمنون/91)‬
‫" با آن برایتان بوستانهایی از خرما و انگور پدید آوردیم. شما را در آن باغها میوه های بسیاری‬
‫است كه از آنها می خورید."‬
‫-8- " و جعلنا فیها جنات من نخیل واعناب و فجرنا فیها من العیون.") یس/ 43)‬
‫"و در آن باغهایی از نخلها وتاكها پدید آوردیم و چشمه ها را روان ساختیم."‬
‫13-23)‬ ‫9- " -ان للمتقی َ مفا ًا. َ َآئق و اعناب ً." ) نباء/‬
‫ا‬ ‫ن ز حد‬
‫" پرهیزكاران را جایی است در امان از هر آسیب؛ بستانها و تاكستانها."‬
‫01- " َعن ًا و قض ًا.")عبس/ 82(‬
‫ب‬ ‫و ب‬
‫" وتاكو سبزیهای خوردنی."‬
‫انگور یكی از لذیذترین میوه هایی است كه خداوند برای انسان آفریده است و از این رو یازده‬
‫مرتبه در قرآن مجید نام این میوه به صورت مفرد )عنب( و جمع )اعناب( آمده است.‬
‫آغاز كاشت درخت مو‬
‫چند نوع انگور خود رو) مو( در نقاط مختلف جهان دیده شده، بنابراین تعیین زادگاه اصلی مو‬
‫مشكل است . اما بعضی از دانشمندان ارمنستان و آذربایجان را منشا اصلی این گیاه می دانند.‬
‫احتمالً كاشت مو در این ناحیه آغاز شده و از آن جا به ایران، عربستان و مصر گسترش یافته‬
‫62‬

27. ‫است. نقل شده كه كاشت مو قبل از زمان نوح متداول بوده است. از این رو شاید بتوان گفت كه‬
‫در بین میوه ها انگور قدمتی بیش از نخل دارد. در تمدنهای كهن آفریقا و آسیا به كاشت مو و‬
‫تولید شرابی كه از تخمیرانگور به دست می آمد اهمیت بسیار می دادند.‬
‫تاكنون حدود هشت هزار نوع انگور پرورشی در سرتاسر جهان دیده شده است كه نوعی انگور‬
‫بی دانه ) به نام تامسون ( در سطحی وسیع در چندین كشور از جمله ایتالیا، فرانسه، روسیه،‬
‫اسپانیا، تركیه، ایران، افغانستان، ژاپن، سوریه، الجزیره، مراكش و امریكا كاشته می شود. بیش‬
‫از نیمی از محصول انگور جهان در كشورهای اروپایی تولید می شود. هندوستان قبلً انگور را‬
‫از ایران و افغانستان وارد می كرد اما در سی سال اخیر كاشت آن در ماهارشترا، آندرا و كرناتاكا‬
‫موفقیت آمیز بوده است و هر سال سیصد هزار تن انگور از این نواحی به دست می آید ولی این‬
‫مقدار فقط یك درصد محصول جهانی است.‬
‫خواص انگور‬
‫انگور یكی از بهترین منابع طبیعی گلولز و فروكتوز است و 02درصد انگور را این مواد تشكیل‬
‫می دهد . علوه بر قندها، انگور دارای اسید تارتاریك و اسید مالیك فراوان است . مواد معدنی‬
‫مانند سدیم، پتاسیم، كلسیم، و آهن به مقدار زیاد در آن وجود دارد . در صورتی كه پروتئین و‬
‫چربی آن بسیار ناچیز است . بوی مخصوص انگور به علت ژرانیول؛ و لینالول موجود؛ در آن‬
‫است. اخیراً تركیب دیگری به نام ویتامین ‪ P‬از آن تهیه می شود گفته می شود این ویتامین در‬
‫جلوگیری از خونریزیهای ناشی از بیماری قند بسیار موثر است، تورم وریدی و تصلب شرائین‬
‫بدن را به خوبی؛ بهبود؛ می؛ بخشد انگور؛ به؛ علت؛ مواد؛ معدنی؛ موجود؛ در آن خاصیتی محرك،‬
‫هاضم، آرام بخش، اشتها آور، مب ّد و م ّر دارد. خون را زیاد و تصیفه می كند و ناتوانی عمومی‬
‫د‬ ‫ر‬
‫را؛ درمان؛ می؛ بخشد . آب؛ غوره؛ قابض؛ است؛ و؛ گلو؛ درد؛ را؛ درمان؛ می؛ كند . شیره؛ تاك؛ برای‬
‫بیماریهای پوستی و چشم درد مفید است. انگور همچنین برای برنشیت مزمن، بیماریهای قلبی،‬
‫التهاب كلیه و نقرس مفید است. برای جلوگیری از تشنج ناشی از یبوست آب انگور به كودك می‬
‫خورانند، و برای رفع تب و سرما خوردگی بسیار ثمر بخش است. برای مبتلیان به بیماری یرقان‬
‫نیز غذای مفیدی است.‬
‫انگور در سرتا سر جهان مصرف خوراكی دارد، كه 08 درصد این محصول برای ساختن شراب‬
‫به؛ كار؛ می؛ رود . و؛ 7 درصد؛ آن؛ صرف؛ تهیه؛ كشمش؛ ) مویز ( و؛ سركه؛ می؛ شود . آمریكا؛ و‬
‫كشورهای اروپایی از تولید كنندگان عمده شراب انگور هستند، در حالی كه ایران، تركیه، یونان،‬
‫72‬

28. ‫استرالیا؛ و؛ افغانستان؛ مهمترین؛ تولید؛ كنندگان؛ كشمش؛ می؛ باشند . تركیه؛ و؛ یونان؛ بهترین؛ نوع‬
‫كشمش را تهیه می كنند. تخمیناً هر سال 000008 تن كشمش در جهان تولید می شود. كشمش‬
‫از نظر طبی مفیدتر از انگور است. كشمش برای تب، سرفه، نزله، یرقان و تورم نیمه حاد كبد و‬
‫طحال نافع است.‬
‫استفاده نامطلوب از انگور‬
‫قبل؛ از ظهور اسلم؛ انواع؛ بسیار خوب انگور در مناطق وسیعی در سوریه، عراق، فلسطین،‬
‫حجاز، یمن و حضرموت به عمل می آمد و شراب به مقدار زیاد تولید می شد . در زمان هومر‬
‫تهیه شراب انگور بخشی از زندگی مردم را تشكیل می داد. بعد از ظهور اسلم شراب سازی و‬
‫مصرف شراب منفور و حرام شناخته شد. اما كاشت درخت مو را برای استفاده از انگور آن حلل‬
‫می دانستند و این كار را تشویق می كردند. این حقیقت را نمی توان نا دیده گرفت كه در جامعه‬
‫عرب جاهلی كارهای ناشایست زیاد وجود داشت واعتیاد به شراب یكی از علل این فساد اخلقی‬
‫بود . دستور حرمت شراب به طور ناگهان اعمال نشد؛ بلكه این امر به طور تدریجی و بر پایه‬
‫اصول روان شناختی انجام گرفت . در مرحله اول ) بقره/912 ( بیان می كند كه گناه شراب از‬
‫سود آن بیشتر است. پس از این در آیه دیگری ) نساء/ 34( می فرماید" آنگاه كه مست هستید‬
‫گرد نماز مگردید." لذا می بینیم این دو آیه قرآن كریم مومنان را از شرب خمر بر حذر می دارد‬
‫و سرانجام در سوره مائده آیه های 09 و 19 حرمت قطعی آن اعلم می شود.‬
‫پس از نزول این آیه سوره مائده مردم مدینه هر نوع شرابی را به كوچه ها ریختند بعضی از‬
‫مسلمانان می خواستند اندوخته شراب خود را به همشهریان یهودی خود ببخشند اما اجازه چنین‬
‫كاری را نیافتند. بنابر حدیثی تهیه، شرب، و حتی بخشیدن شراب حرام بود.‬
‫در قرآن مجید با كلمات مختلفی مانند خمر، شراب، سكر و كاس به شراب اشاره شده است. خمر‬
‫در اصل به معنی شراب انگور است ولی به طور عام این كلمه را می توان برای هر نوع شرابی‬
‫به كار برد. سكر هر چیزی است كه سبب مستی شود. كاس به معنای جام است و شراب معنای‬
‫هر نوع مایع نوشیدنی از جمله شراب است . كلمه خمر در سوره بقره/912 ، سوره مائده/09و‬
‫19 ، سوره محمد / 51 و كاس در سوره طور / 32 ، سوره دهر / 5 ، سوره واقعه / 81 و سوره‬
‫صافات/ 54 آمده است و كلمه شراب چندین بار در جاهای مختلف ذكر شده است.‬
‫82‬

29. ‫گیاهان در قرآن )پیاز(‬
‫و آن زمان را كه گفتید: ای موسی، ما بر یك نوع طعام نتوانیم ساخت، از پروردگارت بخواه تا‬
‫برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز برویاند. )بقره /‬
‫16(‬
‫نام قرآنی:‬
‫بصل‬
‫نامهای متداول:‬
‫فارسی، اردو، هندی، پنجابی: پیاز؛ عربی: بصل؛ سانسكریت: پلندو؛ بنگالی: پیانج؛ تلگو: وولی:‬
‫تامیلی : ونگائم؛؛ ملیالمی : ُول ّ؛؛ گجراتی،؛ مراتی : كانده؛؛ كشمیری : گانده؛؛ انگلیسی: ‪onion‬؛‬
‫ا ی‬
‫92‬

30. ‫فرانسوی:‪oignon‬؛؛؛؛؛ آلمانی:‪Zwiebel‬؛؛؛؛؛ لتینی:‪caepa‬؛؛؛؛؛ ایتالیایی:‪cipolla‬؛؛؛؛؛ یونانی:‬
‫‪krommdi,krommun‬؛ اسپانیایی:‪cebolla‬؛ روسی:‪.Iukovitsa‬‬
‫اشاره ی قرآنی:‬
‫"و اذ قلتم یا موسی لن نصبر علی طعام واحد فادع لنا ربك یخرج لنا م ّا تنبت الرض من بقلها و‬
‫م‬
‫ن‬
‫قثآئها و فومها و عدسها وبصلها قال اتستبدلون اّذی هو ادنی باّذی هو خیر اهبطوا مصراً فا ّ‬
‫ل‬ ‫ل‬
‫لكم ما سالتم و ضربت علیهم الذّة و المسكنة و باءو بغضب من ال ذلك با ّهم كانوا یكفرون بایات‬
‫ن‬ ‫ل‬
‫ال و یقتلون النبیین بغیرالحق ذلك بما عصوا و كانوا یعتدون." )بقره/ 16(‬
‫و آن زمان را كه گفتید : ای موسی، ما بر یك نوع طعام نتوانیم ساخت از پروردگارت بخواه تا‬
‫برای ما از آنچه از زمین می روید چون سبزی و خیار و سیر وعدس و پیاز برویاند . موسی‬
‫گفت: آیا می خواهید آنچه را كه برتر است به آنچه فروتر است بدل كنید؛ به شهری باز گردید كه‬
‫در آن جا هر چه خواهید به شما دهند. مقرر شد بر آنها خواری و بیچارگی، خشم خدا را بر خود‬
‫هموار ساختند و این بدان سبب بود كه به آیات خدا كافر شدند و پیامبران را به ناحق كشتند و‬
‫نافرمانی كردند و تجاوز ورزیدند.‬
‫سیر و پیاز از نظر گیاه شناسی از یك جنس هستند. بیش از 06 گونه گیاه مختلف از جنس سیر‬
‫در مصر و عربستان می روید . مردم مصر باستان علقه ی زیادی به سیر و پیاز داشتند . نقل‬
‫شده كه در زمان ساختن هرم بزرگ كئوپس )حدود سال 0073 ق.م( برای كارگرانی كه به خدمت‬
‫گرفته شده بودند در برنامه ی غذایی شان علوه بر تربچه، سیر و پیاز نیز وجود داشت كه 061‬
‫س ّه ی مصری در این راه صرف شد. ارزش فعلی این مبلغ چهل كرور روپیه ی هندی است. این‬
‫ك‬
‫مبلغ گزاف نمایانگر اهمیت سیر و پیاز برای مردم آن زمان می باشد.آنان پیاز را می پرستیدند و‬
‫به آن سوگند می خوردند ا ّا مجاز نبودند بعد از خوردن پیاز وارد معبد شوند. مردم نیز عموم ً‬
‫ا‬ ‫م‬
‫بر این باور بودند كه جهان به شكل همان لیه های پوست پیاز است . بیشتر مردم مخالف این‬
‫عقیده بودند كه هنگامی كه شیطان از بهشت اخراج شد در جای اولین گامش پیاز رویید در جای‬
‫دومین گامش سیر.‬
‫03‬

31. ‫در تمدنهای قدیم آسیا و آفریقا خوردن سیر و پیاز، هر چند بسیار متداول بود، عادت خوبی به‬
‫شمار نمی رفت.‬
‫حداقل سه حدیث درصحیح بخاری هست كه دللت دارد بر این كه حضرت محمد صلی ال علیه‬
‫وآله از بوی سیر و پیاز نفرت داشت و به اصحابش می فرمود : بعد از خوردن سیر یا پیاز‬
‫بلفاصله نزد او نیایند. اما در هیچ یك از این احادیث خوردن سیر یا پیاز نهی نشده است. مسلم‬
‫ا‬
‫است كه این هر دو گیاه از نظر طبی بسیار مفیدند اما بویی زننده و طعمی تند دارند مخصوص ً‬
‫اگر به صورت خام مصرف شوند.‬
‫خواص پیاز‬
‫پیاز از تركیبات مهم بسیاری از غذاهاست. پیاز خام اگر چه سبب ناهنجاری در تنفس می شود،‬
‫اما پیاز پخته را برای خاصیت ضدغفونی كننده ای كه برای تمام دستگاه گوارش دارد همگان‬
‫مصرف می كنند. پیاز، محرك، مدر و خلط آور است. پیاز مخلوط با نمك طعام برای درمان قولنج‬
‫و اسكوربوت مفید است و پیاز سرخ كرده به صورت ضماد برای دمل هایی كه سر باز نكرده اند‬
‫به كار می رود. بوییدن آب پیاز برای به هوش آوردن بیمار و برای رفع تشنج كودكان، سردرد،‬
‫صرع و تشنج مفید است و پادزهری مناسب برای مسمومیت های ناشی از دخانیات است. برای‬
‫رفع گوش درد، آب پیاز گرم به گوش می چكانند . جوشانده ی پیاز برای جلوگیری از احساس‬
‫گرمای شدید بسیار مناسب است. پیاز سرخ كرده دارویی مؤثر برای بواسیر است.‬
‫13‬

32. ‫گیاهان در قرآن ) ترنجبین(‬
‫ارزش والی كلم خدا در بین مسلمانان و مقام بلند این معجزه بزرگ الهی در تمام زمانها و‬
‫مكانها، قرآن پژوهان و دانایان سراسر جهان را شیفته خود ساخته و هر كس به اندازه توان و‬
‫دانش خود با تاویل و تفسیر آیات كوشیده است پرده ابهام از معانی قرآن بردارد.‬
‫از جمله كسانی كه به امید یافتن لولو و مرجان به اعماق این دریای بی كران پای نهاده یك‬
‫دانشمند مسلمان هندی است كه به بررسی گیاهان در قرآن كریم پرداخته است.‬
‫گیاهانی كه قرآن مجید از آنها نام برده است هم از نظرخواص و كاربرد وهم ازجهت اشاره به‬
‫رویدادها و وقایعی كه همراه با نام این گیاهان آمده نیز از اهمیت ویژه ای برخوردارند و شناخت‬
‫این گیاهان برای فهم بسیاری از آیات لزم است.‬
‫مقالتی دراین زمینه تقدیم حضورتان می شود كه سعی در معرفی گیاهان در قرآن داریم تا قدمی‬
‫برای درك بیشتر قرآن برداشته باشیم .‬
‫نام قرآنی: َ ّ‬
‫من‬
‫نامهای متداول: فارسی: ترنجبین گزانگبین؛ عربی، اردو: ترنجبین، كزنجبین، م ّ؛ عبری: مان؛‬
‫ن‬
‫هندی: شیری؛ تامیلی، تلگو، ملیالمی: ِ ّا؛ انگلیسی، آلمانی، روسی، لتینی، یونانی، ایتالیایی:‬
‫من‬
‫‪manna‬؛ فرانسوی:‪manne‬؛ اسپانیایی:‪.mana‬‬
‫اشارات قرآنی‬
‫َ َّلْ َا َ َی ُ ُ الْ َمامَ َ َن َلْنا عَی ُ ُ الْ َ ّ َ ال ّلْوی ُُوا ِنْ َیبا ِ َا َ َقْنا ُمْ‬
‫كل م ط ت م ر ز ك‬ ‫و ظل ن عل ك ِ غ و ا ْز َل كم من و س‬ ‫م‬ ‫-1 -‬
‫)بقره / 75(‬ ‫َ َا َ َ ُو َا َ ل ِنْ َا ُوا َنْ ُ َ ُمْ یظْ ِ ُو َ.‬
‫و م ظلم ن و ك ك ن ا فسه لم ن‬
‫و ابر را سایبانتان گردانیدیم و برایتان َ ّ و سلوی فرستادیم. بخورید از این چیزهای پاكیزه كه‬
‫من‬
‫شما را روزی داده ایم . آنان بر ما ستم نكردند، بلكه بر خود ستم می كردند.‬
‫23‬